||సుందరకాండ ||
||నలభైనాలుగొవ సర్గ శ్లోకార్థతాత్పర్యతత్త్వదీపికతో||
|| Sarga 44 || with Slokas and meanings in Telugu
|| Om tat sat ||
సుందరకాండ.
అథ చతుశ్చత్వారింశస్సర్గః||
ఈ సర్గ, "సందిష్టో రాక్షసేంద్రే", అంటూ రాక్షసేన్ద్రునిచే పంపబడిన ప్రహస్తుని పుత్రుడు జంబుమాలి వెళ్ళాడు అన్నమా టతో మొదలై, "పపాత నిహతౌ భూమౌ" అంటే 'హతమార్చబడి భూమి మీద పడ్డాడు" అన్న మాటతో సమాప్తమౌతుంది. రోషముతో నిండిన రావణుడు తరువాత కథాననికి అమాత్యపుత్రులని పంపిస్తాడు.అంటే ఈ సర్గలో వినేది జంబుమాలి కథ.
ఇక నలభై నాలుగొవ సర్గలో శ్లోకాలు అర్థతాత్పర్యాలతో.
||శ్లోకము 44.01||
సందిష్టో రాక్షసేంద్రేణ ప్రహస్తస్య సుతో బలీ|
జంబుమాలీ మహదంష్ట్రో నిర్జగామ ధనుర్ధరః||44.01||
స|| ప్రహస్తస్య సుతః మహాదంష్ట్రః ధనుర్ధరః బలీ జంబుమాలి రాక్షసేంద్రేణ సందిష్టః నిర్జగామ||
||శ్లోకార్థములు||
మహాదంష్ట్రః ధనుర్ధరః బలీ -
మహత్తరమైన కోరలు గలవాడు ధనస్సు ధరించినవాడు బలవంతుడు
ప్రహస్తస్య సుతఃజంబుమాలి -
ప్రహస్తుని పుత్రుడు జంబుమాలి
రాక్షసేంద్రేణ సందిష్టః -
రాక్షసేంద్రుని అదేశించబడినవాడై
నిర్జగామ - అక్కడనుంచి వెళ్ళెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ప్రహస్తుని పుత్రుడు మహత్తరమైన కోరలు గలవాడు ధనస్సు ధరించినవాడు బలవంతుడు అగు జంబుమాలి రాక్షసేంద్రుని అదేశించబడినవాడై అక్కడనుంచి వెళ్ళెను." ||44.01||
||శ్లోకము 44.02||
రక్తమాల్యాబరధరః స్రగ్వీ రుచిరకుండలః|
మహాన్వివృత్తనయనః చండః సమరదుర్జయః||44.02||
స|| ( సః) రక్తమాల్యాంబరధరః స్రగ్వీ రుచిరకుణ్డలః మహాన్వివృత్తనయనః సమరదుర్జయః||
||శ్లోకార్థములు||
రక్తమాల్యాంబరధరః -
ఎఱ్ఱనిపూల మాలలూ వస్త్రములు ధరించినవాడు
స్రగ్వీ రుచిరకుణ్డలః -
చెవులకు మంచి కుండలములు ధరించినవాడు
మహాన్వివృత్తనయనః -
పెద్దగా కళ్ళు గిరగిరా తిప్పుతున్నవాడు
సమరదుర్జయః - సమరములో దుర్జయుడు
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ఆ జంబుమాలి ఎఱ్ఱనిపూల మాలలూ వస్త్రములు ధరించినవాడు. చెవులకు మంచి కుండలములు ధరించినవాడు. పెద్దగా కళ్ళు గిరగిరా తిప్పుతున్నవాడు. సమరములో దుర్జయుడు". ||44.02||
||శ్లోకము 44.03||
ధనుశ్శక్రధనుః ప్రఖ్యం మహద్రుచిరసాయకమ్|
విష్ఫారయాణో వేగేన వజ్రాశనిసమస్వనమ్||44.03||
స|| (సః) మహత్ రుచిరసాయకం శక్రధనుః ప్రఖ్యం ధనుః వజ్రాశనిసమస్వనమ్ వేగేన విష్ఫారయణః (నిర్జగామ) ||
||శ్లోకార్థములు||
మహత్ రుచిరసాయకం -
శక్తిమంతమైన బాణములను ప్రయోగించు
శక్రధనుః ప్రఖ్యం ధనుః -
ఇంద్రధనస్సుపోలిన ధనస్సుతో ,
వజ్రాశనిసమస్వనమ్ -
వజ్రాయుధము పోలిన భయంకరమైన ధనుష్టంకారములు చేయుచూ
వేగేన విష్ఫారయణః -
