Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 15
అథ పంచదశస్సర్గః

Tika Traya gives a very brief summary of the Sarga in the following words - "శింశుపాగ్రేఽవస్థితాయ సర్వతశ్చక్షుషీ ప్రచారయన్ హనుమాన్ చైత్య ప్రాసాదగతాం యథావర్ణిత గుణావస్థోపలక్షితాం తామ్ విలోక్య యుక్తైః బహుభిః హేతుభిః తస్యాః సీతాత్వం నిర్ధారయతి" It says, 'seated on the Simsupa tree Hanuma looking around, saw a woman, near the Chaitya palace, who was looking like the one described to him as Sita. Then by reasoning he came to the conclusion that she is indeed Sita'. That is very briefly the story of Sarga 15.

With a little more elaboration the story of Sarga 15 is as follows.

This is the Sarga where finally Hanuman sees Sita

With anticipatory delight permeating all his limbs Hanuman looked around and saw that Ashoka grove, which was well decorated all around having splendid trees with creepers enriched with fine fragrance. It was resembling the Nandana vanam, fit for gods.

It is filled with animals, birds and the sounds of cuckoos. The grove was shining with ponds filled with golden lillies and lotuses. The grove has many seating places having rich coverings as well as many underground homes. It has trees which bloom in all seasons and is full of flowers and fruits. It was glowing with the splendor of the rising Sun,

The best among Vanaras then saw a mansion of thousand pillars,
shining white like Mount Kailash, having stairs paved with corals, having altars of bright molten Gold. Tall, looking as though it is touching the sky, that mansion was looking like Kailash, the abode of Lord Shiva, and place fit for gods..

Not far from there Hanuman sees a lady.

A lady wearing soiled clothes, surrounded by Rakshasa women, emaciated due to fasting, sighing again and again, white and thin like the crescent moon at the beginning of a bright fortnight. Looking like the tip of fire engulfed in smoke, she was faintly recognizable in appearance with bright radiance.

Seeing that wide eyed, thin and very much emaciated lady, (Hanuman) started wondering if she is Sita. 'This lady is of the same form as the one taken away by force by that Rakshasa who can take any form'. Seeing that blameless princess of wide eyes, by right signs and reasons Hanuman came to the conclusion that she is indeed Sita.

'This cloth worn long thus is looking crumpled. Even so its color is shining like another fresh cloth. This lady of golden complexion, Rama's beloved queen even though lost ( being carried away) does not disappear from his mind'.

Seeing the black eyed Sita Hanuman thought as follows.

'Her divine charming body with perfect limbs are a match for Rama's form too. Her divine mind is fixed on Rama and his mind is fixed on her. Hence she and righteous Rama are able to survive till this moment'. Hanuman continued his thought about Rama and Sita with growing and glowing respect. The son of wind god seeing Sita, delighted, reached Rama in his mind thus and praised him.

That is what we hear in the fifteenth Sarga

That is the story of Hanuman finally seeing Sita in that Ashoka grove.

Now the Slokas of the fifteenth Sarga with meanings

||Sloka 15.01||

సవీక్షమాణస్తత్రస్థో మార్గమాణశ్చ మైథిలీమ్|
అవేక్షమాణశ్చ మహీం సర్వాం తామన్వవేక్షత||15.01||

స|| మైథిలీం మార్గమాణః తత్రస్థః వీక్షమాణః తాం అవేక్షమాణః చ సః హనుమాన్ సర్వాం మహీం అవేక్షత||

||Sloka meanings||

మైథిలీం మార్గమాణః సః హనుమాన్ -
Hanuman who was searching for Mythili
తాం అవేక్షమాణః - looking out for her
తత్రస్థః వీక్షమాణః - staying there looking out
సర్వాం మహీం అవేక్షత - looked at all places around.

||Sloka summary||

"Looking out from there, Hanuman who was searching for Mythili surveyed all around that place."||15.01||

Hanuman here is full of anticipatory delight permeating all his limbs. It is as though he is in the final sheath of Ananda Kosa in the search for Self. Now we hear what Hanuma sees sitting on the Simsupa trees hidden within the branches.

||Sloka 15.02||

సంతానకలతాభిశ్చ పాదపైరుపశోభితామ్ |
దివ్యగన్ధరసోపేతాం సర్వతః సమలంకృతామ్||15.02||

స||సంతానకలతాభిశ్చ పాదపైః ఉపశోభితామ్ దివ్యగంధరసోపేతామ్ సర్వతః సమలంకృతామ్ (తాం వనికాం మారుతిః సముదైక్షత) ||

||Sloka meanings||

సంతానకలతాభిశ్చ - with Santanaka creepers
పాదపైః ఉపశోభితామ్ - trees glowing with
దివ్యగంధరసోపేతామ్ - enriched with fine fragrance.
సర్వతః సమలంకృతామ్ - well decorated all round
( అశోకవాటికను చూచెను)

||Sloka summary||

"Hanuman saw that well decorated Ashoka grove having splendid trees all around with creepers enriched with fine fragrance." ||15.02||

Over the next seven Slokas we hear the description of Ashoka grove as seen by Hanuma. Rama Tika has an elaboration of the key descriptive words of these Slokas . Rama Tika says - "సంతానకేతి॥ సంతానకాభిః ఉపశోభితామ్ అత ఏవ నన్దనసంకాశాం నన్దనవన సదృశీం, వాపీభిః ఉపశోభితాం, బహుభిః ఆసనైః కుథైః మహారజస్థితి యోగ్య కమ్బల విశేషైః ఉపేతాం, సర్వర్తు కుసుమైః పాదపైః అశోకానాం శ్రియా చ సూర్యోదయప్రభామ్ అసకృత్ వినిష్పతత్భిః విహగైః నిష్పత్రశాఖామివ క్రియమాణాం చిత్రైః పుష్పావతంసకైః ఉపలక్షితైః సమూలపుష్పరచితైః సమూలాని మూలసహితాని యాని పుష్పాణి తైః రచితైః, పుష్పభారేణ అతిపుష్పధారణేన, అతిభారో యేషాం తైః మర్దినీం స్పృశద్భిరివ శోకనాశనైః అశోకైః అశోకవిశేషైః ప్రదీప్తమివ అశోకవనికాం తత్రస్థః శింశుపాయాం స్థితో మారుతిః సముదైక్షత। సప్తం ఏకాన్వయి" ॥

These elaborations are reflected in the meanings of the next seven Slokas.

||Sloka 15.03||

తాం స నన్దనసంకాశాం మృగపక్షిభి రావృతాం|
హర్మ్యప్రాసాద సంభాధాం కోకిలాకులనిస్వనామ్|| 15.03||

స|| తాం నందన సంకాశం పాదపైః ఉపశోభితమ్ మృగపక్షిభిః ఆవృతం కోకిలాకులనిఃశ్వనామ్ హర్మ్యప్రాసాద సంభాదాం (తాం వనికాం దదర్శ) ||

||Sloka meanings||

నందన సంకాశం - resembling the Nandana grove of Indra
పాదపైః ఉపశోభితమ్ - enchanting with variety of trees
మృగపక్షిభిః ఆవృతం - filled with animals and birds
కోకిలాకులనిఃశ్వనామ్ - filled with sounds of cuckoos
హర్మ్యప్రాసాద సంభాదాం - with many tall mansions.

||Sloka summary||

"Resembling the Nandana grove of Indra, (it is) enchanting with variety of trees, filled with animals and birds , filled with sounds of cuckoos , and tall mansions." || 15.03||

Poet says that Ashoka grove is glowing like Nandana grove, the playground of Gods. Comparing Ashoka grove with the Gods grove, there is a clear hint that this is indeed suitable place for Goddess Sita.

||Sloka 15.04||

కాఞ్చనోత్పలపద్మాభిః వాపీభిరుపశోభితామ్|
బహ్వాసనకుథోపేతాం బహుభూమి గృహాయుతామ్||15.04||

