Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||
Sundarakanda
Sarga 11
( with word meanings sloka summary and commentary)

Tika Traya summarizes the Sarga as follows: "મણ્ડોદર્યાં જાતાં સીતાત્વબુદ્ધિં યુક્તિપર્યાલોચનેન નિવર્તયન્ હનુમાન્ પાનભૂમિગતં રાવણં પરિતઃ પ્રસુપ્તા નાનાવસ્થાઃ સ્ત્રિયઃ અનેક વિધાનપાત્રાદિકં ચ અવલોકયત્ | પરદાર દર્શનજન્યદુરિતમ્ વિશઞ્કયા વશીકૃત મનસ્કત્વાત્તત્સંસર્ગં નિરાકુર્વસ્તત્રાલબ્ધસીતાશુદ્ધિરન્યત્રાન્વેષણંચ ઉપક્રમતે|"

The story in the eleventh Sarga can be summarized as follows.

Having been delighted on seeing Mandodari, having mistook Mandodari to be Sita, Hanuman stopped for a moment and thought about Sita again. In separation from Rama,"સા ન સ્વપ્તું"- meaning she will not be able to sleep; "ન ભોક્તું" - meaning she will not able to eat; "નાપ્યલંકર્તુમ્" - meaning she will not be able to decorate herself. Concluding that it must be somebody else "અન્યેયં ઇતિ નિશ્ચિત્ય", Hanuman continued his search for Sita.

With all his determined search, what Hanuman saw was Ravana who was sleeping, having had love games with"રૂપસલ્લાપ શીલેન"- women with pleasing disposition and willing to play, "યુક્તગીતાર્થભાષિણા"- women who were capable of speaking and singing appropriately. He was being served by "અંગનાનાં સહસ્રેણ"- thousands of pretty women.

Moving about, he saw "મૃગાણાં મહિષીણાંચ વરાહાણાં ચ" food made with meat of variety of animals. Wonderful eatables and wonderful drinks were visible everywhere. There the women were sleeping embracing one another. In the deep sleep they are tugging at the clothes of other women. They were in varying postures having participated in acts of love. The place was filled with air blowing gently with pleasant smelling scents, making one succumb to the power of sleep..

Hanuman searched all over in the inner chambers. But he could not find Sita.

Now we will go with word meanings and summary of all Slokas.

|| Sloka 11.01||

અવધૂતાય ચ તાં બુદ્ધિં બભૂવાસ્થિત તદા|
જગામ ચાપરાં ચિંતાં સીતાં પ્રતિ મહાકપિઃ||11.1||

સ|| મહાકપિઃ તાં બુદ્ધિં અવધૂય અવસ્થિતઃ બભૂવ| સીતાં પ્રતિ અપરં ચિંતાં જગામ||

Tilaka Tika says- અવધૂયચ તાં બુદ્ધિં સીતાસંભાવનયાપ્રવૃતાં કાપેય વિષયાં બુદ્ધિમ્ અવધૂય ત્યક્ત્વા અવસ્થિતઃ સ્થિરતાસ્વભાવે પ્રતિષ્ઠિતઃ સીતાં પ્રતિ તદ્વિષયામિતરામન્યાં ચિન્તામ્ પૂર્વ ચિન્તાવિઘટિકાં જગામ|

||Sloka meanings||

મહાકપિઃ તાં બુદ્ધિં અવધૂય -
the great Vanara having rejected his judgement
અવસ્થિતઃ બભૂવ - stood there
સીતાં પ્રતિ - about Sita
અપરં ચિંતાં જગામ - started thinking again.

|| Sloka summary||

"The great Vanara having rejected his judgement stood there and then started thinking about Sita again." ||11.01||

|| Sloka 11.02||

ન રામેણ વિયુક્તા સા સ્વપ્તુ મર્હતિ ભામિની|
ન ભોક્તું નાપ્યલંકર્તું ન પાનમુપસેવિતુમ્||11.02||

સ|| ભામિની રામેણા વિયુક્તા સ્વપ્તું ન અર્હતિ | ભોક્તું ન | ન અલંકર્તું | ન પાનં ઉપસેવિતુમ્||

|| Sloka meanings||

ભામિની રામેણા વિયુક્તા -
the lovely lady (Sita), separated from Rama
સ્વપ્તું ન અર્હતિ - will not sleep
ભોક્તું ન - Not eat
ન અલંકર્તું - Not decorate herself
ન પાનં ઉપસેવિતુમ્ - Not drink.

|| Sloka summary||

"The lovely lady (Sita), separated from Rama will not sleep. Not eat. Not decorate herself. Not drink." ||11.02||

|| Sloka 11.03||

નાન્યં નરમુપસ્થાતું સુરાણામપિ ચેશ્વરીમ્|
ન હિ રામઃ સમઃ કશ્ચિત્ વિદ્યતે ત્રિદશેષ્વપિ||11.03||
અન્યેયમિતિ નિશ્ચિત્ય પાનભૂમૌ ચચાર સઃ|

સ|| ન અન્યં નરં ઉપસ્થાતું સુરાણાં ઈશ્વરમ્ અપિ ન | રામઃ સમઃ ત્રિદશેષ્વપિ ન કશ્ચિત્ વિદ્યતે||અયં અન્યઃ ઇતિ નિશ્ચિત્ય સઃ પાનભૂમૌ ચચાર|

|| Sloka meanings||

ન અન્યં નરં ઉપસ્થાતું -
not approach another man
સુરાણાં ઈશ્વરમ્ અપિ ન -
even if it is the Lord among the Gods
રામઃ સમઃ -
equal to Rama
ત્રિદશેષ્વપિ ન કશ્ચિત્ વિદ્યતે -
none even among Gods.
સઃ અયં અન્યઃ ઇતિ નિશ્ચિત્ય -
having decided that she is somebody else
પાનભૂમૌ ચચાર -
started moving about in the banquet hall

|| Sloka summary||

"Not approach another man even if it is the Lord among the Gods. There is none equal to Rama even among Gods. Having decided that she is somebody else he started moving about in the banquet hall." ||11.03||

|| Sloka 11.04,05||

ક્રીડિતે નાપરાઃ ક્લાન્તા ગીતેન ચ તથાઽપરાઃ||11.04||
નૃત્તેન ચાપરાઃ ક્લાન્તાઃ પાન વિપ્રહતસ્તથા|
મુરજેષુ મૃદઙ્ગેષુ પીઠિકાસુ ચ સંસ્થિતાઃ||11.05||
તથાઽઽસ્તરણ મુખ્યેષુ સંવિષ્ઠા શ્ચાપરા સ્ત્રિયઃ |

