Sloka Text in Devanagari, Kannada, Gujarati, Telugu, English
|| Om tat sat ||

SriKrishna Parabrahmane Namah
Bhagavadgita
Sixth Chapter
Atmasamyamana yoga

This chapter is called Atmasamyamana yoga

"Atma samyamana" means controlling the Self.

The complex of "Self" consists of mind, intellect, and the sensory organs. Controlling Self means effectively controlling all these too! How to accomplish that is the gist of this chapter.

The answer comes as 'Dhyana' or "meditation" as the means to control Self. In fact many people call this chapter by the name of "Dhyana Yoga" or the path of meditation.

This chapter starts with the Krishna's teaching.

શ્રી ભગવાનુવાચ:

અનાશ્રિતઃ કર્મફલં
કાર્યં કર્મ કરોતિ યઃ|
સ સન્ન્યાસી ચ યોગી ચ
ન નિરગ્નિર્ ન ચાક્રિયઃ ||1||

||Sa|| યઃ કર્મફલં અનાશ્રિતઃ કર્મ કાર્યં કરોતિ સઃ સન્ન્યાસી | સઃ યોગી ચ| નિરગ્નિઃ ચ ન| અક્રિયઃ ચ ન||

Sloka meanings:

અનાશ્રિતઃ કર્મફલં -not depending on the fruits of action
યઃ કાર્યં કર્મ કરોતિ - the one who performs action
સ સન્ન્યાસી ચ - that person is Sannyasi/renouncer
યોગી ચ - and also Yogi
ન નિરગ્નિર્નચાક્રિયઃ Not the one who gave up fire rituals or the actions.

Sloka summary:

"The one who does his work without concern for the fruits is called "Sanyasi" as also "Yogi". But not the one who gave up the fire rituals or actions." ||1||

Fire rituals refer to the daily actions ordained for a "Grihastha". These are in the form of various Homas people perform. One who performs Homas is obviously not a Sanyasi. So just by giving up the daily rituals one does not become a "Sanyasi"!

One may wonder who is Sanyasi? He is the one who renunciates. And what does he renunciate?
The general understanding of a Sanyasi is that he renunciates all actions, all those tools of actions, all the fruits of actions, as well as all the thoughts about fruits of actions. This is an old definition.

Krishna brings a new clarity on who is a Sanyasi. He says Sannyasa or the path of renunciation is about the renunciation of fruits of action along with such intent for fruits, not the renunciation of action itself.

In Karma yoga or the path of action too, the doer while performing action, renunciates the fruits of action as well as the intent for fruits in action. Thus in both paths of action and path of renunciation the fruits of action as well as the intent for fruits of action are renunciated. Here this definition blurs the line between a Sannyasi and a Karma Yogi. So Krishna elaborates that "Sanyasi" or "Yogi" are one and the same. "સઃ સન્ન્યાસી ચ યોગી ચ| "

More importantly, one who gives up "Sankalpa" or "declaration of wishes" only can become a "Sanyasi". This is elaborated in the sloka 2

Sloka 2

યં સન્ન્યાસમિતિ પ્રાહુઃ
યોગં તં વિદ્ધિ પાણ્ડવ |
ન હિ અસન્ન્યસ્ત સંકલ્પો
યોગી ભવતિ કશ્ચન ||6.2||

સ|| હે પાણ્ડવ ! યં સન્ન્યાસમ્ ઇતિ પ્રાહુઃ તં યોગં ઇતિ વિદ્ધિ | અસન્ન્યસ્ત સંકલ્પઃ યોગી ન ભવતિ કશ્ચન હિ |||2||

Sloka meanings:

યં સન્ન્યાસમ્ ઇતિ પ્રાહુઃ - that which people call as Sannyasam
યોગં તં વિદ્ધિ પાણ્ડવ - know that is Yoga
અસન્ન્યસ્તસંકલ્પો - the one who cannot give up that intent
યોગી ન ભવતિ કશ્ચન - he cannot become a Yogi

Sloka summary:
"That which people call as Sannyasa, know that is Yoga. The one who cannot give up the intent, cannot become a Yogi." ||2||

Here Sannyasa is same as Yoga. What is the "Yoga" referred to here. Is it Jnyana Yoga or Karma Yoga or Bhakti Yoga etc.? Let us examine all the Yogas in this context.

In Jnyana Yoga, the જ્ઞાન યોગિ with his ability of discrimination, distinguishes between Self/ આત્મ and non-Self/ અનાત્મ and rejects અનાત્મand focusses on the enquiry of આત્મ. We can also say that he distinguishes between knowledge and ignorance and rejects ignorance. Here the rejection of અનાત્મ is Sannyasa or renunciation of અનાત્મ.
So the Sannyasa and Yoga are same in Jnyana Yoga.

Now consider Karma Yoga, which is about Nishkama Karma.
The Karma Yogi performs the action,
-free of the ownership of action,
-free of wish for the fruits of action,
-free of intent for ownership for self
So the Karma yogi also has renunciation.
So the Sannyasam and Yoga are same in Karma Yoga

In case of Dhyana Yoga too "બાહ્ય સ્પર્ષેષુ અસક્ત આત્મા", the yogi performing Dhyana - pushes away the external thoughts and focusses on the inner self. Here it is the renunciation of external thoughts.
So the Sannyasa and Yoga are same in Dhyana Yoga

In case of Bhakti Yoga too, the Bhakti Yogi focusses on the Supreme being to the exclusion of everything else.
So "યોગં તં વિદ્ધિ પાણ્ડવ" is a valid statement irrespective of path of Yoga one is in.

Sloka 3

આરુરુક્ષ્મોર્મુનેર્યોગં
કર્મકારણ મુચ્યતે |
યોગારૂઢસ્ય તસ્યૈવ
શમઃ કારણ મુચ્યતે ||3||

સ|| યોગં આરુરુક્ષોઃ મુનેઃ કર્મ કારણં (ઇતિ) ઉચ્યતે | યોગારૂઢસ્ય તસ્યૈવ શમઃ કારણં (ઇતિ) ઉચ્યતે ||

Sloka meanings:

આરુરુક્ષોઃ - the one who wants to attain something.
યોગં આરુરુક્ષોઃ મુનેઃ - For the sages who wants to attain Yoga -
કર્મકારણ મુચ્યતે - "action" is the means (6.04).
યોગારૂઢસ્ય -For one who attained Yoga,
"શમઃ કારણમુચ્યતે - restraint is the means to go forward.

Sloka summary:

"For the sage who wants to attain Yoga, action is the means. For one who attained Yoga, restraint is the means to go forward." ||3||

It means that for the one who wants to attain "Yoga" the first step is "Karma" or more precisely "Nishkama karma".
With the practice of Nishkama karma one attains a mind free of extraneous thoughts and wishes. Having reached that stage wherein his mind is sensitized to purer thoughts, one is in a position to move forward through restraint.
This is true for Jnyana Yogi who having attained a mind free of other thoughts, continues on meditation about Self.

But how do we know one reached the peak. We hear that in Sloka 4

Sloka 4

યદાહિ નેન્દ્રિયાર્થેષુ
ન કર્મસ્વનુષજ્જતે |
સર્વસંકલ્પ સન્ન્યાસી
યોગારૂઢસ્તદોચ્યતે || 4||

સ|| યદા હિ ઇન્દ્રિયાર્થેષુ ન અનુષજ્જતે , કર્મસુ ન ( અનુષજ્જતે) ,(સઃ) સર્વ સંકલ્પ સન્ન્યાસી ( ભવતિ) તદા (સઃ) યોગારૂઢઃ (ઇતિ)ઉચ્યતે ||

Sloka meanings:

યોગારૂઢઃ તદોચ્યતે - That one is supposed to have scaled the peak of Yoga.
યદાહિ નેન્દ્રિયાર્થેષુ ન અનુષજ્જતે - when one is not attached to sense objects/attractions
કર્મસુ ન ( અનુષજ્જતે) - no longer attached to actions
સર્વ સંકલ્પ સન્ન્યાસી ( ભવતિ) - has given up all sentiments/wishes etc
તદા (સઃ) યોગારૂઢઃ (ઇતિ)ઉચ્યતે - then he is supposed to have scaled the peak of Yoga.

