|| om tat sat||

Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English
Sundarakanda
Sarga 5
అథ పంచమ స్సర్గః

Fifth Sarga is about Hanuman's search . As he entered Lanka, moon was rising , spreading his light all over as if to help Hanuman in his search. Hanuma then comes across Lankini and over comes her. Defeated by Hanuma , Lankini gives way to Hanuma. Then we hear that Hanuma entered the palace complex of Ravana at the end of fourth Sarga. Time has been moving and it is now mid night. Fifth Sarga starts with description of Moon at the midpoint of the sky.

Like the soothing rays of Moon, the Slokas of the fifth Sarga have a lilting flow with rhyming lines. This Sarga is the most beautiful Sarga to read and enjoy.

In the following we will be quoting from Tika Traya mentioned before. Tika Traya in Sanskrit elaborates the Sloka again Sanskrit typically adding a word of elaboration in Sanskrit for each word thus removing the ambiguity faced by translators where in a word has many meanings.

॥Sloka 5.01॥

తతస్స మధ్యంగత మంశుమన్తమ్
జ్యోత్స్నావితానం మహదుద్వమన్తమ్|
దదర్శ ధీమాన్దివి భానుమన్తమ్
గోష్ఠే వృషం మత్తమివ భ్రమన్తమ్||5.01||

స|| తతః సః ధీమాన్ మధ్యం గతం అంశుమంతం ఉద్యమంతం మహత్ జ్యోత్స్నావితానమ్ దివి భానుమంతం గోష్ఠే భ్రమంతం వృషమివ దదర్శ||

Rama Tilaka says - తతః అన్తఃపుర ప్రవేశానన్తరంధీమాన్ సః హనుమాన్ మధ్యం తారాగణమన్తః గతం ప్రాప్తం, భానుమన్తం సూర్యమివ జ్యోత్స్నావితానం చన్ద్రికా విస్తారం భువి ఉద్వమన్తం గోష్ఠే భ్రమన్తం వృషమివ అంశుమన్తం చన్ద్రమసం దదర్శ॥ - The Sloka meanings that follow are in line with the above.

||Sloka meanings||

తతః సః ధీమాన్ -
then that intelligent Hanuman
మధ్యం గతం అంశుమంతం -
the Moon risen to the middle of the sky
మహత్ జ్యోత్స్నావితానమ్ ఉద్యమంతం-
spreading great canopy of light
దివి భానుమంతం -
like the Sun in the sky
గోష్ఠే భ్రమంతం వృషమివ -
intoxicated bull moving about in a stable
దదర్శ - saw

||Sloka summary||

"Then that intelligent Hanuman saw the luminous lord, the Moon, who has risen to the middle of the sky spreading a canopy of light like the Sun in the sky. He( Moon) was looking like an intoxicated mighty bull in the cowshed (amidst a herd of cows)." ||5.01||

॥Sloka 5.02॥

లోకస్య పాపాని వినాశయన్తమ్
మహోదధిం చాపి సమేధయన్తమ్|
భూతాని సర్వాణి విరాజయన్తమ్ దదర్శ శీతాంశుమథాభియాన్తమ్||5.02||

స|| అథ అభియాన్తం లోకస్య పాపాని వినాశయన్తం మహోదద్ధిం సమేధయంతం చాపి సర్వాణి భూతాని విరాజయన్తం శీతాంశుం దదర్శ||

||Sloka meanings||

లోకస్య పాపాని వినాశయన్తం -
warding off the evils of the world
మహోదద్ధిం సమేధయంతం-
augmenting the ocean to swell
సర్వాణి భూతాని విరాజయన్తం -
illuminating the whole world
అథ అభియాన్తం శీతాంశుం దదర్శ -
saw the Moon moving forward

||Sloka summary||

"Then the Hanuman moving forward saw the Moon spreading his light as if to ward off the world's agony, augmenting the ocean to swell, and illuminating all the creatures". ||5.02||

Govindaraja in his Tika adds that Hanuma entered Lanka at the time of sunset and Moon rise; Now it is midnight as he reaches Ravana's palace.

||Sloka 5.03॥

యా భాతి లక్ష్మీర్భువిమన్దరస్థా
తదా ప్రదోషేశు చ సాగరస్థా|
తథైవ తోయేషు చపుష్కరస్థా
రరాజ సా చారునిశాకరస్థా ||5.03||

స|| భువి యా మందరస్థా లక్ష్మీః భాతి తథా ప్రదోషేషు సాగరస్థా తథా తోయేషు పుష్కరస్థా సా చారునిశాకరస్థా దదర్శ||

Rama Tilaka says - 'భువి పృథివ్యాం మధ్యే యా లక్ష్మీ మన్దరస్థా సతీ యథా భాతి ప్రకాశతే, ప్రదోషేషు చ సాగరస్థా యా యథా ప్రకాశతే, తోయేషు చ పుషకరస్థా సతీ యా యథా ప్రకాశతే , సా చారునిరాకరస్థా సతీ తథైవ రరాజ|| This is simply an elaboration. The word meanings below follow the elaboration.

