Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||
Sundarakanda
Sarga 11
( with word meanings sloka summary and commentary)

Tika Traya summarizes the Sarga as follows: "మణ్డోదర్యాం జాతాం సీతాత్వబుద్ధిం యుక్తిపర్యాలోచనేన నివర్తయన్ హనుమాన్ పానభూమిగతం రావణం పరితః ప్రసుప్తా నానావస్థాః స్త్రియః అనేక విధానపాత్రాదికం చ అవలోకయత్ । పరదార దర్శనజన్యదురితమ్ విశఞ్కయా వశీకృత మనస్కత్వాత్తత్సంసర్గం నిరాకుర్వస్తత్రాలబ్ధసీతాశుద్ధిరన్యత్రాన్వేషణంచ ఉపక్రమతే।"

The story in the eleventh Sarga can be summarized as follows.

Having been delighted on seeing Mandodari, having mistook Mandodari to be Sita, Hanuman stopped for a moment and thought about Sita again. In separation from Rama,"सा न स्वप्तुं"- meaning she will not be able to sleep; "न भोक्तुं" - meaning she will not able to eat; "नाप्यलंकर्तुम्" - meaning she will not be able to decorate herself. Concluding that it must be somebody else "अन्येयं इति निश्चित्य", Hanuman continued his search for Sita.

With all his determined search, what Hanuman saw was Ravana who was sleeping, having had love games with"रूपसल्लाप शीलेन"- women with pleasing disposition and willing to play, "युक्तगीतार्थभाषिणा"- women who were capable of speaking and singing appropriately. He was being served by "अंगनानां सहस्रेण"- thousands of pretty women.

Moving about, he saw "मृगाणां महिषीणांच वराहाणां च" food made with meat of variety of animals. Wonderful eatables and wonderful drinks were visible everywhere. There the women were sleeping embracing one another. In the deep sleep they are tugging at the clothes of other women. They were in varying postures having participated in acts of love. The place was filled with air blowing gently with pleasant smelling scents, making one succumb to the power of sleep..

Hanuman searched all over in the inner chambers. But he could not find Sita.

Now we will go with word meanings and summary of all Slokas.

|| Sloka 11.01||

అవధూతాయ చ తాం బుద్ధిం బభూవాస్థిత తదా|
జగామ చాపరాం చింతాం సీతాం ప్రతి మహాకపిః||11.1||

స|| మహాకపిః తాం బుద్ధిం అవధూయ అవస్థితః బభూవ| సీతాం ప్రతి అపరం చింతాం జగామ||

Tilaka Tika says- అవధూయచ తాం బుద్ధిం సీతాసంభావనయాప్రవృతాం కాపేయ విషయాం బుద్ధిమ్ అవధూయ త్యక్త్వా అవస్థితః స్థిరతాస్వభావే ప్రతిష్ఠితః సీతాం ప్రతి తద్విషయామితరామన్యాం చిన్తామ్ పూర్వ చిన్తావిఘటికాం జగామ।

||Sloka meanings||

మహాకపిః తాం బుద్ధిం అవధూయ -
the great Vanara having rejected his judgement
అవస్థితః బభూవ - stood there
సీతాం ప్రతి - about Sita
అపరం చింతాం జగామ - started thinking again.

|| Sloka summary||

"The great Vanara having rejected his judgement stood there and then started thinking about Sita again." ||11.01||

|| Sloka 11.02||

న రామేణ వియుక్తా సా స్వప్తు మర్హతి భామినీ|
న భోక్తుం నాప్యలంకర్తుం న పానముపసేవితుమ్||11.02||

స|| భామినీ రామేణా వియుక్తా స్వప్తుం న అర్హతి | భోక్తుం న | న అలంకర్తుం | న పానం ఉపసేవితుమ్||

|| Sloka meanings||

భామినీ రామేణా వియుక్తా -
the lovely lady (Sita), separated from Rama
స్వప్తుం న అర్హతి - will not sleep
భోక్తుం న - Not eat
న అలంకర్తుం - Not decorate herself
న పానం ఉపసేవితుమ్ - Not drink.

|| Sloka summary||

"The lovely lady (Sita), separated from Rama will not sleep. Not eat. Not decorate herself. Not drink." ||11.02||

|| Sloka 11.03||

నాన్యం నరముపస్థాతుం సురాణామపి చేశ్వరీమ్|
న హి రామః సమః కశ్చిత్ విద్యతే త్రిదశేష్వపి||11.03||
అన్యేయమితి నిశ్చిత్య పానభూమౌ చచార సః|

స|| న అన్యం నరం ఉపస్థాతుం సురాణాం ఈశ్వరమ్ అపి న | రామః సమః త్రిదశేష్వపి న కశ్చిత్ విద్యతే||అయం అన్యః ఇతి నిశ్చిత్య సః పానభూమౌ చచార।

|| Sloka meanings||

న అన్యం నరం ఉపస్థాతుం -
not approach another man
సురాణాం ఈశ్వరమ్ అపి న -
even if it is the Lord among the Gods
రామః సమః -
equal to Rama
త్రిదశేష్వపి న కశ్చిత్ విద్యతే -
none even among Gods.
సః అయం అన్యః ఇతి నిశ్చిత్య -
having decided that she is somebody else
పానభూమౌ చచార -
started moving about in the banquet hall

|| Sloka summary||

"Not approach another man even if it is the Lord among the Gods. There is none equal to Rama even among Gods. Having decided that she is somebody else he started moving about in the banquet hall." ||11.03||

|| Sloka 11.04,05||

క్రీడితే నాపరాః క్లాన్తా గీతేన చ తథాఽపరాః||11.04||
నృత్తేన చాపరాః క్లాన్తాః పాన విప్రహతస్తథా|
మురజేషు మృదఙ్గేషు పీఠికాసు చ సంస్థితాః||11.05||
తథాఽఽస్తరణ ముఖ్యేషు సంవిష్ఠా శ్చాపరా స్త్రియః |