వేగముగా యుద్ధమునకు వెళ్ళెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"అతడు శక్తిమంతమైన బాణములను ప్రయోగించు ఇంద్రధనస్సుపోలిన ధనస్సుతో , వజ్రాయుధము పోలిన భయంకరమైన ధనుష్టంకారములు చేయుచూ వేగముగా యుద్ధమునకు వెళ్ళెను." ||44.03||
||శ్లోకము 44.04||
తస్య విష్ఫా ర ఘోషేణ ధనుషో మహతా దిశః|
ప్రదిశశ్చ నభశ్చైవ సహసా సమపూర్యత||44.04||
స|| తస్య ధనుషో మహతా విష్ఫారఘోషేణ దిశః ప్రదిశశ్చైవ నభశ్చైవ సహసా సమపూర్యత||
||శ్లోకార్థములు||
తస్య ధనుషో - అతని ధనస్సుయొక్క
మహతా విష్ఫారఘోషేణ -
భీషణ నాదములు చేత
దిశః ప్రదిశశ్చైవ నభశ్చైవ -
అన్ని దిశలూ అకాశమునూ
సహసా సమపూర్యత -
పూర్తిగా నింపబడినవి
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"అతని ధనస్సుయొక్క భీషణ నాదములచేత అన్ని దిశలూ అకాశమునూ పూర్తిగా నింపబడినవి." ||44.04||
||శ్లోకము 44.05||
రథేన ఖరయుక్తేన తమాగతముదీక్ష్య సః|
హనుమాన్ వేగసంపన్నో జహర్ష చ ననాద చ||44.05||
స|| హనుమాన్ వేగసంపన్నః రథేన ఖరయుక్తేన ఆగతం తం ఉదీక్ష్య జహర్ష చ ననాద చ||
||శ్లోకార్థములు||
హనుమాన్ వేగసంపన్నః -
వేగమే సంపదగా గల హనుమంతుడు
రథేన ఖరయుక్తేన -
గాడిదలు పూన్చిన రథముపై ఎక్కి
ఆగతం తం ఉదీక్ష్య -
వచ్చుచున్న వానిని చూచి
జహర్ష చ ననాద చ -
సంతోషముతో గొప్ప నాదము చేసెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"వేగమే సంపదగా గల హనుమంతుడు గాడిదలు పూన్చిన రథముపై ఎక్కి వచ్చుచున్న వానిని చూచి సంతోషముతో గొప్ప నాదము చేసెను." || 44.05||
||శ్లోకము 44.06||
తం తోరణ విటంకస్థం హనుమంతం మహాకపిమ్|
జంబుమాలీ మహాబాహుర్వివ్యాథ నిశితైశ్శరైః|| 44.06||
స|| జంబుమాలి మహాబాహుః నిశితైః శరైః తం తోరణ విటంకస్థం మహాకపిం హనూమంతం వివ్యాథ ||
||శ్లోకార్థములు||
జంబుమాలి మహాబాహుః -
మహాబాహువులు కల జంబుమాలి
నిశితైః శరైః - నిశితమైన బాణములతో
తం తోరణ విటంకస్థం -
ఆ తోరణము ఎక్కి కూర్చునివున్న
మహాకపిం హనూమంతం వివ్యాథ -
మహాకపి హనుమంతుని పై ప్రయోగించెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"మహాబాహువులు కల జంబుమాలి నిశితమైన బాణములతో ఆ తోరణము ఎక్కి కూర్చునివున్న మహాకపి హనుమంతుని పై ప్రయోగించెను."|| 44.06||
శ్లోకము 44.07||
అర్థ చంద్రేణ వదనే శిరస్యేకేన కర్ణినా|
బాహోర్వివ్యాథ నారాచైర్దశభిస్తం కపీశ్వరమ్||44.07||
స|| అర్థ చంద్రేణ వదనే ఏకేన కర్ణినా శిరసి దశాభిః నారాచైః బాహ్వోః తం కపీశ్వరం వివ్యాథ||
||శ్లోకార్థములు||
అర్థ చంద్రేణ వదనే ఏకేన -
అర్థ చంద్రాకారము కల బాణమును ముఖము మీద ఒకటి
కర్ణినా శిరసి దశాభిః -
వంకరములికి వున్న బాణమును శిరస్సుపై
దశాభిః నారాచైః బాహ్వోః -
పది బాణములు బాహువులపై
తం కపీశ్వరం వివ్యాథ -
ప్రయోగించి ఆ వానరుని బాధించెను.