સ|| અપરાઃ ક્લીડિતેન ક્લાંતાઃ તથા અપરાઃ ગીતેન (ક્લાંતાઃ)|| અપરાઃ નૃત્તેન ચ ક્લાંતાઃ |તથા પાનવિપ્રહતાઃ (ક્લાંતાઃ અપારાઃ)| ( અપરાઃ સ્ત્રિયઃ) મુરજેષુ મૃદંગેષુ પીઠિકાસુ ચ સંસ્થિતાઃ || તથા અપરાઃ સ્ત્રિયઃ આસ્થરણ મુખ્યેષુ સંસ્થિતાઃ |

|| Sloka meanings||

અપરાઃ ક્લીડિતેન ક્લાંતાઃ -
some women were exhausted by sporting
અપરાઃ ગીતેન (ક્લાંતાઃ) -
others (exhausted) by singing
અપરાઃ નૃત્તેન ચ ક્લાંતાઃ -
some others were exhausted by dancing
તથા પાનવિપ્રહતાઃ -
(yet others) worn out due to drinking
મુરજેષુ મૃદંગેષુ પીઠિકાસુ ચ સંસ્થિતાઃ -
others resting on Murajas, Tabors, and in hassocks.
તથા અપરાઃ સ્ત્રિયઃ - other ladies
આસ્થરણ મુખ્યેષુ સંસ્થિતાઃ - resting on exquisite beds

|| Sloka summary||

"There are women exhausted by sporting, there are others exhausted by singing. Some others were exhausted by dancing. Yet others worn out due to drinking. There were others resting on Murajas, Tabors, in hassocks. Other ladies were resting on exquisite beds." ||11.04,05||

|| Sloka 11.06,07||

અઙ્ગનાનાં સહસ્રેણ ભૂષિતેન વિભૂષણૈઃ||11.06||
રૂપસલ્લાપશીલેન યુક્તગીતાર્થ ભાષિણા|
દેશકાલાભિયુક્તેન યુક્તવાક્યાભિદાયિના||11.07||
રતાભિરતસંસુપ્તં દદર્શ હરિયૂથપઃ|

સ||હરિયૂથપઃ વિભૂષણેન ભૂષિતૈઃ રૂપસલ્લાપશીલેન યુક્તગીતાર્થભાષિણા દેશકાલાભિયુક્તેન યુક્તવાક્યાભિધાયિના રતાભિરતસંસુપ્તં સહસ્રેણ અંગનાનાં દદર્શ||

Govindaraja says - તત્ર સીતયા અદર્શનાત્ પુનરપિ રાવણસ્થાનં આગત્ય દદર્શ ઇત્યાહ - અઙ્ગનાનામિતિ| રૂપસલ્લાપશીલેન સ્વસૌન્દર્યવર્ણન શીલેન રાવન રૂપવિષયાપ્રશંસાશીલેન વા યુક્તગીતાર્થભાષિણા યુક્તં ઉપપન્નમ્ ગીતાર્થં ભાષિતું શીલં અસ્યેતિ યુક્તગીતાર્થભાષી તેન દેશકાલાભિયુક્તેન દેશકાલાભિજ્ઞેન ત્યર્થઃ; અઙ્ગનાનાં સહસ્રેણ રતાભિરત સંસુપ્તમિત્યન્વયઃ રત શબ્દેન બાહ્યસુરતમુચ્યતે, અભિરત શબ્દેન કરણબન્ધાધિકમુચ્યતે રતાભિરતશ્વાસૌ સંસુપ્તશ્ચ તં તથા સ્નાનુલિપ્તાદિવત્ સમાસઃ ક્રીડાસ્વેદેન સુપ્તં ઇત્યર્થઃ||

|| Sloka meanings||

હરિયૂથપઃ દદર્શ -
the best among Vanaras saw
વિભૂષણેન ભૂષિતૈઃ -
well adorned with ornaments
રૂપસલ્લાપશીલેન -
who are good at arguments.
યુક્તગીતાર્થભાષિણા-
who are well versed in appreciation
દેશકાલાભિયુક્તેન -
who are well aware of the time and place
યુક્તવાક્યાભિધાયિના -
who are good at appropriate expressions
રતાભિરતસંસુપ્તં -
who were sleeping after dalliance
સહસ્રેણ અંગનાનાં -
thousands of women

|| Sloka summary||

"The best among Vanaras saw thousands of women adorned with ornaments who are good at arguments who are well versed in appreciation, who are well aware of the time and place, who are good at appropriate expressions, who were sleeping after dalliance." ||11.06,07||

|| Sloka 11.08||

તાસાં મધ્યે મહાબાહુઃ શુશુભે રાક્ષસેશ્વરઃ||11.08||
ગોષ્ઠેમહતિ મુખ્યાનાં ગવાં મધ્યે યથા વૃષઃ|

સ|| તાસાં મધ્યે મહાબાહુઃ રાક્ષસેશ્વરઃ યથા મહતિ ગોષ્ઠે ગવાં મધ્યે વૃષઃ ઇવ શુશુભે ||

|| Sloka meanings||

તાસાં મધ્યે -
midst of these women
મહાબાહુઃ રાક્ષસેશ્વરઃ -
king of Rakshasas with powerful arms
મહતિ ગોષ્ઠે ગવાં મધ્યે -
among the cows in a big cowshed.
વૃષઃ ઇવ શુશુભે -
shone like a bull

|| Sloka summary||

"In the midst of these women, the king of Rakshasas with powerful arms shone like a bull among the cows in a big cowshed." ||11.08||

|| Sloka 11.09||

સ રાક્ષસેન્દ્ર શુશ્શુભે તાભિઃ પરિવૃતઃ સ્વયમ્||11.09||
કરેણુભિર્યથાઽરણ્યે પરિકીર્ણો મહાદ્વિપઃ|

સ|| તાભિ પરિવૃતઃ સઃ રાક્ષસેંદ્રઃ સ્વયં યથા મહારણ્યે કરેણુભિઃ પરિકીર્ણઃ દ્વિપઃ ઇવ શુશુભે||

|| Sloka meanings||

તાભિ પરિવૃતઃ -
Surrounded by these women
સઃ રાક્ષસેંદ્રઃ સ્વયં -
the king of Rakshasas
યથા મહારણ્યે કરેણુભિઃ પરિકીર્ણઃ -
among the female elephants in a big forest
દ્વિપઃ ઇવ શુશુભે - shone like a great elephant

|| Sloka summary||

"Surrounded by these women the king of Rakshasas shone like a great elephant among the female elephants in a big forest." ||11.09||

|| Sloka 11.10||

સર્વકામૈરુપેતાં ચ પાનભૂમિં મહાત્મનઃ||11.10||
દદર્શ હરિશાર્દૂલઃ તસ્ય રક્ષઃ પતેર્ગૃહે|