స|| అపరాః క్లీడితేన క్లాంతాః తథా అపరాః గీతేన (క్లాంతాః)।। అపరాః నృత్తేన చ క్లాంతాః |తథా పానవిప్రహతాః (క్లాంతాః అపారాః)| ( అపరాః స్త్రియః) మురజేషు మృదంగేషు పీఠికాసు చ సంస్థితాః || తథా అపరాః స్త్రియః ఆస్థరణ ముఖ్యేషు సంస్థితాః |

|| Sloka meanings||

అపరాః క్లీడితేన క్లాంతాః -
some women were exhausted by sporting
అపరాః గీతేన (క్లాంతాః) -
others (exhausted) by singing
అపరాః నృత్తేన చ క్లాంతాః -
some others were exhausted by dancing
తథా పానవిప్రహతాః -
(yet others) worn out due to drinking
మురజేషు మృదంగేషు పీఠికాసు చ సంస్థితాః -
others resting on Murajas, Tabors, and in hassocks.
తథా అపరాః స్త్రియః - other ladies
ఆస్థరణ ముఖ్యేషు సంస్థితాః - resting on exquisite beds

|| Sloka summary||

"There are women exhausted by sporting, there are others exhausted by singing. Some others were exhausted by dancing. Yet others worn out due to drinking. There were others resting on Murajas, Tabors, in hassocks. Other ladies were resting on exquisite beds." ||11.04,05||

|| Sloka 11.06,07||

అఙ్గనానాం సహస్రేణ భూషితేన విభూషణైః||11.06||
రూపసల్లాపశీలేన యుక్తగీతార్థ భాషిణా|
దేశకాలాభియుక్తేన యుక్తవాక్యాభిదాయినా||11.07||
రతాభిరతసంసుప్తం దదర్శ హరియూథపః|

స||హరియూథపః విభూషణేన భూషితైః రూపసల్లాపశీలేన యుక్తగీతార్థభాషిణా దేశకాలాభియుక్తేన యుక్తవాక్యాభిధాయినా రతాభిరతసంసుప్తం సహస్రేణ అంగనానాం దదర్శ||

Govindaraja says - తత్ర సీతయా అదర్శనాత్ పునరపి రావణస్థానం ఆగత్య దదర్శ ఇత్యాహ - అఙ్గనానామితి। రూపసల్లాపశీలేన స్వసౌన్దర్యవర్ణన శీలేన రావన రూపవిషయాప్రశంసాశీలేన వా యుక్తగీతార్థభాషిణా యుక్తం ఉపపన్నమ్ గీతార్థం భాషితుం శీలం అస్యేతి యుక్తగీతార్థభాషీ తేన దేశకాలాభియుక్తేన దేశకాలాభిజ్ఞేన త్యర్థః; అఙ్గనానాం సహస్రేణ రతాభిరత సంసుప్తమిత్యన్వయః రత శబ్దేన బాహ్యసురతముచ్యతే, అభిరత శబ్దేన కరణబన్ధాధికముచ్యతే రతాభిరతశ్వాసౌ సంసుప్తశ్చ తం తథా స్నానులిప్తాదివత్ సమాసః క్రీడాస్వేదేన సుప్తం ఇత్యర్థః॥

|| Sloka meanings||

హరియూథపః దదర్శ -
the best among Vanaras saw
విభూషణేన భూషితైః -
well adorned with ornaments
రూపసల్లాపశీలేన -
who are good at arguments.
యుక్తగీతార్థభాషిణా-
who are well versed in appreciation
దేశకాలాభియుక్తేన -
who are well aware of the time and place
యుక్తవాక్యాభిధాయినా -
who are good at appropriate expressions
రతాభిరతసంసుప్తం -
who were sleeping after dalliance
సహస్రేణ అంగనానాం -
thousands of women

|| Sloka summary||

"The best among Vanaras saw thousands of women adorned with ornaments who are good at arguments who are well versed in appreciation, who are well aware of the time and place, who are good at appropriate expressions, who were sleeping after dalliance." ||11.06,07||

|| Sloka 11.08||

తాసాం మధ్యే మహాబాహుః శుశుభే రాక్షసేశ్వరః||11.08||
గోష్ఠేమహతి ముఖ్యానాం గవాం మధ్యే యథా వృషః|

స|| తాసాం మధ్యే మహాబాహుః రాక్షసేశ్వరః యథా మహతి గోష్ఠే గవాం మధ్యే వృషః ఇవ శుశుభే ||

|| Sloka meanings||

తాసాం మధ్యే -
midst of these women
మహాబాహుః రాక్షసేశ్వరః -
king of Rakshasas with powerful arms
మహతి గోష్ఠే గవాం మధ్యే -
among the cows in a big cowshed.
వృషః ఇవ శుశుభే -
shone like a bull

|| Sloka summary||

"In the midst of these women, the king of Rakshasas with powerful arms shone like a bull among the cows in a big cowshed." ||11.08||

|| Sloka 11.09||

స రాక్షసేన్ద్ర శుశ్శుభే తాభిః పరివృతః స్వయమ్||11.09||
కరేణుభిర్యథాఽరణ్యే పరికీర్ణో మహాద్విపః|

స|| తాభి పరివృతః సః రాక్షసేంద్రః స్వయం యథా మహారణ్యే కరేణుభిః పరికీర్ణః ద్విపః ఇవ శుశుభే||

|| Sloka meanings||

తాభి పరివృతః -
Surrounded by these women
సః రాక్షసేంద్రః స్వయం -
the king of Rakshasas
యథా మహారణ్యే కరేణుభిః పరికీర్ణః -
among the female elephants in a big forest
ద్విపః ఇవ శుశుభే - shone like a great elephant

|| Sloka summary||

"Surrounded by these women the king of Rakshasas shone like a great elephant among the female elephants in a big forest." ||11.09||

|| Sloka 11.10||

సర్వకామైరుపేతాం చ పానభూమిం మహాత్మనః||11.10||
దదర్శ హరిశార్దూలః తస్య రక్షః పతేర్గృహే|