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"అర్థ చంద్రాకారము కల బాణమును ముఖము మీద ఒకటి, వంకరములికి వున్న బాణమును శిరస్సుపై, పది బాణములు బాహువులపై ప్రయోగించి ఆ వానరుని బాధించెను."|| 44.07||
||శ్లోకము 44.08||
తస్త తచ్ఛుశుభే తామ్రం శరేణాభిహతం ముఖమ్|
శరదీవాంబుజం పుల్లం విద్ధం భాస్కర రశ్మినా||44.08||
స|| శరేణ అభిహతం తామ్రం తత్ ముఖం శరది భాస్కరేణ విద్ధం ఫుల్లం అమ్బుజమ్ ఇవ శుశుభే||
||శ్లోకార్థములు||
తత్ శరేణ అభిహతం తామ్రం ముఖం -
ఆ శరములచే కొట్టబడిన ఎర్రని ముఖము
శరది భాస్కరేణ విద్ధం -
శరత్కాల సూర్య కిరణములచే వికసింపబడిన
ఫుల్లం అమ్బుజమ్ ఇవ శుశుభే -
ఎఱ్ఱతామర పూవు వలె భాసించెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ఆ శరములచే కొట్టబడిన హనుమంతుని ఆ ఎర్రని ముఖము శరత్కాల సూర్య కిరణములచే వికసింపబడిన ఎఱ్ఱతామర పూవు వలె భాసించెను." || 44.08||
||శ్లోకము 44.09||
తత్తస్య రక్తం రక్తేన రంజితం శుశుభే ముఖమ్|
యథాకాశే మహపద్మం సిక్తం చందన బిందుభిః||44.09||
స|| రక్తేన రంజితం రక్తం తస్య తత్ ముఖం చందనాబిందుభిః సిక్తం ఆకాశే మహాపద్మం యథా శుశుభే||
||శ్లోకార్థములు||
రక్తేన రంజితం రక్తం తస్య తత్ ముఖం -
ఆ ఎఱ్ఱని రక్తముతో రంజితమైన ఆయన ముఖము
ఆకాశే చందనాబిందుభిః సిక్తం -
ఆకాశమున రక్త చందన బిందువులతో రంజితమైన
మహాపద్మం యథా శుశుభే -
మహా పద్మము వలె భాసించెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ఆ ఎఱ్ఱని రక్తముతో రంజితమైన ఆయన ముఖము ఆకాశమున రక్త చందన బిందువులతో రంజితమైన మహా పద్మము వలె భాసించెను." || 44.09||
||శ్లోకము 44.10||
చుకోప బాణాభిహతో రాక్షసస్యమహాకపిః|
తతః పార్శ్వేsతివిపులాం దదర్శ మహతీం శిలామ్||44.10|||
స|| బాణాభిహితః మహాకపిః రాక్షసస్య చుకోప | తతః పార్శ్వే అతివిపులం మహతీం శిలాం దదర్శ||
||శ్లోకార్థములు||
రాక్షసస్య బాణాభిహితః -
రాక్షస బాణములచే కొట్టబడిన
మహాకపిః చుకోప - హనుమంతుడు ఉద్రేకుడు అయ్యెను
తతః పార్శ్వే అతివిపులం -
అప్పుడు తనపక్కన అతివిపులమైన
మహతీం శిలాం దదర్శ-
మహా శిలను చూచెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"రాక్షస బాణములచే కొట్టబడిన హనుమంతుడు ఉద్రేకుడు అయ్యెను. అప్పుడు తనపక్కన అతివిపులమైన శిలను చూచెను." ||44.10||
||శ్లోకము 44.11||
తరసా తాం సముత్పాట్య చిక్షేప బలద్బలీ|
తాం శరైర్దశభిః క్రుద్ధః తాడయామాస రాక్షసః||44.11||