સ|| મહાત્મનઃ હરિશાર્દૂલઃ સર્વ કામૈઃ ઉપેતાં પાનભૂમિં ચ તસ્ય રક્ષઃ પતેઃ ગૃહે દદર્શ||

|| Sloka meanings||

મહાત્મનઃ હરિશાર્દૂલઃ -
The great one, a tiger among the Vanaras
સર્વ કામૈઃ ઉપેતાં -
provided with everything that is desired
પાનભૂમિં ચ -
a place for drinking
તસ્ય રક્ષઃ પતેઃ ગૃહે દદર્શ -
saw in the palace of the king of Rakshasas.

|| Sloka summary||

"The great one, a tiger among the Vanaras, then saw a banquet hall which is provided with everything that is desired in a place for drinking in the palace of the king of Rakshasas." ||11.10||

|| Sloka 11.11||

મૃગાણાં મહિષાણાં ચ વરાહાણાંચ ભાગશઃ||11.11||
તત્ર ન્યસ્તાનિ માંસાનિ પાનભૂમૌ દદર્શ સઃ|

સ|| તત્ર પાનભૂમૌ ભાગશઃ ન્યસ્તાનિ મૃગાણાં મહિષાણાં ચ વરાહાણાં ચ માંસાનિ દદર્શ||

|| Sloka meanings||

તત્ર પાનભૂમૌ -
in that banquet hall
ભાગશઃ ન્યસ્તાનિ -
separately placed
મૃગાણાં મહિષાણાં ચ વરાહાણાં ચ -
of deer, buffaloes and pigs
માંસાનિ દદર્શ - meat was seen

|| Sloka summary||

"There in that banquet hall separately apportioned meat of deer, buffaloes and pigs was seen."||11.11||

|| Sloka 11.12||

રૌક્મેષુ ચ વિશાલેષુ ભાજનેષ્વર્થ ભક્ષિતાન્||11.12||
દદર્શ હરિશાર્દૂલો મયૂરાન્ કુક્કુટાંસ્તથા|

સ|| હરિશાર્દૂલઃ રૌક્મેષુ વિશાલેષુ ભાજનેષુ અર્થભક્ષિતાન્ મયૂરાન્ તથા કુક્કુટાન્ દદર્શ||

|| Sloka meanings||

રૌક્મેષુ વિશાલેષુ -
in the large golden vessels
અર્થભક્ષિતાન્ મયૂરાન્ તથા કુક્કુટાન્ -
half-eaten peacocks as well as chicken
હરિશાર્દૂલઃ દદર્શ -
the tiger among the Vanaras saw

|| Sloka summary||

"The tiger among the Vanaras saw large golden vessels with half eaten peacocks as well as chicken." ||11.12||

|| Sloka 11.13||

વરાહવાર્થ્રાણસકાન્ દધિસૌવર્ચલાયુતાન્||11.13||
શલ્યાન્ મૃગમયૂરાંશ્ચ હનુમાનન્વવૈક્ષત|

સ|| શલ્યાન્ દધિસૌવર્ચલાયુતાન્ વરાહવાર્ધ્રાણસકાન્ મૃગમયૂરાંશ્ચ હનુમાન્ અન્વવૈક્ષત||

Govindaraja says - વાર્ધ્રાણસાઃ છગાવિશેષાઃ ઇતિ સ્મૃતેઃ |દધિસૌવર્ચલાયુતાન્ દધિસૌવર્ચલાભ્યાં સંસ્કૃતાન્ ઇત્યર્થઃ| સૌવર્ચલં રુચકાખ્યો લવણ વિશેષઃ | શલ્યાન્ શ્વાવિદઃ| મૃગમયૂરાદીનાં પુનઃ કથનં પ્રદેશ ભેદાત્ |

|| Sloka meanings||

શલ્યાન્ દધિસૌવર્ચલાયુતાન્ -
bones marinated with yogurt and special salt
વરાહવાર્ધ્રાણસકાન્ -
meat of pigs and jungle fowls
મૃગમયૂરાંશ્ચ -
as well as deer and peacocks.
હનુમાન્ અન્વવૈક્ષત -
Hanuman observed

|| Sloka summary||

"Hanuman observed bones marinated with yogurt and special salt , meat of pigs and jungle fowls as well as deer and peacocks." ||11.13||

|| Sloka 11.14,15||

ક્રકરાન્ વિવિધાન્ સિદ્ધાં શ્ચકોરાનર્થભક્ષિતાન્||11.14||
મહિષાન્ એકશલ્યાંશ્ચ છાંગાંશ્ચ કૃતનિષ્ઠિતાન્|
લેહ્યાનુચ્ચાવચાન્ પેયાન્ ભોજ્યાનિ વિવિધાનિચ||11.15||

સ||વિવિધાન્ સિદ્ધાન્ ક્રકરાન્ ચકોરાન્ મહિષાન્ એકશલ્યાંશ્ચ છગાંશ્ચ ઉચ્ચવચાન્ લેહ્યાન્ પેયાન્ વિવિધાનિ અર્થભક્ષિતાન્ ભોજ્યાનિ ચ (હનુમાન્ અન્વવૈક્ષત)||

|| Sloka meanings||

વિવિધાન્ સિદ્ધાન્ ક્રકરાન્ -
several types of cooked fowls
ચકોરાન્ મહિષાન્ એકશલ્યાંશ્ચ -
ruddy geese , buffaloes, fishes,
છગાંશ્ચ- goats
ઉચ્ચવચાન્ લેહ્યાન્ પેયાન્ -
all sorts of food that can be licked and variety of drinks.
વિવિધાનિ અર્થભક્ષિતાન્ ભોજ્યાનિ ચ -
several types of half-eaten food (he saw)

|| Sloka summary||

"He saw a variety of several types of cooked fowls, half eaten ruddy geese , buffaloes, fishes, goats and all sorts of food that can be licked and variety of drinks as well as several types of half-eaten food." ||11.14,15||

|| શ્લોકમુ 11.16-17||

હારનૂપૂર કેયૂરૈઃ અપવિદ્ધૈર્મહાધનૈઃ||11.16||
પાનભાજન વિક્ષિપ્તૈઃ ફલૈશ્ચ વિવિધૈરપિ|
કૃતપુષ્પોપહારા ભૂઃ અધિકં પુષ્યતિ શ્રિયમ્||11.17||