||Sloka meanings||

భువి యా మందరస్థా లక్ష్మీః భాతి -
like the splendor found on the Mandara Mountain on th earth
తథా ప్రదోషేషు సాగరస్థా -
like the splendor found in the ocean at the time of twilight
తథైవ తోయేషు చపుష్కరస్థా-
like the splendor found in the water on the lotus leaf
రరాజ సా చారునిశాకరస్థా -
moon shone with the same splendor

||Sloka summary||

"The splendor of the Moon was seen like the splendor found on the Mandara mountain , like the splendor found on the ocean at dusk, like the splendor found in the water on the lotus leaves in the lakes."||5.03||

||Sloka 5.04॥

శ్లో|| హంసోయథా రాజత పఞ్జరస్థః
సింహో యథా మందరకందరస్థః|
వీరో యథా గర్విత కుఞ్జరస్థః
చంద్రోఽపి బభ్రాజ తథాంబరస్థః||5.04||

స||యథా రాజతపంజరస్థాః హంసః యథా మందరకన్దరస్థః సింహః యథా గర్విత కుంజరస్థః వీరః తథా అంబరస్థః చంద్రః అపి భభ్రాజ ||

||Sloka meanings||

యథా రాజతపంజరస్థాః హంసః -
like the swan in the silver cage
యథా మందరకన్దరస్థః సింహః -
like the Lion in the cave on the mountain Mandara
యథా గర్విత కుంజరస్థః వీరః -
like the proud hero sitting on an elephant.
తథా అంబరస్థః చంద్రః అపి భభ్రాజ
ఆకాశములో నున్న చంద్రుడు కూడా విరాజిల్లెను
the Moon in the sky also shone

||Sloka summary||

"The Moon shone like the swan in the silver cage, like the Lion in the cave on the mountain Mandara, like the proud hero sitting on an elephant." ||5.04||

||Sloka 5.05॥

శ్లో|| స్థితః కకుద్మానివ తీక్ష్ణ శృఙ్గో
మహాచలశ్వేత ఇవోచ్ఛశృఙ్గః|
హస్తీవ జాంబూనద బద్ధశృఙ్గో
రరాజ చంద్రః పరిపూర్ణశృఙ్గః||5.05||

స|| పరిపూర్ణ శృంగః చంద్రః తీక్ష్ణశృంగః స్థితః కకుద్మానివ, శ్వేతః ఉచ్చశృంగః మహాచలః (ఇవ) జామ్బూనద బద్ధశృంగః హస్తి ఇవ రరాజ||

||Sloka meanings||

తీక్ష్ణశృంగః స్థితః కకుద్మానివ -
looking like a bull with sharp horns
శ్వేతః ఉచ్చశృంగః మహాచలః (ఇవ) -
like the Himalayas with its white peaks
జామ్బూనద బద్ధశృంగః హస్తి ఇవ -
like an elephant with its gold-plated tusks.
పరిపూర్ణ శృంగః చంద్రః రరాజ -
The full moon with its horn like spot was shining

||Sloka summary||

"The full moon with its horn like spot was looking like a bull with sharp horns, like the Himalayas with its white tall peaks, like an elephant with its gold-plated tusks." ||5.05||

||Sloka 5.06॥

వినష్ట శీతాంబుతుషార పఙ్కో
మహాగ్రహగ్రాహ వినష్ఠ పఙ్కః|
ప్రకాశ లక్ష్మ్యాశ్రయనిర్మలాఙ్కో
రరాజ చంద్రో భగవాన్ శశాఙ్కః ||5.06||

స||వినష్ట శీతాంబు తుషారపంకః మహాగ్రహాగ్రాహ వినష్ట పంకః ప్రకాశ లక్ష్మ్యాశ్రయ నిర్మలాంకః శశాంకః భగవాన్ చంద్రః రరాజ||

వినష్ట శీతాంబు తుషారపంకః -
graceful radiance like the shining water drops on the lotus leaf rid of its dew
మహాగ్రహాగ్రాహ వినష్ట పంకః -
one resplendent with the removal of moral impurities by the great planets.
చంద్రః ప్రకాశ లక్ష్మ్యాశ్రయ నిర్మలాంకః - the Moon with its stain shone
భగవాన్ చంద్రః రరాజ - The Moon with its stain shone

||Sloka summary||

"The Moon with its stain shone with graceful radiance like the shining water drops on the lotus leaf rid of its dew, or the one resplendent with the removal of moral impurities by the great planets."||5.06||

Here Moon has been referred to as, 'భగవాన్ చన్ద్రః'; In the second Sarga we heard that , moon spread his rays spreading light everywhere as if to help Hanuman in his search for Sita. In life whenever a help appears unasked for , it is common to attribute it to the Supreme being. Poet is probably referring to Moon too as Bhagavan in that context.

||Sloka 5.07॥

శ్లో|| శిలాతలం ప్రాప్య యథా మృగేన్ద్రో
మహారణం ప్రాప్య యథా గజేన్ద్రః|
రాజ్యం సమాసాద్య యథా నరేన్ద్రః
తథాప్రకాశో విరరాజ చంద్రః||5.07||

స|| శిలాతలం ప్రాప్య యథా మృగేన్ద్రః మహారణం ప్రాప్య యథా గజేన్ద్రః రాజ్యం సమాసాద్య యథా నరేణ్ద్రః తథా ప్రకాశః చంద్రః రరాజ||

||Sloka meanings||

శిలాతలం ప్రాప్య యథా మృగేన్ద్రః -
like the king of animals on the top of a rock
మహారణం ప్రాప్య యథా గజేన్ద్రః -
like the lord of the elephants in the deep forest
రాజ్యం సమాసాద్య యథా నరేన్ద్రః -
like the king who regained his kingdom
తథాప్రకాశో విరరాజ చంద్రః - similarly Moon shone with brilliance.