స|| బలీ తాం తరసా సముత్పాట్య బలవత్ చిక్షేప | రాక్షసః క్రుద్ధః తాం దశాభిః శరైః తాడయామాస||
||శ్లోకార్థములు||
బలీ తాం తరసా సముత్పాట్య-
ఆ బలవంతుడు ఆ శిలను పైకి ఎత్తి
బలవత్ చిక్షేప - బలముతో విసిరెను
రాక్షసః క్రుద్ధః తాం - ఆ రాక్షసుడు దానిని
దశాభిః శరైః తాడయామాస -
పది బాణములతో ఛిన్నాభిన్నము చేసెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ఆ బలవంతుడు ఆ శిలను పైకి ఎత్తి బలముతో విసిరెను. ఆ రాక్షసుడు దానిని పది బాణములతో ఛిన్నాభిన్నము చేసెను." ||44.11||
||శ్లోకము 44.12||
విపన్నం కర్మ తద్దృష్ట్వా హనుమాంశ్చండవిక్రమః|
సాలం విపులముత్పాట్య భ్రామయామాస వీర్యవాన్||44.12||'
స|| చణ్డవిక్రమః వీర్యవాన్ హనుమాన్ తత్ కర్మ విపన్నం దృష్ట్వా విపులం సాలం ఉత్పాట్య భ్రామయామాస||
||శ్లోకార్థములు||
చణ్డవిక్రమః వీర్యవాన్ హనుమాన్ -
చండవిక్రముడు వీరుడు అగు హనుమంతుడు
తత్ కర్మ విపన్నం దృష్ట్వా-
ఆ పని విఫలము కావడము చూచి
విపులం సాలం ఉత్పాట్య-
ఒక పెద్ద సాలవృక్షమును పెకిలి
భ్రామయామాస - గిరగిరా తిప్పసాగెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"చండవిక్రముడు వీరుడు అగు హనుమంతుడు ఆ పని విఫలము కావడము చూచి, ఒక పెద్ద సాలవృక్షమును పెకిలి దానిని గిరగిరా తిప్పసాగెను." ||44.12||
||శ్లోకము 44.13||
భ్రామయంతం కపిం దృష్ట్వా సాలవృక్షం మహాబలమ్|
చిక్షేప సుబహూన్ బాణాన్ జంబుమాలీ మహాబలః||44.13||
స|| సాలవృక్షం భ్రామయంతం మహాబలం కపిం దృష్ట్వా జంబుమాలీ మహాబలః సుబహూన్ బాణామ్ చిక్షేప||
||శ్లోకార్థములు||
సాలవృక్షం భ్రామయంతం -
ఆ సాలవృక్షమును గిర గిరా తిప్పుతున్న
మహాబలం కపిం దృష్ట్వా- ఆ వానరుని చూచి
జంబుమాలీ మహాబలః -
మహాబలుడైన జంబుమాలి
సుబహూన్ బాణామ్ చిక్షేప -
అనేక మైన బాణములను ప్రయోగించెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ఆ సాలవృక్షమును గిర గిరా తిప్పుతున్న ఆ వానరుని చూచి మహాబలుడైన జంబుమాలి అనేక మైన బాణములను ప్రయోగించెను." ||44.13||
||శ్లోకము 44.14||
సాలం చతుర్భిశ్చిచ్ఛేద వానరం పంచభిర్భుజే|
ఉరస్యేకేన బాణేన దశభిస్తు స్తనాంతరే||44.14||
స|| సాలం చతుర్భిః చిచ్ఛేద వానరం పంచభిః భుజే ఉరసి ఏకేన బాణేన స్తనాంతరే దశభిః చిచ్ఛేద||
||శ్లోకార్థములు||
సాలం చతుర్భిః చిచ్ఛేద -
నాలుగు బాణములతో సాల వృక్షమును
వానరం పంచభిః భుజే -
వానరుని భుజముల మీద ఇదు బాణములతో
ఉరసి ఏకేన బాణేన -
ఉదరము పై ఒకబాణముతో
స్తనాంతరే దశభిః చిచ్ఛేద -