స|| (అశోక వనికా) కాంచనోత్పలపద్మాభిః వాపీభిః ఉపశోభితాం బహ్వాసనకుథోపేతాం బహుభూమి గృహాయుతమ్ (అస్తి) ||

||Sloka meanings||

కాంచనోత్పలపద్మాభిః - with golden lillies and lotuses
వాపీభిః ఉపశోభితాం - enchanting with lakes
బహ్వాసనకుథోపేతాం - with couches with rich coverings
బహుభూమి గృహాయుతమ్ - with many underground homes
( Hanuma saw such Ashoka grove)

||Sloka summary||

"Enchanting with lakes with seating places having rich coverings, with many underground homes, have golden lillies and lotuses." ||15.04||

||Sloka 15.05||

సర్వర్తుకుసుమై రమ్యాం ఫలవద్భిశ్చ పాదపైః|
పుష్పితానాం అశోకానాం శ్రియా సూర్యోదయప్రభామ్||15.05||
ప్రదీప్తమివ తత్రస్థో మారుతిః సముదైక్షత|

స|| (తత్ అశోకవనికా) సర్వర్తుకుసుమైః ఫలవద్భిః పుష్పితానాం అశోకానాం పాదపైః రమ్యాం, సూర్యోదయ ప్రభాం ఇవ ప్రదీప్తం (వనికామ్) తత్రస్థః మారుతిః సముదైక్షత ||

||Sloka meanings||

సర్వర్తుకుసుమైః ఫలవద్భిః - with blossoms and fruits of all seasons
పుష్పితానాం అశోకానాం - Asoka trees with blossoms
సూర్యోదయ ప్రభాం ఇవ ప్రదీప్తం -
glowing like the splendor of the rising Sun
తత్రస్థః మారుతిః సముదైక్షత - Hanuma who was there saw

||Sloka summary||

"With blossoms and fruits of all seasons, the Asoka trees with blossoms were glowing like the splendor of the rising Sun. Hanuma who was there saw the same." ||15.05||

The grove is full of Ashoka trees which remove sorrow, implying that this grove is a fit place for overcoming the sorrow of not having found Sita in his search

||Sloka 15.06,07||

నిష్పత్రశాఖాం విహగైః క్రియమానా మివాసకృత్||15.06||
వినిష్పతద్భిః శతశః చిత్రైః పుష్పావతంసకైః|
అమూలపుష్పనిచితైః అశోకైః శోకనాశనైః||15.07||

స|| అసకృత్ వినిష్పతద్భిః శతశః విహగైః నిష్పత్రశాఖాం క్రియమాణాం ఇవ చిత్రైః పుష్పావతంసకైః అమూలపుష్పనిచితైః శోకనాశనైః అశోకైః (అస్తి) ||

||Sloka meanings||

అసకృత్ వినిష్పతద్భిః శతశః విహగైః -
with branches having no leaves because of often falling flowers and hundreds of birds
నిష్పత్రశాఖాం క్రియమాణాం ఇవ చిత్రైః -
like a painted picture of a tree without leaves
పుష్పావతంసకైః అమూలపుష్పనిచితైః-
were full of flowers, with blossoms up to the base of the trees.
శోకనాశనైః అశోకైః - Ashoka trees which can remove the grief

||Sloka summary||

"With branches having no leaves because of often falling flowers and hundreds of birds, it was like a painted picture. The Ashoka trees which can remove the grief , were full of flowers, with blossoms up to the base of the trees." ||15.06,07||

||Sloka 15.08||

పుష్పభారాతిభారైశ్చ స్పృశద్భిరివ మేదినీం|
కర్ణికారైః కుశుమితైః కింశుకైశ్చ సుపుష్పితైః||15.08||

స|| పుష్పభారాతిభారైశ్చమేదినీం స్పృశద్భిః ఇవ కుశుమితైః కర్ణికారైః కింశుకైశ్చ సుపుష్పితైః (తాం వనికాం మారుతిః దదర్శ)||

||Sloka meanings||

పుష్పభారాతిభారైశ్చమేదినీం స్పృశద్భిః ఇవ -
weighed down by the weight of the flowers , it was looking as if they were bending down to touch the ground
కుశుమితైః కర్ణికారైః కింశుకైశ్చ సుపుష్పితైః -
grove was full with blossoms, fully bloomed Karnikara flowers and Kimsukas

||Sloka summary||

Weighed down by the weight of the flowers , it was looking as if they were bending down to touch the ground. The grove was full with blossoms, fully bloomed Karnikara flowers and Kimsukas

||Sloka 15.09||

స దేశః ప్రభయా తేషాం ప్రదీప్త ఇవ పర్వతః|
పున్నగా సప్తవర్ణాశ్చ చమ్పకోద్దాలకాస్తథా||15.09||
వివృద్ధమూలా బహవః శోభన్తే స్మ సుపుష్పితాః|

స|| తేషాం ప్రభయా సః దేశః సర్వతః ప్రదీప్త ఇవ| వివృద్ధమూలాః సుపుష్పితాః పున్నగాః సప్తపర్ణస్చ తథా చంపకాః ఉద్దాలకాః శోభన్తే స్మ||

||Sloka meanings||

తేషాం ప్రభయా సః దేశః సర్వతః ప్రదీప్త ఇవ -
as though all of that place was aflame with the radiance of all those trees
వివృద్ధమూలాః సుపుష్పితాః పున్నగాః -
extending to the roots with blooming Pannagas
సప్తపర్ణస్చ తథా చంపకాః ఉద్దాలకాః శోభన్తే స్మ-
Saptaparnas, Champakas and Uddalakas were shining too
.

||Sloka summary||

"With their radiance all of that place was aflame with blooming Pannagas Saptaparnas, Champakas and Uddalakas."||15.09||

||Sloka 15.10||

శాతకుమ్భనిభాః కేచిత్ కేచిదగ్ని శిఖోపమాః||15.10||
నీలాఙ్జననిభాః కేచిత్ తత్రాఽశోకా సహస్రశః|

స|| తత్ర సహస్రశః కేచిత్ శాతకుమ్భనిభాః కేచిత్ అగ్నిశిఖోపమాః కేచిత్ నీలాంజననిభాః అస్తి||

||Sloka meanings||

తత్ర సహస్రశః - thousands of Ashoka trees
కేచిత్ శాతకుమ్భనిభాః- some shone like gold,
కేచిత్ అగ్నిశిఖోపమాః - some of which looked like flames of fire
కేచిత్ నీలాంజననిభాః అస్తి - some of which are like black collyrium.

||Sloka summary||

"There were thousands of Ashoka trees some of which shone like gold, some of which looked like flames of fire, some of which are like black collyrium. ||15.10||

Tilaka Tika says - నీలాఞ్జననిభా ఇతి। ఏవం ఉక్త్యాఽశోకానాం అనేకవర్ణపుష్పత్వం సూచితమ్ । Here while saying black collyrium , the indication is that the grove is full of flowers of all colors.

||Sloka 15.11-12||

నన్దనం వివిధోద్యానం చిత్రం చైత్రరథం యథా||15.11||
అతివృత్త మివాచిన్త్యం దివ్యం రమ్యం శ్రియా వృతం|
ద్వితీయ మివ చాకాశం పుష్పజ్యోతి ర్గణాయుతమ్ ||15.12||

స|| వివిధ ఉద్యానమ్ నందనం యథా చిత్రం చైత్రరథం యథా అతివృత్తం అచింత్యం దివ్యం రమ్యం శ్రియా వృతం పుష్పజ్యోతిర్గణాయుతం ద్వితీయం ఆకాశమ్ ఇవ||

In the next four Slokas we hear descriptions of the Ashoka grove Again it worth reading the Tilaka Tika notes.