Sloka summary:

One is supposed to have scaled the peak of Yoga, when one is not attached to sense objects/attractions, has given up all sentiments/wishes etc. Then he is supposed to have scaled the peak of Yoga.

So, how does one achieve the peak of Yoga? This comes up in Sloka 5

Sloka 5

શ્રીભગવાનુવાચ:
ઉદ્ધરેદાઽઽત્માના આત્માનં
ન આત્માન મવસાદયેત્ |
અત્મૈવ હ્યાત્મનો બન્ધુઃ
આત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ ||6.5||

સ|| આત્મના આત્માનં ઉદ્ધરેત્ | આત્માનં ન અવસાદયેત્ | હિ આત્મનઃ અત્મ એવ બન્ધુઃ | આત્મનઃ આત્મ એવ રિપુઃ|

Sloka meanings:

આત્મના આત્માનં ઉદ્ધરેત્
One can raise himself up through his own efforts.
આત્માનં ન અવસાદયેત્
one shall not weaken himself.
One may be shown the way by the wise or the scriptures but ultimately the one who has to perform is himself.
That is an admirable truth. But there is something more.
અત્મૈવ હ્યાત્મનો બન્ધુઃ - Self (mind) is indeed the one's own friend
આત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ - Self (mind) is also one's own the foe.

Sloka Summary:

"One can lift himself up through his own efforts. one shall not lower himself. Self (mind) is indeed the one's own friend. Self (mind) is also one's owned the foe." ||5||

અત્મ is a friend and અત્મ is also the enemy too. If one does not conquer his runaway desires then self becomes his enemy. When one follows the good the self becomes the friend.

This is another important statement. Hence with one's own efforts one can bring himself up. The Self or Atma is indeed one's own enemy as well as his friend. That is the statement from Krishna.

There is always a battle between the "good" and "bad". The "good" leads us towards righteous paths. The "bad" always leads towards false steps. Raising oneself up through one's own intellect and efforts is about "good" winning the battle of the self. When one is not able to overcome the "bad", the mind gets diverted to false actions and effectively becomes one's own enemy. (6.06)

When you bring yourself up then the "Atman" becomes the friend.

Sloka 6

બન્ધુરાત્માત્મનઃ તસ્ય
યેન આત્મૈવ આત્મના જિતઃ|
અનાત્મનસ્તુ શતૃત્વે
વર્તેતાત્મૈવ શત્રુવત્ ||6||

સ|| એન આત્મનૈવ આત્મા જિતઃ તસ્ય આત્મા આત્મનઃ બન્ધુઃ | અનાત્મનસ્તુ આત્મા શત્રુવત્ શતૃત્વે વર્તેત ||6||

Sloka meanings:

બન્ધુરાત્માત્મનસ્તસ્ય The Self is a friend of that self
યેન આત્મૈવ અત્મના જિતઃ - by whom the mind has been controlled
અનાત્મનસ્તુ - the one who has not conquered his mind
વર્તેત આત્મૈવ શત્રુવત્ - operates as an enemy of the Self.

Sloka Summary:
"For the one who has conquered the mind, then that mind is his friend. For the one who has not controlled his mind, that mind operates as his enemy." ||6||

Sloka 7

જિતાત્મનઃ પ્રશાન્તસ્ય
પરમાત્મા સમાહિતઃ |
શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ
તથા માનાવમાનયોઃ ||7||

સ||જિતાત્મનઃ પ્રશાન્તસ્ય શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ તથા માનાવમાનયોઃ પરમાત્મા સમાહિતઃ ||

Sloka meanings:

પરમાત્મા સમાહિતઃ - one is in unison with Supreme self
who is that lucky person? એવરિકિ ? એપ્પુડુ ?
જિતાત્મનઃ - the one who conquered his Self
પ્રશાન્તસ્ય - the one who is ever at peace
શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ - cold/heat or happiness /sorrow
તથા માનાવમાનયોઃ - honor /disgrace

Sloka Summary:
"One who is in unison with Supreme self, is the one who conquered his Self, the one who is ever at peace in all circumstances like the presence of cold/heat, or happiness /sorrow, or honor /disgrace." ||7||

It means that when one has conquered Self, he is ever at peace in the presence of the opposites. It is as though he is in unison with the Supreme Self.

Sloka 8

જ્ઞાનવિજ્ઞાન તૃપ્તાત્મા
કૂટસ્થો વિજિતેન્દ્રિયઃ |
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે યોગી
સમલોષ્ટાશ્મ કાંચનઃ ||8||

સ|| જ્ઞાન વિજ્ઞાન તૃપ્તાત્મા કૂટસ્થઃ વિજિતેન્દ્રિયઃ સમલોષ્ઠાશ્મકાંચનઃ યોગી યુક્તઃ ઇતિઉચ્યતે ||8||

Sloka meanings:

જ્ઞાનમુ વિજ્ઞાનમુ
જ્ઞાનમુ - knowledge
વિજ્ઞાનમુ - experiencing that knowledge
જ્ઞાનવિજ્ઞાન તૃપ્તાત્મા-
the one who is content with knowledge and experience
કૂટસ્થઃ - who is unshakable - immutable -( mutate)
વિજિતેન્દ્રિયઃ - who conquered the senses
સમલોષ્ટાશ્મ કાંચનઃ - who sees lump of earth, stone and gold alike
સઃ યોગી - that Yogi
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે - is said to be the one who scaled the peak.

"One who is content with knowledge and experience, who is unshakable, who conquered his senses, who sees the lump of the earth, a stone and gold all alike, that one is said to be Yogi who excels. ||8||

Sloka 9

સુહૃન્મિત્રાર્યુદાસીન
મધ્યસ્થ દ્વેષ્ય બન્દુષુ|
સાધુષ્વપિ ચ પાપેષુ
સમબુદ્ધિર્વિશિષ્યતે ||9||

સ|| સુહૃત્ મિત્ર અરિ ઉદાસીન મધ્યસ્થ દ્વેષ્ય બન્ધુષુ સાધુષુ પાપેષુ સમબુદ્ધિઃ (સઃ) વિશિષ્યતે ||9||

Sloka meanings:

સમબુદ્ધિર્વિશિષ્યતે - He excels who intellect sees things as equal
સુહૃન્મિત્રાર્યુદાસીન - સુહૃત્ મિત્ર અરિ ઉદાસીન
સુહૃત્ - the one with good heart ,
મિત્ર - a friend
અરિ - an enemy
ઉદાસીન - one who is reticent or neutral
મધ્યસ્થ દ્વેષ્ય બન્ધુષુ સાધુષુ
મધ્યસ્થ - one who is an arbiter
દ્વેષ્ય - one who may be hated
બન્ધુષુ - a relative
સાધુષુ - good person
પાપેષુ - a sinner

Sloka Summary:

"He excels whose intellect sees as equal the one with good heart, a friend, an enemy, one who is reticent or neutral, one who is an arbiter, one who may be hated, a relative, good person, and a sinner." ||9||

This encompasses a wide variety of people with different mental dispositions (6.09). If one is able to look on all of them equally then that one is really the best among men. If one is able to look on all of them with an equal mental disposition, then the peace he enjoys (LGS) is incomparable. How does one achieve that state, or that mental disposition of equality towards all? Through Nishkama karma one reaches a stage, the first stage (LGS), where the mind is well disposed towards further enquiry.
That further enquiry is through hearing repeating and meditation Sravana, manana and nidhidyasana. The constant meditation leads one to the higher level.

