Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 43

In Sarga 41 we noted that after finding Sita, the story took a turn from search for Sita. Hanuman is no longer required to make his presence discreet. Hanuman a with view to attract attention of Ravana destroyed his pleasure garden which is otherwise known as Ashoka Van. Then he vanquished the Kinkaras that were sent to capture him . In Sarga 42, Hanuma announced himself in no uncertain terms that he is the servant of King of Kosala, he was there to see Sita. The renewed vigor continues in Sarga 43 with destruction of Chaitya temple

Now we go forward with Slokas of Sarga forty-three

||Sloka 43.01||

ततः स किंकरान् हत्वा हनुमाध्यानमास्थितः।
वनं भग्नं मया चैत्यप्रासादो न विनाशितः ॥43.01||

स॥ ततः किंकरान् हत्वा हनुमान् ध्यानं अस्थितः | मया वनं भग्नं (कृता)|चैत्य प्रासादः न विनाशितः॥

Govindaraja says - चैत्येति ॥ चैत्यं देवायतनं तद्रूपं प्रासादः चैत्यप्रासदः॥

॥Sloka meanings||

ततः किंकरान् हत्वा -
having killed the Kinkaras
हनुमान् ध्यानं अस्थितः -
Hanuman stood and reflected
मया वनं भग्नं (कृता)-
I have destroyed the grove
चैत्य प्रासादः न विनाशितः -
Chaitya palace is not destroyed

||Sloka summary||

"Then having killed the Kinkaras, Hanuman stood and reflected. 'I have destroyed the grove. The Chaitya palace is not destroyed'."||43.01||

To clarify on Chaitya Palace, Govindaraja says it is a temple like structure.

||Sloka 43.02,03||

तस्मात् प्रासादमद्यैवमिमं विध्वंशयाम्यहम्।
इति संचित्य मनसा हनुमान् दर्शयन् बलम्॥43.02||

चैत्यप्रासादमाप्लुत्य मेरुशृंग मिवोन्नतम्।
आरुरोह कपिश्रेष्ठो हनुमान् मारुतात्मजः॥43.03||

स॥ तस्मात् अहं इमम् प्रासादं आद्यैव विध्वंशयामि | कपिश्रेष्ठः मारुतात्मजः हनुमान् मनसा इति संचित्य बलं दर्शयन् मेरुश्रुंगमिव उन्नतं चैत्य प्रासादमाप्लुत्य आरुरोह ||

||Sloka meanings||

तस्मात् इमं प्रासादं -
so this palace
अहं अद्यैव विध्वंशयामि -
I am going to destroy today
कपिश्रेष्ठः मारुतात्मजः -
best of Vanaras, the son of wind god
हनुमान् मनसा इति संचित्य -
Hanuman having thus thought through in his mind
बलं दर्शयन् -
to show his strength.
मेरुश्रुंगमिव उन्नतं -
which was high like a Meru Mountain peak
चैत्य प्रासादमाप्लुत्य आरुरोह -
jumped on top of the Chaitya Palace

||Sloka summary||

" So I am going to destroy this palace today'. The best of Vanaras, the son of wind god having thus thought through in his mind, jumped on top of the Chaitya Palace which was like a Meru Mountain peak, to show his strength."||43.02,03||

||Sloka 43.04||

आरुह्य गिरिसंकाशं प्रासादं हरियूथपः।
बभौ स सुमहातेजाः प्रतिसूर्य इवोदितः॥43.04||

स॥ हरि यूथपः गिरिसंकाशं प्रासादं आरुह्य सुमहातेजाः सः प्रतिसूर्य इव उदितः।

॥Sloka meanings||

हरियूथपः - best of Vanaras
गिरिसंकाशं प्रासादं आरुह्य -
climbed the palace of the size of a mountain
सुमहातेजाः - the illustrious one
सः प्रतिसूर्य इव उदितः -
he looked like another rising Sun.

||Sloka summary||

"The best of Vanaras climbed the palace of the size of a mountain and looked like another rising Sun." ||43.04||

||Sloka 43.05||

संप्रधृष्य च दुर्धर्षं चैत्यप्रासादमुत्तमम्।
हनुमान् प्रज्वलन् लक्ष्म्या पारियात्रोपमा भवेत्॥43.05||

स॥ हनुमान् दुर्धर्षं उत्तमम् छैत्यप्रासादं संप्रधृष्य प्रज्वलन् पारियात्रापमः अभवत् ||