Tilaka Tika says - వివిధోద్యానమ్ నన్దనమివ నన్దనమ్ ఆనన్దకమ్ చైత్రరథమ్ కుబేరవనం ఇవ,చిత్రం యథేత్యుభయాన్వయి అతివృత్తమ్ ఉపమానీభూత వన ద్వయాభ్యాం అధికమ్,
ద్వితీయాకాశం ఇవ పుష్పరూప జ్యోతిర్గణైః ఆయుతం వ్యాప్తం, పఞ్చమం సాగరమివ పుష్పరూప అనేక రత్నైశ్చిత్రమ్ సర్వేషు ఋతుషు పుష్పాణీ యేశు తైః పాదపైః నిచితం వ్యాప్తం నానానినదైః అనేకవిధనినాద విశిష్టైః మృగగణద్విజైః, రమ్యం గన్ధాడ్యమ్ ద్వితీయం గన్ధమాధ్నం ఇవ అనేక గన్ధ ప్రవహమ్ అత్ ఏవ పుణ్యగన్ధైః మనోహరమ్ ఉద్యానం శుశుభే ఇతి శేషః శ్లోకచతుష్టయమ్ ఏకాన్వయి।

||Sloka meanings||

వివిధ ఉద్యానమ్ నందనం యథా -
with different types of gardens resembling Nandana garden of Indra
చిత్రం చైత్రరథం యథా -
colorful like Chaitraratha gardens of Kubera
అతివృత్తం అచింత్యం దివ్యం రమ్యం శ్రియా వృతం-
auspicious and beautiful beyond imagination
పుష్పజ్యోతిర్గణాయుతం -
full with groups of luminaries in the form of flowers
ద్వితీయం ఆకాశమ్ ఇవ -
it was looking like a second sky

||Sloka summary||

"With different types of gardens resembling Nandana forest of Indra, colorful like Chaitraratha gardens of Kubera, surpassing the divine, with radiance of countless varieties of blossoms it was lovely like a ( second) sky delightful surrounded with luminaries in the form of flowers."||15.11,12||

Tilaka Tika says - "వివిధోద్యానమ్ నన్దనమ్, యథా నన్దనమాహ్లాదకమ్ తద్వత్ ఆహ్లాదకమ్, చైత్ర రథం కుబేరవనం యథా చిత్రమ్ తద్విచిత్రమ్ ॥ It says,- 'all the gardens are like Nandana grove of Indra, meaning that all the groves are as enjoyable as Nandana gardens, Chaitra ratham like Kubera's grove, and colorful as the Chaitra garden of Kubera'

||Sloka 15.13-14||

పుష్పరత్నశతై శ్చిత్రం పఞ్చమం సాగరం యథా |
సర్వర్తుపుష్పైర్నిచితం పాదపైర్మధుగన్దిభిః||15.13||
నానానినాదైరుద్యానం రమ్యం మృగగణైర్ద్విజైః|
అనేక గన్ధప్రవహం పుణ్యగన్ధం మనోరమమ్||15.14||
శైలేంద్రమివ గన్ధాఢ్యం ద్వితీయం గన్ధమాదనమ్|

స|| పుష్పరత్నశతైః చిత్రం , పఞ్చమం సాగరం యథా సర్వఋతుపుష్పైః మధుగన్ధిభిః పాదపైః , ద్విజైః మృగ గణైః నానానినాదైః నిచితం రమ్యం అనేకగన్ధప్రవహం గన్ధాఢ్యం పుణ్యగంధం మనోరమమ్ ద్వితీయం గన్ధమాదనమ్ శైలేంద్రమివ అస్తి ||

Tilak Tika says- "పఞ్చమం సాగరమివ పుష్పరూప అనేక రత్నైశ్చిత్రమ్ సర్వేషు ఋతుషు పుష్పాణీ యేశు తైః పాదపైః నిచితం వ్యాప్తం, నానానినదైః అనేకవిధనినాద విశిష్టైః మృగగణద్విజైః, రమ్యం గన్ధాడ్యమ్ ద్వితీయం గన్ధమాధనం ఇవ అనేక గన్ధ ప్రవహమ్ అత్ ఏవ పుణ్యగన్ధైః మనోహరమ్ ఉద్యానం శుశుభే ఇతి శేషః శ్లోకచతుష్టయమ్ ఏకాన్వయి।

'పఞ్చమం సాగరం',- it is implied that there are four oceans around Jambu dwipa, this being similar, it is referred to as the fifth ocean.

||Sloka meanings||

పుష్పరత్నశతైః చిత్రం -
with hundreds of flowers looking like gems
పఞ్చమం సాగరం యథా - it is like a fifth Ocean
సర్వఋతుపుష్పైః మధుగన్ధిభిః పాదపైః -
with flowers that bloom in all seasons and honey scented trees
ద్విజైః మృగ గణైః నానానినాదైః నిచితం-
filled with sounds of birds and deers
అనేకగన్ధప్రవహం పుణ్యగంధం మనోరమమ్ -
with various fragrances wafting through the air and pleasing the heart

||Sloka summary||

"With hundreds of flowers looking like gems, it is wonderful like a fifth Ocean. With flowers that bloom in all seasons, honey scented trees , filled with flocks of birds and animals, enchanting with various fragrances pleasing the hearts, the grove was pleasing to the heart." ||15.13,14||

||Sloka 15.15||

శైలేంద్రమివ గన్ధాఢ్యం ద్వితీయం గన్ధమాదనమ్|
అశోకవనికాయాం తు తస్యాం వానరపుంగవః ||15.15||
సదదర్శా విదూరస్థం చైత్యప్రాసాద ముచ్ఛ్రితమ్|

స|| సః వానరపుంగవః తస్యాం గన్ధమాడ్యం గన్ధమాదనమ్ శైలేంద్రం ఇవ అశోకవనికాయామ్ మధ్యే అవిదూరస్థం ఉచ్ఛ్రితమ్ చైత్య ప్రాసాదమ్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

సః వానరపుంగవః -
the best among Vanaras
తస్యాం అశోకవనికాయామ్ మధ్యే-
in the middle of that Ashoka grove
గన్ధమాడ్యం గన్ధమాదనమ్ శైలేంద్రం ఇవ -
which was highly fragrant like the mount Gandhamadana
అవిదూరస్థం ఉచ్ఛ్రితమ్ చైత్య ప్రాసాదమ్ దదర్శ -
not far from there he saw a tall temple.

||Sloka summary||

"In the middle of that Ashoka grove, which was highly fragrant like the mount Gandhamadana, the best among Vanaras saw a big tall temple." ||15.15||

||Sloka 15.16,17||

మధ్యే స్తమ్భ సహస్రేణ స్థితం కైలాసపాణ్డురమ్||15.16||
ప్రవాళాకృత సోపానం తప్తకాఞ్చనవేదికం|
ముష్ణన్తమివ చక్షూంషి ద్యోతమానమివ శ్రియా||15.17||
విమలం ప్రాంశుభావత్వా దుల్లిఖన్త మివామ్బరమ్|

స|| స్తంభ సహస్రేణ స్థితమ్ కైలాసపాణ్డురమ్ ప్రవాళకృతసోపానమ్ తప్తకాంచన వేదికాం చక్షూంసి ముష్ణన్తం ఇవ శ్రియా ద్యోతమానం ఇవ విమలం ప్రాంశుభావత్వాత్ అంబరం ఉల్లిఖంతమివ||

||Sloka meanings||

స్తంభ సహస్రేణ స్థితమ్ - with a thousand pillars
కైలాసపాణ్డురమ్ - white like mount Kailasa
ప్రవాళకృతసోపానమ్ - having stairs paved with corals
తప్తకాంచన వేదికాం - having altars of bright molten gold
చక్షూంసి ముష్ణన్తం ఇవ శ్రియా ద్యోతమానం -
glowing with brilliance as if stealing the eyes
విమలం ప్రాంశుభావత్వాత్ అంబరం ఉల్లిఖంతమివ -
looking white due to its light , it was tall as if touching the sky.

||Sloka summary||

( That tall temple was) with a thousand pillars, white like mount Kailasa, having stairs paved with corals, having altars of bright molten gold, glowing with brilliance as if stealing the eyes, looking white due to its light, it was tall as if touching the sky. ||15.16,17||

||Sloka 15.18,19||

తతో మలిన సంవీతాం రాక్షసీభిః సమావృతామ్||15.18||
ఉపవాసకృశాం దీనాం నిశ్స్వసన్తీం పునః పునః|
దదర్శ శుక్లపక్షాదౌ చన్ద్రరేఖామివామలామ్||15.19||