તથા આમ્લલવણોત્તંસૈઃ વિવિધૈઃ રાગષાડભૈઃ અપવિદ્ધૈઃ મહાધનૈઃ હારનૂપુરકેયૂરૈઃ પાનભાજનવિક્ષિપ્તૈઃ વિવિધૈઃ ફલૈશ્ચ કૃતપુષ્પોપહારા ભૂઃ અધિકં શ્રિયં પુષ્યતિ||

|| Sloka meanings||

તથા આમ્લલવણોત્તંસૈઃ -
with food seasoned with salt and sour ingredients
રાગષાડભૈઃ -
with food made of many types of syrups
અપવિદ્ધૈઃ હારનૂપુરકેયૂરૈઃ -
with discarded heavy chains, anklets and shoulder straps,
પાનભાજનવિક્ષિપ્તૈઃ વિવિધૈઃ ફલૈશ્ચ-
with variety of fruits kept in big vessels
કૃતપુષ્પોપહારા -
with offerings of flowers
ભૂઃ અધિકં શ્રિયં પુષ્યતિ -
the banquet hall looked very splendid

|| Sloka summary||

"The banquet hall, filled with food seasoned with salt and sour ingredients, with many types of syrups, with discarded heavy chains, anklets and shoulder straps, with variety of fruits kept in big vessels, with many offerings of flowers, looked very splendid." ||11.16,17||

|| Sloka 11.18 ||

તત્ર તત્ર ચ વિન્યસ્તૈઃ સુશ્લિષ્ઠૈઃ શયનાસનૈઃ |
પાનભૂમિર્વિના વહ્નિઃ પ્રદીપ્તે વોપલક્ષ્યતે||11.18||

સ||પાનભૂમિઃ તત્ર તત્ર વિન્યસ્તૈઃ સુશ્લિષ્ઠૈઃ શયનાસનૈઃ વિના વહ્નિં પ્રદીપ્તેવ ઉપલક્ષ્યતે ||

|| Sloka meanings||

તત્ર તત્ર વિન્યસ્તૈઃ સુશ્લિષ્ઠૈઃ -
here and there with well arranged
શયનાસનૈઃ -
with beds and seats
પાનભૂમિઃ -
the Banquet Hall
વિના વહ્નિં પ્રદીપ્તેવ -
glowing even without fire

|| Sloka summary||

"The banquet hall with well-arranged beds and seats here and there was glowing even without fire." ||11.18||

|| Sloka 11.19 ||

બહુપ્રકારૈર્વિવિધૈઃ વરસંસ્કારસંસ્કૃતૈઃ|
માંસૈઃ કુશલસંપૃક્તૈઃ પાનભૂમિગતૈઃ પૃથક્||11.19||

સ|| બહુપ્રકારૈઃ વિવિધૈઃ વરસંસ્કારસંસ્કૃતૈઃ કુશલ સંપૃક્તૈઃ પૃથક્ પાનભૂમિ ગતૈઃ માંસૈઃ ||

|| Sloka meanings||

કુશલ સંપૃક્તૈઃ -
cooked by experts
બહુપ્રકારૈઃ વિવિધૈઃ માંસૈઃ -
variety of meat arranged in many ways
વરસંસ્કારસંસ્કૃતૈઃ માંસૈઃ -
seasoned with many types of ingredients
પાનભૂમિગતૈઃ પૃથક્ -
banquet hall was filled

|| Sloka summary||

"With variety of meat arranged in many ways seasoned with many types of ingredients, cooked by experts the banquet hall was filled." ||11.19||

|| Sloka 11.20||

દિવ્યાઃ પ્રપન્ના વિવિધાઃ સુરાઃ કૃતસુરા અપિ |
શર્કરાઽઽસવ માધ્વીક પુષ્પાસવ ફલાસવાઃ||11.20||
વાસચૂર્ણૈશ્ચ વિવિધૈઃ મૃષ્ટાઃ તૈઃ તૈઃ પૃથક્ પૃથક્|

સ|| દિવ્યાઃ પ્રસન્નાઃ વિવિધાઃ સુરાઃ શર્કરાઽઽસવ માધ્વીક પુષ્પાસવ ફલાસવાઃ કૃતસુરાઃ અપિ તૈસ્તૈઃ વિવિધૈઃ વાસચૂર્ણૈઃ પૃથક્ પૃથક્ મૃષ્ટાઃ||

|| Sloka meanings||

દિવ્યાઃ પ્રપન્ના-
wonderful and pleasing
વિવિધાઃ સુરાઃ -
many different wines
કૃતસુરા અપિ -
even though fermented
શર્કરાઽઽસવ માધ્વીક પુષ્પાસવ ફલાસવાઃ-
cane sugar juices, honey, juices made from flowers and fruits
વિવિધૈઃ વાસચૂર્ણૈશ્ચ મૃષ્ટાઃ-
delicious with different spices

|| Sloka summary||

"Wonderful and pleasing wines extracted from sugarcane, honey and flowers though fermented were made delicious with spices". ||11.20||

|| Sloka 11.21,22||

સંતતા શુશુભે ભૂમિર્માલ્યૈશ્ચ બહુસંસ્થિતૈઃ||11.21||
હિરણ્મયૈશ્ચ વિવિધૈર્ભાજનૈઃ સ્ફાટિકૈરપિ|
જામ્બૂનદમયૈશ્ચાન્યૈઃ કરકૈરભિસંવૃતા||11.22||

સ|| બહુશંસ્થિતૈઃ માલ્યૈશ્ચ સંતતા હિરણ્મયૈઃ સ્ફાટિકૈરપિ વિવિધૈઃ ભાજનૈઃ જામ્બૂનદમયૈઃ અન્યૈઃ કરકૈઃ અભિસંવૃતા ભૂમિઃ શુશુભે ||

|| Sloka meanings||

બહુશંસ્થિતૈઃ માલ્યૈશ્ચ -
arranged in variety of ways with garlands
હિરણ્મયૈઃ સ્ફાટિકૈરપિ -
made of gold and crystals
વિવિધૈઃ ભાજનૈઃ -
different kinds of vessels
જામ્બૂનદમયૈઃ અન્યૈઃ કરકૈઃ -
with other jars made of gold
અભિસંવૃતા ભૂમિઃ શુશુભે-
spread all over the banquet hall shone

|| Sloka summary||

Arranged in variety of ways with garlands, with vessels made of gold and crystals , with other jars made of gold spread all over, the banquet hall looked splendid.

|| Sloka 11.23||

રાજતેષુ ચ કુંભેષુ જામ્બૂનદમયેષુ ચ |
પાનશ્રેષ્ઠં તદા ભૂરિ કપિઃ તત્ર દદર્શ હ ||11.23||

સ|| કપિઃ તદા રાજતેષુ જામ્બૂનદમયેષુ કુંભેષુ ભૂરિ પાનશ્રેષ્ઠં તત્ર દદર્શ હ||

||Sloka meanings||
રાજતેષુ જામ્બૂનદમયેષુ કુંભેષુ -
in those vessels made of silver and gold
ભૂરિ પાનશ્રેષ્ઠં -
abundant best of wines
કપિઃ તદા દદર્શ -
the Vanara saw

|| Sloka summary||

"The Vanara saw in those vessels made of silver and gold abundant best of wines." ||11.23||

|| Sloka 11.24||

સોઽપશ્ય ચ્ચાતકુંભાનિ શીધોર્મણિમયાનિ ચ|
રાજતાનિ ચ પૂર્ણાનિ ભાજનાનિ મહાકપિઃ||11.24||

