Sloka Text in Devanagari, Kannada, Gujarati, Telugu, English

|| Om tat sat ||

શ્રીમદ્ભગવદ્ગીત
સાંખ્ય યોગઃ
દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ

તં તથા કૃપયાઽઽવિષ્ટં અશ્રુપૂર્ણાકુલેક્ષણમ્ |
વિષીદન્ત મિદં વાક્યં ઉવાચ મધુસૂદનઃ ||1||

શ્રી ભગવાનુવાચ:
કુતસ્ત્વા કશ્મલમિદં વિષમે સમુપસ્થિતમ્ |
અનાર્ય જુષ્ટં અસ્વર્ગ્યં અકીર્તિકરં અર્જુન ||2||

ક્લૈબ્યં માસ્મગમઃ પાર્થ નૈતત્ ત્વય્યુપપદ્યતે |
ક્ષુદ્રં હૃદય દૌર્બલ્યં ત્વક્યોત્તિષ્ટ પરન્તપ ||3||

અર્જુન ઉવાચ:
કથં ભીષ્મ મહં સંખ્યે દ્રોણં ચ મધુસૂધન |
ઇષુભિઃ પ્રતિયોત્સ્યામિ પૂજાર્હાવરિસૂદન ||4||

ગુરૂ નહત્વાપિ મહાનુભાવાન્
શ્રેયોભોક્તું બૈક્ષમપીહલોકે |
હત્વા અર્થકામાંસ્તુ ગુરૂનિહૈવ
ભુઞ્જીય ભોગાન્ રુથિર પ્રદિગ્થાન્ ||5||

ન ચૈતદ્વિદ્મઃ કતરન્નો ગરીયો
યદ્વા જયેમ યદિ વાનો જયેયુઃ|
યાનેવ હત્વા ન જિજીવિષામઃ
તેઽવસ્થિતાઃ પ્રમુખે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ||6||

કાર્પણ્યદોષોઽપહતસ્વભાવઃ
પૃચ્ચામિ ત્વાં ધર્મ સમ્મૂઢચેતાઃ |
યત્ શ્રેયસ્સ્યાન્નિશ્ચિતં બ્રૂહિતન્મે
શિષ્યસ્તેઽહં શાધિ માં ત્વાં પ્રપન્નમ્||7||

ન હિ પ્રપશ્યામિ મમાપનુદ્યાત્
યચ્ચોક મુચ્છોષણ મિન્દ્રિયાણામ્|
અવાપ્ય ભૂમા વસપત્ન મૃદ્ધં
રાજ્યં સુરાણામપિ ચાધિપત્યમ્ ||8||

સંજય ઉવાચ:
એવમુક્ત્વા હૃષીકેશં ગુડાકેશઃ પરંતપઃ|
ન યોત્સ્યે ઇતિ ગોવિન્દં ઉક્ત્વા તૂષ્ણીં બભૂવ હ ||9||

તં ઉવાચ હૃષીકેશઃ પ્રહસન્નિવ ભારત |
સેનયોરુભયોર્મધ્યે વિષીદન્તં ઇદં વચઃ||10||

શ્રી ભગવાનુવાચ

અશોચ્યા નન્વશોચસ્ત્વં પ્રજ્ઞાવાદાંશ્ચ ભાષસે |
ગતાસૂ નગતાસૂંશ્ચ નાનુ શોચન્તિ પણ્ડિતાઃ ||11||

નત્વેવાહં જાતુ નાસં નત્વં નેમે જનાધિપાઃ |
ન ચૈવ ન ભવિષ્યામઃ સર્વે વયમતઃ પરમ્ || 12||

દેહિનોઽસ્મિન્ યથા દેહે કૌમારં યૌવનં જરા |
તથા દેહાન્તરપ્રાપ્તિઃ ધીરઃ તત્ર નમુહ્યતિ ||13||

માત્રા સ્પર્શાસ્તુ કૌન્તેય શીતોષ્ણ સુખદુઃખદાઃ |
અગમાપાયિનોઽનિત્યાઃ તાં સ્તિતિક્ષસ્વ ભારત ||14||

યં હિ ન વ્યધયન્ત્યેતે પુરુષં પુરુષર્ષભ|
સમ દુઃખ સુખં ધીરં સોઽમૃતત્વાય કલ્પતે ||15||

નાસતો વિદ્યતે ભાવો નાભાવો વિદ્યતે સતઃ |
ઉભયોરપિ દૃષ્ટોઽન્તસ્ત્વનયોઃ તત્વ દર્શિભિઃ ||16||