||Sloka summary||

"The Moon shone bright like the lion, the king of animals on the top of a rock. He shone like the lord of the elephants in the deep forest, and like the king who regained his kingdom." ||5.07||

||Sloka 5.08॥

ప్రకాశ చన్ద్రోదయ నష్ఠదోషః
ప్రవృత్తరక్షః పిసితాశదోషః|
రామాభిరామేరితిచిత్తదోషః
స్వర్గ ప్రకాశో భగవాన్ ప్రదోషః||5.08||

స|| యదా భగవాన్ ప్రదోషః స్వర్గప్రకాశః తదా చంద్రోదయ ప్రకాశాత్ (తిమిర) దోషః నష్టః ప్రవృత్త రక్షః పిశితాశదోషః రామాభిరామేరితి చిత్త దోషః (భవతి)||

Govindaraja in his Tika says - ప్రకాశ చన్ద్రస్యౌదయేన నష్టః తిమిరం యస్మిన్ సః; ప్రవృద్ధాః రక్షసాం పిశితాశానాం చ దోషః సంచారరూపో యస్మిన్ సః; తథా రామాభిః అభిరామైః కాన్తైశ్చఈరితః త్యక్తః చిత్త దోషః కోపాభిమాన రూపః యస్మిన్; స్వర్గప్రకాశః స్వర్గతుల్యః తద్వదానన్దావహ ఇత్యర్థః | This is elaboration on the faults that go away because of the twilight shine as the moon rises.

||Sloka meanings||

చంద్రోదయ ప్రకాశాత్ (తిమిర) దోషః నష్టః-
with the rise of Moon darkness was dispelled
ప్రవృత్తరక్షః పిసితాశదోషః -
dark deeds of cannibals disappear,
రామాభిరామేరితిచిత్తదోషః -
the love instincts of ladies lost in anger of love are incited.
భగవాన్ ప్రదోషః స్వర్గప్రకాశః -
the Moon at dusk spread his brilliance

||Sloka summary||

"As the Moon at dusk spread his brilliance, then the darkness was dispelled , dark deeds of cannibals disappear, and the love instincts of ladies lost in anger of love are incited." ||5.08||

The thoughts, that darkness was dispelled, the dark deeds of demons came to a halt and even the anger of women was dissipated, are sufficient support for calling Moon light of the twilight time as Bhagavan- says Rama Tilaka Tika.

Earlier Valmiki referred to Moon as " Bhagavan Shashanka".
"रराज चन्द्रो भगवान् शशाङ्कः". In this Sloka Valmiki refers to the night as Bhagavan Pradoshaha." "स्वर्गप्रकाशो भगवान् प्रदोषः"

The moon who was spreading his rays brightening everything,
who was thus aiding the search for Sita is indeed a "Bhagavan". Because he was helping the cause. The knowledge that helps in understanding "Self" and the knowledge that helps in realizing "Self" is auspicious. The knowledge that directs you towards the normal pursuits, the knowledge that pushes towards actions in search of fruits, that knowledge is inauspicious.

Here the Moon aiding the search of Sita is "Bhagavan" Similarly the night that comes in aid of the search for Sita is " Bhagavan". That night, as well as that life, that comes in aid of the search for Sita, is indeed a form of Bhagavan"

That night is auspicious. Indeed when one is in pursuit of a task, all those that aid him are like the Supreme being himself who is making it happen. Valmiki by calling Moon and the night "Bhagavan" makes that point abundantly clear.

||Sloka 5.09॥

తంత్రీస్వనాః కర్ణసుఖాః ప్రవృత్తాః
స్వపయంతి నార్యః పతిభిః సువృత్తా|
నక్తాంచరా శ్చాపి తథా ప్రవృత్తా
నిహర్తు మత్యద్భుతరౌద్రవృత్తాః||5.09||

స|| తంత్రీ స్వనాః కర్ణసుఖాః ప్రవృత్తాః | సువృతాః నార్యః పతిభిః స్వపన్తి| నక్తం చరాః అత్యత్భుత రౌద్రవృత్తాః అపి విహర్తుం ప్రవృత్తాః||

||Sloka meanings||

తంత్రీ స్వనాః కర్ణసుఖాః ప్రవృత్తాః-
Sounds of instruments pleasing to the ears are being heard
సువృతాః నార్యః పతిభిః స్వపన్తి -
Chaste ladies are sleeping with their husbands
నక్తం చరాః అత్యత్భుత రౌద్రవృత్తాః అపి-
The night creatures of very angry nature too
విహర్తుం ప్రవృత్తాః - are going about

||Sloka summary||

"Sounds of instruments pleasing to the ears are being heard. Chaste ladies are sleeping with their husbands. The night creatures began to roam about exhibiting their arrogance." ||5.09||

||Sloka 5.10॥

మత్తప్రమత్తాని సమాకులాని
రథాశ్వభద్రాసన సంకులాని|
వీరశ్రియాచాపి సమాకులాని
దదర్శ ధీమాన్ స కపిః కులాని||5.10||

