Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 46

This is a special Sarga. This Sarga has the first Sloka of the fourteenth thousand (13001st Sloka). That also means it has the fourteenth Gayatri syllable 'Dhi".

The corresponding Sloka is as follows.
सवाजिरथमातङ्गाः स कपिः शास्यतामिति।
नावमान्यो भवद्भिश्च कपिः धीरपराक्रमः॥
The meaning is as follows: "Go along with an army of chariots horses and elephants. Punish the Vanara. The Vanara is a great warrior, do not disrespect him".

Govindaraja in his commentary records as follows. - अत्र त्रयोदश सहस्रश्लोकाः गताः। अयं चतुर्दशसहस्र आदिः। धीति गायत्या चतुर्दशाक्षरम्।

According to Govindaraja thirteen thousand Slokas are completed here. This is the beginning of the fourteenth thousand of slokas. That means this sloka number is 13001.

The fourteenth syllable of Gayatri "धी" is embedded in this Sloka. As stated earlier, the sloka with the gayatri syllable ("गायत्रि बीजाक्षराःÓ) is considered as a Mantra. This Sloka comes in the context of the Ravana's advise to the Generals.

Being the Sloka with the fourteenth Gayatri syllable and being the first Sloka of the fourteenth thousand, this sloka is also treated as a Mantra.

Now the Slokas of forty-sixth Sarga.

||Sloka 46.01||

हतान् मंत्रिसुतान् बुद्ध्वा वानरेण महात्मना।
रावणः संवृताकारः चकार मतिमुत्तमाम्॥46.01||

स॥ महात्मना वानरेण मंत्रिसुतान् हतान् (इति) बुद्ध्वा रावणः संवृताकारः उत्तमाम् मतिं चकार॥

Tilaka TiKa says - संवृताकारो निगृहीत अन्तर्गत भयः। suppressing his internal fear।

||Sloka meanings||

महात्मना वानरेण -
by the great Vanara,
मंत्रिसुतान् हतान् (इति) बुद्ध्वा-
knowing that the minister's sons have been killed
रावणः संवृताकारः -
Ravana concealing his agony
उत्तमाम् मतिं चकार -
applied his mind

|| Sloka summary||

"Ravana knowing that the minister's sons have been killed by the great Vanara, concealing his agony , applied his mind.' ||46.01||

The Sarga starts with poet saying,
रावणः संवृताकारः चकार मतिमुत्तमाम् ।

संवृताकारः - means the one who conceals his feelings.
Who is the one concealing his feelings? रावणः Ravana.

Kinkaras have been killed. Jambumali has been killed. The seven sons of the ministers have also been killed. Ravana knew of Vanaras Vali and Sugriva. He knew of Nila and Dvivida. But the Vanara destroying the Ashok van seemed to be different.

Ravana did not want others to know that he is concerned. So, hiding his feelings, Ravana "चकार मतिमुत्तमाम्"; applied his best thoughts".

Ravana decide to ask the generals who were with him in earlier battles.

||Sloka 46.02, 03||

स विरूपाक्षयूपाक्षौ दुर्धरं चैव राक्षसम् |
प्रघसं भासकर्णं च पंच सेनाग्र नायकान्॥46.02||
संदिदेश दशग्रीवो वीरान्नयविशारदान् |
हनुमद्ग्रहणा व्यग्रान् वायुवेगसमान्युधि॥46.03||

स॥ सः दशग्रीवः वीरान् नयविशारदान् राक्षसां विरूपाक्ष युपाक्षौ प्रघसं भासकर्णं च दुर्धरं च पंचसेनाग्रनायकान् युधि वायुवेग समान् हनुमान् ग्रहणाव्यग्रान् संदिदेश॥

॥Sloka meanings||

सः दशग्रीवः - आ दशग्रीवुडु
वीरान् नयविशारदान् राक्षसां -
वीरुलु युद्धमुलो अरितेरिन राक्षसुलु
विरूपाक्ष युपाक्षौ प्रघसं भासकर्णं च -
विरूपाक्षुडु यूपाक्षुडु प्रघसुडु भासकर्णुडु
दुर्धरं च पंचसेनाग्रनायकान् -
दुर्धरुडु अनु इदुमंदि अग्रसेनानायकुलनु
वायुवेग समान् हनुमान् -
वायुवेगमु कल हनुमंतुनि
युधि ग्रहणाव्यग्रान् संदिदेश -
युद्धमुलो बंधिंचुटकु आदेशमिच्चॆनु

॥Sloka summary||

"The Ten-headed one commanded the five army generals Virupaksha, Yupaksha, Praghasa, Bhasakarna and Durdhara who are warriors skilled in statecraft, to capture in the battle Hanuman who equals wind god in speed ."