અવિનાશિતુ તદ્વિદ્ધિ યેન સર્વ મિદં તતં |
વિનાશ મવ્યય સ્યાસ્ય નકશ્ચિત્ કર્તુમર્હતિ ||17||

અન્તવન્ત ઇમે દેહાઃ નિત્યસ્સ્યોક્તાઃ શરીરિણઃ|
અનાશિનોઽપ્રમેયસ્ય તસ્માદ્યુધ્યસ્વ ભારત ||18||

ય એનં વેત્તિ હન્તારમ્ યશ્ચૈનં મન્યતે હતં |
ઉભૌ તૌ ન વિજાનીતો નાયં હન્તિ ન હન્યતે ||19||

ન જાયતે મ્રિયતે વા કદાચિત્
નાયં ભૂત્વા ભવિતા વા ન ભૂયઃ |
અજો નિત્ય શ્શાશ્વતોઽયં પુરાણો
ન હન્યતે હન્યમાને શરીરે ||20||

વેદ વિનાશિનં નિત્યં ય એનમજમવ્યયમ્|
કથં સ પુરુષઃ પાર્થ કં ઘાતયતિ હન્તિ કં ||21||

વાસાંસિ જીર્ણાનિ યથા વિહાય
નવાનિ ગૃહ્ણાતિ નરોઽપરાણિ|
તથા શરીરાનિ વિહાય જીર્ણાન્
અન્યાનિ સંયાતિ નવાનિ દેહે||22||

નૈનં ચિન્દન્તિ શસ્ત્રાણિ નૈનં દહતિ પાવકઃ |
ન ચૈનં ક્લેદયન્ત્યાપો ન શોષયતિ મારુતઃ ||23||

અચ્છેદ્યોઽયં અદાહ્યોઽયં અક્લેદ્યોઽશોષ્ય એવચ |
નિત્ય સર્વ ગતઃ સ્થાણુઃ અચલોઽયં સનાતનઃ ||24||

અવ્યક્તોઽયં અચિંત્યોઽયમ્ અવિકાર્યોઽયમુચ્યતે|
તસ્માત્ એવં વિદિત્વૈનં નાનુ શોચિતુ મર્હસિ ||25||

અથ ચૈનં નિત્ય જાતં નિત્યં વા મન્યસે મૃતં|
તથાપિ ત્વમ્ મહાબાહો નૈવં શોચિતુ મર્હસિ ||26||

જાતસ્ય હિ ધ્રુવોમૃત્યુઃ ધ્રુવં જન્મ મૃતસ્ય ચ |
તસ્માદપરિહાર્યેઽર્થે ન ત્વં શોચિતુ મર્હસિ ||27||

અવ્યક્તાદીનિ ભૂતાનિ વ્યક્ત મધ્યાનિ ભારત |
અવ્યક્ત નિધનાન્યેન તત્ર કા પરિદેવના ||28||

અશ્ચર્યવત્ પશ્યતિ કશ્ચિદેનં
આશ્ચર્યવત્ વદતિ તથૈવ ચાન્યઃ|
આશ્ચર્યવચ્ચૈન મન્યઃ શ્રુણોતિ
શ્રુત્વાપ્યેનં વેદ ન ચૈવ કશ્ચિત્ ||29||

દેહે નિત્યમવધ્યોઽયં દેહે સર્વસ્ય ભારત |
તસ્માત્ સર્વાણિ ભૂતાનિ ન ત્વં શોચિતુમર્હસિ || 30||

સ્વધર્મપિ ચાવેક્ષ્ય ન વિકમ્પિતુ મર્હસિ |
ધર્મ્યાદ્ધિ યુદ્ધાત્ શ્રેયોઽન્યત્ ક્ષત્રિયસ્ય નવિદ્યતે ||31||

યદૃચ્ચયા ચોપપન્નં સ્વર્ગદ્વારમપાવૃતમ્|
સુખિનઃ ક્ષત્રિયાઃ પાર્થ લભન્તે યુદ્ધ મીદૃશમ્ ||32||

અથ ચેત્ત્વમિમં ધર્મ્યં સંગ્રામં ન કરિષ્યસિ |
તતઃ સ્વધર્મં કીર્તિંચ હિત્વા પાપ મવાપ્સસિ ||33||

અકીર્તિં ચાપિ ભૂતાનિ કથયિષ્યંતિ તેઽવ્યયામ્ |
સંભાવિતસ્ય ચા કીર્તિઃ મરણાદતિરિત્યતે ||34||

ભયાદ્રણા દુપરતંમન્યંતે ત્વાં મહરથાઃ|
યેષાં ચ ત્વં બહુમતો ભૂત્વા યાસ્યસિ લાઘવમ્||35||