స|| ధీమాన్ వీరః హనుమాన్ సః శ్రియా సమాకులాని కులాని మత్తప్రమత్తాని చ రథాశ్వభద్రాసన సంకులాని అపి దదర్శ||

||Sloka meanings||

సః శ్రియా సమాకులాని కులాని -
in the houses of those who are prosperous
మత్తప్రమత్తాని చ - those who are intoxicated
రథాశ్వభద్రాసన సంకులాని అపి -
those having chariots, horses and elephants with great seats
ధీమాన్ వీరః హనుమాన్ దదర్శ -
intelligent and valiant Hanuman saw

||Sloka summary||

"Intelligent Hanuman saw in those prosperous houses, those intoxicated with wealth, those who have chariots with comfortable seats, horses and elephants." ||5.10||

||Sloka 5.11॥

పరస్పరం చాధికమాక్షిపన్తి
భుజాంశ్చ పీనానధిక్షిపన్తి|
మత్త ప్రలాపానధివిక్షిపన్తి
మత్తాని చాన్యోన్యమధిక్షిపన్తి||5.11||

స|| (తే) పరస్పరం అధికం అక్షిపన్తి | పీనాన్ భుజాన్ చ అధికం క్షిపన్తి | మత్తప్రలాపాన్ అధి విక్షిపన్తి | మత్తాని అన్యోన్యం అధిక్షిపన్తి చ||

||Sloka meanings||

పరస్పరం అధికం అక్షిపన్తి -
they were ridiculing each other very much
పీనాన్ భుజాన్ చ అధికం క్షిపన్తి -
boisterously patting each other's shoulders
మత్తప్రలాపాన్ అధి విక్షిపన్తి -
indulging in intoxicated blabbering
మత్తాని అన్యోన్యం అధిక్షిపన్తి చ-
quarrelling with each other in intoxication

||Sloka summary||

"They (the Rakshasas in those prosperous houses) were ridiculing each other very much, boisterously patting each other's shoulders, they were indulging in intoxicated blabbering. They were even quarrelling with each other in the intoxication." ||5.11||

||Sloka 5.12॥

రక్షాంసి వక్షాంసి చ విక్షిపన్తి
గాత్రాణి కాన్తాసు చ విక్షిపన్తి |
రూపాణి చిత్రాణి చ విక్షిపన్తి
ధృఢాని చాపాని చ విక్షిపన్తి||5.12||

స|| (తే) వక్షాంసి విక్షిపన్తి కాన్తాసు గాత్రాణి విక్షిపన్తి చ | రక్షాంసి దృఢాని చాపాని విక్షిపన్తి | చిత్రాణి రూపాణి విక్షిపన్తి చ||

||Sloka meanings||

రక్షాంసి - Among the Rakshasas ( some)
వక్షాంసి విక్షిపన్తి -
expanding their chests
కాన్తాసు గాత్రాణి విక్షిపన్తి చ -
sportively touching their women
దృఢాని చాపాని విక్షిపన్తి -
drawing their strong bows
చిత్రాణి రూపాణి విక్షిపన్తి చ -
assuming wonderful forms.

||Sloka summary||

"Among the Rakshasas some were expanding their chests and sportively touching their women. Some were drawing their strong bows, assuming wonderful forms" ||5.12||.

||Sloka 5.13॥

దదర్శ కాన్తాశ్చ సమాలభంత్యః
తథాపరాః తత్ర పునః స్వపన్త్యః|
సురూపవక్త్రాశ్చ తథా హసంత్యః
క్రుద్ధాః పరాశ్చాపి వినిశ్ర్వసంత్యః||5.13||

స|| సమాలభంత్యః కాన్తాః చ తత్ర అపరాః పునః స్వపన్త్యః| తే సురూప వక్త్రాః చ| తథా హసంత్యః క్రుద్ధాః చ|| అపరాః వినిః శ్వసంత్యః||

||Sloka meanings||

సమాలభంత్యః కాన్తాః చ -
some women have their limbs smeared with unguents
తత్ర అపరాః పునః స్వపన్త్యః - some were sleeping
తే సురూప వక్త్రాః చ - some have beautiful countenance
తథా హసంత్యః క్రుద్ధాః చ - some are angry and some are laughing,
అపరాః వినిః శ్వసంత్యః - some others are sighing.

||Sloka summary||

"Among women have their limbs smeared with unguents, some were sleeping, some have beautiful countenance, some are angry and some are laughing, some others are sighing." ||5.13||

||Sloka 5.14॥

మహాగజైశ్చాపి తథా నదద్భిః
సుపూజితైశ్చాపి తథా సుసద్భిః|
రరాజ వీరైశ్చ వినిశ్ర్వసద్భిః
హ్రదోభుజఙ్గై రివ నిశ్ర్వసద్భిః||5.14||

స|| తథా నదద్భిః మహగజైః సుపూజితైః చ , వినిఃశ్ర్వసద్భిః వీరైః చ హ్రదో నిఃశ్వ్రసద్భిః భుజంగైరివ రరాజ||

॥ Sloka meanings॥

తథా నదద్భిః మహగజైః -
there were huge elephants making noise
సుపూజితైశ్చాపి తథా సుసద్భిః -
well revered people, and great ones
వినిఃశ్ర్వసద్భిః వీరైః -
with warriors breathing deeply
హ్రదో నిఃశ్వ్రసద్భిః భుజంగైరివ రరాజ -
it was like a lake full of hissing serpents

||Sloka summary||

"There were huge respected elephants making sounds. There were warriors also sighing like snakes hissing in a lake." ||5.14||