స|| మహాత్మనః హరిశార్దూలః సర్వ కామైః ఉపేతాం పానభూమిం చ తస్య రక్షః పతేః గృహే దదర్శ||

|| Sloka meanings||

మహాత్మనః హరిశార్దూలః -
The great one, a tiger among the Vanaras
సర్వ కామైః ఉపేతాం -
provided with everything that is desired
పానభూమిం చ -
a place for drinking
తస్య రక్షః పతేః గృహే దదర్శ -
saw in the palace of the king of Rakshasas.

|| Sloka summary||

"The great one, a tiger among the Vanaras, then saw a banquet hall which is provided with everything that is desired in a place for drinking in the palace of the king of Rakshasas." ||11.10||

|| Sloka 11.11||

మృగాణాం మహిషాణాం చ వరాహాణాంచ భాగశః||11.11||
తత్ర న్యస్తాని మాంసాని పానభూమౌ దదర్శ సః|

స|| తత్ర పానభూమౌ భాగశః న్యస్తాని మృగాణాం మహిషాణాం చ వరాహాణాం చ మాంసాని దదర్శ||

|| Sloka meanings||

తత్ర పానభూమౌ -
in that banquet hall
భాగశః న్యస్తాని -
separately placed
మృగాణాం మహిషాణాం చ వరాహాణాం చ -
of deer, buffaloes and pigs
మాంసాని దదర్శ - meat was seen

|| Sloka summary||

"There in that banquet hall separately apportioned meat of deer, buffaloes and pigs was seen."||11.11||

|| Sloka 11.12||

రౌక్మేషు చ విశాలేషు భాజనేష్వర్థ భక్షితాన్||11.12||
దదర్శ హరిశార్దూలో మయూరాన్ కుక్కుటాంస్తథా|

స|| హరిశార్దూలః రౌక్మేషు విశాలేషు భాజనేషు అర్థభక్షితాన్ మయూరాన్ తథా కుక్కుటాన్ దదర్శ||

|| Sloka meanings||

రౌక్మేషు విశాలేషు -
in the large golden vessels
అర్థభక్షితాన్ మయూరాన్ తథా కుక్కుటాన్ -
half-eaten peacocks as well as chicken
హరిశార్దూలః దదర్శ -
the tiger among the Vanaras saw

|| Sloka summary||

"The tiger among the Vanaras saw large golden vessels with half eaten peacocks as well as chicken." ||11.12||

|| Sloka 11.13||

వరాహవార్థ్రాణసకాన్ దధిసౌవర్చలాయుతాన్||11.13||
శల్యాన్ మృగమయూరాంశ్చ హనుమానన్వవైక్షత|

స|| శల్యాన్ దధిసౌవర్చలాయుతాన్ వరాహవార్ధ్రాణసకాన్ మృగమయూరాంశ్చ హనుమాన్ అన్వవైక్షత||

Govindaraja says - వార్ధ్రాణసాః ఛగావిశేషాః ఇతి స్మృతేః ।దధిసౌవర్చలాయుతాన్ దధిసౌవర్చలాభ్యాం సంస్కృతాన్ ఇత్యర్థః। సౌవర్చలం రుచకాఖ్యో లవణ విశేషః । శల్యాన్ శ్వావిదః। మృగమయూరాదీనాం పునః కథనం ప్రదేశ భేదాత్ ।

|| Sloka meanings||

శల్యాన్ దధిసౌవర్చలాయుతాన్ -
bones marinated with yogurt and special salt
వరాహవార్ధ్రాణసకాన్ -
meat of pigs and jungle fowls
మృగమయూరాంశ్చ -
as well as deer and peacocks.
హనుమాన్ అన్వవైక్షత -
Hanuman observed

|| Sloka summary||

"Hanuman observed bones marinated with yogurt and special salt , meat of pigs and jungle fowls as well as deer and peacocks." ||11.13||

|| Sloka 11.14,15||

క్రకరాన్ వివిధాన్ సిద్ధాం శ్చకోరానర్థభక్షితాన్||11.14||
మహిషాన్ ఏకశల్యాంశ్చ ఛాంగాంశ్చ కృతనిష్ఠితాన్|
లేహ్యానుచ్చావచాన్ పేయాన్ భోజ్యాని వివిధానిచ||11.15||

స||వివిధాన్ సిద్ధాన్ క్రకరాన్ చకోరాన్ మహిషాన్ ఏకశల్యాంశ్చ ఛగాంశ్చ ఉచ్చవచాన్ లేహ్యాన్ పేయాన్ వివిధాని అర్థభక్షితాన్ భోజ్యాని చ (హనుమాన్ అన్వవైక్షత)||

|| Sloka meanings||

వివిధాన్ సిద్ధాన్ క్రకరాన్ -
several types of cooked fowls
చకోరాన్ మహిషాన్ ఏకశల్యాంశ్చ -
ruddy geese , buffaloes, fishes,
ఛగాంశ్చ- goats
ఉచ్చవచాన్ లేహ్యాన్ పేయాన్ -
all sorts of food that can be licked and variety of drinks.
వివిధాని అర్థభక్షితాన్ భోజ్యాని చ -
several types of half-eaten food (he saw)

|| Sloka summary||

"He saw a variety of several types of cooked fowls, half eaten ruddy geese , buffaloes, fishes, goats and all sorts of food that can be licked and variety of drinks as well as several types of half-eaten food." ||11.14,15||

|| శ్లోకము 11.16-17||

హారనూపూర కేయూరైః అపవిద్ధైర్మహాధనైః||11.16||
పానభాజన విక్షిప్తైః ఫలైశ్చ వివిధైరపి|
కృతపుష్పోపహారా భూః అధికం పుష్యతి శ్రియమ్||11.17||

