|| om tat sat||

Select Sloka text in Devanagari, Telugu, Kannada, Gujarati, or English

શ્રીમદ્ભગવદ્ગીત
ક્ષેત્ર ક્ષેત્રજ્ઞ વિભાગ યોગઃ
ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ

અર્જુન ઉવાચ:
પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ ક્ષેત્રં ક્ષેત્રજ્ઞ મેવ ચ|
એતદ્વેદિતુમિચ્છામિ જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચ કેશવ||1||

શ્રીભગવાનુવાચ:

ઇદં શરીરં કૌન્તેય ક્ષેત્રમિત્યભિદીયતે|
એતદ્યોવેત્તિ તં પ્રાહુઃ ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ તદ્વિદઃ ||2||

ક્ષેત્રજ્ઞં ચાપિ માં વિદ્ધિ સર્વક્ષેત્રેષુ ભારત|
ક્ષેત્ર ક્ષેત્રજ્ઞયોર્ જ્ઞાનં યત્તત્ જ્ઞાનં મતં મમ||3||

તત્ ક્ષેત્રં યચ્ચ યાદૃક્ચ યદ્વિકારિ યતશ્ચ યત્|
સ ચ યો યત્પ્રભાવશ્ચ તત્સમાસેન મે શ્રુણુ||4||

ઋષિભિર્ભહુધા ગીતં છન્દોભિર્વિવિધૈઃ પૃથક્ |
બ્રહ્મસૂત્રપદૈશ્ચૈવ હેતુમદ્ભિર્વિનિશ્ચિતૈઃ||5||

મહાભૂતાન્યહઙ્કારો બુદ્ધિરવ્યક્તમેવ ચ |
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ પઞ્ચ ચેન્દ્રિયગોચરાઃ||6||

ઇચ્છાદ્વેષઃ સુખં દુઃખં સઙ્ઘાતશ્ચેતના ધૃતિઃ|
એતત્ ક્ષેત્રં સમાસેન સવિકાર મુદાહૃતમ્||7||

અમાનિત્વં અદમ્ભિત્વં અહિંસા ક્ષાન્તિરાર્જવમ્|
આચાર્યોપાસનં શૌચં સ્થૈર્યમાત્મવિનિગ્રહઃ||8||

ઇન્દ્રિયાર્થેષુ વૈરાગ્યં અનહંકાર એવ ચ|
જન્મમૃત્યુ જરાવ્યાધિ દુઃખદોષાનુદર્શનમ્||9||

અસક્તિ રનભિષ્વઙ્ગઃ પુત્ર્ગઃ દારગૃહાદિષુ|
નિત્યં ચ સમચિત્તત્વ મિષ્ટાનિષ્ટોપપત્તિષુ||10||

મયિ ચાનન્યયોગેન ભક્તિરવ્યભિચારિણી|
વિવિક્તદેશ સેવિત્વમરતિર્જનસંસદિ||11||

અધ્યાત્મ જ્ઞાન નિત્યત્વં તત્ત્વજ્ઞાનાર્થદર્શનમ્|
એતત્ જ્ઞાનમિતિ પ્રોક્તં અજ્ઞાનં યદતોઽન્યથા||12||

જ્ઞેયં યત્તત્પ્રવક્ષ્યામિ યત્ જ્ઞાત્વાઽમૃતમશ્નુતે|
અનાદિમત્પરમં બ્રહ્મ ન સત્તન્નાસદુચ્યતે||13||

સર્વતઃ પાણિપાદં તત્સર્વતોઽક્ષિ શિરોમુખમ્|
સર્વતઃ શ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ||14||

સર્વેન્દ્રિય ગુણાભાસં સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતમ્|
અસક્તં સર્વભૃચ્છૈવ નિર્ગુણં ગુણભોક્તૃ ચ||15||

બહિરન્તશ્ચ ભૂતાનાં અચરં ચરમેવચ|
સૂક્ષ્મત્વાત્ અવિજ્ઞેયં દૂરસ્થં ચાન્તિકેચ તત્ ||16||

અવિભક્તં ચ ભૂતેષુ વિભક્તમિવ સ્થિતમ્|
ભૂતભર્તૃચ તત્ જ્ઞેયં ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ||17||