Govindaraja in his Tika says - వినిఃశ్వసద్భిః వీరైః - యుద్ధయోగ్యవీర అలాభాత్ వీరైః | The warriors intent on fighting, not having a chance to fight are sighing. Sounds of their sighs are like the hissing of the snakes in a lake

||Sloka 5.15॥

బుద్ధి ప్రధానాన్ రుచిరాభిదానాన్
సంశ్రద్ధధానాన్ జగతః ప్రధానాన్|
నానావిధాన్ రుచిరాభిదానాన్
దదర్శ తస్యాం పురియాతుధానాన్||5.15||

స|| తస్యామ్ పురీమ్ జగతః ప్రధానాన్ బుద్ధిప్రధానాన్ రుచిరాభిదానాన్ సంశ్రద్ధధానాన్ నానా విధానాన్ రుచిరాభిధానాన్ యాతుధానాన్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

బుద్ధిప్రధానాన్ రుచిరాభిదానాన్ -
intellectuals who were sweet in expression
సంశ్రద్ధధానాన్ నానా విధానాన్ జగతః ప్రధానాన్ -
those who had faith in religion, who were in many ways preeminent ones in the world,
రుచిరాభిధానాన్ యాతుధానాన్ దదర్శ-
those with good practices and lovely names
తస్యామ్ పురీమ్ దదర్శ - saw them in that city

||Sloka summary||

"In that city Hanuman saw intellectuals who were sweet in expression, those who had faith in religion, who were preeminent ones in the world, heroes of different kinds, as well those who follow good practices with lovely names."||5.15||

Rama tilaka says- బుద్ధిప్రధానాన్ అతిబుద్ధిమతః; రుచిరాభిదానాన్ శోభనవచనాన్; సంశ్రద్ధదానాన్ గురువాక్యాదౌ విశ్వాసయుక్తాన్ ; జగతః ఇతసతో గచ్ఛతః నానావిధాన్ యేషామ్ తాన్ ; రుచిరాభిదానాన్ శోభననామ యుక్తాన్ ; ప్రధానాన్ యాతుధానాన్ తస్యాం లంకాయాం దదర్శ॥ This is in line with the translation

||Sloka 5.16॥

ననన్ద దృష్ట్వా స చ తాన్ సురూపాన్ నానాగుణానాత్మగుణానురూపాన్ |
విద్యోతమానాన్ స తదానురూపాన్ దదర్శ కాంశ్చిచ్చపునర్విరూపాన్||5.16||

స|| సః సురూపాన్ నానాగుణాన్ ఆత్మగుణానురూపాం విద్యోతమానాన్ తాన్ దృష్ట్వా సః ననంద | తదా కశ్చిత్ విరూపాన్ అనురూపాన్ చ దదర్శ ||

||Sloka meanings||

సురూపాన్ నానాగుణాన్ -
handsome ones with many virtues
ఆత్మగుణానురూపాం విద్యోతమానాన్-
whose appearance reflected their virtues
తాన్ దృష్ట్వా సః ననంద -
Seeing them Hanuman was happy
తదా కశ్చిత్ విరూపాన్ -
He also saw ugly ones
అనురూపాన్ చ దదర్శ -
whose forms reflected their nature too

||Sloka summary||

"Seeing radiant handsome ones with many virtues, whose appearance reflected their virtues Hanuman was happy. He also saw ugly ones whose form reflected their nature too." ||5.16||

||Sloka 5.17॥

తతో వరార్హాః సువిశుద్ధభావాః
తేషాం ప్రియః తత్ర మహానుభావాః|
ప్రియేషు పానేషు చ సక్తభావా
దదర్శ తారా ఇవ సుప్రభావాః||5.17||

స|| తతః తత్ర వరార్హాః విశుద్ధభావాః మహానుభావాః ప్రియేషు పానేషు సక్తభావాః సుప్రభావాః చ దదర్శ| తేషాం తారా ఇవ స్త్రియః దదర్శ||

॥ శ్లోకార్థములు॥

తతః తత్ర వరార్హాః - then there women adorned with choicest clothes
విశుద్ధభావాః - women whose minds are pure
మహానుభావాః - magnanimous ones
ప్రియేషు పానేషు సక్తభావాః చ దదర్శ-
those who are attached to their lovers, and drinks
తేషాం తారా ఇవ స్త్రియః దదర్శ-
Among them he saw women like shining like stars

||Sloka summary||

"He saw women adorned with choicest clothes, women whose minds are pure and attached to their lovers, and drinks, women who are magnanimous . He also saw gentle ones among them shining brightly like the stars." ||5.17||

Among women మహానుభావాః means - మహానుభావాః పాతివ్రత్య రూపమహప్రభావాః; it is a reference to highly chaste women.

||Sloka 5.18॥

శ్రియాజ్వలంతీ స్త్రపయోప గుఢా
యథా విహఙ్గాః రమణోపగూఢాః |
దదర్శ కాశ్చిత్ప్రమదోపగూఢాః
యథా విహఙ్గాః కుసుమోపగూఢాః ||5.18||

స||నిశీథకాలే ఉపగూఢాః శ్రియా జ్వలంతీః త్రపయా తథైవ రమణోపగూఢాః కాశ్చిత్ కుసుమోపగూఢాః ప్రమదోపగూఢః విహంగాః యథా (స్త్రియః) దదర్శ||

॥Sloka summary॥

నిశీథకాలే ఉపగూఢాః -
lover's embrace at night
త్రపయా శ్రియా జ్వలంతీః -
shining brightly yet shy
తథైవ రమణోపగూఢాః కుసుమోపగూఢాః కాశ్చిత్ -
similarly those adorned with flowers and lost in the embrace
ప్రమదోపగూఢాః విహంగాః యథా దదర్శ -
looked like birds filled with joy

||Sloka summary||

"Hanuman saw in the night, ladies embraced by their lovers being shy yet shining brightly. He also saw women adorned with flowers embraced by their beloveds being joyful like free birds". ||5.18||