These are the generals who fought along with him and won battles against Devas.

||Sloka 46.04||

यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबलपरिग्रहाः।
सवाजिरथमातंगाः स कपिः शास्यतामिति॥46.04||

स॥ सेनाग्रगाः सर्वे महाबलपरिग्रहाः सवाजिरथमातंगाः स कपिः शास्यतां इति ||

||Sloka meanings||

सेनाग्रगाः सर्वे -
o army generals, all of you
महाबलपरिग्रहाः सवाजिरथमातंगाः -
accompanied by large army along with horses, elephants, and chariots
स कपिः शास्यतां इति -
punish the Vanara

|| श्लोकतात्पर्यमु॥

"Oh Army Generals ! All of you accompanied by large army along with horses, elephants, and chariots punish the Vanara." ||46.04||

||Sloka 46.05||

यतैश्च खलु भाव्यं स्यात्तमासाद्य वनालयम्।
कर्म चापि समाधेयं देशकालाविरोधिनम्॥46.05||

स॥ तं वनालयं आसाद्य यत्तैः च भाव्यं देशकालाविरोधिनं कर्मचापि समाधेयं॥

Govindaraja Tika says - यत्तैःयतमानैः अप्रमत्तैः इति।
तिलक टीकालो -यत्तैः सावसानैः । किंच अत्र देसकाल विरोधी कर्म न कार्यं इत्याह देशकालाविरोधितं तत् विरुद्धं।तत् उचितमिति यावत्। समाधेयं कार्यं।

॥Sloka meanings||

तं वनालयं आसाद्य -
approaching the forest dweller
यत्तैः च भाव्यं -
be engaged with all efforts
देशकालाविरोधिनं -
not against the time and place
कर्मचापि समाधेयं -
even actions should be done

||Sloka summary||

"Approaching the forest dweller, he should be engaged with all efforts which are not against the time and place and even actions should be done". ||46.05||

||Sloka 46.06||

न ह्यहं तं कपिं मन्ये कर्मणा प्रतितर्कयन्।
सर्वधा तन्महद्भूतं महाबलपरिग्रहम्॥46.06||

स॥ अहं कर्मणा प्रतितर्कयन् तं कपिं न मन्ये | सर्वथा महत् भूतं महाबलपरिग्रहं ||

||Sloka meanings||

कर्मणा प्रतितर्कयन् -
Judging by the actions
अहं तं कपिं न मन्ये -
I do not think he is a Vanara
सर्वथा महत् भूतं -
in all ways a great being
महाबलपरिग्रहं -
endowed with great strength.

||Sloka summary||

"Judging by the actions, I do not think he is a Vanara. That great being is endowed with great strength"."

||Sloka 46.07||

भवेदिंद्रेण वा सृष्टमस्मदर्थं तपोबलात्।
सनागयक्षगंधर्वा देवासुरमहर्षयः॥46.07||

स॥ अस्मदर्थं तपोबलात् इंद्रेण स नागयक्ष गंधर्वा देवासुर महर्षयः सृष्ठं वा॥

॥Sloka meanings||

तपोबलात् इंद्रेण -
with power of penance by Indra
स नागयक्ष गंधर्वा -
together with Naga's Yakshas as well as Gandharvas
देवासुर महर्षयः
or by Gods, demons and ascetics
अस्मदर्थं सृष्ठं वा-
may have been created for us.

||Sloka summary||

"He might have been created by Indra along with Naga Yaksha Gandharva Devas or asuras or Maharshis for us."||46.07||

||Sloka 46.08||

युष्माभि स्सहितैः सर्वेर्मया सह विनिर्जिताः।
तैरवश्यं विधातव्यं व्यळीकं किंचिदेव नः॥46.08||

युष्माभिः सह तैः सर्वैः मया विनिर्जिताः। अवश्यं तैः किंचिदेव व्यळीकं विधातव्यं ||

||Sloka meanings||

युष्माभिः सह - along with you
तैः सर्वैः मया विनिर्जिताः -
all of them have been defeated by me
अवश्यं तैः किंचिदेव -
certainly some amount of
व्यळीकं विधातव्यं -
trouble may be created

||Sloka summary||

"With your help I have defeated them all. Certainly even a little harm should be done."||46.08||

The thought being presented by Ravana is that since we defeated them , in return they may be trying to create trouble , coming here in the form of a Vanara.

||Sloka 46.09||

तदेव नात्र संदेहः प्रसह्या परिगृह्यताम्।
यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबल परिग्रहाः ||46.09||