స|| తతః మలినసంవీతాం రాక్షసీభిః సమావృతాం ఉపవాసకృశాం దీనాం పునః పునః నిఃశ్వసంతీం శుక్లపాక్షాదౌ అమలాం చన్ద్రరేఖామివ ( అబలాం) తాం దదర్శ||

||Sloka meanings||

తతః మలినసంవీతాం -
wearing soiled clothes
రాక్షసీభిః సమావృతాం -
surrounded by Rakshasa women
ఉపవాసకృశాం దీనాం -
emaciated due to fasting and looking pitiable,
పునః పునః నిఃశ్వసంతీం -
sighing again and again
శుక్లపాక్షాదౌ అమలాం చన్ద్రరేఖామివ -
white and thin like the crescent moon at the beginning of a bright fortnight
తాం దదర్శ - saw that lady

||Sloka summary||

"There he saw a woman wearing soiled clothes, surrounded by Rakshasa women, emaciated due to fasting, looking pitiable, sighing again and again, white and thin like the crescent moon at the beginning of a bright fortnight." ||15.18,19||

||Sloka 15.20||

మన్దం ప్రఖ్యాయమానేన రూపేణ రుచిరప్రభాం|
పినద్ధాం ధూమజాలేన శిఖామివ విభావసోః||15.20||

స|| (సా) మన్దం ప్రఖ్యాయమానేన రూపేణ ధూమజలేన పినద్ధాం రుచిరప్రభామ్ విభావసోః శిఖామివ(అస్తి) ||

Rama Tika says- "రూపేణ రుచిర ప్రభా యస్యా తాం ధూమజాలేన పినద్ధామ్ అచ్ఛాదితాం విభావసూః అగ్రే శిఖామివ"

||Sloka meanings||

రుచిరప్రభామ్ - with bright radiance
మన్దం ప్రఖ్యాయమానేన రూపేణ -
faintly recognizable in form
ధూమజలేన పినద్ధాం -
engulfed by a cloud of smoke
విభావసోః శిఖామివ -
like the tip of the fire

||Sloka summary||

She was faintly recognizable in appearance with bright radiance, looking like the tip of fire engulfed in smoke

||Sloka 15.21||

పీతేనైకేన సంవీతాం క్లిష్టేనోత్తమవాససా|
సపఙ్కాం అనలఙ్కారం విపద్మామివ పద్మినీమ్ ||15.21||

స|| పీతేన ఏకేన ఉత్తమవాససా సంవీతాం సపఙ్కం అనలఙ్కృతాం విపద్మాం పద్మినీం ఇవ |

Tilaka Tika says - క్లిష్టేన జీర్ణేన, సపఙ్కాం మలవచ్ఛరీరామ్

Rama Tika says - క్లిష్టేన జీర్ణతయా ప్రతీతేన ఏకేన ఉత్తమవాససా సంవీతామ్, అనలఙ్కారామ్ అలఙ్కితరహితామ్ అత ఏవ విపద్మాం పద్మరహితాం పద్మినీం సరసీమివ సపఙ్కాం మలినాం ।

||Sloka meanings||

ఏకేన క్లిష్టేన పీతేన ఉత్తమవాససా సంవీతాం -
wearing a single worn out yellow cloth of superior quality,
అనలఙ్కారం సపఙ్కం-
dusty and unadorned
విపద్మాం పద్మినీం ఇవ -
looking like a lotus pond bereft of lotuses

||Sloka summary||

"With a worn out body ,wearing a single worn out yellow cloth though of superior quality, dusty and unadorned, she was looking like a dusty lotus pond bereft of lotuses". ||15.21||

||Sloka 15.22||

వ్రీడితాం దుఃఖసంతప్తాం పరిమ్లానాం తపస్వినీమ్|
గ్రహేణాఙ్గారకేణేవ పీడితామివ రోహిణీమ్||15.22||

స|| వ్రీడితాం దుఃఖసంతప్తాం పరిమ్లానాం తపస్వినీం అంగారకేణ గ్రహేణా పీడితాం రోహిణీం ఇవ ( చ అస్తి) |

||Sloka meanings||.

వ్రీడితాం దుఃఖసంతప్తాం -
bashful looking, tormented with agony
పరిమ్లానాం - withered
తపస్వినీం - a woman of penance
అంగారకేణ గ్రహేణా పీడితాం రోహిణీం ఇవ -
like Rohini troubled by the planet Mars.

||Sloka summary||

"She was bashful looking, tormented with agony, a woman of penance. She was looking like Rohini troubled by the planet Mars." ||15.22||

||Sloka 15.23||

అశ్రుపూర్ణముఖీం దీనాం కృశామనశనేన చ|
శోకధ్యానపరాం దీనాం నిత్యం దుఃఖపరాయణామ్||15.23||

స|| దుఃఖపరాయణామ్ అశ్రుపూర్ణముఖీం దీనాం అనశనేన కృశాం నిత్యం శోకధ్యానపరాం (తాం దదర్శ)||

||Sloka meanings||

దుఃఖపరాయణామ్ అశ్రుపూర్ణముఖీం -
Overwhelmed with sorrow and eyes filled with tears
దీనాం అనశనేన కృశాం -
looking dejected and emaciated by fasting
శోకధ్యానపరాం -
meditating in grief
(తాం దదర్శ - అట్టి ఆమెను చూచెను)

||Sloka summary||

"(She was) Overwhelmed with sorrow and eyes filled with tears, she was looking dejected and emaciated by fasting, meditating in grief" ||15.23||

||Sloka 15.24||

ప్రియం జనమపశ్యంతీం పశ్యన్తీం రాక్షసీగణమ్|
స్వగణేన మృగీం హీనాం శ్వగణాభివృతా మివ||15.24||

స|| సా ప్రియం జనం అపశ్యంతీం రాక్షసీగణం పశ్యంతీం స్వగణేన హీనాం శ్వగణాభివృతాం మృగీం ఇవ (అస్తి)||

||Sloka meanings||

ప్రియం జనం అపశ్యంతీం - not seeing her dear people
రాక్షసీగణం పశ్యంతీం - seeing only the Rakshasa women
స్వగణేన హీనాం - separated from her group
శ్వగణాభివృతాం - surrounded by a group of hounds.
మృగీం ఇవ - like a female deer

||Sloka summary||

" Not seeing her dear people, seeing only the Rakshasa women, she was like a female deer surrounded by a group of hounds."||15.24||

||Sloka 15.25||

నీలనాగాభయావేణ్యా జఘనం గత యైకయా|
నీలయా నీరదాపాయే వనరాజ్యా మహీమివ||15.25||

స|| సా జఘనం గతయా నీలనాగాభయా వేణ్యా నీరదాపాయే నీలయా వనరాజ్యా మహీం ఇవ |

Rama Tika says - నీలనాగభయా కృష్ణసదృశ్యాజఘనం పృష్టాన్తదేశం గతయా ప్రాప్తయా కేశవిన్యాసాభావేన జటీ భూతయా వేణ్యా ఉపలక్షితాం నీరదాపాయే ఘనాగమే నీలయా వనరాజ్యా మహీం ఇవ స్థితాం సీతాం దదర్శ।

Tilaka Tika says- పురోభాగీయవేణీద్వయరాహిత్యేన పృష్టలమ్బైక్యయా వేణ్యా నీలనాగభయా నీలసర్ప తుల్యయా వేణ్యోపలక్షితామ్ అనేన తత్ సర్పే అన్యస్య మరణమేవేతి సూచితమ్। మేఘాపాయే నీలయా వనరాజ్యోపలక్షితాం మహీం ఇవ స్థితామ్ ।

||Sloka meanings||

సా జఘనం గతయా -
her single braid touching her hips
నీలనాగాభయా వేణ్యా -
braid of hair looking like a black serpent
నీరదాపాయే -
at the end of a rainy season
నీలయా వనరాజ్యా మహీం ఇవ -
like the earth covered with a range of dark green trees చెట్లతో

||Sloka summary||

"With her single braid touching her hips, braid of hair looking like a black serpent, she appeared like the earth covered with a range of dark green trees at the end of a rainy season;" ||15.25||

||Sloka 15.26||

సుఖార్హం దుఃఖసంతప్తాం వ్యసనానాం అకోవిదామ్|
తాం సమీక్ష్య విశాలాక్షీం అధికం మలినాం కృశామ్ ||15.26||
తర్కయామాస సీతేతి కారణైరుపపాదిభిః|