Rama Tilaka Tika has the following - రూపాది సంపత్యా జ్వలన్తీః ప్రకాశమానాః; త్రపయా లజ్జాయా ఉపగూఢాః; రమణోపగూఢాః పత్యాలింగతాః అత ఏవ ప్రమదోపగూఢాః; These are in line with the translations.

||Sloka 5.19॥

అన్యాః పునర్హత్మ్యతలోపవిష్టా
స్తత్ర ప్రియాఙ్కేషు సుఖోపవిష్టాః |
భర్తుః ప్రియా ధర్మ పరా నివిష్టా
దదర్శ ధీమాన్మదనాభి విష్టాః||5.19||

స|| ధీమాన్ ( హనుమాన్) హర్మ్యతలోపవిష్టాః ప్రియాంగేషు సుఖోపవిష్టాః ప్రియాః మదనాభివిష్టాః అన్యాః భర్తుః ధర్మపరాః నివిష్టాః దదర్శ||

||Sloka meanings||

హర్మ్యతలోపవిష్టాః ప్రియాంగేషు సుఖోపవిష్టాః -
women on the terraces of the mansions sitting happily on lover's laps
ప్రియాః మదనాభివిష్టాః -
some overwhelmed with pleasure engaged with their lovers,
అన్యాః భర్తుః నివిష్టాః ధర్మపరాః -
yet others righteous ones engaged in love with their husbands
దదర్శ- saw

||Sloka summary||

"Intelligent Hanuman saw Rakshasa women on the terraces of the mansions sitting happily on lover's laps, some overwhelmed with pleasure engaged with their lovers, yet other righteous ones engaged in love with their husbands." ||5.19||

||Sloka 5.20॥

అపావృతాః కాఞ్చనరాజివర్ణాః
కాశ్చిత్పరార్థ్యాః తపనీయవర్ణాః|
పునశ్చ కాశ్చిచ్చశలక్ష్మవర్ణాః
కాంత ప్రహీణా రుచిరాఙ్గవర్ణాః||5.20||

స|| అపావృతాః కాంచనరాజివర్ణాః కాశ్చిత్ పరార్థ్యాః తపనీయవర్ణాః పునశ్చ కాశ్చిత్ కాన్తప్రహీణాః శశలక్ష్మవర్ణాః కాశ్చిత్ రుచిరాంగ వర్ణాః (దదర్శ)||

||Sloka meanings||

అపావృతాః కాంచనరాజివర్ణాః -
some of golden hue without veil
కాశ్చిత్ పరార్థ్యాః తపనీయవర్ణాః -
some altruistic shining with polished gold hue,
పునశ్చ కాశ్చిత్ కాన్తప్రహీణాః శశలక్ష్మవర్ణాః -
some pale looking separated from their husbands
కాశ్చిత్ రుచిరాంగ వర్ణాః -
a few of attractive complexion

||Sloka summary||

"He saw some of golden hue without veil, some altruistic shining with polished gold hue, some pale looking separated from their husbands , and a few of attractive complexion." ||5.20||

Rama tilaka says - అపావృతాః కాన్తప్రహీణాః పతిరహితాః అతఏవ కాంచనరాజివర్ణాః సువర్ణ రేఖా సదృశీః; పరార్థ్యా అత్యుత్తమాః తపనీయ వర్ణాః సువర్ణసదృశవర్ణవిశిష్ఠాః | this is in synch with the translation.

||Sloka 5.21॥

తతః ప్రియాన్ప్రాప్య మనోభిరామాః
సుప్రీతియుక్తాః ప్రసమీక్ష్య రామాః|
గృహేషు హృష్టాః పరమాభిరామాః
హరిప్రవీరః స దదర్శ రామాః||5.21||

స|| హరిప్రవీరః తతః గృహేషు ప్రియాన్ ప్రాప్య మనోభిరామాః సుప్రీతియుక్తాః ప్రసమీక్ష్యరామాః పరమాభిరామాః హృష్టాః సః దదర్శ ||

||Sloka meanings||

ప్రియాన్ ప్రాప్య మనోభిరామాః -
some happy ones having obtained their husbands
సుప్రీతియుక్తాః ప్రసమీక్ష్య రామాః -
some delighted ones, some who were beautiful to look
పరమాభిరామాః హృష్టాః -
some very happy and ecstatic ones
సః హరిప్రవీరః తతః గృహేషు దదర్శ -
that eminent Vanara saw in those houses

||Sloka summary||

"In those houses that best among Vanaras, Hanuman, saw some happy ones having obtained their husbands, also some delighted ones, some who were beautiful to look, some very happy and ecstatic ones." ||5.21||

||Sloka 5.22॥

చన్ద్రప్రకాశశ్చ హి వక్త్రమాలాః
వక్రాక్షిపక్ష్మాశ్చ సునేత్రమాలాః|
విభూషణానాంచ దదర్శ మాలాః
శతహ్రదానామివ చారుమాలాః||5.22||