स॥ तदेव अत्र संदेहः न | प्रसह्य परिगृह्यतां || यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबल परिग्रहाः॥

॥Sloka meanings||

तदेव अत्र संदेहः न -
there is no doubt
प्रसह्य परिगृह्यतां -
may be captured with force
सेनाग्रगाः सर्वे -
O army generals all of you are
महाबलपरिग्रहाः -
of immense power

||Sloka summary||

"There is no doubt. You are of immense power. He may be captured with force.".||46.09||

||Sloka 46.10||

सवाजिरथमातंगाः स कपिः शास्यतामिति॥
नावमान्यो भवद्भिश्च हरिर्धीरपराक्रमः॥46.09||

स॥सवाजिरथमातंगाः स कपिः शास्यतामिति। स हरिः धीरपरिक्रमः भवद्भिः न अवमान्यः च॥

Govindaraja Tika says - नावमान्यो हरिद्भिश्च हरिर्धीरपराक्रमः इति अत्र त्रयोदश श्लोकाः गताः । अयं चतुर्दससहस्रस्य आदिः।धी इति गायत्र्या चतुर्दश अक्षरं।

'नावमान्यो हरिद्भिश्च हरिर्धीरपराक्रमः' etc , this is the start of the fourteenth thousand of Slokas. This Sloka has the fourteenth syllable of Gayatri , namely 'धी' in the word "धीरपराक्रमः".

||Sloka meanings||

सवाजिरथमातंगाः -
having forces with elephants' horses and chariots
स कपिः शास्यतामिति-
you capture the Vanara.
स हरिः धीरपरिक्रमः -
that Vanara is of heroic strength
भवद्भिः न अवमान्यः च -
should not be insulted by you

||Sloka summary||

"There is no doubt. He may be captured with force. The warrior of heroic strength should not be insulted".||46.09||

Because this is the first Sloka of the fourteenth thousand, with the fourteenth letter of Gayatri, it is considered as a Mantra. As a Mantra it can be used for meditation etc.

||Sloka 46.11||

दृष्टा हि हरयः पूर्वं मया विपुलविक्रमाः।
वाली च सह सुग्रीवो जांबवंश्च महाबलः॥46.11||

स॥ पूर्वं मया विपुलविक्रमाः महाबलः वाली च जांबवंतः सुग्रीवः सह हरयः दृष्टा ||

||Sloka meanings||

पूर्वं मया दृष्टा -
earlier I have seen
विपुलविक्रमाः महाबलः -
immensely powerful mighty
वाली च जांबवंतः सुग्रीवः सह हरयः -
Vanaras like Vali , Jambavan, and Sugriva.

||Sloka summary||

"Earlier I have seen immensely powerful mighty Vanaras like Vali , Jambavan, and Sugriva."||46.11||

||Sloka 46.12||

नीलः सेनापतिश्चैव ये चान्ये द्विविदादयः।
नैवं तेषां गतिर्भीमान तेजो न पराक्रमः॥46.12||

स॥ नीलः द्विविदादयः अन्ये सेनापतिः च तेषां गतिः न एवं तेजः पराक्रमः न॥

॥Sloka meanings||

नीलः द्विविदादयः -
Nila Dvivida
अन्ये सेनापतिः च -
other army generals too
तेषां गतिः न एवं -
their speed is not like this
तेजः पराक्रमः न -
nor the luster or Valor

||Sloka summary||

"Nila Dvivida and other army generals too. They do not have his speed or valor." ||46.12||

||Sloka 46.13||

नमतिर्न बलोत्साहौ न रूपपरिकल्पनम्।
महत्सत्त्व मिदं ज्ञेयं कपिरूपं व्यवस्थितम्॥46.13||
प्रयत्नं महदास्थाय क्रियता मस्य निग्रहः।

स॥ न मतिः बलः उत्साहः न रूपपरिकल्पनं | इदं कपिरूपं व्यवस्थितं महत् सत्त्वं ज्ञेयं || महत् प्रयत्नं आस्थाय अस्य निग्रहः क्रियतां॥

॥Sloka meanings||

न मतिः बलः उत्साहः -
not that intellect, not that strength and energy o
न रूपपरिकल्पनं -
nor that ability to change form at will
इदं कपिरूपं व्यवस्थितं -
this one in the form of a Vanara
महत् सत्त्वं ज्ञेयं -
know him to be a great being
महत् प्रयत्नं आस्थाय -
using extraordinary efforts
अस्य निग्रहः क्रियतां -
he should be captured

||Sloka summary||

" Not that intellect, not that strength and energy or the ability to change form at will. This great being has taken the form of a Vanara. You have to put extraordinary efforts to capture him".||46.13||

||Sloka 46.14||

कामं लोकास्त्रयः सैंद्राः ससुरासुरमानवाः |
भवता मग्रतः स्थातुं न पर्याप्ता रणाजिरे॥46.14||