స|| విశాలాక్షీం అధికం మలినాం కృశాం తాం సమీక్ష్య సీతా ఇతి తర్కయామాస||

Rama Tika says - సుఖార్హం ఇతి। సుఖార్హా సుఖయోగ్యం వ్యసనానాం దుఃఖానాం అకోవిదామ్ ఆవైజ్ఞాత్రీం సదూఖసంతప్తాం తాం సీతామ్ విలోక్య ఉపపాదిభిః సీతాబోధన సమర్థైః కారణైః ఇయం సీతఇతి తర్కయామాస।

||Sloka meanings||

సుఖార్హం దుఃఖసంతప్తాం -
one who deserved to be happy
వ్యసనానాం అకోవిదామ్ -
not experienced in sorrows
అధికం మలినాం కృశాం -
very much soiled emaciated
విశాలాక్షీం - wide eyed lady
తాం సమీక్ష్య - seeing her
సీతా ఇతి తర్కయామాస -
wondered if she is Sita

||Sloka summary||

"Seeing that thin wide eyed and very much emaciated lady, consumed by grief, not experienced in sorrow vices, she was like one who deserved to be happy, Hanuman started wondering if she is Sita."||15.26||

||Sloka 15.27||

హ్రియమాణా తదా తేన రక్షసా కామరూపిణా||15.27||
యథారూపాహి దృష్టా వై తథా రూపేయ మఙ్గనా|

స|| ఇయం అంగనా తథారూపా తదా కామరూపిణా తేన రక్షసా హ్రియమాణా యథారూపా దృష్టా ఇతి||

Rama Tika says- తర్కప్రకారమాహ - హ్రియమాణేతి॥తేన రావణేన హ్రియమాణా సా సీతా తదా హరణసమయే యథారూపా దృష్టా యాదృగ్వేషవర్ణాదిమత్ అనుభూతా తథారూఫా అయం। ఇతి॥

||Sloka meanings||

ఇయం అంగనా - this lady
తదా కామరూపిణా రక్షసా తేన -
that Rakshasa who can take any form
హ్రియమాణా - taken away
యథారూపా తథారూపా దృష్టా ఇతి -
the same form is seen as the form seen here

||Sloka summary||

"This lady is of the same form as the one taken away using force by that Rakshasa who can take any form". ||15.27||

"యథారూపా తథారూపా" means that she is now of the same form as the form she was in when she was carried away by Ravana . Hence, she must be Sita is Hanuma's deduction

||Sloka 15.28,29||

పూర్ణ చన్ద్రాననాం సుభౄం చారువృత్తపయోధరామ్||15.28||
కుర్వన్తీం ప్రభయా దేవీం సర్వా వితిమిరా దిశః|
తాం నీలకేశీం బిమ్బోష్టీం సుమధ్యామ్ సుప్రతిష్టితామ్||15.29||
సీతాం పద్మపలాశాక్షీం మన్మథస్య రతిం యథా|

స|| పూర్ణ చంద్రాననాం సుభౄం చారువృత్త పయోధరాం సర్వాః దిశాం ప్రభయా వితిమిరాః కుర్వతీం దేవీం నీలకేశీం బింబోష్టీం సుమధ్యాం సుప్రతిష్ఠితాం పద్మపలాశాక్షీం మన్మథస్య రతీం యథా సీతాం (దదర్శ) ||

||Sloka meanings||

పూర్ణ చంద్రాననాం - with face like that of a full Moon,
సుభౄం చారువృత్త పయోధరాం -
with shapely eye brows, beautiful breasts,
సర్వాః దిశాం ప్రభయా వితిమిరాః -
rendering bright in all directions with her radiance
నీలకేశీం బింబోష్టీం సుమధ్యాం -
with black hair, red lips like Bimba fruit, and slender waist
సుప్రతిష్ఠితాం పద్మపలాశాక్షీం -
eyes like lotus petals and pleasing limbs.
మన్మథస్య రతీం యథా సీతాం -
Sita, looking like Rati of Manmatha

||Sloka summary||

"With face like that of a full Moon, with shapely eye brows, beautiful breasts, rendering bright in all directions with her radiance. She was like the queen with black hair, red lips like Bimba fruit, eyes like lotus petals and pleasing limbs. She was like Rati of Manmatha." ||15.28,29||

Govindaraja a says in his Tika that from the Sloka " పూర్ణ చన్ద్రాననాం" till the Sloka "విద్యాం ప్రశిథిలామ్ ఇవ", all of that is one long sentence, essentially describing the state of Sita

||Sloka 15.30||

ఇష్టాం సర్వస్య జగతః పూర్ణచన్ద్ర ప్రభామివ ||15.30||
భూమౌ సుతనుమాసీనాం నియతామివ తాపసీం |

స|| సా పూర్ణచన్ద్ర ప్రభాం ఇవ సర్వస్య జగతః ఇష్టాం నియతాం తాపసీం ఇవ భూమౌ ఆసీనామ్ సుతనుం (అస్తి) ||

||Sloka meanings||

సా పూర్ణచన్ద్ర ప్రభాం ఇవ -
bright like the radiance of full moon
సర్వస్య జగతః ఇష్టాం -
favorite of the whole world.
నియతాం తాపసీం ఇవ -
austere like an ascetic,
భూమౌ ఆసీనామ్ సుతనుం -
sitting on the ground with lovely figure

||Sloka summary||

"She was bright like the radiance of full moon favorite of the whole world. She was austere like an ascetic sitting on the ground with lovely figure. Timid. "||15.30||

Tilaka Tika says - చన్ద్రప్రభా సదృశాం సర్వ ఆనన్దకారకత్వేన ; the simile with Moons radiance because it is pleasing for all. So is Sita for all beings.

Rama Tika says - మన్మథస్య సంబన్ధినీమ్ రతీం యథా అతిరూపాత్వేన తత్ సదృశీం సర్వస్య జగతః ఇష్టాం పూజ్యామ్ । Because she is most beautiful hence comparison with Mamatha's wife.

||Sloka 15.31||

నిశ్స్వాసబహుళాం భీరుం భుజగేన్ద్ర వధూమివ ||15.31||
శోకజాలేన మహతా వితతేన న రాజతీమ్|

స|| సా భీరుం భుజగేన్ద్రవధూమ్ ఇవ నిఃశ్వాసబహుళాం మహతా వితనేన శోఖజాలేన న రాజతీం (అస్తి) ||

||Sloka meanings||

సా భీరుం భుజగేన్ద్రవధూమ్ ఇవ -
she, like the timid consort of the serpent Lord
నిఃశ్వాసబహుళాం -
sighing continuously
మహతా వితనేన శోఖజాలేన -
caught in a web of great grief
న రాజతీమ్ -
looking gloomy

||Sloka summary||

"Continuously sighing like the timid (hissing) consort of the serpent Lord, she was looking gloomy caught in web of a great grief." ||15.31||

Tilaka Tika says - భుజగేన్ద్రవధూ సాదృశమ్ దుష్ప్రధృష్యత్వేన రక్షః కులనాశకత్వేన- Simile with the hissing consort of the king of serpents , is hinting at destruction of the Rakshasa clan.

||Sloka 15.32||

సంసక్తాం ధూమజాలేన శిఖామివ విభావసోః||15.32||
తాం స్మృతీమివ సన్దిగ్ధామ్ వృద్ధిం నిపతితామివ|

స||ధూమ్రజాలేన సంసక్తాం విభావసౌ శిఖామివ సందిగ్ధామ్ స్మృతీం ఇవ నిపతితం ఋద్ధమివ తామ్ ( దదర్శ)||