અવાચ્ય વાદાંશ્ચ બહૂન્ વદિષ્યંતિ તવાહિતાઃ |
નિન્દન્તસ્તવ સામર્થ્યં તતો દુઃખતરં નુ કિમ્||36||

હતો વા પ્રાપ્સ્યસે સ્વર્ગં જિત્વા વા ભોક્ષ્યસે મહીમ્|
તસ્માદુત્તિષ્ટ કૌન્તેય યુદ્ધાય કૃત નિશ્ચયઃ ||37||

સુખદુઃખે સમે કૃત્વા લાભાલાભૌ જયાજયૌ |
તતો યુદ્ધાય યુજ્યસ્વ નૈવં પાપમવાપ્સ્યસિ||38||

એષા તેઽભિહિતે સાંખ્યે બુદ્ધિ ર્યોગે ત્વિમાં શ્રુણુ |
બુદ્ધ્યાયુક્તો યયા પાર્થ કર્મબન્ધં પ્રહાસ્યસિ ||39||

નેહાભિ ક્રમનાશોઽસ્તિ પ્રત્યવાયો નવિદ્યતે |
સ્વલ્પમપ્યસ્ય ધર્મસ્ય ત્રાયતો મહતો ભયાત્ ||40||

વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિઃ એકેહ કુરુનન્દન |
બહુશાખાઃ અનન્તાશ્ચ બુદ્ધયોઽવ્યવસાયિનામ્||41|

યામિમાં પુષ્પિતાં વાચમ્ પ્રવદન્ત્ય વિપશ્ચિતઃ|
વેદવાદરતાઃ પાર્થ નાન્યદસ્તીતિ વાદિનઃ ||42||

કામાત્માનઃ સ્વર્ગપરાઃ જન્મકર્મ ફલપ્રદામ્ |
કિયા વિશેષ બહુળાં ભોગૈશ્વર્ય ગતિં પ્રતિ ||43||

ભોગૈશ્વર્ય પ્રસક્તાનાં તયાઽપહૃતચેતસામ્ |
વ્યવસાયાત્મિકા બુદ્ધિઃ સમધૌ ન વિધીયતે ||44||

ત્રૈગુણ્ય વિષ યાવેદાઃ નિસ્ત્રૈગુણ્યો ભવાર્જુન |
નિર્દ્વન્દ્વો નિત્ય સત્ત્વોસ્થો નિર્યોગ ક્ષેમ આત્મવાન્ ||45||

યાવાનર્થ ઉદપાને સર્વતઃ સંપ્લુતોદકે |
તાવાન્ સર્વેષુ વેદેષુ બ્રાહ્મણસ્ય વિજાનતઃ ||46||

કર્મણ્યેવાધિકારસ્તે માફલેષુ કદાચન |
માકર્મફલ હેતુર્ભૂઃ માતે સઙ્ગોઽસ્ત્વકર્મણિ || 47||

યોગસ્તઃ કુરુ કર્માણિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ધનંજય |
સિધ્ય સિધ્યોઃ સમોભૂત્વા સમત્વં યોગ ઉચ્યતે ||48||

દૂરેણાહ્યવરં કર્મ બુદ્ધિયોગાત્ ધનંજય |
બુદ્ધૌ શરણ મન્વિછ્છ કૃપણાઃ ફલહેતવઃ ||49||

બુદ્ધિયુક્તો જહાતિહ ઉભે સુકૃત દુષ્કૃતે |
તસ્માદ્યોગાય યુજ્યસ્વ યોગઃ કર્મસુ કૌશલમ્||50||

કર્મજં બુદ્ધિયુક્તા હિ ફલં ત્યક્ત્વા મનીષિણઃ |
જન્મ બન્ધ વિનિર્મુક્તાઃ પદં ગચ્ચન્ત્યનામયમ્||51||

યદાતે મોહકલિલં બુદ્ધિર્વ્યતિરિષ્યતિ |
તદા ગન્તાસિ નિર્વેદં શ્રોતવ્યસ્ય શ્રુતસ્ય ચ||52||

શ્રુતિ વિપ્રતિ પન્નાતે યદા સ્થાસ્યતિ નિશ્ચલા |
સમાધા વચલા બુદ્ધિઃ તદા યોગ મવાપ્સ્યસિ||53||

અર્જુન ઉવાચ:

સ્થિત પ્રજ્ઞસ્ય કા ભાષા સમાધિસ્તસ્ય કેશવ |
સ્થિતધીઃ કિં પ્રભાષેત કિમાસીત વ્રજેત કિમ્||54||