स॥ स इंद्राः स सुरासुरमानवाः त्रयः लोकाः रणाजिरे भवताम् अग्रतः स्थातुं न पर्याताः कामम्॥

॥Sloka meanings||

स इंद्राः स सुरासुरमानवाः -
along with Indra and all Suras Asuras and Manavas
त्रयः लोकाः -
in the three words
रणाजिरे भवताम् अग्रतः स्थातुं -
to stand in front of you in a battle
न पर्याताः कामम् -
there is none is true

||Sloka summary||

"Along with Indra and all Suras Asuras and Manavas there is no one in the three worlds who is competent to stand in front of him."||46.14||

||Sloka 46.15||

तथापि तु नयज्ञेन जय माकांक्षता रणे॥46.15||
अत्मा रक्ष्यः प्रयत्नेन युद्धसिद्दिर्हि चंचला।

स॥ तथापि तु रणे जयं आकांक्षया प्रयत्नेन आत्मा रक्ष्यः | युद्धसिद्धिः चंचलाः॥

॥Sloka meanings||

तथापि तु रणे जयं आकांक्षया -
even so desiring victory in the battle
प्रयत्नेन आत्मा रक्ष्यः -
make all efforts to protect your self
युद्धसिद्धिः चंचलाः -
result of battle is uncertain

||Sloka summary||

" Even so desiring victory in the battle make all efforts to protect yourself. The result of battle is uncertain".||46.15||

With Kinkaras, Jambumali and even the seven ministers' sons being killed, Ravana is wondering about the Vanara, who seems to be more powerful than Vali or Sugriva

||Sloka 46.16, 17||

ते स्वामि वचनं सर्वे प्रतिगुह्य महौजसः॥46.16||
समुत्पेतुर्महावेगा हुताशसमतेजसः।

रथैर्मत्तैश्च मातंगैर्वाजिभिश्च महाजनैः॥46.17||
शस्त्रैश्च विविधैः तीक्ष्णैः सर्वैश्चोपचिता बलैः।

स॥ महौजसः हुताश सम तेजसः ते सर्वे स्वामिवचनं प्रतिगृह्य महावेगाः रथैः मत्तैः मातंगैः महाजवैः वाजिभिश्च तीक्ष्णैः विविधैः शस्त्रैः सर्वे बलैः उपचिताः समुत्पेतुः॥

॥Sloka meanings||

महौजसः महावेगाः -
powerful ones, those who are swift
हुताश सम तेजसः -
resplendent like the sacrificial fire
ते सर्वे स्वामिवचनं प्रतिगृह्य-
all of them taking the leader's words
रथैः मत्तैः मातंगैः महाजवैः वाजिभिश्च -
of chariots , intoxicated elephants, with horses of great speed
तीक्ष्णैः विविधैः शस्त्रैः -
with many kinds of sharp weapons
सर्वे बलैः उपचिताः -
collecting a strong army
महावेगाः समुत्पेतुः -
moved forth together

||Sloka summary||

"Those powerful ones who are swift, resplendent like the sacrificial fire, taking the leader's words moved together with their army of chariots , intoxicated elephants, with horses of great speed, and many kinds of sharp weapons", ||46.17||

||Sloka 46.18||

ततस्तं ददृशुर्वीरा दीप्यमानं महाकपिम्।
रस्मिमंतमिवोद्यंतं स्वतेजोरश्मिमालिनम्।
तोरणस्थं महोत्साहं महासत्त्वं महाबलम्॥46.18||

स॥ ततः वीराः स्वतेजोरस्मिमालिनं उद्यंतं रस्मिमंतं इव दीप्यमानं तोरणस्थं महोत्साहं महासत्त्वं महाबलं तं महाकपिं ददृशुः॥

॥Sloka meanings||

ततः वीराः - then those heroes
स्वतेजोरस्मिमालिनं -
shining by his own effulgence
उद्यंतं रस्मिमंतं इव दीप्यमानं -
rising and shining like a Sun
तोरणस्थं - perched on the archwayन
महोत्साहं महासत्त्वं महाबलं -
with great agility, intelligent one endowed with great strength
तं महाकपिं ददृशुः -
saw that great Vanara

||Sloka summary||

"Then the heroes saw Hanuman, the great Vanara the mighty intelligent being, shining by his own effulgence, rising and shining like a Sun, perched on the archway."||46.18||

||Sloka 46.19||

महामतिं महावेगं महाकायं महाबलम्
तं समीक्ष्यैव ते सर्वे दिक्षु सर्वास्ववस्थिताः॥46.19||
तैस्तैः प्रहरणैर्भीमैरभिपेतुः ततस्ततः।