Govinda Raja says - ఋద్ధిం సంపదమ్ నిపతితాం క్షీణామ్, Treasure that has deteriorated ;

Rama Tika says- నిపతితం ఋద్ధమివ భీత్యా చౌరాదిభిః క్క్వచిన్నిక్షిప్తామ్ ఋద్ధిమ్ - treasure that was hidden by the robbers who were scared of being caught

Rama Tika says - సందిగ్ధామ్ అర్థనిశ్చయవిషయక సందేహ విశిష్టాం స్మృతీం స్మృతిం ఇవ; like a Smriti saying which was difficult to state firmly

||Sloka meanings||

ధూమ్రజాలేన సంసక్తాం -
obscured by a cloud of smoke
విభావసౌ శిఖామివ -
like a flame of fire obscured
సందిగ్ధామ్ స్మృతీం ఇవ -
like a text of Smriti of doubtful meaning
నిపతితం ఋద్ధమివ -
like a hidden away treasure
(తామ్ దదర్శ) - (saw her)

||Sloka summary||

"She was like a flame of fire obscured by a cloud of smoke, like a text of Smriti of doubtful meaning, like a hidden away treasure." ||15.32||

||Sloka 15.33||

విహతా మివ చ శ్రద్ధాం ఆశాం ప్రతిహతామివ||15.33||
సోపసర్గాం యథాసిద్ధిం బుద్ధిం స కలుషామివ|

స|| విహతామివ శ్రద్ధాం చ ఆశాం ప్రతిహతాం ఇవ సోపసర్గాం సిద్ధిమ్ ఇవ సకలుషాం బుద్ధిమివ ||

Rama Tika says- నాస్తికబుద్ధ్యా అనాదృతాం శ్రద్ధామివ, ప్రతిహతాం లాభా అభావాత్ నివృత్తామ్ ఆశాం ఇవ, సోపసర్గామ్ విఘ్నైః సంయుక్తాం సిద్ధిం ఇవ, సకలుషాం సంశయాదినా విశిష్టాం బుద్ధిం ఇవ। Like faith which was shaken by ignorance, hope lost by likely losses, intellect that was beset with doubts.

||Sloka meanings||

విహతామివ శ్రద్ధాం - like a lost faith
ఆశాం ప్రతిహతాం ఇవ - a hope obstructed
సోపసర్గాం సిద్ధిమ్ ఇవ - success inhibited
సకలుషాం బుద్ధిమివ - vitiated intellect

||Sloka summary||

"She was like lost faith, a hope obstructed, success inhibited , vitiated intellect."

||Sloka 15.34||

అభూతేనాపవాదేన కీర్తిం నిపతితామివ ||15.34||
రామోపరోధవ్యధితాం రక్షోహరణ కర్శితామ్|

స||అభూతేన అపవాదేన నిపతితాం కీర్తిమివ రామోపరోధవ్యధితాం రక్షోహరణ కర్శితాం (తామ్ దదర్శ)||

Rama Tika says - "రామోపరోధేన రామసేవా నిరోధేన వ్యధితాం", troubled by the fact of being obstructed from serving Rama

||Sloka meanings||

అభూతేనాపవాదేన నిపతితాం కీర్తిమివ -
like a fame soiled by false allegation
రక్షోహరణ కర్శితాం -
emaciated on account being kidnapped by the Rakshasa
రామోపరోధవ్యధితాం -
troubled by separation from Rama

||Sloka summary||

"She was like a fame soiled by false allegation, troubled by separation from Rama, emaciated on account being kidnapped by the Rakshasa." ||15.34||

||Sloka 15.35,36||

అబలాం మృగశాబాక్షీం వీక్షమాణాం తత స్తతః||15.35||
భాష్పామ్బుపరిపూర్ణేన కృష్ణవక్రాక్షిపక్ష్మణా|
వదనేనాప్రసన్నేన నిశ్స్వసన్తీం పునః పునః||15.36||

స|| మృగశాబాక్షీం భాష్పామ్బుపరిపూర్ణేన కృష్ణవక్రాక్షి పక్ష్మణా అప్రసన్నేన వదనేన తతః తతః వీక్షమాణం పునః పునః నిశ్స్వసన్తీం అబలాం ||

||Sloka meanings||

మృగశాబాక్షీం - Fawn eyed
భాష్పామ్బుపరిపూర్ణేన - with eyes full of tears
కృష్ణవక్రాక్షి పక్ష్మణా - with black curved eyelashes
అప్రసన్నేన వదనేన - with an unhappy face
తతః తతః వీక్షమాణం - looking here and there
పునః పునః నిశ్స్వసన్తీం అబలాం - lady sighing again and again

||Sloka summary||

"Fawn eyed, with an unhappy face, with eyes full of tears with black curved eyelashes sighing again and again she was ( anxiously) looking here and there." ||15.35,36||

||Sloka 15.37||

మలపఙ్కధరాం దీనాం మణ్డనార్హాం అమణ్డితామ్|
ప్రభాం నక్షత్రరాజస్య కాలమేఘైరివావృతామ్||15.37||

స|| మలపఙ్కధరాం దీనాం మణ్డనార్హాం అమణ్డితామ్ కాలమేఘైః ఆవృతాం నక్షత్రరాజస్య ప్రభాం ఇవ||

||Sloka meanings||

మలపఙ్కధరాం దీనాం -
covered with dust and looking dejected
మణ్డనార్హాం అమణ్డితామ్ -
not adorned though deserved to be adorned
కాలమేఘైః ఆవృతాం -
covered by black clouds
నక్షత్రరాజస్య ప్రభాం ఇవ -
like the radiance of the king of stars

||Sloka summary||

"She was covered with dust and looking dejected, not adorned though deserved to be adorned, like the radiance of the king of stars, covered by black clouds."||15.37||

||Sloka 15.38||

తస్య సందిదిహే బుద్ధిః ముహుః సీతాం నిరీక్ష్యతు|
ఆమ్నాయానాం అయోగేన విద్యాం ప్రశిథిలామివ||15.38||

స|| ఆమ్నాయానాం అయోగేన ప్రశిథిలాం విద్యాం ఇవ సీతాం నిరీక్ష్య తస్య బుద్ధిః తు ముహుః సందిదిహే||

||Sloka meanings||

ఆమ్నాయానాం అయోగేన ఇవ-
like the Vedic knowledge which is not practiced
ప్రశిథిలాం విద్యాం - faded knowledge
సీతాం నిరీక్ష్య - Looking at Sita
తస్య బుద్ధిః తు - his mind also
ముహుః సందిదిహే - wavered again and again

||Sloka summary||

"She was like the Vedic knowledge that faded for want of recitation. Looking at her Hanuman's mind also wavered." ||15.38||

||Sloka 15.39||

దుఃఖేన బుబుధే సీతాం హనుమాననలఙ్కృతామ్|
సంస్కారేణ యథా హీనాం వాచం అర్థాంతరం గతమ్||15.39||

స|| హనుమాన్ అనలంకృతామ్ సంస్కారేణ హీనం అర్థాంతరం గతం వాచం యథా సీతాం దుఃఖేన బుబుధే||

Tilaka Tika says- దుఃఖ బోధ్యత్వే హేతుః - అనలంకృతామ్ ఇతి। సంస్కారేణేతి స్నానులేపాదిః అఙ్గ సంస్కారః। వాచో వ్యాకరణజ్ఞానాదిజః సంస్కారః। దేవౌ అర్థాన్తరగతత్వం దేశాన్తరగతత్వమ్ । వాచస్తు వివక్షితార్థాత్ అన్యార్థ బోధకత్వమ్ । వాచోఽర్థం యథా వ్యాకరణాద్యాభ్యాస దుఃఖేన వ్యుత్పత్తిం సంపాద్య బుధ్యతే, తద్వత్ సీతాం కష్టేన బుబుధే।