Rama Tika says- चैत्य प्रासादं संपधृष्या आक्रम्य स्वविजय संपत्या प्रज्वलन् पारियात्रोपमाकुला चल सदृशः अभवत्।

॥Sloka meanings||

हनुमान् - Hanuman
दुर्धर्षं उत्तमम् छैत्यप्रासादं संप्रधृष्य -
having surrounded the impregnable fine palatial building
प्रज्वलन् - glowed
पारियात्रापमः अभवत् -
like the mountain Pariyatra

||Sloka summary||

"Then Hanuman having surrounded the impregnable fine palatial building glowed like the mountain Pariyatra."||43.05||

||Sloka 43.06||

स भूत्वा सु महाकायः प्रभावान् मारुतात्मजः।
धृष्टमास्फोटयामास लंकां शब्देन पूरयन्॥43.06||

स॥ सः मारुतात्मजः प्रभावात् सुमहाकायः भूत्वा शब्देन लंकां पूरयन् अस्फोटयामास॥

Rama Tika says - प्रभावात् , स्वमहिमातिशयात्

॥Sloka meanings||

सः मारुतात्मजः -
that son of wind god
प्रभावात् सुमहाकायः भूत्वा -
assuming the form of a large body by his prowess
शब्देन लंकां पूरयन् - to be headed all over Lanka
अस्फोटयामास - started patting himself

||Sloka summary||

The son of wind god assuming the form of a large body by his prowess, started patting himself (on the body, thus making loud noise) heard all over Lanka. ||43.06||

||Sloka 43.07||

तस्यास्फोटित शब्देन महता श्रोतघातिना।
पेतुर्विहंगमास्तत्र चैत्यपालाश्च मोहिताः॥43.07||

स॥ तस्य महता श्रोत्रघातिना शब्देण अस्फोटित तत्र विहंगमाः चैत्यपालाश्च मोहिताः॥

॥Sloka meanings||

तस्य महता श्रोत्रघातिना -
by that unbearable to hear
अस्फोटित शब्देण - sound of patting
तत्र विहंगमाः - birds in the sky
चैत्यपालाश्च मोहिताः -
guards of the Chaitya palace lost consciousness.

||Sloka summary||

"By this unbearable to hear sound of patting , the birds and the guards of the Chaitya palace lost consciousness."||43.07||

||Sloka 43.08||

अस्त्र विज्जयतां रामो लक्ष्मणश्च महाबलः।
राजा जयति सुग्रीवो राघवेणाधिपालितः॥43.08||

स॥ अस्त्रवित् रामः जयतां | महाबलः लक्ष्मणः च | राघवेण अभिपालितः सुग्रीवः जयति॥

॥Sloka meanings||

अस्त्रवित् रामः जयतां -
victory for Rama knowledgeable about all weapons
महाबलः लक्ष्मणः च -
so will be very powerful Lakshmana.
राघवेण अभिपालितः सुग्रीवः जयति -
Sugriva ruled by Rama too will be victorious

||Sloka summary||

"Rama knowledgeable about all weapons will be victorious. So will be powerful Lakshmana. Sugriva ruled by Rama too will be victorious." ||43.08||

||Sloka 43.09||

दासोऽहं कोसलेंद्रस्य रामस्य क्लिष्टकर्मणः।
हनुमान् शत्रुसैन्यानां निहंता मारुतात्मजः॥43.09||

स॥ शत्रुसैन्यानां निहंता मारुतात्मजः हनुमान् अहं अक्लिष्टकर्मणः कोसलेंद्रस्य रामस्य दासः॥

॥Sloka meanings||

शत्रुसैन्यानां निहंता -
killer of the enemy armies
अहं मारुतात्मजः हनुमान् -
I Hanuman , son of wind god
कोसलेंद्रस्य अक्लिष्टकर्मणः -
king of Kosala, who can accomplish most difficult tasks
रामस्य दासः - a servant of Rama

||Sloka summary||

"I am Hanuman killer of the enemy armies, a servant of Rama , the king of Kosala, who can accomplish most difficult tasks." ||43.09||

||Sloka 43.10||

न रावणसहस्रं मे युद्धे प्रतिबलं भवेत्।
शिलाभिस्तु प्रहरतः पादपैश्च सहस्रशः॥43.10||