తథా ఆమ్లలవణోత్తంసైః వివిధైః రాగషాడభైః అపవిద్ధైః మహాధనైః హారనూపురకేయూరైః పానభాజనవిక్షిప్తైః వివిధైః ఫలైశ్చ కృతపుష్పోపహారా భూః అధికం శ్రియం పుష్యతి||

|| Sloka meanings||

తథా ఆమ్లలవణోత్తంసైః -
with food seasoned with salt and sour ingredients
రాగషాడభైః -
with food made of many types of syrups
అపవిద్ధైః హారనూపురకేయూరైః -
with discarded heavy chains, anklets and shoulder straps,
పానభాజనవిక్షిప్తైః వివిధైః ఫలైశ్చ-
with variety of fruits kept in big vessels
కృతపుష్పోపహారా -
with offerings of flowers
భూః అధికం శ్రియం పుష్యతి -
the banquet hall looked very splendid

|| Sloka summary||

"The banquet hall, filled with food seasoned with salt and sour ingredients, with many types of syrups, with discarded heavy chains, anklets and shoulder straps, with variety of fruits kept in big vessels, with many offerings of flowers, looked very splendid." ||11.16,17||

|| Sloka 11.18 ||

తత్ర తత్ర చ విన్యస్తైః సుశ్లిష్ఠైః శయనాసనైః |
పానభూమిర్వినా వహ్నిః ప్రదీప్తే వోపలక్ష్యతే||11.18||

స||పానభూమిః తత్ర తత్ర విన్యస్తైః సుశ్లిష్ఠైః శయనాసనైః వినా వహ్నిం ప్రదీప్తేవ ఉపలక్ష్యతే ||

|| Sloka meanings||

తత్ర తత్ర విన్యస్తైః సుశ్లిష్ఠైః -
here and there with well arranged
శయనాసనైః -
with beds and seats
పానభూమిః -
the Banquet Hall
వినా వహ్నిం ప్రదీప్తేవ -
glowing even without fire

|| Sloka summary||

"The banquet hall with well-arranged beds and seats here and there was glowing even without fire." ||11.18||

|| Sloka 11.19 ||

బహుప్రకారైర్వివిధైః వరసంస్కారసంస్కృతైః|
మాంసైః కుశలసంపృక్తైః పానభూమిగతైః పృథక్||11.19||

స|| బహుప్రకారైః వివిధైః వరసంస్కారసంస్కృతైః కుశల సంపృక్తైః పృథక్ పానభూమి గతైః మాంసైః ||

|| Sloka meanings||

కుశల సంపృక్తైః -
cooked by experts
బహుప్రకారైః వివిధైః మాంసైః -
variety of meat arranged in many ways
వరసంస్కారసంస్కృతైః మాంసైః -
seasoned with many types of ingredients
పానభూమిగతైః పృథక్ -
banquet hall was filled

|| Sloka summary||

"With variety of meat arranged in many ways seasoned with many types of ingredients, cooked by experts the banquet hall was filled." ||11.19||

|| Sloka 11.20||

దివ్యాః ప్రపన్నా వివిధాః సురాః కృతసురా అపి |
శర్కరాఽఽసవ మాధ్వీక పుష్పాసవ ఫలాసవాః||11.20||
వాసచూర్ణైశ్చ వివిధైః మృష్టాః తైః తైః పృథక్ పృథక్|

స|| దివ్యాః ప్రసన్నాః వివిధాః సురాః శర్కరాఽఽసవ మాధ్వీక పుష్పాసవ ఫలాసవాః కృతసురాః అపి తైస్తైః వివిధైః వాసచూర్ణైః పృథక్ పృథక్ మృష్టాః||

|| Sloka meanings||

దివ్యాః ప్రపన్నా-
wonderful and pleasing
వివిధాః సురాః -
many different wines
కృతసురా అపి -
even though fermented
శర్కరాఽఽసవ మాధ్వీక పుష్పాసవ ఫలాసవాః-
cane sugar juices, honey, juices made from flowers and fruits
వివిధైః వాసచూర్ణైశ్చ మృష్టాః-
delicious with different spices

|| Sloka summary||

"Wonderful and pleasing wines extracted from sugarcane, honey and flowers though fermented were made delicious with spices". ||11.20||

|| Sloka 11.21,22||

సంతతా శుశుభే భూమిర్మాల్యైశ్చ బహుసంస్థితైః||11.21||
హిరణ్మయైశ్చ వివిధైర్భాజనైః స్ఫాటికైరపి|
జామ్బూనదమయైశ్చాన్యైః కరకైరభిసంవృతా||11.22||

స|| బహుశంస్థితైః మాల్యైశ్చ సంతతా హిరణ్మయైః స్ఫాటికైరపి వివిధైః భాజనైః జామ్బూనదమయైః అన్యైః కరకైః అభిసంవృతా భూమిః శుశుభే ||

|| Sloka meanings||

బహుశంస్థితైః మాల్యైశ్చ -
arranged in variety of ways with garlands
హిరణ్మయైః స్ఫాటికైరపి -
made of gold and crystals
వివిధైః భాజనైః -
different kinds of vessels
జామ్బూనదమయైః అన్యైః కరకైః -
with other jars made of gold
అభిసంవృతా భూమిః శుశుభే-
spread all over the banquet hall shone

|| Sloka summary||

Arranged in variety of ways with garlands, with vessels made of gold and crystals , with other jars made of gold spread all over, the banquet hall looked splendid.

|| Sloka 11.23||

రాజతేషు చ కుంభేషు జామ్బూనదమయేషు చ |
పానశ్రేష్ఠం తదా భూరి కపిః తత్ర దదర్శ హ ||11.23||

స|| కపిః తదా రాజతేషు జామ్బూనదమయేషు కుంభేషు భూరి పానశ్రేష్ఠం తత్ర దదర్శ హ||

||Sloka meanings||
రాజతేషు జామ్బూనదమయేషు కుంభేషు -
in those vessels made of silver and gold
భూరి పానశ్రేష్ఠం -
abundant best of wines
కపిః తదా దదర్శ -
the Vanara saw

|| Sloka summary||

"The Vanara saw in those vessels made of silver and gold abundant best of wines." ||11.23||

|| Sloka 11.24||

సోఽపశ్య చ్చాతకుంభాని శీధోర్మణిమయాని చ|
రాజతాని చ పూర్ణాని భాజనాని మహాకపిః||11.24||