Rama Tika says- సంస్కారేణ యథోచిత స్నానాది రూప సంస్కృత్యా హీనామ్, అత ఏవ అర్థాన్తర గతాం వాచం ఇవ అనలంకృతాం సీతామ్ దుఃఖేన బుబుధే।

||Sloka meanings||

అనలంకృతామ్ సీతాం - Sita devoid of decoration
సంస్కారేణ హీనం - by lack of practice
అర్థాంతరం గతం వాచం - like the word changing its meaning
హనుమాన్ దుఃఖేన బుబుధే - Hanuma recognized with difficulty

||Sloka summary||

"Hanuman with difficulty recognized Sita devoid of decoration like the difficulty in recognizing a word that lost its meaning for want of usage." ||15.39||

||Sloka 15.40||

తాం సమీక్ష్య విశాలాక్షీం రాజపుత్రీం అనిందితామ్|
తర్కయామాస సీతేతి కారణైరుపపాదిభిః||15.40||

స|| అనిందితాం రాజపుత్రీం విశాలాక్షీం సమీక్ష్య తాం సీతా ఇతి కారణైః ఉపపాదిభిః తర్కయామాస||

Rama Tika says - " తాం సీతాం సమీక్ష్య కారణైః హేతుభిః ఉపపాదయన్ సన్ ఇయం సీతేతి తర్కయామాస అనుమానేన నిశ్చయం చకార" ; meaning that by logical reasoning and right signs Hanuman confirmed his thought that she is indeed Sita.

||Sloka meanings||

అనిందితాం రాజపుత్రీం -
blameless princess
విశాలాక్షీం సమీక్ష్య -
seeing the princess of wide eyes
తాం సీతా ఇతి - she is indeed Sita.
కారణైః ఉపపాదిభిః తర్కయామాస -
by right signs and reasons Hanuman came to the conclusion

||Sloka summary||

"Seeing that blameless princess of wide eyes, by right signs and reasons Hanuman came to the conclusion that she is indeed Sita." ||15.40||

||Sloka 15.41||

వైదేహ్యా యాని చాఙ్గేషు తదా రామోఽన్వకీర్తయత్|
తాన్ ఆభరణజాలాని గాత్రశోభీన్యలక్షయత్||15.41||

స|| తదా రామః యాని ఆభరణజాలాని వైదేహ్యాః అంగేషు అన్వకీర్తయత్ గాత్రశోభిని తాని అలక్షయత్ ||

||Sloka meanings||

తదా రామః యాని ఆభరణజాలాని -
the ornaments which Rama
వైదేహ్యాః అంగేషు అన్వకీర్తయత్ -
described as being worn by Vaidehi
గాత్రశోభిని తాని అలక్షయత్ -
those ornaments adding grace to her were seen

||Sloka summary||

"Hanuman observed that the ornaments which Rama
described as being worn by Vaidehi, those ornaments adding grace to her were seen on Vaidehi." ||15.41||

||Sloka 15.42||

సుకృతౌ కర్ణవేష్టౌ చ శ్వదంష్ట్రౌ చ సుసంస్థితౌ|
మణివిద్రుమ చిత్రాణి హస్తేష్వాభరణాని చ ||15.42||
శ్యామాని చిరయుక్తత్వాత్ తథా సంస్థానవంతి చ|

స|| సుకృతౌ కర్ణవేష్టౌ సుసంస్థితౌ శ్వందష్ట్రౌ చ హస్తేషు మణివిద్రుమ చిత్రాణి ఆభరణాని చ చిరయుక్తత్వాత్ శ్యామాని సంస్థానవంతి చ ||

||Sloka meanings||

సుకృతౌ కర్ణవేష్టౌ -
well-crafted ear ornaments,
సుసంస్థితౌ శ్వందష్ట్రౌ చ -
properly fitting Svadamshtras
హస్తేషు మణివిద్రుమ చిత్రాణి ఆభరణాని చ -
ornaments on hands wonderfully variegated corals and gems.
చిరయుక్తత్వాత్ -
due to constant use for long time
శ్యామాని సంస్థానవంతి చ -
blackened leaving marks on her body.

||Sloka summary||

"He also observed well-crafted ear ornaments, properly fitting Svadamshtras and on hands wonderfully variegated corals and gems. The ornaments blackened due to constant use have left marks on her body."||15.42||

||Sloka 15.43,44||

తాన్యే వైతాని మన్యేఽహం యాని రామోఽన్వకీర్తయత్||15.43||
తత్రయా న్యవహీనాని తాన్యహం నోపలక్షయే |
యాన్యస్యా నావహీనాని తాన్ ఇమాని నసంశయః||15.44||

స||యాని రామః అన్వకీర్తయత్ తాన్యేవ అహం మన్యే| తత్ర యాని అవహీనాని తాని అహం నోపలక్ష్యే |అస్యాః యాని న అవహీనాని తాని ఇమాని సంశయః న||

||Sloka meanings||

యాని రామః అన్వకీర్తయత్ -
those ornaments that Rama has described
తాన్యేవ అహం మన్యే - those are the same ones I think.
తత్ర యాని అవహీనాని - those that were dropped
తాని అహం నోపలక్ష్యే - I do not see them
అస్యాః యాని న అవహీనాని - the ones that are not dropped
తాని ఇమాని సంశయః న - are these I have no doubt

||Sloka summary||

"Those ornaments that Rama has described are the same ones I think. The ornaments that were dropped are not on her. The ones that are not dropped are these I have no doubt." ||15.43,44||

||Sloka 15.45||

పీతం కనకపట్టాభం స్రస్తం తద్వసనం శుభమ్|
ఉత్తరీయం నగాసక్తం తదా ద్రష్టుం ప్లవఙ్గమైః||15.45||

స|| పీతం కనకపట్టాభం శుభం ఉత్తరీయం స్రక్తం నగాసక్తం తత్ వస్త్రం తదా ప్లవఙ్గమైః ద్రష్టం||

||Sloka meanings||

పీతం కనకపట్టాభం -
yellow, shining like gold
శుభం ఉత్తరీయం -
auspicious upper cloth
స్రక్తం నగాసక్తం తత్ వస్త్రం -
that garment, slipped and stuck to the trees
తదా ప్లవఙ్గమైః ద్రష్టం -
then seen by the Vanaras

||Sloka summary||

"That auspicious yellow upper cloth shining like gold, slipped from Sita and stuck to the trees, is the one seen by the Vanaras." ||15.45||

||Sloka 15.46||

భూషణాని చ ముఖ్యాని దృష్టాని ధరణీ తలే|
అనయైవాపవిద్దాని స్వనవన్తి మహన్తి చ||15.46||

స|| నయైవ ధరణీ తలే అపవిద్ధాని స్వనవన్తీ మహన్తి ముఖ్యాని భూషణాని చ ద్రష్టాని||

||Sloka meanings||

నయైవ ధరణీ తలే అపవిద్ధాని -
by her alone dropped on the ground
స్వనవన్తీ మహన్తి ముఖ్యాని భూషణాని -
those excellent and choicest ornaments dropped making jingling noise
చ ద్రష్టాని - were seen too

||Sloka summary||

"Those excellent choice ornaments that make jingling noises, which were thrown down on the ground by her were seen too". ||15.46||

||Sloka 15.47||

ఇదం చిరగృహీతత్వాత్ వ్యసనం క్లిష్టవత్తరమ్|
తథాఽపి నూనం తద్వర్ణం తథా శ్రీమత్ యథేతరత్||15.47||

స|| ఇదం వసనం చిరగృహీతత్వాత్ క్లిష్టవత్తరమ్ తథాపి నూనం తద్వర్ణం ఇతరత్ యథా తథా శ్రీమత్||

||Sloka meanings||

ఇదం వసనం చిరగృహీతత్వాత్ - this cloth worn too long,
క్లిష్టవత్తరమ్ తథాపి - crumpled. then
నూనం తద్వర్ణం - Surely its color
ఇతరత్ యథా తథా శ్రీమత్- shining like another fresh cloth

||Sloka summary||

"This cloth worn long, thus is looking crumpled. Even so its color is shining like another fresh cloth."||15.48||

||Sloka 15.48||

ఇయం కనకవర్ణాఙ్గీ రామస్య మహిషీ ప్రియా |
ప్రణష్టాఽపి సతీ యాఽస్య మనసో న ప్రణస్యతి||15.48||