स॥ सहस्रशः शिलाभिः पादपैश्च प्रहरतः मे युद्धे रावणसहस्रं प्रतिबलं तु न भवेत्॥

॥Sloka meanings||

सहस्रशः शिलाभिः पादपैश्च प्रहरतः -
hurling rocks and trees in thousand ways
रावणसहस्रं तु -
thousand Ravana's also
प्रतिबलं मे युद्धे न भवेत् -
cannot match my might in the war

||Sloka summary||

"Hurling rocks and trees in thousand ways in a battle even thousand Ravana's cannot match my might." ||43.10||

||Sloka 43.11||

अर्थयित्वा पुरीं लंकां अभिवाद्य च मैथिलीम्।
समृद्धार्थो गमिष्यामि मिषतां सर्व रक्षसाम्॥43.11||

स॥ सर्वरक्षसां मिषतां लंकां पुरीं अर्दयित्वा मैथिलीम् अभिवाद्य च समृद्धार्धः गमिष्यामि॥

॥Sloka meanings||

सर्वरक्षसां मिषतां -
while all the Rakshasas keep looking
लंकां पुरीं अर्दयित्वा -
having destroyed Lanka
मैथिलीम् अभिवाद्य च -
offering obeisance to Maithili
समृद्धार्धः गमिष्यामि -
will return having accomplished my task

||Sloka summary||

"While all the Rakshasas keep looking , having destroyed Lanka, offering obeisance to Maithili, I will return having accomplished my task." ||43.11||

||Sloka 43.12||

एवमुक्ता विमानस्थः चैत्यस्थान् हरियूथपः।
ननाद भीमनिर्ह्रादो रक्षसां जनयन् भयम्॥43.12||

स॥ हरियूथपः विमानस्थः चैत्यस्थान् एवं उक्त्वा भीम निर्ह्रादः राक्षसानां भयं जनयन् ननाद॥

॥Sloka meanings||

हरियूथपः चैत्यस्थान् विमानस्थः -
Hanuman, standing on top of the palace
एवं उक्त्वा - having said this
राक्षसानां भयं जनयन् -
generating fear in the Rakshasas
भीम निर्ह्रादः ननाद -
roared making terrifying sound

||Sloka summary||

"Hanuman ,the best of Vanaras having said this roared standing on top of the palace making terrifying sound generating fear in the Rakshasas."||43.12||

||Sloka 43.13||

तेन शब्देन महता चैत्यपालाः शतं युयुः।
गृहीत्वा विविधान् अस्त्रान् प्रासान्खड्गान्परश्वथान्॥13||
विसृजंतो महाकाया मारुतिं पर्यवारयन्।

स॥ तेन शब्देन शतं चैत्यपालाः विविधान् अस्त्राण् प्रासान् खड्गान् परश्वथान् गृहीत्वा युयुः महाकायाः विशृजंतः मारुतिं पर्यवारयन्॥

Tilaka Tika says- शतं युयुः अनेके इत्यर्थः।

॥Sloka meanings||

तेन शब्देन चैत्यपालाः महाकायाः शतं युयुः-
hearing that sound hundred guards of the Chaitya palace
विविधान् अस्त्राण् प्रासान् खड्गान् परश्वथान् -
different weapons like darts , swords , axes
गृहीत्वा - carrying
विशृजंतः मारुतिं पर्यवारयन् -
surrounded Maruti hurling the same at him

||Sloka summary||

"Hearing that sound hundred guards of the Chaitya palace carrying different weapons like darts , swords , axes surrounded Maruti hurling the same at him."||43.13||

||Sloka 43.14||

ते गदाभिर्विचित्राभिः परिघैः कांचनांगदैः॥43.14||
अजघ्नुर्वानरश्रेष्ठं बाणैश्चादित्यसन्निभैः॥

स॥ ते विचित्राभिः गदाभिः कांचनांगदैः परिघैः आदित्य सन्निभैः बाणईश्च वानरश्रेष्ठं अजघ्नुः॥

॥Sloka meanings||

ते विचित्राभिः गदाभिः -
holding wonderful maces
कांचनांगदैः परिघैः -
maces decorated with gold,
आदित्य सन्निभैः बाणैश्च -
arrows which are sharp like Sun's rays
वानरश्रेष्ठं अजघ्नुः-
they hit Hanuman

||Sloka summary||

"Holding wonderful maces decorated with gold, crowbars and arrows which are sharp like Sun's rays, they hit Hanuman."||43.14||

||Sloka 43.15||

आवर्त इव गंगायाः तोयस्य विपुलो महान्॥43.15||
परिक्षिप्य हरिश्रेष्ठं स बभौ रक्षसां गणः।