స|| చంద్రప్రకాశాః వక్త్రమాలాశ్ఛ వక్రాక్షిపక్ష్మాశ్చసునేత్రమాలాః శతహ్రదానామ్ చారుమాలాః విభూషణానామ్ మాలాః చ ||

||Sloka meanings||

చన్ద్రప్రకాశశ్చ హి వక్త్రమాలాః -
rows of faces radiating like Moon
వక్రాక్షిపక్ష్మాశ్చ సునేత్రమాలాః -
rows of eyes with sidelong glances and graceful lashes
విభూషణానాం చ చారుమాలాః -
rows of lovely ornaments
శతహ్రదానాం మాలా ఇవ -
resembling a garland of flashes of lightning.
దదర్శ - saw

||Sloka summary||

"He saw rows of faces radiating like Moon, rows of eyes with sidelong glances and graceful lashes, rows of lovely ornaments resembling a garland of flashes of lightning." ||5.22||

||Sloka 5.23॥

శ్లో|| నత్వేవ సీతాం పరమాభిజాతామ్
పథిస్థితే రాజకులే ప్రజాతామ్|
లతాం ప్రపుల్లామివ సాధుజాతామ్
దదర్శ తన్వీం మనసాభిజాతామ్||5.23||

స|| (పరంతు) రాజకులే ప్రజాతామ్ పరమాభిజాతామ్ సాధు జాతాం మనసాభిజాతామ్ ప్రఫుల్లాం లతాం ఇవ తన్వీం పథి స్థితే సీతాం న దదర్శ||

||Sloka meanings||

పథి స్థితే రాజకులే ప్రజాతామ్ -
following righteous path born in a royal family
పరమాభిజాతామ్ -
exceedingly beautiful
సాధు జాతాం -
of beautiful form
మనసాభిజాతామ్ -
born of her own wish
ప్రఫుల్లాం లతాం ఇవ తన్వీం -
lady like blossoming creeper
సీతాం న దదర్శ -
that Sita was not seen

||Sloka summary||

"(But) He could not see Sita following the righteous path, born in a noble royal family, exceedingly beautiful , and of wonderful form, the one who was born of her own wish, the delicate one who was like a creeper." ||5.23||

Govindaraja says - పరమాభిజాతామ్ అత్యన్తాభిరామమ్ ; సాధుజాతాం సురూపామ్; మనసాభిజాతామ్ అయోనిజాం ఇత్యర్థః -

Rama Tilaka says - మనసా పరమాత్మ సంకల్ప మాత్రేణ; పథి సనాతన ధర్మ మార్గే స్థితే; Both are in accordance with our translation.

||Sloka 5.24॥

సనాతనే వర్త్మని సన్నివిష్టామ్
రామేక్షణాం తాం మదనాభివిష్టామ్|
భర్తుర్మనః శ్రీమదనుప్రవిష్టామ్
స్త్రీభ్యో వరాభ్యశ్చ సదా విశిష్టామ్||5.24||

స|| సనాతనే వర్త్మని సన్నివిష్టాం రామేక్షణాం శ్రీమత్ భర్తుః మనః మదనాభివిష్టాం వరాభ్యః స్త్రీభ్యశ్చ అనుప్రవిష్టాం విశిష్టాం తాం న దదర్శ||

||Sloka meanings||

సనాతనే వర్త్మని సన్నివిష్టాం -
lady who followed the eternal good path,
రామేక్షణాం -
with mind fixed in her husband
శ్రీమత్ భర్తుః మనః అనుప్రవిష్టాం -
lady who is firmly placed herself in her husband's mind
వరాభ్యః స్త్రీభ్యశ్చ విశిష్టాం -
a lady best among all women
మదనాభివిష్టాం -
lady who is sad in separation from her husband.
తాం న దదర్శ - he did not see her

||Sloka summary||

"He did not see there the lady who followed the eternal good path, lady with mind fixed in her husband, lady who is firmly placed herself in her husband's mind, lady who is sad in separation from her husband, a lady who is best among all women." ||5.24||

Rama Tilaka says - మదనాభివిష్టాం - మదన వియోగే ప్రాప్త దైన్యే అభివిష్టాం; lady who is sad in separation from her husband.

||Sloka 5.25॥

ఉష్ణార్దితాం సానుసృతాస్రకంఠీం
పురా వరార్హోత్తమ నిష్కకంఠీమ్|
సుజాతపక్ష్మామభిరక్తకంఠీమ్
వనే ప్రవృత్తామివ నీలకంఠీమ్||5.25||

స|| ఉష్ణార్దితాం సానుసృతాస్రకంఠీం పురా వరార్హోత్తమ నిష్కకంఠీం సుజాత పక్ష్మాం అభిరక్త కంఠీం వనే అప్రవృత్తాం నీలకంఠీం ఇవ తన్వీం (తాం న దదర్శ)

ఉష్ణార్దితాం సానుసృతాస్రకంఠీం -
lady whose throat is choked with tears shed because of separation from her husband
పురా వరార్హోత్తమ నిష్కకంఠీం -
lady whose neck was earlier wearing costly ornaments,
సుజాత పక్ష్మాం అభిరక్త కంఠీం -
who has beautiful eyelashes, who has sweet loving voice,
వనే అప్రవృత్తాం నీలకంఠీం ఇవ -
lady who was like peahen earlier wandering in the forests

||Sloka summary||

"He did not see the lady shedding hot tears, whose throat is choked with incessant tears, whose neck was earlier wearing costly ornaments , who has beautiful eyelashes, who has sweet loving voice, lady who was like a peahen who was earlier wandering in the forests." ||5.25||