స|| స మహాకపిః పూర్ణాని శీధోః శాతకుమ్భాని మణిమాయాని చ రజతాని చ భాజనాని అపశ్యత్||

|| Sloka meanings||

స మహాకపిః -
the great Vanara
పూర్ణాని శీధోః -
filled with wine
శాతకుమ్భాని మణిమాయాని చ రజతాని భాజనాని -
vessels made of gold and silver inlaid with gems
అపశ్యత్ - saw

|| Sloka summary||

"The great Vanara saw vessels filled wine made of gold and silver inlaid with gems also." ||11.24||

|| Sloka 11.25||

క్వచిత్ అర్థావశేషాణి క్వచి పీతాని సర్వశః|
క్వచిన్నైవ ప్రపీతాని పానాని స దదర్శ హ||11.25||

స|| క్వచిత్ అర్థావశేషాణి క్వచిత్ సర్వశః పీతాని క్వచిత్ నైవ ప్రపీతాని పానాని దదర్శ హ||

|| Sloka meanings||

క్వచిత్ అర్థావశేషాణి -
some half filled
క్వచిత్ సర్వశః పీతాని -
some fully drained
క్వచిత్ నైవ ప్రపీతాని పానాని-
some not even touched drinks
దదర్శ - saw

|| Sloka summary||

"There he saw some half-filled, some fully drained and some not even touched drinks." ||11.25||

క్వచిద్భక్ష్యాంశ్చ వివిధాన్ క్వచిత్పానాని భాగశః|
క్వచిదర్థావశేషాణి పశ్యన్ వై విచచార హ||11.26||

స|| క్వచిత్ వివిధాన్ భక్ష్యాంశ్చ క్వచిత్ పానానిభాగశః క్వచిత్ అవశేషాణి పశ్యన్ విచచార హ ||

|| Sloka meanings||

క్వచిత్ వివిధాన్ భక్ష్యాంశ్చ-
in one place many types of eatables
క్వచిత్ పానానిభాగశః -
at another place drinks separately
క్వచిత్ అవశేషాణి -
another place left over food
పశ్యన్ విచచార హ -
seeing as he moved about.

|| Sloka summary||

"In one place many types of eatables, at another place drinks separately , yet at another place left over food was seen as he moved about." ||11.26||

|| Sloka 11.27||

క్వచిప్రభన్నైః కరకైః క్వచిదాలోళితైర్ఘటైః|
క్వచిత్సంపృక్తమాల్యాని జలాని ఫలాని చ||11.27||

స|| క్వచిత్ ప్రభిన్నైః కరకైః క్వచిత్ ఆలోలితైః ఘటైః క్వచిత్ సంప్రుక్తమాల్యాని జలాని చ ఫలాని చ (హనుమాన్ దదర్శ)||

|| Sloka meanings||

క్వచిత్ ప్రభిన్నైః కరకైః-
at one place broken pots
క్వచిత్ ఆలోలితైః ఘటైః -
at another place rolling pots
క్వచిత్ సంప్రుక్తమాల్యాని -
at another place mixed up flower garlands strewn about
జలాని చ ఫలాని చ -
with water and fruits too

|| Sloka summary||

"At one place he saw a broken pots at another place rolling pots and yet at another place mixed up flower garlands strewn about along with water and fruits."||11.27||

|| Sloka 11.28||

శయనాన్ యత్ర నారీణాం శుభ్రాణి బహుధా పునః|
పరస్పరం సమాశ్లిష్య కాశ్చిత్ సుప్తా వరాఙ్గనాః||11.28||

స|| అత్ర నారీణాం శయనాని పునః బహుధా శుభ్రాణి కాశ్చిత్ వరాంగానాః పరస్పరం సమాశ్లిష్య సుప్తాః హనుమాన్ దదర్శ||

|| Sloka meanings||

అత్ర నారీణాం శయనాని -
there some women's
పునః బహుధా శుభ్రాణి -
beds are unused
కాశ్చిత్ వరాంగానాః -
some women
పరస్పరం సమాశ్లిష్య సుప్తాః -
sleeping having embraced each other

|| Sloka summary||

"There Hanuman saw some women's beds unused, some women were sleeping having embraced another woman."

|| Sloka 11.29||

కాశ్చిచ్చ వస్త్రం అన్యస్యాః స్వపంత్యాః పరిధాయ చ|
ఆహృత్య చ అబలాః సుప్తా నిద్రా బలపరాజితాః||11.29||

స|| కాశ్చిత్ అబలాః నిద్రాబలపరాజితాః అన్యస్యాః స్వపంత్యాః వస్త్రం ఆహృత్య పరిధాయా సుప్తాః అబలాః (హనుమాన్ దదర్శ)||

|| Sloka meanings||.

కాశ్చిత్ నిద్రాబలపరాజితాః -
some women overcome with sleep
అన్యస్యాః స్వపంత్యాః వస్త్రం ఆహృత్ -
pulled the clothes from another
పరిధాయా సుప్తాః-
slept covering themselves

|| Sloka summary||

"Some overcome with sleep pulled the clothes from another women and slept covering themselves."||11.29||

|| Sloka 11.30||

తాసాం ఉచ్చ్వాసవాతేన వస్త్రం మాల్యం చ గాత్రజమ్|
నాత్యర్ధం స్పందతే చిత్రం ప్రాప్య మన్దమివానలమ్||11.30||

స|| తాసాం గాత్రజం వస్త్రం మాల్యాంశ్చ ఉఛ్ఛ్వాసవాతేన మన్దం అనిలం ప్రాప్య ఇవ నాత్యర్థం చిత్రం స్పందతే||

|| Sloka meanings||

తాసాం గాత్రజం వస్త్రం మాల్యాంశ్చ -
clothes on their bodies as well as the garlands
ఉఛ్ఛ్వాసవాతేన -
by their exhalations.
మన్దం అనిలం ప్రాప్య ఇవ -
(moved) as if moved by gentle wind
నాత్యర్థం చిత్రం స్పందతే -
that scene was lovely

|| Sloka summary||

The clothes on their bodies as well as the garlands moved gently by the wind created by their exhalations.||11.30||

|| Sloka 11.31||

చన్దనస్య చ శీతస్య శీథోర్మధురసస్య చ|
వివిధస్య చ మాల్యస్య ధూపస్య వివిధస్య చ||11.31||
బహుధా మారుతః తత్ర గన్ధం వివిధముద్వహన్|