स॥ सः रक्षसां गणः हरिश्रेष्ठं परिक्षिप्य गंगायाः तोयस्य महान् विपुलः आवर्त इव बभौ॥

॥Sloka meanings||

सः रक्षसां गणः - hordes of Rakshasas
हरिश्रेष्ठं परिक्षिप्य - having surrounded Hanuman
गंगायाः तोयस्य - of river Ganges
महान् विपुलः आवर्त इव बभौ - looked like a big whirlpool

||Sloka summary||

"Hordes of Rakshasas having surrounded Hanuman looked like big whirlpool of river Ganges." ||43.15||

||Sloka 43.16,17||

ततो वातात्मजः क्रुद्धो भीमं रूपं समास्थितः॥43.16||
प्रासादस्य महन्तस्य स्तंभं हेमपरिष्कृतम्।

उत्पाटयित्वा वेगेन हनुमान् पवनात्मजः॥43.17||
ततः तं भ्रामयामास शतधारं महाबलः।

स॥ ततः वातात्मजः कृद्धः भीमं रूपं समास्थितः महान् पवनात्मजः महाबलः हनुमान् तस्य प्रासादस्य हेमपरिष्कृतं स्तंभं उत्पाटयित्वा ततः शतधारं तं वेगेन भ्रामयामास॥

॥Sloka meanings||.

ततः वातात्मजः कृद्धः - then the angry son of wind god
भीमं रूपं समास्थितः - assuming a fearsome form
महान् पवनात्मजः - great son of wind god
महाबलः हनुमान् - powerful Hanuman
तस्य प्रासादस्य - of that palace क
हेमपरिष्कृतं स्तंभं उत्पाटयित्वा-
uprooting a pillar of the palace decorated in gold
ततः शतधारं तं वेगेन भ्रामयामास -
whirled the hundred edged one around with great speed

||Sloka summary||

"Then the mighty Hanuman , the angry son of wind god , assuming a fearsome form uprooted a hundred golden edged pillar of the palace and whirled it around with great speed."||43.16,17||

||Sloka 43.18,19||

तत्र चाग्निस्समभवत् प्रासादश्चाप्यदह्यत॥43.18||
दह्यमानं ततो दृष्ट्वा प्रासादं हरियूथपः।
स राक्षसशतं हत्वा वज्रेणेंद्र इवासुरान्॥43.19||
अंतरिक्षे स्थितः श्रीमान् इदं वचनमब्रवीत्।

स॥ ततः अग्निः च समभवत् प्रासादश्च अपि अधह्यत | ततः हरियुधपः दृष्ट्वा इंद्रः वज्रेण असुरान् इव राक्षस शतं हत्वा श्रीमान् अंतरिक्षे स्थितः इदं वचनं अब्रवीत्॥"

॥Sloka meanings||
ततः अग्निः च समभवत् - then fire got generate
प्रासादश्च अपि अधह्यत - the palace was burnt
हरियूधपः दृष्ट्वा - Vanara having seen that
इंद्रः वज्रेण असुरान् इव -
like the Indra killing Asuras with his thunder bolt
राक्षस शतं हत्वा - killing hundred Rakshasas
ततः श्रीमान् अंतरिक्षे स्थितः- the illustrious one stood in the skies
इदं वचनं अब्रवीत् - spoke these words

||Sloka summary||

"Then fire got generated and the palace was burnt. Then the best of Vanaras having seen that, killing hundred Rakshasas, looking like Indra killing Asuras with his thunder bolt and said these following words standing in the skies."||43.18,19||

||Sloka 43.20,21||

मादृशानां सहस्राणि विसृष्टानि महात्मनाम्॥43.20||
बलिनां वानरेंद्राणां सुग्रीववशवर्तिनाम्।
अटंति वसुधां कृत्स्नां वयमन्ये च वानराः॥43.21||

स॥महात्मनां बलिनां सुग्रीववशवर्तिनां मादृशानां वानरेंद्राणां सहस्राणि विश्रुष्टानि वयं अन्ये कृत्स्नां वसुधाम् अटंति॥