As soon as we think of meditation several questions prop up.

Where to meditate? How to meditate? and why?
Krishna answers all the three.

Sloka 10

યોગી યુઞ્જીત સતતં
આત્માનં રહસિ સ્થિતઃ |
એકાકી યતચિત્તાત્મા
નિરાશીરપરિગ્રહઃ || 10||

સ|| યોગી રહસિ સ્થિતઃ એકાકી યતચિત્તાત્મા નિરાશીઃ અપરિગ્રહઃ સતતમ્ આત્માનમ્ યુઞ્જીત ||10||

યોગી રહસિ સ્થિતઃ Yogi sitting in solitude
એકાકી alone
યતચિત્તાત્મા with mind under control
નિરાશીઃ free from cravings
અપરિગ્રહઃ accepting nothing from others
યુઞીત સતતં આત્માનં - incessantly meditating on Self

Sitting in solitude, alone, with mind under control, free from cravings, not accepting anything from others, continuously meditate on Self or Paramatman.

As to where to meditate Krishna says, 'Establishing a seat in a clean place neither too high nor too low, sitting on a seat of cloth, skin and Kusa grass one should concentrate his mind for purification of internal organs keeping the mind and senses under control'.

How to meditate is continued, 'Holding the body and head and neck erect looking at the tip of his own nose and not looking around he should do meditation'. (6.11,12)

Slokas 11 and 12

શુચૌ દેશે પ્રતિષ્ઠાપ્ય
સ્થિરમાસનમાત્મનઃ |
નાત્યુચ્છ્રિતં નાતિ નીચં
ચેલાજિન કુશોત્તરમ્||6.11||

ત્રૈકાગ્રં મનઃ કૃત્વા
યતચિત્તેન્દ્રિયક્રિયઃ |
ઉપવિશ્યાસને યુઞાત્
યોગમાત્મવિશુદ્ધયે ||6.12||

સ|| શુચૌ દેશે ન અતિ ઉચ્છ્રિતં ન અતિ નીચમ્ ચેલાજિનકુશોત્તરમ્ સ્થિરં આસનમ્ આત્મનઃ પર્તિષ્ઠાપ્ય, તત્ર આસને ઉપવિશ્ય, મનઃ એકાગ્રં કૃત્વા યતચ્ચિત્તેન્દ્રિય ક્રિયઃ આત્મ શુદ્ધયે યોગં યુઞ્જ્યાત્ ||12||

સ્થિરં આસનમ્ આત્મનઃ પર્તિષ્ઠાપ્ય-
placing a firm seat for himself, where?

શુચૌ દેશે - a clean place
ન અતિ ઉચ્છ્રિતં - not too high
ન અતિ નીચમ્ - not too low
ચેલાજિનકુશોત્તરમ્ -
a cloth spread on a hide of deer or tiger which is spread on a kusa grass

સ્થિરં આસનમ્ આત્મનઃ પર્તિષ્ઠાપ્ય, placing himself a firm seat on that
તત્ર આસને ઉપવિશ્ય- sitting on that seat
મનઃ એકાગ્રં કૃત્વા - concentrating his mind
યતચ્ચિત્તેન્દ્રિય ક્રિયઃ - controlling the activities of mind and other organs
આત્મ શુદ્ધયે for the purification of his mind
યોગં યુઞ્જ્યાત્ practice yoga.

Sloka meaning:
"Placing himself on a firm seat which is in a clean place that is not too high, nor too low, covered with a cloth spread on a hide of deer or tiger which is spread on a kusa grass, one gets ready for meditation. Sitting on that seat. concentrating his mind, controlling the activities of mind and other organs for the purification of his mind one may practice yoga." ||12,13||

Slokas 13 and 14

સમં કાય શિરોગ્રીવં
ધારયન્નચલં સ્થિરઃ|
સંપ્રેક્ષ્ય નાસિકાગ્રં સ્વં
દિશશ્ચાનવલોકયન્ ||6-13||

પ્રશાન્તાત્મા વિગતભીઃ
બ્રહ્મચારિવ્રતે સ્થિતઃ|
મનસ્સંયમ્ય મચ્છિત્તો
યુક્ત આસીત મત્પરઃ ||6-14||

સ|| કાય શિરોગ્રીવમ્ કંઠં સમમ્ , અચલમ્ ધારયન્ સ્થિરઃ , દિશઃ ચ ન અવલોકયન્, સ્વં નાશિકાગ્રં સંપ્રેક્ષ્ય ,પ્રશાન્તાત્મા વિગતભીઃ બ્રહ્મચારિવ્રતે સ્થિતઃ , મનઃ સંયમ્ય, મત્ ચિત્તઃ , મત્ પરઃ ,યુક્તઃ આસીત ||13,14||

Sloka meanings:

સમં કાય શિરોગ્રીવં the body head and neck
સમં ધારયન્ keeping them erect evenly
અચલં સ્થિરઃ- not moving and seated firmly
સંપ્રેક્ષ્ય નાસિકાગ્રં focusing on the tip of the nose
દિશશ્ચાનવલોકયન્ - not looking all around.
(The one doing meditation should be?
"પ્રશાન્તાત્મા" - with a mind attuned to peace
"વિગતભીઃ" - having forsaken fear
"બ્રહ્મચારિવ્રતેસ્થિતઃ" - following the vows of celibacy
"મનઃ સંયમ્ય" - controlling the mind from stray thoughts
Thus focusing the mind on self-one should meditate on the Self. (6.14)
Krishna says - "મચ્ચિત્તઃ મત્પરાયણઃ"
"મચ્ચિત્તઃ thoughts anchored in Me
યુક્ત આસીત - the Yogi should sit
મત્પરઃ - focused on me

Sloka Summary:

"Holding the body neck and head erect, keeping them even, not moving and seated firmly, Yogi meditates focusing on the tip of the nose, not looking all around. With a mind attuned to peace, having forsaken fear, following the vows of celibacy, controlling the mind from stray thoughts, with his thoughts anchored in me, the Yogi should sit with his mind focused on me." ||13,14||

what is the fruit of this meditation? That is elaborated in Sloka 15

Sloka 15

યુઞ્જન્નેવં સદાઽઽત્માનં
યોગી નિયતમાનસઃ |
શાન્તિં નિર્વાણ પરમાં
મત્સંસ્થામ્ અધિગછ્છતિ|| 15||

સ|| નિયતમાનસઃ યોગી સદા એવમ્ આત્માનમ્ યુઞ્જન્ , મત્ સંસ્થામ્, નિર્વાણપરમામ્ શાન્તિં અધિગચ્છતિ||15||
Sloka meanings:

યુઞ્જન્નેવં સદાઽઽત્માનં - સદા આત્માનં એવં યુઞ્જન્
always concentrating his mind
યોગી નિયતમાનસઃ -the yogi having controlled his mind
શાન્તિં પરમાં attains the ultimate peace
મત્સંસ્થામ્ which is also my ultimate nature.
નિર્વાણં અધિગછ્છતિ reaching the ultimate emancipation

Sloka Summary:

"Thus, always concentrating his mind, the Yogi having controlled his mind, attains the ultimate peace which is my true nature. Thus, reaching the ultimate emancipation." ||15||

Sloka 16

શ્લો||નાત્યશ્નતસ્તુ યોગોઽસ્તિ
ન ચૈકાન્તમનશ્નતઃ |
ન ચાતિ સ્વપ્નશીલસ્ય
જાગ્રતો નૈવ ચાર્જુના ||16||

સ|| હે અર્જુન યોગઃ અતિ અશ્નતઃ તુ ન અસ્તિ | એકાન્તં અનશ્નતઃ ન (યોગઃ), અતિસ્વપ્નશીલસ્ય ન , જાગ્રતઃ ચ ન એવ ||16||
Sloka meanings:

નાત્યશ્નતસ્તુ યોગોઽસ્તિ - ન અતિ અશ્નતઃ તુ યોગઃ અસ્તિ -
The one who eats too much has no Yoga
ન ચૈકાન્તમનશ્નતઃ - ન ચ એકાન્તમ્ અનશ્નતઃ
The one who does not eat at all also has no yoga.
ન ચાતિ સ્વપ્નશીલસ્ય - ન ચ અતિ સ્વપ્ન શીલસ્ય
Neither is the one who sleeps too much
જાગ્રતો ચૈવ - or sleeps too little.