Ram Tilaka says - ఉష్ణార్దితాం వియోగ జనిత తాప పీడితామ్; sad because of separation from her husband

||Sloka 5.26॥

అవ్యక్త రేఖామివ చంద్ర రేఖామ్
పాంసుప్రదిగ్ధా మివ హేమరేఖామ్|
క్షతప్రరూఢా మివ బాణరేఖామ్
వాయుప్రభిన్నామివ మేఘ రేఖామ్||5.26||

స|| అవ్యక్త రేఖాం చంద్రరేఖామివ పాంసుప్రదిగ్ధాం హేమ రేఖాం ఇవ క్షతప్రరూఢాం బాణరేఖామివ వాయుప్రభిన్నాం మేఘరేఖామివ (స రామ పత్నీం న దదర్శ)

అవ్యక్త రేఖాం చంద్రరేఖామివ -
an invisible ray like the rays of the moon
పాంసుప్రదిగ్ధా మివ హేమరేఖామ్ -
like a streak of gold invisible being covered with dust
క్షతప్రరూఢాం బాణరేఖామివ -
like the scar of a superficially covered wound caused by an arrow
వాయుప్రభిన్నాం మేఘరేఖామివ -
like a flake of cloud swept away bయ్ the wind

||Sloka summary||

"She would be like an invisible ray like the rays of the moon, like a streak of gold invisible being covered with dust, like the scar of a superficially covered wound caused by an arrow, like a flake of cloud swept away by the wind." ||5.26||

||Sloka 5.27॥

సీతామపశ్యన్ మనుజేశ్వరస్య
రామస్య పత్నీం వదతాం వరస్య|
బభూవ దుఃఖాభిహతః శిరస్య
ప్లవఙ్గమో మంద ఇవా చిరస్య ||5.27||

స|| వదతాం వరస్య మనుజేశ్వరస్య రామస్య పత్నీం అచిరస్య అపశ్యన్ ప్లవంగమః దుఃఖాభిహితః చిరస్య మంద ఇవ బభూవ||

వదతాం వరస్య -
who is the best one among those who are good at speech
మనుజేశ్వరస్య -
king of all men
రామస్య పత్నీం అచిరస్య అపశ్యన్ -
unable to see the wife of Rama
ప్లవంగమః దుఃఖాభిహితః -
Hanuman in deep sorrow
చిరస్య మంద ఇవ బభూవ -
became slow for a while

||Sloka summary|

"Not being able to see the wife of Lord Rama, king of all men, who is the best one among those who are good at speech, Hanuman hit by grief became slow for a while ." ||5.27||

Thus the Sarga ends with that note on the grief-stricken Hanuman, who could not find Sita thus far.

Sundarakanda started with the line,-
"ततो रावण नीतायाः सीतायाः शतृकर्षणः".
Hanuman's search is for Sita separated from Rama. As already noted in the very beginning, the deeper inner meaning of this search, is the search for "Self or Jivatma". That "Self" to be united for with "Paramatman". That is the continuing story of Sundarakanda in play.

Continuing with the view of searching for "Self", there are a few points to be noted about the movement of the story in Sundarakanda.

Sundarakanda has three parts namely
- Search
- Darshana
- Destroying the enemies

Hanuma searches for Sita, has her Darshan, and destroys the Rakshasas tormenting her and returns. Let us continue the analogy of the search, The Jiva also searches for Atman. Realizes Atman. And destroys the sins that block the path for realization of Atman.

Upanishads say in one word,-" सो अन्वेष्टव्यः" -meaning "सः अन्वेष्टव्यः" -
meaning that " he is fit for enquiry".

Who is fit for enquiry?
That Bhagavan is a fit subject for enquiry It means that search for the Supreme being is indeed an eminent subject. So is the case for search of "Atman".

In this search for Sita, Valmiki describes Hanuman as looking at Rakshasa women. Hanuma was looking at their faces , their eyes and the jewels they are wearing so on. Searching for Sita he has no option but look at the ladies. Poet seems intent on making us ask what is in a face?

Those who are bound for self-realization or bound for realization of the God will have peace reigning on their faces and in their eyes. When that peace is reigning in their faces, then their grasping power increases. When that grasping power increases the realization of Self is on the horizon. When one truly seeks Bhagavan, there is a spark in the eyes like a blooming flower.

The spark in the eye is an indicator of knowledge. When the knowledge is that of Supreme being, the eye adds undefinable piece of beauty to the face. The two attributes namely equanimity and restraint are like jewels to the body. The Seeker should have the three attributes. Peace reigning in their faces. The knowledge of Bhagavan reflected in their eyes, The attributes of equanimity and restraint. One with these three attributes is accepted by the gurus as a seeker.

One more thing.

In the last line of the Sarga we hear -"बभूव दुःखाभिहतश्चिरस्य"; that Hanuman is hit by grief and was for a moment slowed down in his search of Sita. Hanuma saw many beautiful ones. His mind was enamored. But realizing that he is unable to Sita made him feel dejected.

In the search for "Self" too one would have many wonderful experiences. But the one in search of self-realization is never stopped or diverted by such wonderful experiences. They continue their search for "Self" Instead of delighting at the sight of other women or other wonderful sights , one would become more sorry that they did not succeed in their search for "Self" and would be dejected.

Hanuman's dejection is a similar one.

Thus ends Sarga 5 of Sundarakanda

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే పంచమస్సర్గః ||

||ఓమ్ తత్ సత్||

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

|| om tat sat||