स॥ महामतिं महावेगं महाकायं महाबलं तं समीक्ष्यैव ते सर्वे सर्वा दिक्षुः तैः तैः ततः ततः भीमैः प्रहरणैः अभिपेतुः व्यवस्थिताः ||

||Sloka meanings||

तं समीक्ष्यैव -looking at him
महामतिं महावेगं -
who is highly intelligent, speedy?
महाकायं महाबलं -
who is mighty and is with huge form?
ते सर्वे सर्वा दिक्षुः ततः ततः व्यवस्थिताः-
all of them, positioned in all directions, here and there
तैः तैः - with their
भीमैः प्रहरणैः अभिपेतुः व्यवस्थिताः-
fearsome weapons attacked

||Sloka summary||

"Looking at him who is highly intelligent, speedy, mighty and is with huge form, they positioned themselves in with different fearsome weapons here and there in all directions. Then they attacked him." ||46.19||

||Sloka 46.20||

तस्य पंचायसाः तीक्ष्णाः शिताः पीतमुखाः शराः॥46.20||
शिरस्युत्पलपत्राभा दुर्धरेण निपातिताः।

स॥पंच तीक्ष्णाः शिताः पीतमुखाः उत्पलपत्राभाः आयसाः शराः तस्य शिरस्यु दुर्धरेण निपातिताः ||

||Sloka meanings||

पंच तीक्ष्णाः शिताः पीतमुखाः उत्पलपत्राभाः -
five arrows with polished yellow tips shining like petals of lilies
आयसाः शराः -
made of iron with powerful sharp steel shafts
दुर्धरेण तस्य शिरस्यु निपातिताः -
pierced his head by Durdhara

||Sloka summary||

"Five arrows made of iron with powerful sharp steel shafts and polished yellow tips by Durdhara pierced his head, they were like shining like petals of lilies (for Hanuman)."

||Sloka 46.21||
"
स तैः पंचभिराविद्धः शरैः शिरसि वानरः॥46.21||
उत्पपात नदन् व्योम्नि दिशो दश विनादयन्।

स॥सः वानरः तैः पंचभी शरैः शिरसि आविद्धः नदन् दशदिशः विनादयन् व्योम्नि उत्पपात॥

॥Sloka meanings||

सः वानरः - that Vanara
तैः पंचभी शरैः शिरसि आविद्धः -
hit by the five of the arrows in the head
नदन् दशदिशः विनादयन् -
making a loud noise in all directions
व्योम्नि उत्पपात -
jumped up into the sky.

||Sloka summary||

"That Vanara hit by the five of them in the head , making a loud noise in all directions jumped up into the sky."||46.21||

||Sloka 46.22||

ततस्तु दुर्धरो वीरः सरथः सज्यकार्मुकः॥46.22||
किरण् शतशतैः तीक्ष्णैरभिपेदे महाबलः।

स॥ ततः महाबलः दुर्धरः सरथः सज्यकार्मुकः तीक्ष्णैः शरशतैः किरण् अभिपेदे॥

॥Sloka meanings||

ततः महाबलः दुर्धरः -
then the powerful Durdhara
सरथः सज्यकार्मुकः -
mounted on his chariot with the string fastened to his bow
तीक्ष्णैः शरशतैः किरण् अभिपेदे -
hit him with hundreds of sharp arrows

||Sloka summary||

"Then the powerful Durdhara mounted on his chariot hit him with hundreds of sharp arrows."||46.22||

||Sloka 46.23||

स कपिर्वारयामास तं व्योम्नि शरवर्षिणम्॥46.23||
सृष्टिमंतं पयोदांते पयोदमिव मारुतः।

स॥ स कपिः व्योम्नि शरवर्षिणं तं पयोदांते वृष्टिमंतं पयोदं मारुतः इव वारयामास॥

Rama Tika says- पयोदान्ते वर्षान्तकाले वृष्टिमन्तं पयोदमिव

||Sloka meanings||

स कपिः व्योम्नि -
that Vanara in the sky
तं पयोदांते वृष्टिमंतं पयोदं मारुतः इव-
like wind keeps clouds from raining showers
मारुतः इव शरवर्षिणं वारयामास -
kept away the shower of arrows like wind

||Sloka summary||

"That Vanara in the sky kept away the shower of arrows like wind keeps away the rain bearing clouds from raining." ||46.23||

||Sloka 46.24||

अर्ध्यमानः ततस्तेन दुर्धरेणानिलात्मजः॥46.24||
चकार कथनं भूयो व्यवर्थत च वेगवान् |