Sloka Summary:

"The one who eats too much has no Yoga, the (LGS) one who does not eat at all also has no yoga.
The one who sleeps too much or sleeps too little also has no Yoga." ||16||

In Chapter 3, explaining Nishkama Karma, Krishna explains who cannot perform નિષ્કામકર્મ (saying વેદવાદરતાઃ પાર્થ નાન્યદસ્તીતિ વાદિનઃ.). Here too Krishna was elaborating who will not be able to focus or attain the Yoga of Meditation.

We hear this again in 17th Sloka.

Sloka 17

શ્લો||યુક્તાહાર વિહારસ્ય
યુક્તચેષ્ઠસ્ય કર્મસુ |
યુક્ત સ્વપ્નાવ ભોધસ્ય
યોગો ભવતિ દુઃખહા||17||

સ|| યુક્તાહાર વિહારસ્ય કર્મસુ યુક્તચેષ્ઠસ્ય યુક્ત સ્વપ્નાવભોધસ્ય યોગઃ દુઃખહ ભવતિ ||17||

Sloka meanings:

યુક્તાહાર વિહારસ્ય - યુક્ત આહાર વિહારસ્ય
For one who has a proper measure of food and relaxation
યુક્તચેષ્ઠસ્ય કર્મસુ - applies himself to actions
યુક્ત સ્વપ્નાવ ભોધસ્ય - one who has a proper measure of sleep

યોગો ભવતિ દુઃખહા - યોગો દુઃખહા ભવતિ|
Yoga destroys all sorrows.

Sloka summary:
"For one who has a proper measure of food and relaxation, who applies himself to actions, who has a proper measure of sleep, Yoga destroys all sorrows." ||17||

Sloka 18.

યદા વિનિયતં ચિત્તમ્
આત્મન્યેવાવતિષ્ઠતે |
નિસ્પૃહાસ્સર્વકામેભ્યો
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે તદા ||18||

સ|| યદા ચિત્તં વિનિયતં સત્ આત્મએવ અવતિષ્ઠતે, સર્વકામેભ્યઃ નિસ્પૃહઃ, તદા યુક્તઃ ઉચ્યતે ||18||

Sloka meanings:

યદા વિનિયતં ચિત્તમ્ -
when a well-controlled mind
અત્મન્યેવવતિષ્ટતિ -( યદા) અત્મન્યેવ અવતિષ્ટતિ
abides solely in the Self,
(યદા) નિસ્પૃહાસ્સર્વકામેભ્યો - નિસ્પૃહહ સર્વકામેભ્યો
free of cravings for objects of desire
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે તદા - યુક્ત ઇતિ ઉચ્યતે તદા
(તદા) Then such a one is said to have attained Yoga.

Sloka summary:

"When a well-controlled mind abides solely in the Self, free of cravings for objects of desire. Then one is said to have attained Yoga 18||

How is the mind of the person in meditation? This is described as a wonderful picture painted in sloka (6.19)

Sloka 19

યથા દીપો નિવાતસ્થો
નેઙ્ગતે સોપમા સ્મૃતા |
યોગિનો યતચિત્તસ્ય
યુઞ્જતો યોગમાત્મનઃ ||19||

સ|| નિવાતસ્થઃ દીપઃ યથા નઞ્જતે સા આત્મનઃ યોગમ્ યુઞ્જતઃ યોગિનઃ યતચિત્તસ્ય ઉપમા સ્મૃતા ||19||
Sloka meanings:

યથા દીપો નિવાતસ્થો - (યથા) just as a light in a windless spot
નેઙ્ગતે - ન ઇઙ્ગતે - does not flicker
સોપમા સ્મૃતા - સ ઉપમા સ્મૃતા
That simile is remembered (with reference to a Yogi).

યુઞ્જતો યોગમાત્મનઃ - તનલો યોગમુનુ ( ધ્યાનમુનુ) અભ્યસિંચુચુન્ન
one practicing Yoga
યોગિનો યતચિત્તસ્ય - યત ચિત્તસ્ય યોગિનઃ
whose mind is controlled.

Sloka Summary:

"The mind of Yogi who is practicing Yoga does not flicker, just like the flame of light in a windless spot." ||19||

We hear more about Dhyana Yoga in the next four Slokas.

Sloka 20

યત્રો પરમતે ચિત્તં
નિરુદ્ધં યોગસેવયા |
યત્રચૈવાત્મના આત્માનં
પશ્યન્નાત્મનિ તુષ્યતિ||20||

સ||યોગ સેવયા નિરુદ્ધમ્ ચિત્તમ્ યત્ર ઉપરમતે , યત્ર આત્મના આત્માનં પશ્યન્ આત્મન્યેવ તુષ્યતિ , (તં યોગ સઞ્જિતમ્ વિદ્યાત્ )||20||

Sloka meanings:

યત્રો પરમતે ચિત્તં નિરુદ્ધં- યત્ર નિરુદ્ધં ચિત્તં પરમતે
where fully controlled mind attains peace
યોગસેવયા - by practice of Yoga
યત્રચૈવાત્મના આત્માનં પશ્યન્ - યત્ર ચ એવ આત્મના આત્માનં પશ્યન્
where also one sees Self with his mind,
આત્મનિ તુષ્યતિ - delights in his own mind ( Self)
(That you know as Yoga.)

Sloka summary:
"Where fully controlled mind attains peace by practice of Yoga, where also one sees Self with his mind, and delights in his own mind (Self), that you know as Yoga." ||20||

Sloka 21

સુખમાત્યન્તિકં યત્તત્
બુદ્ધિગ્રાહ્યમતીન્દ્રિયમ્ |
વેત્તિ યત્ર ન ચૈવાયં
સ્થિતશ્ચલતિ તત્ત્વતઃ||21||

સ|| યત્ર સ્થિતઃ અયમ્ યત્ અતીન્દ્રિયમ્ બુદ્ધિગ્રાહ્યમ્ અત્યન્તિકં ચ તત્ સુખમ્ વેત્તિ ચ, તત્ત્વતઃ નૈવ ચલતિ (તં યોગ સઞ્જિતમ્ વિદ્યાત્) |21||
Sloka meanings:

અત્યન્તિકં યત્ - when one experiences endless bliss,
બુદ્ધિગ્રાહ્યમતીન્દ્રિયમ્ (સુખમ્) - બુદ્ધિ ગ્રાહ્યં અતીન્દ્રિયમ્ ( સુખં)
that may be grasped only by the intellect, and that is beyond senses

વેત્તિ તત્ સુખમ્ યત્ર- knowing that bliss where
સ્થિતશ્ચલતિ તત્ત્વતઃ- one does not swerve from that knowledge
(Know that as Yoga)

Sloka Summary:

|| "When one experiences endless bliss, that may be grasped only by the intellect, and that is beyond senses, knowing that bliss where one does not swerve from that knowledge, (know that as Yoga)." ||21||

Sloka 22

યં લભ્ધ્વા ચાપરં લાભં
મન્યતે નાધિકં તતઃ |
યસ્મિન્ સ્થિતો ન દુઃખેન
ગુરુણાપિ વિચાલ્યતે ||22||

સ|| યં લબ્ધ્વા અપરમ્ લાભં તતઃ અધિકં ન મન્યતે , યસ્મિન્ સ્થિતઃ ગુરુણા દુઃખેન અપિ ન વિચાલ્યતે , (તં યોગ સઞ્જિતમ્ વિદ્યાત્)||22||

Sloka meanings:

યં લભ્ધ્વા - having obtained that
તતઃ ચાપરં લાભં - (realizes) that there is no other
મન્યતે નાધિકં - thing greater than that
After getting which one does not think there is anything (LGS) greater,
(Know that as Yoga)
યસ્મિન્ સ્થિતો - anchoring in that belief
દુઃખેન ગુરુણાપિ - ગુરુણાપિ દુઃખેન-
even in a heavier sorrow
ન વિચાલ્યતે- does not overpowered.