જ્યોતિષામપિ તજ્જ્યોતિઃ તમસઃ પરમુચ્યતે|
જ્ઞાનં જ્ઞેયં જ્ઞાનગમ્યં હૃદિ સર્વસ્ય વિષ્ઠિતમ્||18||

ઇતિ ક્ષેત્રં તથા જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચોક્તં સમાસતઃ|
મદ્ભક્ત એતદ્વિજ્ઞાય મદ્ભાવાયોપપદ્યતે||19||

પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ વિદ્ધ્યનાદી ઉભાવપિ|
વિકારાંશ્ચ ગુણાંશ્ચૈવ વિદ્ધિ પ્રકૃતિ સંભવાન્||20||

કાર્યકારણ કર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિ રુચ્યતે|
પુરુષઃ સુખદુઃખાનાં ભોક્તૃત્વે હેતુરુચ્યતે||21||

પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુઙ્ક્તે પ્રકૃતિજાન્ ગુણાન્|
કારણં ગુણસઙ્ગોઽસ્ય સદસદ્યોનિજન્મસુ||22||

ઉપદ્રષ્ટાનુમન્તા ચ ભર્તા ભોક્તા મહેશ્વરઃ|
પરમાત્મેતિ ચાપ્યુક્તો દેહેઽસ્મિન્ પુરુષઃ પરઃ||23||

ય એવં વેત્તિ પુરુષં પ્રકૃતિં ચ ગુણૈઃ સહ|
સર્વથા વર્તમાનોઽપિ ન સ ભૂયોઽભિજાયતે||24||

ધ્યાનેનાત્મનિ પશ્યન્તિ કેચિદાત્માનમાત્મના|
અન્યે સાંખ્યેન યોગેન કર્મયોગેન ચાપરે||25||

અન્યે ત્વેવ મજાનન્તઃ શ્રુત્વાઽન્યેભ્ય ઉપાસતે|
તેઽપિ ચાતિતરન્ત્યેવ મૃત્યું શ્રુતિપરાયણઃ||26||

યાવત્સંજાયતે કિંચિત્ સત્વં સ્થાવરજઙ્ગમમ્|
ક્ષેત્ર ક્ષેત્રજ્ઞ સંયોગાત્ તદ્વિદ્ધિ ભતર્ષભ||27||

સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠન્તં પરમેશ્વરમ્|
વિનશ્યત્સ્વવિનશ્યન્તમ્ યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ||28||

સમં પશ્યન્ હિ સર્વત્ર સમવસ્થિત મીશ્વરમ્|
ન હિનસ્ત્યાત્મનાઽઽત્માનં તતો યાતિ પરાંગતિમ્||29||

પ્રકૃત્યૈવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશઃ|
યઃ પશ્યતિ તથાઽઽત્માનં અકર્તારં સ પશ્યતિ||30||

યથાભૂતપૃથક્ભાવમ્ એકસ્થમનુપશ્યતિ|
તત એવ ચ વિસ્તારં બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા||31||

અનાદિત્વાન્નિર્ગુણત્વાત્ પરમાત્માય મવ્યયઃ|
શરીરસ્થોઽપિ કૌન્તેય ન કરોતિ નલિપ્યતે||32||

યથા સર્વગતં સૌક્ષ્મ્યાદાકાશં નોપલિપ્યતે|
સર્વત્રાવસ્થિતો દેહે તથાઽઽત્મા નોપલિપ્યતે||33||

યથા પ્રકાશયત્યેકઃ કૃત્સ્નં લોકમિમં રવિઃ|
ક્ષેત્રં ક્ષેત્રી તથા કૃત્સ્નં પ્રકાશયતિ ભારત||34||

ક્ષેત્ર ક્ષેત્રજ્ઞયોરેવં અન્તરં જ્ઞાનચક્ષુષા|
ભૂતપ્રકૃતિ મોક્ષં ચ યે વિદુર્યાન્તિ તે પરમ્||35||

ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે
શ્રીકૃષ્ણાર્જુન સંવાદે ક્ષેત્ર ક્ષેત્રજ્ઞ વિભાગ યોગોનામ
ત્રયોદશોsધ્યાયઃ
ઓં તત્ સત્