వక్షస్థలముపై పది బాణములతో ఛేధించెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"నాలుగు బాణములతో సాల వృక్షమును, వానరుని భుజముల మీద ఇదు బాణములతో, ఉదరము పై ఒకబాణముతో వక్షస్థలముపై పది బాణములతో ఛేధించెను."||44.14||
||శ్లోకము 44.15||
స శరైః పూరిత తనుః క్రోధేన మహతావృతః|
తమేవ పరిఘం గృహ్య భ్రామయామాస వేగతః||44.15||
స|| శరైః పూరిత తనుః సః మహతా క్రోధేన వృతః వేగితః తం పరిఘమేవ గృహ్య భ్రామయామాస ||
||శ్లోకార్థములు||
శరైః పూరిత తనుః -
శరములతో నిండిన తనువు గల
సః మహతా క్రోధేన -
అతడు మహత్తరమైన క్రోధముతో
వృతః వేగితః తం పరిఘమేవ గృహ్య -
వేగముగా అపరిఘనే తీసుకొని
భ్రామయామాస - గిర గిరా తిప్పసాగెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"శరములతో నిండిన తనువు గల అతడు మహత్తరమైన క్రోధముతో వేగముగా అపరిఘనే తీసుకొని గిర గిరా తిప్పసాగెను."||44.15||
||శ్లోకము 44.16||
అతివేగోఽతివేగేన భ్రామయిత్వా బలోత్కటః|
పరిఘం పాతయామాస జంబుమాలేర్మహోరసి||44.16||
స|| బలోత్కటః అతివేగః పరిఘం అతివేగేన భ్రామయిత్వా జంబుమాలే మహోరసి పాతయామాస||
||శ్లోకార్థములు||
బలోత్కటః అతివేగః -
సాటిలేని పరాక్రమము గల వాడు అతివేగము గలవాడు
పరిఘం అతివేగేన భ్రామయిత్వా-
పరిఘను అతివేగముగా తిప్పుచూ
జంబుమాలే మహోరసి -
జంబుమాలి వక్షస్థలముపై
పాతయామాస - కొట్టసాగెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"సాటిలేని పరాక్రమము గల వాడు అతివేగము గలవాడు అగు హనుమంతుడు పరిఘను అతివేగముగా తిప్పుచూ జంబుమాలి వక్షస్థలముపై కొట్టసాగెను."||44.16||
||శ్లోకము 44.17||
తస్య చైవ శిరోనాస్తి న బాహూ న చ జానునీ|
న ధనుర్నరథో నాశ్వాస్త్రత్రాదృశ్యంత నేషవః||44.17||
స|| తత్ర తస్య శిరః చైవ నాస్తి| బాహూ న | జానునీ న| ధనుః న | రథః న | అశ్వాః నాదృశ్యంతః |ఇషవః న||
||శ్లోకార్థములు||
తత్ర తస్య శిరః చైవ నాస్తి -
అప్పుడు ఆ దెబ్బతో అక్కడ వాడి శిరస్సులేదు
బాహూ న జానునీ న -
బాహువులు లేవు. జానువులు లేవు
ధనుః న రథః న -
ధనస్సు లేదు. రథములేదు
అశ్వాః నాదృశ్యంతః -
అశ్వములు కూడా కనపడుటలేవు
ఇషవః న - ఎముకలు కూడా లేవు
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"అప్పుడు ఆ దెబ్బతో అక్కడ వాడి శిరస్సులేదు. బాహువులు లేవు. జానువులు లేవు. ధనస్సు లేదు. రథములేదు. అశ్వములు కూడా కనపడుటలేవు. ఎముకలు కూడా లేవు". ||44.17||
||శ్లోకము 44.18||