స|| ఇయం కనకవర్ణాఙ్గీ రామస్య ప్రియా మహిషీ సతీ యా ప్రణష్టాపి అస్య మనసః నప్రణస్యతి ||

||Sloka meanings||

ఇయం కనకవర్ణాఙ్గీ - This lady of golden complexion
రామస్య ప్రియా మహిషీ సతీ - Rama's beloved queen
యా ప్రణష్టాపి - though lost ( being carried away)
అస్య మనసః న ప్రణస్యతి - does not disappear from his mind

||Sloka summary||

". This lady of golden complexion, Rama's beloved queen even though lost ( being carried away) does not disappear from his mind".

||Sloka 15.49,50||

ఇయం సా యత్కృతే రామశ్చతుర్భిః పరితప్యతే|
కారుణ్యే నానృశంస్యేన శోకేన మదనేన చ||15.49||
స్త్రీ ప్రణష్టేతి కారుణ్యాత్ ఆశ్రితేత్యానృశంస్యతః|
పత్నీ నష్టేతి శోకేన ప్రియేతి మదనేన చ||15.50||

స|| యత్ కృతే రామః ప్రణష్టా స్త్రీ ఇతి కారుణ్యాత్ ఆశ్రితేతి అనృశంస్యతః నష్టా పత్నీ ఇతి శోకేన ప్రియా ఇతి మదనేన కారుణ్యేన ఆనృశంస్యేన శోకేన మదనేన చతుర్భిః పరితప్యతే సా ఇయం||

||Sloka meanings||

ప్రణష్టా స్త్రీ ఇతి కారుణ్యాత్ -
lost with compassion because she is woman,
ఆశ్రితేతి అనృశంస్యతః -
because of gentleness for one who took refuge
నష్టా పత్నీ ఇతి శోకేన -
sorrow because she is his wife
ప్రియా ఇతి మదనేన -
passion because she is his love".
కారుణ్యేన ఆనృశంస్యేన శోకేన మదనేన -
compassion, gentleness, sorrow and passion
చతుర్భిః పరితప్యతే -
thus with fourfold concerns Rama is suffering

||Sloka summary||

" Rama is lost with compassion because she is woman, because of gentleness for one who took refuge, sorrow because she is his wife, passion because she is his love, thus with fourfold concerns Rama is suffering

||Sloka 15.51||

అస్యా దేవ్యా యథా రూపం అఙ్గప్రత్యఙ్గ సౌష్టవమ్|
రామస్య చ యథారూపం తస్యేయ మసితేక్షణా||15.51||

స|| అస్యాః దేవ్యాః రూపం అఙ్గప్రత్యఙ్గసౌష్టవం యథా చ తస్య రూపం యథా ఇయం అసితేక్షణా||

||Sloka meanings||

అస్యాః దేవ్యాః రూపం - her divine charming form
అఙ్గప్రత్యఙ్గసౌష్టవం యథా - with perfect limbs
తస్య రూపం యథా - a match for Rama's form too
ఇయం అసితేక్షణా - he black eyed Sita too

||Sloka summary||

"The black eyed Sita and her divine charming body with perfect limbs are a match for Rama's form too. ||15.51||

||Sloka 15.52||

అస్యా దేవ్యా మనస్తస్మిన్ తస్య చాస్యాం ప్రతిష్టితమ్|
తేనేయం స చ ధర్మాత్మా ముహూర్తమపి జీవతి||15.52||

స|| అస్యాః దేవ్యాః మనః తస్మిన్ తస్య అస్యాం ప్రతిష్టితం| తేన ఇయం ధర్మాత్మా స చ ముహూర్తమపి జీవతి||

||Sloka meanings||

అస్యాః దేవ్యాః మనః తస్మిన్ -
her divine mind is fixed on Rama
తస్య అస్యాం ప్రతిష్టితం -
his mind is fixed on her.
తేన ఇయం ధర్మాత్మా -
for this reason righteous Rama
స చ ముహూర్తమపి జీవతి -
she too are able to survive till this moment".

||Sloka summary||

"Her divine mind is fixed on Rama . His mind is fixed on her. For this reason she and righteous Rama are able to survive till this moment". ||15.52||

||Sloka 15.53||

దుష్కరం కృతవాన్ రామో హీనోయదనయా ప్రభుః|
ధారయ త్యాత్మనో దేహం న శోకే నావసీదతి||15.53||

స|| ప్రభుః రామః అనయా హీనః ఆత్మనః దేహం ధారయతి ఇతి యత్ శోకేన న అవసీదతి దుష్కరం కృతవాన్ ||

||Sloka meanings||

ప్రభుః రామః అనయా హీనః -
Lord Ram in separation from her
ఆత్మనః దేహం ధారయతి ఇతి -
sustaining himself,
యత్ శోకేన న అవసీదతి -
without allowing himself to sink and perish
దుష్కరం కృతవాన్ -
accomplished a difficult task

||Sloka summary||

"Lord Rama has accomplished a difficult task in sustaining himself, without allowing himself to sink and perish during separation from her"||15.54|

||Sloka 15.54||

దుష్కరంకురుతే రామో య ఇమాం మత్తకాసినీమ్|
సీతాం వినా మహాబాహుః ముహూర్తమపి జీవతి||15.54||

స|| యః ఇమామ్ సీతాం మత్తకాశినీం వినా ముహూర్తమపి జీవతి మహాబాహుః రామః దుష్కరం కురుతే||

||Sloka meanings||

యః ఇమామ్ సీతాం -
this Sita
మత్తకాశినీం వినా -
without the lady of intoxicating luster
ముహూర్తమపి జీవతి -
live even for a moment
మహాబాహుః రామః దుష్కరం కురుతే -
indeed a difficult task accomplished by strong armed Rama.||

||Sloka summary||

"That without Sita, a lady of intoxicating luster , he is able to live even for a moment is indeed a difficult task accomplished by strong armed Rama".||15.54||

||Sloka 15.55||

ఏవం సీతాం తదా దృష్ట్వా హృష్టః పవన సంభవః|
జగామ మనసా రామం ప్రశశంస చ తం ప్రభుమ్||15.55||

స|| పవనసంభవః తదా సీతాం దృష్ట్వా ఏవం హృష్టః మనసా రామం జగాం తాం ప్రభుం ప్రశశంస చ||

||Sloka meanings||

పవనసంభవః తదా సీతాం దృష్ట్వా -
the son of wind god seeing Sita
హృష్టః - delighted
మనసా రామం జగాం - reached Rama in his mind
తాం ప్రభుం ప్రశశంస చ - praised that Lord

||Sloka summary||

"The son of wind god seeing Sita , delighted , reached Rama in his mind thus and praised that lord."||15.55||

Thus on finding Sita, Hanuma was delighted thinking about both Rama and Sita.

This is also the last sloka of the fifteenth Sarga

Thus Sarga 15 is the story of Hanuman finally seeing Sita in that Ashoka grove.

Throughout Sundarakanda, Sita is seen three forms.

(1) As Lakshmi the consort of the Lord of Lords

(2) She has taken the form of Sita and appeared on earth as Janaka's daughter. She is worshipped by Hanuman as Sita.

(౩) She is the universal mother. As the universal mother she is arbiter between the Paramatman and Jivatman , and is the one who unites the two .

She is the one indirectly helps in making the friendship between Vibhishana and Rama

Even though Ravana does not hear, she makes her attempt to tell Ravana to make friendship with Rama

Acting like a common being , she shows how one in separation from the Paramatman should strive to reach Paramatman..

Even as part of the outer shell of the story , she shows how a virtuous woman acts in separation from her husband .

Thus we see Sita in many different forms

We must also see the messages she give in her different forms.

Thus ends Sarga 15 of Sundarakanda

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే పంచదశస్సర్గః||

||om tat sat ||