स॥ तेन दुर्धरेन अर्ध्यमानः अनिलात्मजः ततः कदनं चकार। वेगवान् भूयः व्यवर्धत॥

॥Sloka meanings||

तेन दुर्धरेन अर्ध्यमानः -
being attacked by Durdhara
अनिलात्मजः ततः कदनं चकार -
the son of wind god fought the battle
वेगवान् भूयः व्यवर्धत -
he again speedily increased his size

||Sloka summary||

"Being attacked by Durdhara, the son of wind god fought the battle. Speedily he again increased his size."||46.24||

||Sloka 46.25||

सदूरं सहसोत्पत्य दुर्दरस्य रथे हरिः॥46.25||
निपपात महावेगो विद्र्युद्राशिर्गिराविव।

स॥ स हरिः सहसा उत्पत्य महावेगः गिरौ विद्युत् राशिः इव दुर्धरस्य रथे निपपात॥

॥Sloka meanings||

स हरिः सहसा उत्पत्य -
that Vanara leaping up very fast
गिरौ विद्युत् राशिः इव -
like a lightning on a mountain.
महावेगः दुर्धरस्य रथे निपपात -
fell on Durdhara's chariot with high speed

||Sloka summary||

"That Vanara having grown very fast, fell on the chariot like a lightning on a mountain."||46.25||

||Sloka 46.26||

ततः स मधिताष्टाश्वं रथं भग्नाक्षकूबरम्॥46.26||
विहायन्यपतद्भूमौ दुर्धरः त्यक्त जीवितः।

स॥ ततः सः मथिताष्टाश्वं भग्नाक्षकूबरं रथं विहाय त्यक्तजीवितः भूमौ न्यपतत् ||
'
||Sloka meanings||

ततः सः - then he (Durdhara)
मथिताष्टाश्वं भग्नाक्षकूबरं रथं विहाय -
left the chariot destroyed with eight horses killed and the axle broken
त्यक्तजीवितः भूमौ न्यपतत् -
lost his life and fell down on the ground

||Sloka summary||

"Then he ( Durdhara) lost the chariot with eight horses killed and the axle broken, lost his life and fell down on the ground."||46.26||

||Sloka 46.27||

तं विरूपाक्षयूपाक्षौ दृष्ट्वा निपतितं भुवि॥46.27||
संजातरोषौ दुर्दर्षावुत्पेततुररिंदमौ।

स॥ दुर्धर्षौ अरिंदमौ विरूपाक्षयूपाक्षौ भुवि निपातितं तं दृष्ट्वा संजातरोषौ उत्पेतुः॥

॥Sloka meanings||

दुर्धर्षौ अरिंदमौ विरूपाक्षयूपाक्षौ -
the unassailable crushers of enemies Virupaksha and Yupaksha
भुवि निपातितं तं दृष्ट्वा-
seeing Durdhara fallen to the ground
संजातरोषौ उत्पेतुः -
thus enraged jumped up.

||Sloka summary||

"The unassailable crushers of enemies Virupaksha and Yupaksha seeing Durdhara fallen to the ground, thus enraged jumped up." ||46.27||

||Sloka 46.28||

स ताभ्यां सहसोत्पत्य विष्ठितो विमलेंबरे॥46.28||
मुद्गराभ्यां महाबाहु र्वक्षस्यभिहितः कपिः।

स॥ विमले अंबरे तिष्ठितः महाबाहुः सः महाकपिः ताभ्यां सहसा उत्पत्य मुद्गराभ्यां वक्षसि अभिहितः॥

॥Sloka meanings||

विमले अंबरे तिष्ठितः -
standing the sky
महाबाहुः सः महाकपिः -
great Vanara with powerful arms
ताभ्यां सहसा उत्पत्य -
by those two who flew up in the sky speedily
मुद्गराभ्यां वक्षसि अभिहितः -
hit on the chest with iron hammers

||Sloka summary||

"The great Vanara with powerful arms standing in the sky was hit by both of them on the chest with iron hammers." ||46.28||

||Sloka 46.29||

तयोर्वेगवतोर्वेगं विनिहत्य महाबलः॥46.29||
निपपात पुनर्भूमौ सुपर्ण समविक्रमः।

स॥ महाबलः सुपर्णसम विक्रमः वेगवतोः तयोः वेगं विनिहत्य पुनः भूमौ निपपात॥

॥Sloka meanings||

महाबलः सुपर्णसम विक्रमः -
the mighty one, equal to Suparna in valor
वेगवतोः तयोः वेगं विनिहत्य -
resisting those two speedy ones
पुनः भूमौ निपपात - again fell on the ground

||Sloka summary||

" The mighty one with the speed of Suparna, while resisting those two speedy ones, again fell on the ground" ||46.29||

||Sloka 46.30||

स सालवृक्ष मासाद्य त मुत्पाट्य च वानरः॥46.30||
ता वुभौ राक्षसौ वीरौ जघान पवनात्मजः।'