Sloka Summary

"When having obtained that, one realizes that there is no other thing greater than that. Anchoring in that belief when even in a heavier sorrow one does not overpower, know that as Yoga." ||22||

Sloka 23

તં વિદ્યાત્ દુઃખ સંયોગ
વિયોગં યોગસજ્ઞિતમ્ |
સ નિશ્ચયેન યોક્તવ્યો
યોગોઽનિર્વિણ્ણચેતસા ||23||

સ|| દુખ સંયોગ વિયોગં તં યોગ સઞ્જિતમ્ વિદ્યાત્ , સયોગઃ અનિર્વિણ્ણચેતસા નિશ્ચયેન યોક્તવ્યઃ ||23||
Sloka meanings:

તં - that
દુઃખ સંયોગવિયોગં - being disconnected with sorrows
યોગસજ્ઞિતમ્ વિદ્યાત્ - know that by the name Yoga
સ યોગો that yoga
નિશ્ચયેન યોક્તવ્યો - is definitely to be practiced.
અનિર્વિણ્ણ ચેતસા- with an undejected mind

"(As told in the earlier three slokas), being disconnected with sorrows, know that by the name Yoga. It is definitely to be practiced with an undejected mind." ||23||

These three slokas described the state of Yoga achieved by one meditating with unwavering mind. That is realization of Self. Again, (LGS) we may have a question as to what exactly is the realization of Self?

By the practice of Yoga, the mind which attained the heights of peace is denoted by: (LGS)
- a mind that is clear and is able to see the self as the ultimate and being happy in that knowledge (6.20)
- Knowing Atman and feeling the pleasure that cannot be seen or felt by the sensory organs (6.21)
- realizing that or feeling that this pleasure he obtained is greater than any pleasure that he may get otherwise (6.22)
- not being deterred by any great sorrow
- not having any link with sorrow
That state is called the attaining Yoga.
That is also state in which one realizes self.

How to achieve that state is described in Slokas 24 and 25

Sloka 24

સંકલ્પ પ્રભવાન્ કામાં
સ્ત્યક્ત્વા સર્વાનશેષતઃ |
મનસૈવેન્દ્રિયગ્રામં
વિનિયમ્ય સમન્તતઃ ||24||

સ|| સંકલ્પ પ્રભવાન્ કામાન્ સર્વાન્ અશેષતઃ ત્યક્ત્વા , મનસા એવ ઇંદ્રિયગ્રામમ્ સમન્તતઃ વિનિયમ્ય , ..||24||

Sloka meanings:

સંકલ્પ પ્રભવાન્ કામાં - desires born out of mental constructions
ત્યક્ત્વા સર્વાન્ અશેષતઃ- giving up all of them wholly (without a trace)
મનસૈવ- with the mind
ઇન્દ્રિયગ્રામં- that collection of senses
વિનિયમ્ય સમન્તતઃ- controlling them from all sides

Sloka Summary

"Giving up all of the desires born out of mental constructions wholly (without a trace), with the mind controlling (LGS) that collection of senses from all sides, (one gets ready for the Yoga of meditation)." ||24||

Sloka 25

શનૈઃ શનૈરુપરમેત્
બુધ્યા ધૃતિગૃહીતયા |
આત્મસંસ્થં મનઃ કૃત્વા
ન કિંચિદપિ ચિન્તયેત્ ||25||

સ|| ધૃતિ ગૃહીતયા બુદ્ધ્યા શનૈઃ શનૈઃ ઉપરમેત્ , મનઃ આત્મ સંસ્થં કૃત્વા કિંચિત્ અપિ ન ચિન્તયેત્ ||25||

Sloka meanings:

બુધ્યા ધૃતિગૃહીતયા - with the help of a resolute intellect
શનૈઃ શનૈઃ ઉપરમેત્ - gradually attain a state of rest.
આત્મસંસ્થં મનઃ કૃત્વા - anchoring the mind in Self
ન કિંચિદપિ ચિન્તયેત્ - not think of anything else.

Sloka summary:

"(Giving up all of the desires born out of mental constructions wholly, without a trace, with the mind controlling that collection of senses from all sides), The Yogi with the help of a resolute intellect, gradually attains a state of rest in the mind, anchoring the mind in Self and
not think of anything else."||25||

Sloka 26

યતો યતો નિશ્ચરતિ
મનશ્ચંચલમસ્થિરમ્ |
તતસ્તતો નિયમ્યૈતત્
આત્મન્યેવ વશં નયેત્ ||26||

સ|| ચંચલં અસ્થિરં મનઃ યતઃ યતઃ નિશ્ચરતિ , તતઃ તતઃ એતત્ ( મનઃ) નિયમ્ય આત્મનિ એવ વશં નયેત્ ||26||
Sloka meanings:

મનશ્ચંચલમસ્થિરં - મનઃ ચંચલમ્ અસ્થિરં-
the fickle and unsteady mind,
યતો યતો નિશ્ચરતિ - wherever it may be travelling ,
તતઃ તતઃ - from that place
નિયમ્યેતત્ - એતત્ નિયમ્ય
having disciplined the same

આત્મન્યેવ વશં નયેત્ - bring it under the control of Self.

Sloka Summary:

"The Yogi should bring the fickle and unsteady mind, wherever it may be travelling, and having disciplined the same bring it under the control of Self." ||26||
.
Sloka 27
શ્લો|| પ્રશાન્તમનસં હ્યેનં
યોગિનં સુખમુત્તમમ્ |
ઉપૈતિ શાન્તરજસં
બ્રહ્મ ભૂત મકલ્મષમ્ ||27||

સ|| પ્રશાન્ત મનસં શાન્તરજસમ્ બ્રહ્મ ભૂતમ્ અકલ્મષમ્ એનમ્ યોગિનમ્ ઉત્તમમ્ સુખં ઉપ એતિ હિ ||27||
Sloka meanings:

પ્રશાન્ત મનસં- one whose mind is profoundly tranquil ,
શાન્ત રજસં- One whose Rajo guna has been quietened,
બ્રહ્મભૂતં - one who attained Brahman,
અકલ્મષં - without a taint,
એનં યોગિનં - such a Yogi
ઉપૈતિ સુખમુત્તમમ્- attains supreme bliss.

Sloka Summary:

"One whose mind is profoundly tranquil (LGS), one whose Rajo guna has been quietened, is the one who attained Brahman, without a taint. Yogi attains Supreme Bliss."||27||

Sloka 28

શ્લો|| યુઞ્જન્નેવં સદા આત્માનં
યોગી વિગત કલ્મષ?
સુખેન બ્રહ્મસંસ્પર્શં
અત્યન્તં સુખમશ્નુતે ||28||

સ|| એવં સદા અત્માનમ્ યુઞ્જન્ વિગતકલ્મષઃ યોગી સુખેન બ્રહ્મ સંસ્પર્શમ્ અત્યન્તમ્ સુખમ્ અશ્નુતે ||28||

Sloka meanings:

યુઞ્જન્નેવં સદા આત્માનં - એવં સદા આત્માનં યુઞ્જન્
Thus anchoring the mind in the Self,
યોગી વિગત કલ્મષઃ- that Yogi without a taint,
સુખેન બ્રહ્મસંસ્પર્શં - the bliss of contact with Brahman
અત્યન્તં સુખં અશ્નુતે - achieves the ultimate bliss .