સ|| સ મહાકપિઃ પૂર્ણાનિ શીધોઃ શાતકુમ્ભાનિ મણિમાયાનિ ચ રજતાનિ ચ ભાજનાનિ અપશ્યત્||

|| Sloka meanings||

સ મહાકપિઃ -
the great Vanara
પૂર્ણાનિ શીધોઃ -
filled with wine
શાતકુમ્ભાનિ મણિમાયાનિ ચ રજતાનિ ભાજનાનિ -
vessels made of gold and silver inlaid with gems
અપશ્યત્ - saw

|| Sloka summary||

"The great Vanara saw vessels filled wine made of gold and silver inlaid with gems also." ||11.24||

|| Sloka 11.25||

ક્વચિત્ અર્થાવશેષાણિ ક્વચિ પીતાનિ સર્વશઃ|
ક્વચિન્નૈવ પ્રપીતાનિ પાનાનિ સ દદર્શ હ||11.25||

સ|| ક્વચિત્ અર્થાવશેષાણિ ક્વચિત્ સર્વશઃ પીતાનિ ક્વચિત્ નૈવ પ્રપીતાનિ પાનાનિ દદર્શ હ||

|| Sloka meanings||

ક્વચિત્ અર્થાવશેષાણિ -
some half filled
ક્વચિત્ સર્વશઃ પીતાનિ -
some fully drained
ક્વચિત્ નૈવ પ્રપીતાનિ પાનાનિ-
some not even touched drinks
દદર્શ - saw

|| Sloka summary||

"There he saw some half-filled, some fully drained and some not even touched drinks." ||11.25||

ક્વચિદ્ભક્ષ્યાંશ્ચ વિવિધાન્ ક્વચિત્પાનાનિ ભાગશઃ|
ક્વચિદર્થાવશેષાણિ પશ્યન્ વૈ વિચચાર હ||11.26||

સ|| ક્વચિત્ વિવિધાન્ ભક્ષ્યાંશ્ચ ક્વચિત્ પાનાનિભાગશઃ ક્વચિત્ અવશેષાણિ પશ્યન્ વિચચાર હ ||

|| Sloka meanings||

ક્વચિત્ વિવિધાન્ ભક્ષ્યાંશ્ચ-
in one place many types of eatables
ક્વચિત્ પાનાનિભાગશઃ -
at another place drinks separately
ક્વચિત્ અવશેષાણિ -
another place left over food
પશ્યન્ વિચચાર હ -
seeing as he moved about.

|| Sloka summary||

"In one place many types of eatables, at another place drinks separately , yet at another place left over food was seen as he moved about." ||11.26||

|| Sloka 11.27||

ક્વચિપ્રભન્નૈઃ કરકૈઃ ક્વચિદાલોળિતૈર્ઘટૈઃ|
ક્વચિત્સંપૃક્તમાલ્યાનિ જલાનિ ફલાનિ ચ||11.27||

સ|| ક્વચિત્ પ્રભિન્નૈઃ કરકૈઃ ક્વચિત્ આલોલિતૈઃ ઘટૈઃ ક્વચિત્ સંપ્રુક્તમાલ્યાનિ જલાનિ ચ ફલાનિ ચ (હનુમાન્ દદર્શ)||

|| Sloka meanings||

ક્વચિત્ પ્રભિન્નૈઃ કરકૈઃ-
at one place broken pots
ક્વચિત્ આલોલિતૈઃ ઘટૈઃ -
at another place rolling pots
ક્વચિત્ સંપ્રુક્તમાલ્યાનિ -
at another place mixed up flower garlands strewn about
જલાનિ ચ ફલાનિ ચ -
with water and fruits too

|| Sloka summary||

"At one place he saw a broken pots at another place rolling pots and yet at another place mixed up flower garlands strewn about along with water and fruits."||11.27||

|| Sloka 11.28||

શયનાન્ યત્ર નારીણાં શુભ્રાણિ બહુધા પુનઃ|
પરસ્પરં સમાશ્લિષ્ય કાશ્ચિત્ સુપ્તા વરાઙ્ગનાઃ||11.28||

સ|| અત્ર નારીણાં શયનાનિ પુનઃ બહુધા શુભ્રાણિ કાશ્ચિત્ વરાંગાનાઃ પરસ્પરં સમાશ્લિષ્ય સુપ્તાઃ હનુમાન્ દદર્શ||

|| Sloka meanings||

અત્ર નારીણાં શયનાનિ -
there some women's
પુનઃ બહુધા શુભ્રાણિ -
beds are unused
કાશ્ચિત્ વરાંગાનાઃ -
some women
પરસ્પરં સમાશ્લિષ્ય સુપ્તાઃ -
sleeping having embraced each other

|| Sloka summary||

"There Hanuman saw some women's beds unused, some women were sleeping having embraced another woman."

|| Sloka 11.29||

કાશ્ચિચ્ચ વસ્ત્રં અન્યસ્યાઃ સ્વપંત્યાઃ પરિધાય ચ|
આહૃત્ય ચ અબલાઃ સુપ્તા નિદ્રા બલપરાજિતાઃ||11.29||

સ|| કાશ્ચિત્ અબલાઃ નિદ્રાબલપરાજિતાઃ અન્યસ્યાઃ સ્વપંત્યાઃ વસ્ત્રં આહૃત્ય પરિધાયા સુપ્તાઃ અબલાઃ (હનુમાન્ દદર્શ)||

|| Sloka meanings||.

કાશ્ચિત્ નિદ્રાબલપરાજિતાઃ -
some women overcome with sleep
અન્યસ્યાઃ સ્વપંત્યાઃ વસ્ત્રં આહૃત્ -
pulled the clothes from another
પરિધાયા સુપ્તાઃ-
slept covering themselves

|| Sloka summary||

"Some overcome with sleep pulled the clothes from another women and slept covering themselves."||11.29||

|| Sloka 11.30||

તાસાં ઉચ્ચ્વાસવાતેન વસ્ત્રં માલ્યં ચ ગાત્રજમ્|
નાત્યર્ધં સ્પંદતે ચિત્રં પ્રાપ્ય મન્દમિવાનલમ્||11.30||