Govindaraja Tika says - राक्षसानां उत्साह भङ्गं कारयितुं आह मादृशानाम् इत्यादि

Tilaka Tika says- एतदुक्ति प्रयोजनं च राक्ष हृदय पीडा ।

॥Sloka meanings||

महात्मनां बलिनां -
huge and mighty Vanaras
सुग्रीववशवर्तिनां-
loyal to Sugriva
मादृशानां वानरेंद्राणां -
Vanara leaders like me
सहस्राणि विश्रुष्टानि -
dispatched in thousands
वयं अन्ये -
we and others
कृत्स्नां वसुधाम् अटंति -
wandering around the earth ( in search of Sita)

||Sloka summary||

"Huge and mighty Vanaras like me , loyal to Sugriva , are dispatched in thousands. We and others are wandering around the earth ( in search of Sita)".||43.20,21||

||Sloka 43.22||

दशनागबलाः केचित् केचित् दशगुणोत्तराः।
केचिन्नागसहस्रस्य बभूवुः तुल्यविक्रमाः॥43.22||

स॥ केचित् दशनागबलाः केचित् दशगुणोत्तराः केचित् नागसहस्रस्य तुल्यविक्रमाः बभूवुः॥

॥Sloka meanings||

केचित् दशनागबलाः -
some have ten elephants'
केचित् दशगुणोत्तराः -
some have ten times more
केचित् नागसहस्रस्य -
some others have thousand elephants
तुल्यविक्रमाः बभूवुः -
of equal strength are there

||Sloka summary||

"Some have strength of ten elephants, some have ten times more strength, some others have thousand elephants. " Strength." ||43.22||

||Sloka 43.23||

संति चौघबलाः केचित् केचिद्वायुबलोपमाः।
अप्रमेय बलाश्चान्ये तत्रासन् हरियूधपाः॥43.23||

स॥ केचित् चौघबलाः सन्ति केचित् वायुबलोपमाः तत्र अन्ये हरियूथपाः अप्रमेय बलाश्च आसन् ||

||Sloka meanings||

केचित् चौघबलाः सन्ति -
some have force of a flood
केचित् वायुबलोपमाः -
some have the strength of wind
तत्र अन्ये हरियूथपाः -
still other Vanaras
अप्रमेय बलाश्च आसन् -
have immeasurable strength

||Sloka summary||

"Some have force of a flood, some have the strength of wind, and still others have immeasurable strength".||43.23||

||Sloka 43.24||

ईदृग्विधैस्तु हरिभिर्वृतो दंतानखायुधैः।
शतैः शतसहस्रैश्च कोटीभिरयुतैरपि॥43.24||
आगमिष्यति सुग्रीवः सर्वेषां वो निषूदनः।

स॥ईदृग्विधैः दन्त अपितु नखायुधैः शतैः अयुतैः शतसहस्रैः कोटिभिः हरिभिः वृतः सुग्रीवः सर्वेषां निषूदनः आगमिष्यति ||

||Sloka meanings||

ईदृग्विधैः दन्त अपितु नखायुधैः -
warriors who use their teeth and nails as weapons,
शतैः अयुतैः - hundreds and thousands
शतसहस्रैः कोटिभिः हरिभिः वृतः -
surrounded by such lakhs and crores of Vanaras
सुग्रीवः सर्वेषां निषूदनः आगमिष्यति -
Sugriva who can finish off every one is coming here

||Sloka summary||

"Surrounded with such warriors in their hundred thousand and tens of thousands, who use their teeth and nails as weapons, Sugriva the killer of all of you is coming".||43.24||

||Sloka 43.25||

नेयमस्ति पुरी लंका न यूयं न च रावणः।
यस्मादिक्ष्वाकु नाथेन बद्धं वैरं महात्मना ||43.25||

स॥ यस्मात् महात्मना इक्ष्वाकुनाथेन वैरं बद्धं इयं लंकापुरी नास्ति |यूयं न। रावणः च न॥

॥Sloka meanings||

महात्मना इक्ष्वाकुनाथेन -
with the great soul and lord of Ikshavakus
यस्मात् वैरं बद्धं
because of having been bound with enmity of
इयं लंकापुरी नास्ति - this city of Lanka will be no more
यूयं न - you will be no more
रावणः च न - Ravana too will be no more

||Sloka summary||

"Because of having been bound with enmity of the lord of Ikshavakus, this city of Lanka will be no more. You will be no more. Ravana too will be no more". ||43.25||

The loud pronouncements of Hanuma are essentially to strike fear into the minds of Rakshasas, and put a seed doubt in the mind of the Rakshasas.

With these victory chants the Sarga 43 comes to an end

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे त्रिचत्वारिंशस्सर्गः ||

Thus ends Sarga forty-three of Sundarakanda in Ramayana the very first poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||om tat sat||