Sloka Summary:

"Thus, anchoring the mind in the Self, that Yogi without a taint, achieves the ultimate bliss, the bliss of contact with Brahman." ||28||

How does one in that state feel or see?
Krishna again tells us in Sloka 29.

Sloka 29

શ્લો|| સર્વભૂતસ્થ માત્માનં
સર્વભૂતાનિ ચાત્મનિ |
ઈક્ષતે યોગ યુક્તાત્મા
સર્વત્ર સમદર્શનઃ ||29||

સ|| યોગયુક્તાત્મા સર્વત્ર સમદર્શનઃ આત્માનમ્ સર્વભૂતસ્થમ્ સર્વભૂતાનિ આત્મનિ ચ ઈક્ષતે ||29||

Sloka meanings:

સર્વભૂતસ્થમાત્માનં - આત્માનં સર્વ ભૂતસ્થં
sees his self in all beings,
સર્વભૂતાનિ ચ આત્મનિ- all beings in his Self
યોગયુક્તાત્મ - The one imbued with Yoga
સર્વત્ર સમદર્શનઃ- same ness every where
ઈક્ષતે - sees.

Sloka Summary:

"The one imbued with Yoga sees his self in all beings, all beings in his Self. He sees sameness everywhere." ||29||

One more thought:

Sloka 30

શ્લો|| યોમાં પશ્યતિ સર્વત્ર
સર્વં ચ મયિ પશ્યતિ |
તસ્યાહં ન પ્રણસ્યામિ
સ ચ મે નપ્રણસ્યતિ ||30||

સ|| યઃ સર્વત્ર મામ્ પશ્યતિ , સર્વં ચ મયિ પશ્યતિ તસ્ય અહં ન પ્રણસ્યામિ | સઃ ચ મે ન પ્રણસ્યતિ ||30||

Sloka meanings:

યો માં પશ્યતિ સર્વત્ર – The one who sees me in all beings
સર્વં ચ મયિ પશ્યતિ – sees all beings in me
તસ્યાહં ન પ્રણસ્યામિ- I will not be lost to him.
સ ચ મે નપ્રણસ્યતિ – He too will not be lost for me.

Sloka Summary

"For him, who sees Me in all beings and all beings in Me, I will not be lost to him. Nor will he be lost for Me." ||30||

Sloka 31

સર્વભૂત સ્થિતં યોમાં
ભજત્યેકત્વમાસ્થિતઃ|
સર્વથા વર્તમાનોઽઅપિ
સ યોગી મયિ વર્તતે ||31||

સ|| સર્વભૂતસ્થિતમ્ મામ્ યઃ એકત્વમ્ આસ્થિતઃ ભજતિ ,સ યોગી સર્વથા વર્તમાનઃ અપિ મયિ વર્તતે ||31||
Sloka meanings:

સર્વભૂત સ્થિતં યો માં - Me, who is present in all beings
ભજત્યેકત્વમાસ્થિતઃ - ભજતિ એકત્વં આસ્થિતઃ
adores established in the state of Unity,
સર્વથા વર્તમાનો અપિ -whatever may be his way,
સ યોગી મયિ વર્તતે - That Yogi remains in Me.

Sloka Summary:

"The one established in the state of Unity, who adores Me who is present in all beings, that yogi whatever may be his way remains in Me." ||31||

"The one who is established in the philosophy that there is only one supreme consciousness that is present in all beings, will always act with (Samatva) similar feelings. Therefore, he may be meditating or busy in the worldly affairs. But being established in that thought of unity of all beings, he is always imbued with the spirit of the Supreme being." ||31||

Sloka 32

અત્મૌપન્યેન સર્વત્ર
સમં પશ્યતિ યોઽર્જુન|
સુખં વા યદિ વાદુઃખં
સયોગી પરમો મતઃ ||32|
સ|| હે અર્જુના ! સર્વત્ર સુખં વા દુઃખમ્ યદિ વા અત્મૌપમ્યેન સમં યઃ પશ્યતિ સઃ યોગી પરમ(શ્રેષ્ઠઃ) ઇતિ મતઃ ||32||
Sloka meanings:

અત્મૌપન્યેન - equating others with himself
સર્વત્ર સમં પશ્યતિ – sees all as equal
સુખં વા યદિ વાદુઃખં – in happiness and sorrow
સયોગી પરમો મતઃ – Such a one is the supreme Yogi according to me.

"The yogi who equating others with himself, sees all of them as equal, such a Yogi is deemed to be the Supreme Yogin" ||32||.

Sloka 33

અર્જુન ઉવાચ:
યોઽયં યોગસ્ત્વયા પ્રોક્ત
સ્સામ્યેન મધુસૂધન |
એતસ્યાહં ન પશ્યામિ
ચઞ્ચલત્વાત્થ્સિતિં સ્થિરામ્ ||33||

સ|| હે મથુસૂધના| સામ્યેન યઃ અયં યોગઃ ત્વયા પ્રોક્તઃ એતસ્ય સ્થિરાં સ્થિતિમ્ ચંચલત્વાત્ અહં ન પશ્યામિ ||33||

Sloka meanings:

યોઽયં યોગસ્ત્વયા પ્રોક્તઃ - યો અયં યોગઃ ત્વયા પ્રોક્તઃ
This yoga that was spoken by you
સામ્યેન - consisting in equanimity
એતસ્યાહં ન પશ્યામિ - I do not see that as
સ્થિતિં સ્થિરામ્ - a steady state
ચઞ્ચલત્વાત્- because of fickle mindedness

Sloka summary:
Arjuna says,
"Oh Krishna, the Yoga elucidated by you consisting of equanimity, I do not see it as firm and steady because of fickle mindedness." ||33||

Sloka 34

ચઞ્ચલં હિ મનઃ કૃષ્ણ
પ્રમાથિ બલવદ્દૃઢમ્ |
તસ્યાહં નિગ્રહં મન્યે
વાયોરિવ સુદુષ્કરમ્ ||34||

સ|| હે કૃષ્ણા ! મનઃ ચંચલં , મનઃ પ્રમાધિ, મનઃ બલવત્ ધૃડં ઇતિ તસ્ય નિગ્રહં વાયોઃ ઇવ સુદુષ્કરમ્ અહં મન્યે ||34||

Sloka meanings:

ચઞ્ચલં હિ મનઃ કૃષ્ણ - Oh Krishna , this mind is fickle.
પ્રમાથિ બલવત્ ધૃઢં- tormentor, powerful and strong,
તસ્યાહં નિગ્રહં મન્યે - તસ્ય અહં નિગ્રહં મન્યે,
restraining that I think,
વાયોરિવ સુદુષ્કરમ્ - like Vayu, it is difficult.

Sloka summary

"Oh Krishna, this mind is fickle. It is a tormentor, powerful and strong. Restraining that I think, like Vayu, is difficult." ||34||
.
Sloka 35

શ્રીભગવાનુવાચ :
અસંશયં મહાબાહો
મનો દુર્નિગ્રહં ચલમ્ |
અભ્યાસેન તુ કૌન્તેય
વૈરાગ્યેણ ચ ગૃહ્યતે ||35||

સ|| હે મહાબાહો મનઃ દુર્નિગ્રહં ચલમ્ (ઇતિ) અશંસયમ્ | ( તથાપિ) હે કૌન્તેય ! આભ્યાસેનતુ વૈરાગ્યેણ ચ ગૃહ્યતે ||35||

Sloka meanings:

અસંશયં મહાબાહો - Oh Arjuna , there is no doubt in that.
મનો દુર્નિગ્રહં ચલમ્ - Mind is indeed difficult to restrain.
અભ્યાસેન તુ કૌન્તેય - Oh Arjuna, through steady practice
વૈરાગ્યેણ ચ - and detachment too.
ગૃહ્યતે- can be restrained.