స హతః సహసాతేన జంబుమాలీ మహాబలః|
పపాత నిహతో భూమౌ చూర్ణితాంగవిభూషణః||44.18||
స|| జంబుమాలీ మహాబలః సహసా తేన హతః నిహతౌ చూర్ణితాంగవిభూషణః భూమౌ పపాత||
||శ్లోకార్థములు||
జంబుమాలీ మహాబలః -
మహాబలవంతుడైన జంబుమాలి
సహసా తేన హతః -
వానరునిచేత హతమార్చబడి
నిహతౌ చూర్ణితాంగవిభూషణః -
అంగములన్నీ చూర్ణము చేయబడినవాడై
భూమౌ పపాత - భూమి మీద పడెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"మహాబలవంతుడైన జంబుమాలి వానరునిచేత హతమార్చబడి, అంగములన్నీ చూర్ణము చేయబడినవాడై భూమి మీద పడెను."||44.18||
||శ్లోకము 44.19||
జంబుమాలిం చ నిహతం కింకరాంశ్చ మహాబలాన్|
చుక్రోధ రావణః శ్రుత్వా కోపసంరక్తలోచనః||44.19||
స|| రావణః మహాబలాన్ కింకరాంశ్చ జంబుమాలిం చ నిహతం శ్రుత్వా కోపసంరక్త లోచనః చుక్ర్రోధ||
||శ్లోకార్థములు||
రావణః మహాబలాన్ కింకరాంశ్చ -
రావణుడు మహాబలవంతులైన కింకరులు
జంబుమాలిం చ నిహతం శ్రుత్వా -
అలాగే జంబుమాలి కూడా హతమార్చబడడము విని
కోపసంరక్త లోచనః - కోపముతో ఎఱ్ఱబడిన కళ్ళు కలవాడై
చుక్ర్రోధ - క్రోధముతో నిండినవాడయ్యెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"రావణుడు మహాబలవంతులైన కింకరులు అలాగే జంబుమాలి కూడా హతమార్చబడడము విని కోపముతోఎఱ్ఱబడిన కళ్ళు కలవాడు అయ్యెను." ||44.19||
||శ్లోకము 44.20||
స రోషసంవర్తిత తామ్ర లోచనః
ప్రహస్తపుత్రే నిహతే మహాబలే|
అమాత్యపుత్రాన్ అతివీర్యవిక్రమాన్
సమాదిదేశాశు నిశాచరేశ్వరః||44.20||
స|| సః నిశాచరేశ్వరః రోషసంవర్తిత తామ్రలోచనః మహాబలే ప్రహస్తపుత్రే నిహతే అమాత్యపుత్రాన్ అతివీర్య విక్రమాన్ ఆశు సమాదిదేశ ||
||శ్లోకార్థములు||
సః నిశాచరేశ్వరః - ఆ నిశాచరేశ్వరుడు
రోషసంవర్తిత తామ్రలోచనః -
రోషముతో ఎఱ్ఱని కళ్ళు కలవాడై
మహాబలే ప్రహస్తపుత్రే నిహతే -
మహాబలుడైన ప్రహస్తుని పుత్రుడు హతమార్చబడడముతో
అమాత్యపుత్రాన్ అతివీర్య విక్రమాన్ -
మహావీరులు అగు అమాత్యపుత్రులకు
ఆశు సమాదిదేశ - వెంటనే ఆదేశము ఇచ్చెను
||శ్లోకాతాత్పర్యము||
"ఆ నిశాచరేశ్వరుడు రోషముతో ఎఱ్ఱని కళ్ళు కలవాడై మహాబలుడైన ప్రహస్తుని పుత్రుడు హతమార్చబడడముతో మహావీరులు అగు అమాత్యపుత్రులకు వెంటనే ఆదేశము ఇచ్చెను."||44.20||
ఈ విధముగా జంబుమాలి హతమార్చబడడము తో శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో నలభైనాలుగొవ సర్గ సమాప్తము.
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే చతుశ్చత్వారింశస్సర్గః ||
||om tat sat||