स॥ वानरः सः पवनात्मजः सालवृक्षं आसाद्य तं उत्पाट्य तौ उभौ वीरौ राक्षसौ जघान॥

॥Sloka meanings||

वानरः सः पवनात्मजः -
Vanara, the son of wind god
सालवृक्षं आसाद्य तं उत्पाट्य -
seized a Sala tree.
Uprooting the same
तौ उभौ वीरौ राक्षसौ जघान -
killed the two Rakshasa warriors.

||Sloka summary||

"The Vanara, the son of wind god, seized a Sala tree. Uprooting the same, killed the two Rakshasa warriors." ||46.30||

||Sloka 46.31,32||

ततः तां स्त्रीन् हतान् ज्ञात्वा वानरेण तरस्विना॥46.31||
अभिपेदे महावेगः प्रसह्या प्रघसो हरिं।
भासकर्णश्च संक्रुद्धः शूलमादाय वीर्यवान्॥46.32||

स॥ततः तरस्विना वानरेन तान् त्रीन् हतान् ज्ञात्वा प्रघसः महावेगः प्रसह्या अभिपेदे | वीर्यवान् भासकर्णः च संकृद्धः शूलं आदाय॥

॥Sloka meanings||

ततः तरस्विना वानरेन -
by the swift Vanara
तान् त्रीन् हतान् ज्ञात्वा -
knowing that the three generals have been killed
प्रघसः महावेगः प्रसह्या अभिपेदे -
Praghasa who moves with great speed violently attacked.
वीर्यवान् भासकर्णः च -
courageous Bhasakarna too
संकृद्धः शूलं आदाय -
being enraged brought the spear.

||Sloka summary||

"Then knowing that the three generals have been killed by the Vanara, Praghasa who moves with great speed violently attacked. The courageous Bhasakarna too enraged brought the spear." ||46.31,32||

||Sloka 46.33||

एकतः कपिशार्दूलं यशस्विनमवस्थितम्।
पट्टिसेन शिताग्रेण प्रघसः प्रत्ययोधयत्॥46.33||
भासकर्णश्च शूलेन राक्षसः कपिसत्तमम्।

स॥ यशस्विनं कपिशार्दूलं एकतः अवस्थितं तं प्रघसः शिताग्रेण पट्टिसेन कपिसत्तमं प्रत्ययोधयत् भासकर्णः राक्षसः शूलेन॥

॥Sloka meanings||

तं यशस्विनं कपिशार्दूलं -
that renowned, tiger among the Vanara's
एकतः अवस्थितं प्रघसः शिताग्रेण पट्टिसेन -
Praghasa on the one side with a sharp crowbar
भासकर्णः राक्षसः शूलेन -
Bhasakarna the Rakshasa with a spear
कपिसत्तमं प्रत्ययोधयत् -
attacked the best of Vanaras

||Sloka summary||

"The renowned, tiger among the Vanaras on the one side was attacked by Praghasa with sharp crowbar, Bhasakarna the Rakshasa attacked with a spear." ||46.33||

||Sloka 46.34||

स ताभ्यां विक्षतैर्गात्रैरसृग्दिग्थ तनूरुहः॥46.34||
अभवत् वानरः क्रुद्धो बालसूर्य समप्रभः।

स॥ ताभ्यां विक्षतैः गात्रैः असृग्धितनूरुहः सः वानरः बालसूर्यसमप्रभः कृद्धः अभवत्॥

॥Sloka meanings||

ताभ्यां विक्षतैः गात्रैः असृग्धितनूरुहः -
with wounded limbs by both of them, his body was smeared with blood
सः वानरः बालसूर्यसमप्रभः -
Vanara was shining like a rising Sun
कृद्धः अभवत् -
became very angry

||Sloka summary||

"Attacked by both of them with his body smeared with blood the Vanara shining like a rising Sun became angry." ||46.34||

||Sloka 46.35||

समुत्पाट्य गिरेः शृंगं समृगव्याळपादपम्॥46.35||
जघान हनुमान्वीरौ राक्षसौ कपिकुंजरः।