Sloka Summary:

"Oh Arjuna, there is no doubt in that. Mind is indeed difficult to restrain.
Oh Arjuna, through steady practice and detachment too, it can be restrained"||35||

Sloka 36

અસંશયતાત્મના યોગો
દુષ્પ્રાપ ઇતિ મે મતિઃ |
વશ્યાત્મના તુ યતતા
શક્યો અવાપ્તુમુપાયતઃ ||36||

સ||અસંયતાત્મના યોગઃ દુષ્પ્રાપઃ ઇતિ મે મતિઃ | વશ્યાત્મના તુ યતતા ઉપાયતઃ અવાપ્તુમ્ શક્યઃ ||36||

Sloka meanings:

અસંશયતાત્મના- for the one with unrestrained mind
યોગો દુષ્પ્રાપ ઇતિ મે મતિઃ –
It is difficult to attain Yoga is my belief.

વશ્યાત્મના તુ- The one in control of his mind
યતતા – if one makes an effort
શક્યો આવાપ્તું ઉપાયતઃ- he can discipline it by employing appropriate means

Sloka Summary

"It is difficult to attain Yoga for the one with unrestrained mind is my belief. The one in control of his mind if one makes an effort, he can discipline it by employing appropriate means." ||36||

For attaining Dhyana Yoga, it is most important to restrain the mind.

Sloka 37

અર્જુન ઉવાચ :

અયતિશ્રદ્ધયોપેતો
યોગાચ્ચલિત માનસઃ |
અપ્રાપ્ય યોગસંસિદ્ધિં
કાં ગતિં કૃષ્ણ ગચ્છતિ ||37||

સ|| હે કૃષ્ણ ! શ્રદ્ધયા ઉપેતઃ અયતિઃ યોગાત્ ચલિત માનસઃ યોગસંસિદ્ધિમ્ અપ્રાપ્ય કાં ગતિં ગચ્છતિ |37||
Sloka meanings:

શ્રદ્ધયોપેતો - શ્રદ્ધયા ઉપેતઃ - one with full of faith ,
અયતિઃ- not being able to restrain the mind
યોગાચ્ચલિત માનસઃ - યોગાત્ ચલિત માનસઃ-
wavering from practice of Yoga
અપ્રાપ્ય યોગસંસિદ્ધિં - યોગ સંસિદ્ધિં અપ્રાપ્ય -
being unable to attain Yoga,
કાં ગતિં કૃષ્ણ ગચ્છતિ - Krishna, what state does he attain?

Sloka Summary

"One with full of faith, (LGS) not being able to restrain the mind and wavering from practice of Yoga, being unable to attain Yoga, Krishna, what state does he attain?"||37||

One may have faith. But not having that discipline he may not attain Yoga. So, if does not attain Yoga, does all the effort put in by him go waste is the question of Arjuna.

Sloka 38

કચ્ચિન્નોભયવિભ્રષ્ટ
શ્ચિન્નાભ્રમિવ નશ્યતિ |
અપ્રતિષ્ઠો મહાબાહો
વિમૂઢો બ્રહ્મણઃ પથિ ||38||

સ|| મહાબાહો બ્રહ્મણઃ પથિ અપ્રતિષ્ઠઃ વિમૂઢઃ ઉભયવિભ્રષ્ઠઃ છિન્નાભ્રં ઇવ ન નશ્યતિકચ્છિત્ ||38||

Sloka meanings:

વિમૂઢો- one who is deluded,
બ્રહ્મણઃ પથિઃ - on the path of attaining brahman.
અપ્રતિષ્ઠઃ - one who is without support
ઉભયવિભ્રષ્ટઃ - one who deviated from both
છિન્નાભ્રં ઇવ -like a scattered clouds
નશ્યતિ કશ્ચિત્- does he perish?

Sloka Summary:

"One who deviated from both and who is without support and deluded on the path to Brahman, does he perish like scattered clouds?"||39||

Sloka 39

એતં મે સંશયં કૃષ્ણ
ચ્છેત્તુ મર્હસ્ય શેષતઃ |
ત્વદન્યઃ સંશયસ્યાસ્ય
ચ્ચેતા નહ્યુપપદ્યતે ||39||

સ|| હે કૃષ્ણ ! મે એતં સંશયમ્ અશેષતઃ છેત્તુમ્ અર્હસિ | અસ્ય સંશયસ્ય છેત્તા ત્વત્ અન્યઃ ન હિ ઉપપદ્યતે ||39||

Sloka meanings:

એતં મે સંશયં કૃષ્ણ -
This my doubt, Oh Krishna
ચ્છેત્તુમર્હસ્યશેષતઃ - છેત્તું અર્હસિ અશેષતઃ-
You are the one to dispel wholly.
સંશયાસ્ય છેત્તું- અસ્ય સંશયઃ છેત્તુમ્
to dispel this doubt
ત્વદન્યઃ - ત્વત્ અન્યઃ - other than you
નહ્યુપપદ્યતે - ન હિ ઉપપદ્યતે_
there is none. |

Sloka Summary:

"Oh Krishna, you are the one to dispel wholly this doubt. There is none better than you to dispel this doubt." ||39||

If one attains Yoga, one attains Moksha. Arjuna's question is, what happens to the one who does not attain Yoga?

Sloka 40

શ્રીભગવાનુવાચ:

પાર્થનૈવેહ નામુત્ર
વિનાશસ્તસ્ય વિદ્યતે |
ન હિ કલ્યાણકૃત્કશ્ચિત્
દુર્ગતિં તાત ગચ્છતિ ||40||

સ|| હે પાર્થ તસ્ય ઇહ વિનાશઃ ન વિદ્યતે એવ | અમુત્ર ન | હે તાત ! કલ્યાણકૃત્ કશ્ચિત્ દુર્ગતિં ન ગચ્છતિ હિ || 40||
Sloka meanings:

પાર્થનૈવેહ નામુત્ર - પાર્થ ન ઇહ ન અમુત્ર
Partha neither here nor in the other world
વિનાશસ્તસ્ય (ન) વિદ્યતે - there is no ruin for him .
કલ્યાણ કૃત્ - one engaged in good deeds
કશ્ચિત્ દુર્ગતિં ન ગચ્છતિ હિ- does not meet with deplorable end.

Sloka Summary:

"Partha neither here nor in the other world there is any ruin for him. One engaged in good deeds does not meet with deplorable end." ||40||

Krishna is saying that for one who has faith (Sraddha), but does not attain Yoga because of many reasons, there is no ruin neither here nor in the other world. He adds that one who does good deeds does not meet with deplorable ends.

Sloka 41

પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાન્
ઇષિત્વા શાશ્વતીઃ સમાઃ|
શુચીનાં શ્રીમતાં ગેહે
યોગભ્રષ્ઠોઽભિજાયતે ||41||

સ|| યોગ ભ્રષ્ઠઃ પુણ્યકૃતામ્ લોકાન્ પ્રાપ્ય શાશ્વતીઃ સમાઃ ઉષિત્વા શુચીનામ્ શ્રીમતાં ગેહે અભિજાયતે ||41||
Sloka meanings:

યોગ ભ્રષ્ઠઃ- one who did not attain Yoga
પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાન્- attaining the worlds of merit,
ઉષિત્વા શાશ્વતીઃ સમાઃ- residing there for eternity,
અભિજાયતે - born again
શુચીનાં શ્રીમતાં ગેહે - in the house of pure and prosperous house holders.