સ|| તાસાં ગાત્રજં વસ્ત્રં માલ્યાંશ્ચ ઉછ્છ્વાસવાતેન મન્દં અનિલં પ્રાપ્ય ઇવ નાત્યર્થં ચિત્રં સ્પંદતે||

|| Sloka meanings||

તાસાં ગાત્રજં વસ્ત્રં માલ્યાંશ્ચ -
clothes on their bodies as well as the garlands
ઉછ્છ્વાસવાતેન -
by their exhalations.
મન્દં અનિલં પ્રાપ્ય ઇવ -
(moved) as if moved by gentle wind
નાત્યર્થં ચિત્રં સ્પંદતે -
that scene was lovely

|| Sloka summary||

The clothes on their bodies as well as the garlands moved gently by the wind created by their exhalations.||11.30||

|| Sloka 11.31||

ચન્દનસ્ય ચ શીતસ્ય શીથોર્મધુરસસ્ય ચ|
વિવિધસ્ય ચ માલ્યસ્ય ધૂપસ્ય વિવિધસ્ય ચ||11.31||
બહુધા મારુતઃ તત્ર ગન્ધં વિવિધમુદ્વહન્|

સ|| શીતસ્ય ચંદનસ્ય શીથોઃ મધુરસ્ય ચ વિવિધસ્ય માલ્યસ્ય વિવિધસ્ય ધૂપસ્ય ચ વિવિધં ગંધં મારુતઃ બહુધા ઉદ્વહન્||

|| Sloka meanings||

શીતસ્ય ચંદનસ્ય -
of cool sandal
શીથોઃ મધુરસ્ય ચ -
of sweet-smelling wines
વિવિધસ્ય માલ્યસ્ય -
of flower garlands of different types
વિવિધસ્ય ધૂપસ્ય -
of incenses of different types
વિવિધં ગંધં -
of wonderful fragrances
મારુતઃ બહુધા ઉદ્વહન્ -
wind blew all over

|| Sloka summary||

There wind carried the fragrances of cool sandal , of sweet-smelling wines of different types, of flower garlands of different types, of incenses of different types

|| Sloka 11.32||

સ્નાનાનાં ચન્દનાનાં ચ ધૂપાનાં ચૈવ મૂર્ચિતઃ||11.32||
પ્રવવૌ સુરભિર્ગન્ધો વિમાને પુષ્પકે તદા|

સ|| તદા પુષ્પકે વિમાને સ્નાનાનામ્ ચંદનાનાં ચ ધૂપાનાં ચૈવ સુરભિઃ ગંધઃ મૂર્ચિતઃ પ્રવવૌ||

|| Sloka meanings||

તદા પુષ્પકે વિમાને -
then on the Pushpaka chariot
સ્નાનાનામ્ ચંદનાનાં ચ ધૂપાનાં ચૈવ સુરભિઃ -
fragrance of cool sandal used after bath, fragrance of incense as well as sweet smelling wines
મૂર્ચિતઃ પ્રવવૌ -
wafted through.

|| Sloka summary||

"Then on the Pushpaka chariot the fragrance of cool sandal used after bath, fragrance of incense as well as sweet smelling wines wafted through." ||11.32||

|| Sloka 11.33||

શ્યામાવદાતાઃ તત્રાન્યાઃ કાશ્ચિત્ કૃષ્ણા વરાઙ્ગનાઃ||11.33||
કાશ્ચિત્ કાઞ્ચન વર્ણાંગ્યઃ પ્રમદા રાક્ષસાલયે|

સ|| તત્ર રાક્ષસાલયે અન્યાઃ શ્યામાવદાતાઃ કાશ્ચિત્ વરાંગનાઃ કૃષ્ણાઃ કાશ્ચિત્ પ્રમદાઃ કાંચનવર્ણાંગ્યઃ ||

|| Sloka meanings||

તત્ર રાક્ષસાલયે -
in the mansion of Rakshasas
અન્યાઃ શ્યામાવદાતાઃ -
there were Rakshasa women of glowing dark complexion
કાશ્ચિત્ વરાંગનાઃ કૃષ્ણાઃ -
some lovely women dark in color
કાશ્ચિત્ પ્રમદાઃ કાંચનવર્ણાંગ્યઃ -
some of golden complexion

|| Sloka summary||

There in the mansion of Rakshasas there were other Rakshasa women of glowing dark complexion as well as lovely women dark in color as well as some of golden complexion

શ્લોકમુ 11.34||

તાસાં નિદ્રાવશત્વાચ્ચ મદનેન વિમૂર્છિતમ્||11.34||
પદ્મિનીનાં પ્રસુપ્તાનાં રૂપમાસીદ્યથૈવ ચ|

સ|| નિદ્રાવશત્વાચ્ચ મદનેન ચ વિમૂર્છિતમ્ પ્રસુપ્તાનાં તાસાં રૂપં યથા પ્રસુપ્તાનાં પદ્મિનીનાં ઇવ આસીત્ ||

|| Sloka meanings||

નિદ્રાવશત્વાચ્ચ -
overcome with sleep
મદનેન ચ વિમૂર્છિતમ્ પ્રસુપ્તાનાં-
exhausted due to dalliance and sleeping
તાસાં રૂપં - their charm
યથા પ્રસુપ્તાનાં પદ્મિનીનાં ઇવ આસીત્ -
like lotus creepers with closed lotuses.

|| Sloka summary||

"Over come with sleep and exhausted due to dalliance , the women who were sleeping looked like lotus creepers. with petals closed." ||11.34||

|| Sloka 11.35||

એવં સર્વં અશેષેણ રાવણાંતઃપુરં કપિઃ||11.35||
દદર્શ સુમહાતેજા ન દદર્શ જાનિકીમ્|

સ|| સુમહાતેજઃ કપિઃ એવં સર્વં રાવણાંતઃ પુરં અશેષેણ દદર્શ | જાનકીં ચ નદદર્શ||

|| Sloka meanings||

સુમહાતેજઃ કપિઃ - the brilliant Vanara
એવં સર્વં - all of this
રાવણાંતઃ પુરં અશેષેણ દદર્શ-
saw in the inner apartments of Ravana
જાનકીં ચ નદદર્શ - he did not see Janaki.

|| Sloka summary||

The brilliant Vanara saw all of this in the inner apartments of Ravana . He did not see Janaki.

|| Sloka 11.36,||

નિરીક્ષમાણશ્ચ તદા તાઃ સ્ત્રિયઃ સ મહાકપિઃ||11.36||
જગામ મહતીં ચિંતાં ધર્મસાધ્વસશંકિતઃ |

સ|| તથા સ્ત્રિયઃ નિરીક્ષમાણઃ સઃ મહાકપિઃ ધર્મસાધ્વસશંકિતઃ મહતીં ચિંતાં જગામ||

|| Sloka meanings||

તથા સ્ત્રિયઃ નિરીક્ષમાણઃ -
while seeing the women
સઃ મહાકપિઃ - the great Vanara
ધર્મસાધ્વસશંકિતઃ -
with a doubt about having transgressed the moral code
મહતીં ચિંતાં જગામ -
experienced a great concern.

|| Sloka summary||

"Then the great Vanara experienced a great concern with a doubt about having transgressed the moral code while seeing the women." ||11.36||

|| Sloka 11.37||

પરદારાવરોધસ્ય પ્રસુપ્તસ્ય નિરીક્ષણમ્||11.37||
ઇદં ખલુ મમાત્યર્થં ધર્મલોપં કરિષ્યતિ|