స|| శీతస్య చందనస్య శీథోః మధురస్య చ వివిధస్య మాల్యస్య వివిధస్య ధూపస్య చ వివిధం గంధం మారుతః బహుధా ఉద్వహన్||

|| Sloka meanings||

శీతస్య చందనస్య -
of cool sandal
శీథోః మధురస్య చ -
of sweet-smelling wines
వివిధస్య మాల్యస్య -
of flower garlands of different types
వివిధస్య ధూపస్య -
of incenses of different types
వివిధం గంధం -
of wonderful fragrances
మారుతః బహుధా ఉద్వహన్ -
wind blew all over

|| Sloka summary||

There wind carried the fragrances of cool sandal , of sweet-smelling wines of different types, of flower garlands of different types, of incenses of different types

|| Sloka 11.32||

స్నానానాం చన్దనానాం చ ధూపానాం చైవ మూర్చితః||11.32||
ప్రవవౌ సురభిర్గన్ధో విమానే పుష్పకే తదా|

స|| తదా పుష్పకే విమానే స్నానానామ్ చందనానాం చ ధూపానాం చైవ సురభిః గంధః మూర్చితః ప్రవవౌ||

|| Sloka meanings||

తదా పుష్పకే విమానే -
then on the Pushpaka chariot
స్నానానామ్ చందనానాం చ ధూపానాం చైవ సురభిః -
fragrance of cool sandal used after bath, fragrance of incense as well as sweet smelling wines
మూర్చితః ప్రవవౌ -
wafted through.

|| Sloka summary||

"Then on the Pushpaka chariot the fragrance of cool sandal used after bath, fragrance of incense as well as sweet smelling wines wafted through." ||11.32||

|| Sloka 11.33||

శ్యామావదాతాః తత్రాన్యాః కాశ్చిత్ కృష్ణా వరాఙ్గనాః||11.33||
కాశ్చిత్ కాఞ్చన వర్ణాంగ్యః ప్రమదా రాక్షసాలయే|

స|| తత్ర రాక్షసాలయే అన్యాః శ్యామావదాతాః కాశ్చిత్ వరాంగనాః కృష్ణాః కాశ్చిత్ ప్రమదాః కాంచనవర్ణాంగ్యః ||

|| Sloka meanings||

తత్ర రాక్షసాలయే -
in the mansion of Rakshasas
అన్యాః శ్యామావదాతాః -
there were Rakshasa women of glowing dark complexion
కాశ్చిత్ వరాంగనాః కృష్ణాః -
some lovely women dark in color
కాశ్చిత్ ప్రమదాః కాంచనవర్ణాంగ్యః -
some of golden complexion

|| Sloka summary||

There in the mansion of Rakshasas there were other Rakshasa women of glowing dark complexion as well as lovely women dark in color as well as some of golden complexion

శ్లోకము 11.34||

తాసాం నిద్రావశత్వాచ్చ మదనేన విమూర్ఛితమ్||11.34||
పద్మినీనాం ప్రసుప్తానాం రూపమాసీద్యథైవ చ|

స|| నిద్రావశత్వాచ్చ మదనేన చ విమూర్ఛితమ్ ప్రసుప్తానాం తాసాం రూపం యథా ప్రసుప్తానాం పద్మినీనాం ఇవ ఆసీత్ ||

|| Sloka meanings||

నిద్రావశత్వాచ్చ -
overcome with sleep
మదనేన చ విమూర్ఛితమ్ ప్రసుప్తానాం-
exhausted due to dalliance and sleeping
తాసాం రూపం - their charm
యథా ప్రసుప్తానాం పద్మినీనాం ఇవ ఆసీత్ -
like lotus creepers with closed lotuses.

|| Sloka summary||

"Over come with sleep and exhausted due to dalliance , the women who were sleeping looked like lotus creepers. with petals closed." ||11.34||

|| Sloka 11.35||

ఏవం సర్వం అశేషేణ రావణాంతఃపురం కపిః||11.35||
దదర్శ సుమహాతేజా న దదర్శ జానికీమ్|

స|| సుమహాతేజః కపిః ఏవం సర్వం రావణాంతః పురం అశేషేణ దదర్శ | జానకీం చ నదదర్శ||

|| Sloka meanings||

సుమహాతేజః కపిః - the brilliant Vanara
ఏవం సర్వం - all of this
రావణాంతః పురం అశేషేణ దదర్శ-
saw in the inner apartments of Ravana
జానకీం చ నదదర్శ - he did not see Janaki.

|| Sloka summary||

The brilliant Vanara saw all of this in the inner apartments of Ravana . He did not see Janaki.

|| Sloka 11.36,||

నిరీక్షమాణశ్చ తదా తాః స్త్రియః స మహాకపిః||11.36||
జగామ మహతీం చింతాం ధర్మసాధ్వసశంకితః |

స|| తథా స్త్రియః నిరీక్షమాణః సః మహాకపిః ధర్మసాధ్వసశంకితః మహతీం చింతాం జగామ||

|| Sloka meanings||

తథా స్త్రియః నిరీక్షమాణః -
while seeing the women
సః మహాకపిః - the great Vanara
ధర్మసాధ్వసశంకితః -
with a doubt about having transgressed the moral code
మహతీం చింతాం జగామ -
experienced a great concern.

|| Sloka summary||

"Then the great Vanara experienced a great concern with a doubt about having transgressed the moral code while seeing the women." ||11.36||

|| Sloka 11.37||

పరదారావరోధస్య ప్రసుప్తస్య నిరీక్షణమ్||11.37||
ఇదం ఖలు మమాత్యర్థం ధర్మలోపం కరిష్యతి|