Sloka Summary:

"The one who did not attain Yoga, attaining the worlds of merit, residing there for eternity, is born again in the house of pure and prosperous house holders." ||41||

Sloka 42

અથવા યોગિનામેવ
કુલે ભવતિ ધીમતામ્ |
એતદ્ધિ દુર્લભતરં લોકે
જન્મ યદીદૃશમ્ ||42||

સ|| અથવા ધીમતામ્ યોગિનાં કુલે એવ ભવતિ ! ઈદૃશમ્ જન્મ યત્ એતત્ હિ લોકે દુર્લભતરમ્ ||42||

Sloka meanings:

અથવા - or
ભવતિ - is born
ધીમતામ્ યોગિનામેવ કુલે - in the family of enlightened Yogis .
ઈદૃશમ્ જન્મ- That kind of birth
એતદ્ધિ લોકે દુર્લભતરમ્ - is indeed more difficult.

Sloka Summary:

"Or, he is born in the family of enlightened Yogis. That kind of birth is indeed more difficult." ||42||

Sloka 43

તત્ર તં બુદ્ધિ સંયોગં
લભતે પૌર્વ દૈહિકમ્ |
યતતે ચ તતો ભૂય
સંસિદ્ધૌ કુરુનન્દન ||43|

સ|| હે કુરુનન્દન ! તત્ર પૌર્વદેહિકં તં બુદ્ધિસંયોગમ્ લભતે | તતઃ ભૂયઃ સંસિદ્ધૌ યતતે ચ |43||
Sloka meanings:

તત્ર – there
તં બુદ્ધિ સંયોગં લભતે – he gets intellect associated with the
પૌર્વ દૈહિકમ્ - the previous birth ,
તતો ભૂયસંસિદ્ધૌ – Then again to attain a stage of liberation
યતતે ચ- strives too..

Sloka Summary

"There he gets intellect associated with the previous birth. Then again he strives to attain higher stage of liberation." ||43||

Sloka 44

પૂર્વાભ્યાસેન તૈનેવ
હ્રિયતે હ્યવશોઽપિ સઃ |
જિજ્ઞાસુરપિ યોગસ્ય
શબ્દબ્રહ્માતિવર્તતે ||44||

સ|| સઃ અવશઃ અપિ તેન પૂર્વાભ્યાસેન એવ હ્રિયતેહિ | યોગસ્ય જિજ્ઞાસુઃ અપિ શબ્દબ્રહ્મં અતિવર્તતે ||44||

Sloka meanings:

હ્યવશોઽપિ સઃ - અવશો અપિ સઃ
Though not in control himself
પૂર્વાભ્યાસેન તૈનેવ હ્રિયતે -
by the habits of the past, he is pulled (towards. Yoga).

જિજ્ઞાસુરપિ યોગસ્ય - one who desires to know Yoga
શબ્દબ્રહ્માતિવર્તતે- goes beyond the Vedas

Sloka Summary:

"He, (who did not attain Yoga, though having faith in the earlier birth), though not in control himself
by the habits of the past, is pulled towards Yoga. One who desires to know Yoga
goes beyond the Vedas". ||44||

Sloka 45

પ્રયત્નાદ્યતમાનસ્તુ
યોગી સંશુદ્ધકિલ્બિષઃ |
અનેક જન્મ સંસિદ્ધ
સ્તતો યાતિ પરાં ગતિમ્||45||

સ|| પ્રયત્નાત્ યતમાનઃ યોગીતુ સંશુદ્ધકિલ્બિષઃ અનેક જન્મ સંસિદ્ધિઃ તતઃ પરાં ગતિં યાતિ ||45||

Sloka meanings:

પ્રયત્નાદ્યતમાનસ્તુ - પ્રયત્નાત્ યતમાનઃ ( યોગી) તુ
One who strives hard,
સંશુદ્ધકિલ્બિષઃ- having been freed from sins,
અનેક જન્મ સંસિદ્ધઃ - attaining perfection through practice in many births
તતો યાતિ પરાં ગતિં- then attains the supreme goal.

Sloka Summary:

"One who strives hard, having been freed from sins, attaining perfection through practice in many births then attains the supreme goal"||45||

Sloka 46

તપસ્વિભ્યોઽધિકો યોગી
જ્ઞાનિભ્યોઽપિ મતોઽધિકઃ |
કર્મિભ્યાશ્ચાધિકો યોગી
તસ્માદ્યોગી ભવાર્જુન ||46||

સ|| હે અર્જુન ! યોગી તપસ્વિભ્યઃ અધિકઃ | જ્ઞાનિભ્યઃ અપિ અધિકઃ મતઃ | યોગિ કર્મિભ્યઃ ચ અધિકઃ | તસ્માત્ યોગી ભવ |46||

Sloka meanings:

તપસ્વિભ્યોધિકો યોગી - તપસ્વિભ્યઃ અધિકઃ યોગી-
Yogi is superior to ones performing austerities.
જ્ઞાનિભ્યોઽપિ મતોઽધિકઃ - જ્ઞાનિભ્યઃ અપિ અધિકઃ મતઃ
He is superior to even the men of knowledge.
કર્મિભ્યાશ્ચાધિકો યોગી - કર્મિભ્યઃ અપિ અધિકઃ યોગિ
He is superior to men of action.
તસ્માદ્યોગી ભવાર્જુન - hence O Arjuna become a Yogi.

Sloka Summary:

"Yogi is superior to ones performing austerities. He is superior to even the men of knowledge. He is superior to men of action too. Hence O Arjuna become a Yogi." ||46||

Sloka 47

યોગિનામપિ સર્વેષાં
મદ્ગતેનાન્તરાત્મના |
શ્રદ્ધવાન્ ભજતે યો માં
સ મે યુક્તતમો મતઃ ||47||

સ|| સર્વેષાં યોગિનામ્ અપિ યઃ મદ્ગતેન અંતરાત્મના શ્રદ્ધવાન્ માં ભજતે સઃ યુક્તતમઃ (ઇતિ) મે મતિઃ ||47||

Sloka meanings:

યોગિનામપિ સર્વેષાં - સર્વેષાં યોગિનામ્ અપિ
Among all Yogis too
મદ્ગતેનાન્તરાત્મના- મદ્ગતે અન્તરાત્મના
the one with his mind fixed in Me
શ્રદ્ધવાન્ ભજતે યો માં -
the one who adores me with faith,
સ મે યુક્તતમો મતઃ -
that one is the best of Yogis.

Sloka Summary:

"Among all Yogis too, the one with his mind fixed in Me, the one who adores me with faith,
that one is the best of Yogis"||48||

"O Arjuna! the one who has faith in me and meditates on me is the greatest even among those who perform penance or those who follow the path of knowledge!!"

Krishna effectively said that everyone has to find his own path in the spiritual search. Everyone can raise himself by his own efforts.

When one sits for meditation, (LGS) one must resolve to be in that state setting aside all thoughts. It is not unlikely that the meditation is disturbed by fleeting thoughts. But the only way forward is practice which is Krishna's suggestion to Arjuna. The obstacles to meditation in the form of sleepiness and hunger for food are known. The biggest obstacle being the mind which flirts with all kinds of thoughts.

To attain steadiness in meditation one has to be disciplined in his daily life. One has to develop the attitude to face obstacles and opposition which one comes across in daily life without losing control of self. Then develop a feeling of equanimity with all contesting thoughts that crowd one. That alone lead one towards peace which in turn enhances one's ability for meditation.

There are a few aids on the way to reaching a state of Yoga where everything and everyone seem to matter equally or not at all: These are as follows.

અહિંસ, સત્યં, આસ્તેયં, બ્રહ્મચર્યં, અપરિગ્રહ
શૌચ, સંતોષ, તપસ્, સ્વાધ્યાય, ભગવદારાધન

||om tat sat ||