સ|| પ્રસુપ્તસ્ય પરદારાવરોધસ્ય ઇદં મમ નિરીક્ષણમ્ અત્યર્થં ધર્મલોપં કરિષ્યતિ ||

|| Sloka meanings||

પ્રસુપ્તસ્ય પરદારાવરોધસ્ય -
sleeping wives of other men
ઇદં મમ નિરીક્ષણમ્ -
observing them on my part
અત્યર્થં ધર્મલોપં કરિષ્યતિ -
is very much to transgression of moral code

|| Sloka summary||

'Seeing the sleeping wives of other men is very much a transgression of moral code by me'.||11.37||

|| Sloka 11.38||

ન હિ મે પરદારાણાં દૃષ્ઠિર્વિષયવર્તિની||11.38||
અયં ચાત્ર મયાદૃષ્ટઃ પરદાર પરિગ્રહઃ|

સ|| અત્ર મયા પરદારાપરિગ્રહઃ દૃષ્ટશ્ચ મે દૃષ્ટિઃ પરદારાણાં વિષયવર્તિની ન હિ ||

Rama Tika Says - હિ યદ્યપિ મમ દૃષ્ટિઃ પરદારાણાં વિષયવર્તિનિ વિષય પ્રવર્તિકા ન, તથાપિ પરદારાપરિગ્રહઃ સીટાપહારકઃ અયં રાવણો મયા દૃષ્ટઃ એતેન એતત્ દર્શન જનિત પાપસ્ય પરિહારો નદૃશ્યતે ઇતિ સૂચિતમ્ |

|| Sloka meanings||

અત્ર મયા પરદારાપરિગ્રહઃ દૃષ્ટશ્ચ-
here I have seen others wives
મે દૃષ્ટિઃ પરદારાણાં વિષયવર્તિની ન હિ -
but I have not seen other's wives with a sensual mind

|| Sloka summary||

"I have seen others wives , but I have not seen other's wives with a sensual mind"||11.38||

Here Hanuma has not seen wives of Ravana with a view to see if Sita is among them. Hence there is no transgression on his part. But in this there is a hint that he has seen Ravana , who carried away Sita , the sinner. Rama Tika says for that there is no remission.

|| Sloka 11.39||

તસ્ય પ્રાદુરભૂચ્ચિંતા પુનરન્યા મનસ્વિનઃ ||11.39||
નિશ્ચિતૈકાન્તચિત્તસ્ય કાર્યનિશ્ચયદર્શિની|

સ|| || મનસ્વિનઃ નિશ્ચિતૈકાંતચિત્તસ્ય તસ્ય પુનઃ કાર્યનિશ્ચયદર્શિની પુનઃ અન્યા ચિંતા પ્રાદુરભૂત્ ||

|| Sloka meanings||

મનસ્વિનઃ નિશ્ચિતૈકાંતચિત્તસ્ય-
highly sensible, with definite single-minded focus
તસ્ય કાર્યનિશ્ચયદર્શિની -
knowing the actions for the task ahead
પુનઃ અન્યા ચિંતા પ્રાદુરભૂત્ -
again thought in another way

|| Sloka summary||

"The highly sensible Vanara, with definite single minded focus, always knowing the actions for the task ahead, again thought in another way" ||11.39||

|| Sloka 11.40||

કામં દૃષ્ટા મયાસર્વા વિશ્વસ્તા રાવણસ્ત્રિયઃ||11.40||
ન હિ મે મનસઃ કિંચિત્ વૈકૃત્યં ઉપપદ્યતે|

સ|| વિશ્વસ્તાઃ સર્વાઃ રાવણસ્ત્રિયઃ મયા કામં દૃષ્ટાઃ મે મનસઃ કિંચિત્ વૈકૃત્યં ન ઉપજાયતે હિ||

|| Sloka meanings||

વિશ્વસ્તાઃ સર્વાઃ રાવણસ્ત્રિયઃ -
all the loyal wives of Ravana
મયા કામં દૃષ્ટાઃ -
were definitely seen by me
મે મનસઃ - in my mind
કિંચિત્ વૈકૃત્યં -
not even a bit of passionate feeling
ન ઉપજાયતે હિ| -
indeed not rise

|| Sloka summary||

'All the loyal wives of Ravana were definitely seen by me. Indeed In my mind not even a bit of passionate feeling
not rise."||11.40||

|| Sloka 11.41||

મનો હિ હેતુઃ સર્વેષાં ઇન્દ્રિયાણાં પ્રવર્તને||11.41||
શુભાશુભા સ્વવસ્થાસુ યચ્ચ મે સુવ્યવસ્થિતમ્|

સ|| શુભ અશુભાઃ અવસ્થાસુ સર્વેષામ્ ઇંદ્રિયાણાં પ્રવર્તને મનઃ હેતુઃ | મે મનઃ તચ્ચ સુવ્યવસ્થિતમ્||

|| Sloka meanings||

શુભ અશુભાઃ અવસ્થાસુ -
at all times for good and bad
સર્વેષામ્ ઇંદ્રિયાણાં પ્રવર્તને -
for the actions of the sense organs
મનઃ હેતુઃ -
mind is instrumental
મે મનઃ તચ્ચ સુવ્યવસ્થિતમ્ -
my mind here is firmly established

|| Sloka summary||

"At all times for good and bad, for the actions of the sense organs mind is instrumental. Here my mind is firmly established".||11.41||

|| Sloka 11.42||

નાન્યત્ર હિ મયા શક્યા વૈદેહી પરિમાર્ગિતુમ્||11.42||
સ્ત્રિયો હિ સ્ત્રીષુ દૃશ્યંતે સદા સંપરિમાર્ગણે|

સ|| વૈદેહી અન્યત્ર પરિમાર્ગિતું મયા ન શક્યા હિ સદા સંપરિમાર્ગને સ્રિયઃ સ્ત્રિષુ દૃશ્યંતે ||

|| Sloka meanings||

વૈદેહી અન્યત્ર પરિમાર્ગિતું -
to search for Vaidehi any other way
મયા ન શક્યા -
not possible for me
સદા સંપરિમાર્ગને -
always during search
સ્રિયઃ સ્ત્રિષુ દૃશ્યંતે -
women will be seen among women

||Sloka summary||

"It is not possible for me to search for Vaidehi any other way. During search, one always looks for women among women only"||11.43||

|| Sloka 11.42||

યસ્ય સત્ત્વસ્ય યા યોનિઃ તસ્યાં તત્પરિમાર્ગ્યતે||11.43||
ન શક્યા પ્રમદા નષ્ટા મૃગીષુ પરિમાર્ગિતુમ્|