स॥ कपिकुंजरः वीरः हनुमान् समृगव्यालपादपम् गिरे शृंगं समुत्पाट्य राक्षसौ जघान॥

॥Sloka meanings||

कपिकुंजरः वीरः हनुमान् -
Hanuman, the best of Vanaras
समृगव्यालपादपम् -
along with all animals and trees
गिरे शृंगं समुत्पाट्य -
plucked the peak of a mountain
राक्षसौ जघान -
killed both the Rakshasas

||Sloka summary||

"Hanuman, the best of Vanaras, plucked the peak of a mountain along with all animals and trees, using the same killed both the Rakshasas." ||46.35||

||Sloka 46.36||

ततस्तेष्ववसन्नेषु सेनापतिषु पंचसु॥
बलं च तदवशेषं च नाशयामास वानरः॥46.36||

स॥ ततः तेषु पंचसु सेनापतिषु अवसन्नेषु वानरः तत् अवशेषं बलं नाशयामास॥

॥Sloka meanings||

ततः तेषु पंचसु सेनापतिषु अवसन्नेषु -
after the five generals were killed
वानरः तत् अवशेषं बलं नाशयामास -
Vanara then started to destroy the rest of the forces.वानरुडु .

||Sloka summary||

"After the five generals were killed , the Vanara then started to destroy the rest of the forces." ||46.36||

||Sloka 46.37||

अश्वैरश्वान् गजैर्नागान् योधैर्योधान् रथै रथान्।
सकपिर्नाशयामास सहस्राक्ष इवासुरान्॥46.37||

स॥ स कपिः सहस्राक्षः असुरान् इव अश्वैः अश्वान् गजैः नागान् योधैः योधान् रथैः रथान् नासयामास॥

॥Sloka meanings||

स कपिः सहस्राक्षः असुरान् इव -
like Indra destroying the Asuras
अश्वैः अश्वान् गजैः नागान् -
horses with horses, the elephants with elephants
योधैः योधान् रथैः रथान् -
the warriors with warriors, the chariots with chariots
नाशयामास - started destroying

||Sloka summary||

"Like Indra destroying the Asuras, the Vanara started destroying, the horses with horses, the elephants with elephants, the warriors with warriors, the chariots with chariots." ||46.37||

||Sloka 46.38||

हतैर्नागैश्च तुरगैर्भग्नाक्षैश्च महारथैः।
हतैश्च राक्षसैर्भूमीरुद्दमार्गा समंततः॥46.38||

स॥ हतैः नागैः तुरगैः भग्नाक्षैः महारथैश्च हतैः राक्षसः भूमिः समन्ततः रुद्धमार्गा॥

॥Sloka meanings||

हतैः नागैः तुरगैः -
with dead elephants, horses,
भग्नाक्षैः महारथैश्च-
with broken chariots
हतैः राक्षसः -
with dead Rakshasas
भूमिः समन्ततः रुद्धमार्गा -
the whole ground was filled up

||Sloka summary||

"With dead elephants, horses, broken chariots, and the dead Rakshasas the whole ground was filled up." ||46.38||

||Sloka 46.39||

ततः कपिस्तान् ध्वजिनीपतीन् रणे
निहत्य वीरान् सबलान् सवाहनान्।
समीक्ष्य वीरः परिगृह्य तोरणं
कृतक्षणः काल इव प्रजाक्षये॥46.39||

स॥ ततः वीरः कपिः वीरान् सबलान् स वाहनान् तान् ध्वजिनिपतीन् रणे निहत्य समीक्ष तोरणं परिगृह्य प्रजाक्षये कालः इव कृतक्षणः॥

Tilaka Tika says- ध्वजनीपतीन् सेनापतीन्, परिगृह्य आश्रित्य स्थित इति शेषः।

॥Sloka meanings||

ततः वीरः कपिः - then the hero Vanara
वीरान् सबलान् स वाहनान् -
heroes with their forces and their vehicles
सैन्यबलमुलतो कूडिन वाहनमुलतो कूडिन आ वीरुलनु
तान् ध्वजिनिपतीन् रणे निहत्य -
having killed the generals in the battle
समीक्ष तोरणं परिगृह्य -
reviewing the same went back to the archway
प्रजाक्षये कालः इव कृतक्षणः -
much like the Time bent on destroying the humanity for a moment

||Sloka summary||

"Then the hero Vanara having killed the generals along with their forces and vehicles and reviewing the same went back to the archway much like the Time bent on destroying the humanity." ||46.39||

Thus ends Sarga forty-six of Sundarakanda of Ramayana the first poem ever composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे षट्चत्त्वारिंशस्सर्गः ||

|| ओम् तत् सत्॥