స|| ప్రసుప్తస్య పరదారావరోధస్య ఇదం మమ నిరీక్షణమ్ అత్యర్థం ధర్మలోపం కరిష్యతి ||

|| Sloka meanings||

ప్రసుప్తస్య పరదారావరోధస్య -
sleeping wives of other men
ఇదం మమ నిరీక్షణమ్ -
observing them on my part
అత్యర్థం ధర్మలోపం కరిష్యతి -
is very much to transgression of moral code

|| Sloka summary||

'Seeing the sleeping wives of other men is very much a transgression of moral code by me'.||11.37||

|| Sloka 11.38||

న హి మే పరదారాణాం దృష్ఠిర్విషయవర్తినీ||11.38||
అయం చాత్ర మయాదృష్టః పరదార పరిగ్రహః|

స|| అత్ర మయా పరదారాపరిగ్రహః దృష్టశ్చ మే దృష్టిః పరదారాణాం విషయవర్తినీ న హి ||

Rama Tika Says - హి యద్యపి మమ దృష్టిః పరదారాణాం విషయవర్తిని విషయ ప్రవర్తికా న, తథాపి పరదారాపరిగ్రహః సీటాపహారకః అయం రావణో మయా దృష్టః ఏతేన ఏతత్ దర్శన జనిత పాపస్య పరిహారో నదృశ్యతే ఇతి సూచితమ్ ।

|| Sloka meanings||

అత్ర మయా పరదారాపరిగ్రహః దృష్టశ్చ-
here I have seen others wives
మే దృష్టిః పరదారాణాం విషయవర్తినీ న హి -
but I have not seen other's wives with a sensual mind

|| Sloka summary||

"I have seen others wives , but I have not seen other's wives with a sensual mind"||11.38||

Here Hanuma has not seen wives of Ravana with a view to see if Sita is among them. Hence there is no transgression on his part. But in this there is a hint that he has seen Ravana , who carried away Sita , the sinner. Rama Tika says for that there is no remission.

|| Sloka 11.39||

తస్య ప్రాదురభూచ్చింతా పునరన్యా మనస్వినః ||11.39||
నిశ్చితైకాన్తచిత్తస్య కార్యనిశ్చయదర్శినీ|

స|| || మనస్వినః నిశ్చితైకాంతచిత్తస్య తస్య పునః కార్యనిశ్చయదర్శినీ పునః అన్యా చింతా ప్రాదురభూత్ ||

|| Sloka meanings||

మనస్వినః నిశ్చితైకాంతచిత్తస్య-
highly sensible, with definite single-minded focus
తస్య కార్యనిశ్చయదర్శినీ -
knowing the actions for the task ahead
పునః అన్యా చింతా ప్రాదురభూత్ -
again thought in another way

|| Sloka summary||

"The highly sensible Vanara, with definite single minded focus, always knowing the actions for the task ahead, again thought in another way" ||11.39||

|| Sloka 11.40||

కామం దృష్టా మయాసర్వా విశ్వస్తా రావణస్త్రియః||11.40||
న హి మే మనసః కించిత్ వైకృత్యం ఉపపద్యతే|

స|| విశ్వస్తాః సర్వాః రావణస్త్రియః మయా కామం దృష్టాః మే మనసః కించిత్ వైకృత్యం న ఉపజాయతే హి||

|| Sloka meanings||

విశ్వస్తాః సర్వాః రావణస్త్రియః -
all the loyal wives of Ravana
మయా కామం దృష్టాః -
were definitely seen by me
మే మనసః - in my mind
కించిత్ వైకృత్యం -
not even a bit of passionate feeling
న ఉపజాయతే హి| -
indeed not rise

|| Sloka summary||

'All the loyal wives of Ravana were definitely seen by me. Indeed In my mind not even a bit of passionate feeling
not rise."||11.40||

|| Sloka 11.41||

మనో హి హేతుః సర్వేషాం ఇన్ద్రియాణాం ప్రవర్తనే||11.41||
శుభాశుభా స్వవస్థాసు యచ్చ మే సువ్యవస్థితమ్|

స|| శుభ అశుభాః అవస్థాసు సర్వేషామ్ ఇంద్రియాణాం ప్రవర్తనే మనః హేతుః | మే మనః తచ్చ సువ్యవస్థితమ్||

|| Sloka meanings||

శుభ అశుభాః అవస్థాసు -
at all times for good and bad
సర్వేషామ్ ఇంద్రియాణాం ప్రవర్తనే -
for the actions of the sense organs
మనః హేతుః -
mind is instrumental
మే మనః తచ్చ సువ్యవస్థితమ్ -
my mind here is firmly established

|| Sloka summary||

"At all times for good and bad, for the actions of the sense organs mind is instrumental. Here my mind is firmly established".||11.41||

|| Sloka 11.42||

నాన్యత్ర హి మయా శక్యా వైదేహీ పరిమార్గితుమ్||11.42||
స్త్రియో హి స్త్రీషు దృశ్యంతే సదా సంపరిమార్గణే|

స|| వైదేహీ అన్యత్ర పరిమార్గితుం మయా న శక్యా హి సదా సంపరిమార్గనే స్రియః స్త్రిషు దృశ్యంతే ||

|| Sloka meanings||

వైదేహీ అన్యత్ర పరిమార్గితుం -
to search for Vaidehi any other way
మయా న శక్యా -
not possible for me
సదా సంపరిమార్గనే -
always during search
స్రియః స్త్రిషు దృశ్యంతే -
women will be seen among women

||Sloka summary||

"It is not possible for me to search for Vaidehi any other way. During search, one always looks for women among women only"||11.43||

|| Sloka 11.42||

యస్య సత్త్వస్య యా యోనిః తస్యాం తత్పరిమార్గ్యతే||11.43||
న శక్యా ప్రమదా నష్టా మృగీషు పరిమార్గితుమ్|