શ્રી ભગવાનુવાચ :
વ્રજહાતિ યદા કામાન્ સર્વાન્ પાર્થ મનોગતાન્ |
આત્ન્મન્યેવાત્મના તુષ્ટઃ સ્થિત પ્રજ્ઞઃ તદોચ્યતે ||55||

દુઃખેષ્વનુદિગ્ન મનાઃ સુખેષુ વિગત સ્પૃહાઃ |
વીતરાગ ભયક્રોથઃ સ્થિતધીઃ મુનિરુચ્યતે ||56||

યસ્સર્વત્રાનભિસ્નેહઃ તત્તત્પ્રાપ્ય શુભાશુભં |
નાભિ નન્દતિ નદ્વેષ્ટિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ટિતા||57||

યદા સંહારયતે ચાયમ્ કૂર્મોઙ્ગાનીવ સર્વશઃ |
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેભ્યઃ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ટિતા||58||

વિષયા વિનિવર્તન્તે નિરાહારસ્ય દેહિનઃ |
રસવર્જં રસોઽ પ્યસ્ય પરં દૃષ્ટ્વા નિવર્તતે ||59||

યતતોહ્યપિ કૌન્તેય પુરુષસ્ય વિપશ્ચિતઃ |
ઇન્દ્રિયાણિ પ્રમાધીનિ હરન્તિ પ્રસભં મનઃ ||60||

તાનિ સર્વાણિ સંયમ્ય યુક્ત આસીત મત્પરઃ|
વશે હિ યસ્યેન્દ્રિયાણિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ટિતા ||61||

ધ્યાયતો વિષયાન્ પુંસઃ સઙ્ગસ્તેષૂપજાયતે |
સઙ્ગાત્ સંજાયતે કામઃ કામાત્ ક્રોધોઽભિજાયતે ||62||

ક્રોધાત્ ભવતિ સમ્મોહઃ સમ્મોહાત્ સ્મૃતિ વિભ્રમઃ |
સ્મૃતિ ભ્રંશાત્ બુદ્ધિનાશો બુદ્ધિનાશાત્ પ્રણશ્યતિ ||63||

રાગદ્વેષવિયુક્તૈસ્તુ વિષયાનિન્દ્રિયૈશ્ચરન્ |
અત્મવશ્યૈર્વિધેયાત્મા પ્રસાદમધિ ગચ્છતિ ||64||

પ્રસાદે સર્વદુઃખાનાં હાનિરસ્યોપજાયતે |
પ્રસન્ન ચેતસો હ્યાશુ બુદ્ધિઃ પર્યવતિષ્ટતિ||65||

નાસ્તિ બુદ્ધિ રયુક્તસ્ય ન ચાયુક્તસ્ય ભાવના |
નચા ભાવયતશ્શાન્તિઃ અશાન્તસ્ય કુતઃ સુખમ્ ||66||

ઇન્દ્રિયાણાં હિ ચરતાં યન્મનોઽનુ વિધીયતે |
તદસ્ય હરતિ પ્રજ્ઞાં વાયુર્નાવમિવામ્ભસિ ||67||

તસ્માદ્યસ્ય મહાબાહો નિગૃહીતાનિ સર્વશઃ|
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેભ્યઃ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ટિતા ||68||

યાનિશા સર્વભૂતાનાં તસ્યાં જાગર્તિ સંયમી |
યસ્યાં જાગ્રતિ ભૂતાનિ સ નિશા પશ્યતે મુનેઃ ||69||

અપૂર્વમાણં અચલ પ્રતિષ્ટં
સમુદ્રમાપઃ પ્રવિશન્તિ યદ્વત્ |
તદ્વત્ કામાઃ યં પ્રવિશન્તિ સર્વે
સશાન્તિ માપ્નોતિ ન કામ કામી||70||

વિહાય કામાન્ યસ્સર્વાન્ પુમાંશ્ચરતિ નિસ્પૃહાઃ|
નિર્મમો નિરહંકારઃ સશાન્તિમધિગચ્ચતિ || 71||

એષા બ્રાહ્મીસ્થિતિઃ પાર્થ નૈનાં પ્રાપ્ય વિમુહ્યતિ|
સ્થિત્વાઽ સ્યામન્તકાલેઽપિ બ્રહ્મ નિર્વાણ મૃચ્ચતિ ||72||

ઇતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે
શ્રીકૃષ્ણાર્જુન સંવાદે
સાંખ્ય યોગોનામ
દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ||

||ઓમ્ તત્ સત્ ||

|| Om tat sat ||