સ|| યસ્ય સત્વસ્ય યા યોનિઃ તત્ તાસ્યામ્ પરિમાર્ગ્યતે નષ્ટા પ્રમદા મૃગીષુ પરિમાર્ગિતું ન શક્યા||

|| Sloka meanings||

યસ્ય સત્વસ્ય યા યોનિઃ -
of a creature of a species
તત્ તાસ્યામ્ પરિમાર્ગ્યતે -
search among its own species
નષ્ટા પ્રમદા મૃગીષુ પરિમાર્ગિતું -
searching for a lost woman in the herd of female deer
ન શક્યા - is not possible

|| Sloka summary||

"One has to search for a creature among its own species. It is not possible to find a lost woman in the herd of female deer".||11.43||

|| Sloka 11.44||

તદિદં માર્ગિતં તાવચ્ચુદ્ધેન મનસા મયા||11.44||
રાવણાન્તઃ પુરં સર્વં દૃશ્યતે ન ચ જાનકી|

સ|| તત્ મયા શુદ્ધેન મનસા ઇદં સર્વં રાવણાન્તઃ પુરં માર્ગિતું | જાનકી તુ નદૃશ્યતે||

|| Sloka meanings||

ઇદં સર્વં રાવણાન્તઃ પુરં માર્ગિતું-
This Ravana's harem was searched
તત્ મયા શુદ્ધેન મનસા - with pure mind by me.
જાનકી તુ નદૃશ્યતે - Janaki is not seen.

|| Sloka summary||'

"This Ravana's harem was searched with pure mind by me. but Janaki is not seen." ||11.44||

|| Sloka 11.45||

દેવગન્ધર્વકન્યાશ્ચ નાગકન્યાશ્ચ વીર્યવાન્||11.45||
અવેક્ષમાણો હનુમાન્ નૈવાપશ્યત જાનિકીમ્|

સ|| દેવગન્ધર્વકન્યાશ્ચ નાગકન્યાશ્ચ અવેક્ષમાણઃ હનુમાન્ વીર્યવાન્ જાનકીં નૈવ અપશ્યત

|| Sloka meanings||

હનુમાન્ વીર્યવાન્ -
valiant Hanuman
દેવગન્ધર્વકન્યાશ્ચ નાગકન્યાશ્ચ અવેક્ષમાણઃ-
while seeing daughters of Devas, Gandharvas, Nagas
જાનકીં નૈવ અપશ્યત -
could not see Janaki

|| Sloka summary||

"Valiant Hanuman saw daughters of Devas, Gandharvas. Nagas but the he could not find Janaki." ||11.45||

|| Sloka 11.46||

તા મપશ્યન્ કપિઃ તત્ર પશ્યં શ્ચાન્યા વરસ્ત્રિયઃ ||11.46||
અપક્રમ્ય તદા વીરઃ પ્રધ્યાતુમુપચક્રમે|

સ||વીરઃ કપિઃ તત્ર તાં અપશ્યન્ અન્યાઃ વરસ્ત્રિયઃ પશ્યશ્ચ તદા અપક્રમ્ય પ્રદ્યાતું ઉપચક્રમે||

|| Sloka meanings||

વીરઃ કપિઃ તત્ર તાં અપશ્યન્ -
valiant Vanara unable of see her
અન્યાઃ વરસ્ત્રિયઃ પશ્યશ્ચ-
seeing other women
તદા અપક્રમ્ય -
stepping aside
પ્રદ્યાતું ઉપચક્રમે -
started thinking

|| Sloka summary||

"The valiant Vanara unable of see her among other women , moved aside and started thinking." ||11.46||

|| Sloka 11.47||

સભૂય સ્તાં પરં શ્રીમાન્ મારુતિર્યત્ન માસ્થિતઃ|
અપાનભૂમિ મુત્સૃજ્ય તદ્વિચેતું પ્રચક્રમે||11.47||

સ|| શ્રીમાન્ સઃ મારુતિઃ આપાનભૂમિં ઉત્સૃજ્ય ભૂયઃ પરં યત્નં આસ્થિતઃ તત્ વિચેતું ઉપચક્રમે||

|| Sloka meanings||.

શ્રીમાન્ સઃ મારુતિઃ -
Illustrious Maruti
આપાનભૂમિં ઉત્સૃજ્ય -
leaving the banquet hall
ભૂયઃ પરં યત્નં આસ્થિતઃ-
once again renewed his effort
તત્ વિચેતું ઉપચક્રમે -
in search of her (Sita) again.

|| Sloka summary||

"Illustrious Maruti leaving the banquet hall once again renewed his effort in search of Sita."||11.47||

This is the last Sloka of the eleventh Sarga of Sundarakanda.

In this Sarga, Hanuman continued search in the inner palaces of Ravana. He sees of hundreds of Ravana's women. They were in different postures after having entertained Ravana. He sees many objects of enjoyment, and objects of feast. But Hanuman's mind is not affected. He is focused in the search for Sita.

But while searching for Sita , having looked at all Ravana's women from close quarters Hanuman gets a doubt whether he crossed the line of Dharma. But in search for Sita he had no choice but to look at those women.

Then Hanuman says

"મનોહિ હેતુઃ સર્વેષાં ઇંદ્રિયાણાં પ્રવર્તને|
શુભાશુભઃ અવસ્થાસુ તચ્ચ મે સુવ્યવસ્થિતં"||

"It is the vagaries of mind that leads the senses to indulge in good or bad behavior. But my mind is pretty stable."

Here we see Hanuman who has seen women is various erotic poses. Yet he is utterly unaffected by what all he is seeing. This state in which he is unaffected by anything is an essential stage in the search for "Self".

This is the state of "Sthita pragnya". "Sthita pragnya" is one who is unaffected by objects of enjoyment , the good or the bad. That is the state one ought to be in search of "Self" too.

While seeing women, or the items of food , it did not occur to Hanuman that those are objects of enjoyment or objects of a feast to be enjoyed.

His mind is focused on Sita only. Thinking of her all the time, his mind was not affected by all those objects of enjoyment or feasts or drinks. We see Hanuman fully in control of his senses and focused on the search for the wife of Rama. .

Mumukshu, the one in search of "Self", too should be in a similar state.

In Gita , when Arjuna asks about "Sthita pragnya" , Krishna says the following :

"દુખેષ્વનુદિગ્ધમનાઃ સુખેષુ વિગતસ્પૃહઃ
વીતરાગભયક્રોધઃ સ્થિતધીઃ મુનિરુચ્યતે"||

"One whose mind remains undisturbed amidst misery, who does not crave for pleasure, and who is free from attachment, fear, and anger, is called "Sthita pragnya", a sage of steady wisdom".

In the search for Sita , Hanuman is indeed like a "Sthita Pragnya"

Thus the Sarga eleven ends.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુંદરકાંડે એકાદશસ્સર્ગઃ||

updated 28102022