స|| యస్య సత్వస్య యా యోనిః తత్ తాస్యామ్ పరిమార్గ్యతే నష్టా ప్రమదా మృగీషు పరిమార్గితుం న శక్యా||

|| Sloka meanings||

యస్య సత్వస్య యా యోనిః -
of a creature of a species
తత్ తాస్యామ్ పరిమార్గ్యతే -
search among its own species
నష్టా ప్రమదా మృగీషు పరిమార్గితుం -
searching for a lost woman in the herd of female deer
న శక్యా - is not possible

|| Sloka summary||

"One has to search for a creature among its own species. It is not possible to find a lost woman in the herd of female deer".||11.43||

|| Sloka 11.44||

తదిదం మార్గితం తావచ్చుద్ధేన మనసా మయా||11.44||
రావణాన్తః పురం సర్వం దృశ్యతే న చ జానకీ|

స|| తత్ మయా శుద్ధేన మనసా ఇదం సర్వం రావణాన్తః పురం మార్గితుం | జానకీ తు నదృశ్యతే||

|| Sloka meanings||

ఇదం సర్వం రావణాన్తః పురం మార్గితుం-
This Ravana's harem was searched
తత్ మయా శుద్ధేన మనసా - with pure mind by me.
జానకీ తు నదృశ్యతే - Janaki is not seen.

|| Sloka summary||'

"This Ravana's harem was searched with pure mind by me. but Janaki is not seen." ||11.44||

|| Sloka 11.45||

దేవగన్ధర్వకన్యాశ్చ నాగకన్యాశ్చ వీర్యవాన్||11.45||
అవేక్షమాణో హనుమాన్ నైవాపశ్యత జానికీమ్|

స|| దేవగన్ధర్వకన్యాశ్చ నాగకన్యాశ్చ అవేక్షమాణః హనుమాన్ వీర్యవాన్ జానకీం నైవ అపశ్యత

|| Sloka meanings||

హనుమాన్ వీర్యవాన్ -
valiant Hanuman
దేవగన్ధర్వకన్యాశ్చ నాగకన్యాశ్చ అవేక్షమాణః-
while seeing daughters of Devas, Gandharvas, Nagas
జానకీం నైవ అపశ్యత -
could not see Janaki

|| Sloka summary||

"Valiant Hanuman saw daughters of Devas, Gandharvas. Nagas but the he could not find Janaki." ||11.45||

|| Sloka 11.46||

తా మపశ్యన్ కపిః తత్ర పశ్యం శ్చాన్యా వరస్త్రియః ||11.46||
అపక్రమ్య తదా వీరః ప్రధ్యాతుముపచక్రమే|

స||వీరః కపిః తత్ర తాం అపశ్యన్ అన్యాః వరస్త్రియః పశ్యశ్చ తదా అపక్రమ్య ప్రద్యాతుం ఉపచక్రమే||

|| Sloka meanings||

వీరః కపిః తత్ర తాం అపశ్యన్ -
valiant Vanara unable of see her
అన్యాః వరస్త్రియః పశ్యశ్చ-
seeing other women
తదా అపక్రమ్య -
stepping aside
ప్రద్యాతుం ఉపచక్రమే -
started thinking

|| Sloka summary||

"The valiant Vanara unable of see her among other women , moved aside and started thinking." ||11.46||

|| Sloka 11.47||

సభూయ స్తాం పరం శ్రీమాన్ మారుతిర్యత్న మాస్థితః|
అపానభూమి ముత్సృజ్య తద్విచేతుం ప్రచక్రమే||11.47||

స|| శ్రీమాన్ సః మారుతిః ఆపానభూమిం ఉత్సృజ్య భూయః పరం యత్నం ఆస్థితః తత్ విచేతుం ఉపచక్రమే||

|| Sloka meanings||.

శ్రీమాన్ సః మారుతిః -
Illustrious Maruti
ఆపానభూమిం ఉత్సృజ్య -
leaving the banquet hall
భూయః పరం యత్నం ఆస్థితః-
once again renewed his effort
తత్ విచేతుం ఉపచక్రమే -
in search of her (Sita) again.

|| Sloka summary||

"Illustrious Maruti leaving the banquet hall once again renewed his effort in search of Sita."||11.47||

This is the last Sloka of the eleventh Sarga of Sundarakanda.

In this Sarga, Hanuman continued search in the inner palaces of Ravana. He sees of hundreds of Ravana's women. They were in different postures after having entertained Ravana. He sees many objects of enjoyment, and objects of feast. But Hanuman's mind is not affected. He is focused in the search for Sita.

But while searching for Sita , having looked at all Ravana's women from close quarters Hanuman gets a doubt whether he crossed the line of Dharma. But in search for Sita he had no choice but to look at those women.

Then Hanuman says

"मनोहि हेतुः सर्वेषां इंद्रियाणां प्रवर्तने।
शुभाशुभः अवस्थासु तच्च मे सुव्यवस्थितं"॥

"It is the vagaries of mind that leads the senses to indulge in good or bad behavior. But my mind is pretty stable."

Here we see Hanuman who has seen women is various erotic poses. Yet he is utterly unaffected by what all he is seeing. This state in which he is unaffected by anything is an essential stage in the search for "Self".

This is the state of "Sthita pragnya". "Sthita pragnya" is one who is unaffected by objects of enjoyment , the good or the bad. That is the state one ought to be in search of "Self" too.

While seeing women, or the items of food , it did not occur to Hanuman that those are objects of enjoyment or objects of a feast to be enjoyed.

His mind is focused on Sita only. Thinking of her all the time, his mind was not affected by all those objects of enjoyment or feasts or drinks. We see Hanuman fully in control of his senses and focused on the search for the wife of Rama. .

Mumukshu, the one in search of "Self", too should be in a similar state.

In Gita , when Arjuna asks about "Sthita pragnya" , Krishna says the following :

"दुखेष्वनुदिग्धमनाः सुखेषु विगतस्पृहः
वीतरागभयक्रोधः स्थितधीः मुनिरुच्यते"॥

"One whose mind remains undisturbed amidst misery, who does not crave for pleasure, and who is free from attachment, fear, and anger, is called "Sthita pragnya", a sage of steady wisdom".

In the search for Sita , Hanuman is indeed like a "Sthita Pragnya"

Thus the Sarga eleven ends.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ఏకాదశస్సర్గః||

||om tat sat||

updated 28102022

 

||om tat sat||