Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 54

"न वानरोऽयं " means he is not a Vanara. Then, who is he? - "स्वयमेव कालः" means "he is death personified".

This is the dialogue among the people of Lanka. The dialog is about Hanuma. All those who went to battle with Hanuma experienced that.

Namely, the Kinkaras, the guards of Chaitya Prasada, Jambumali, the sons of the ministers, and the five Generals. All of them have seen Hanuma in the battle. Now the people of Lanka too realize that. How this realization came about is the story of this Sarga.

Now fifty -fourth Sarga with Sloka meanings and summary.

||Sloka 54.01||

वीक्षमाणस्ततो लंकां कपिः कृत मनोरथः।
वर्थमान समुत्साहः कार्यशेषचिन्तयत्॥54.01||

स॥ ततः कृतमनोरथः कपिः लंकां वीक्षमाणः वर्धमान समुत्साहः शेषं कार्यं अचिन्तयत्॥

॥Sloka meanings||

ततः कृतमनोरथः -
then the one who achieved his objectives
कपिः लंकां वीक्षमाणः -
Vanara looking at the city of Lanka
वर्धमान समुत्साहः -
with growing zeal
शेषं कार्यं अचिन्तयत् -
thought over the remaining work

||Sloka summary||

"Then having achieved his objectives the Vanara looking at the city of Lanka with growing zeal thought over the remaining work."||54.01||

||Sloka 54.02||

किन्नु खल्वशिष्ठं मे कर्तव्य मिह सांप्रतम्।
यदेषां रक्षसां भूयः संतापजननं भवेत् ||54.02||

स॥ यत् एषां राक्षसाम् भूयः संताप जननं भवेत् किं नु कर्तव्यं मे इह सांप्रातं अवशिष्टं॥

॥Sloka meanings||

यत् एषां राक्षसाम् -
now to these Rakshasas
भूयः संताप जननं भवेत् -
again give more torment
किं नु कर्तव्यं मे - what is my duty
इह सांप्रातं अवशिष्टं -
that is presently left over

||Sloka summary||

"Presently the action that is left over as my duty is that action which will give more torment to these Rakshasas." ||54.02||

||Sloka 54.03||

वनं तावत् प्रमथितं प्रकृष्टा राक्षसा हताः।
बलैक देशः क्षपितः शेषं दुर्ग विनाशनम्॥54.03||

स॥ वनं प्रमथितं तावत् प्रकृष्टाः राक्षसाः हताः | बलैक देशः क्षपितः | दुर्गविनाशनं शेषं॥

॥Sloka meanings||

वनं प्रमथितं तावत् -
grove was destroyed
प्रकृष्टाः राक्षसाः हताः -
powerful Rakshasas were killed
बलैक देशः क्षपितः -
one part of the army is destroyed
दुर्गविनाशनं शेषं -
destruction of the citadel is left

||Sloka summary||

"The grove was destroyed. Powerful Rakshasas killed. One part of the army is destroyed." ||54.03||

||Sloka 54.04||

दुर्गेविनाशिते कर्म भवेत्सुखपरिश्रमम्।
अल्पयत्नेन कार्येऽस्मिन् ममस्यात् सफलः श्रमः॥54.04||

स॥ दुर्गे विनाशिते कर्म सुखपरिश्रमम् भवेत्। अस्मिन् कार्ये अल्पयत्नेन श्रमः सफलः स्यात्॥

॥Sloka meanings||

दुर्गे विनाशिते कर्म - if the citadel is destroyed
कर् सुखपरिश्रमम् भवेत्-
that action will be a happy conclusion.
अल्पयत्ने अस्मिन् कार्ये -
with a little effort in this action
सफलः स्यात्- success obtained
न श्रमः - no labor

||Sloka summary||

"If the citadel is destroyed that action will be a happy conclusion. In this action success is there with a little effort." ||54.04||

||Sloka 54.05||

योह्ययं मम लांगूले दीप्यते हव्य वाहनः।
अस्य संतर्पणं न्यायं कर्तुमेभिर्गृहोत्तमैः॥54.05||

स॥ ममलांगूले यः अयं हव्यवाहनः दीप्यते अस्य एभिः गृहोत्तमैः सन्तर्पणं कर्तुं न्यायम्॥

Govindaraja Tika says - यः अग्निः अति शीतलतया मम महोफकारं कृतवान् अस्य ंतर्पणं न्यायः इति अर्थः॥

॥Sloka meanings||

ममलांगूले - on my tail
यः अयं हव्यवाहनः दीप्यते -
this fire that is burning
एभिः गृहोत्तमैः -
with these best of buildings
अस्य सन्तर्पणं कर्तुं न्यायम् -
it is proper to satiate the fire b

||Sloka summary||

"It is proper to satiate the fire burning on this tail with these best mansions".||54.05||

Govindaraja Tika says - नालांगूलमु शीतलमुगा वुंचिन अग्निदेवुनकु उत्तममैन गृहमुलतो संतर्पण चेयुट न्यायमु अनि.

Hanuman remembered that the Fire god was cool for his benefit.
Govindaraja in his commentary elaborates as follows.

गो टी॥ (अग्निः) अतिसीतलतया मम महोपकारं कृतवान्।
अस्य संतर्पणं न्याय्यं इत्यर्थः॥
So Hanuma decides to propiate the god of Fire with his offering. We have always seen Hanuma weighing the pros and cons of his actions. This is one time he is proceeding on his hunch, to do something that will result in more torment,"संतापजननं भवेत्"

||Sloka 54.06||

ततः प्रदीप्तलांगूलः सविद्युदिव तोयदः।
भवनाग्रेषु लंकाया विचचार महाकपिः॥54.06||

स॥ ततः प्रदीप्तलांगूलः महाकपिः सविद्युत् तोयदः इव लंकायाः भवनाग्रेषु विचचार॥

॥Sloka meanings||

ततः प्रदीप्तलांगूलः महाकपिः -
then Hanuman with his glowing tail
सविद्युत् तोयदः इव -
looking like a cloud with lightning,
लंकायाः भवनाग्रेषु विचचार -
wandered on the top of the mansions in Lanka

||Sloka summary||

"Then Hanuman with his glowing tail, looking like a cloud with lightning, wandered on the top of the mansions in Lanka."||54.06||

||Sloka 54.07||

गृहाद्गृहं राक्षसानां उद्यानानिच वानरः।
वीक्षमाणो ह्यसंत्रस्तः प्रासादांश्च चचार सः॥54.07||

स॥ सः वानरः उद्यानानि च प्रासादाश्च वीक्षमाणः असन्त्रस्तः राक्षसानां गृहात् गृहं चचार॥

॥Sloka meanings||

सः वानरः उद्यानानि - that Vanara
उद्यानानि प्रासादाश्च वीक्षमाणः -
seeing the gardens and mansions
असन्त्रस्तः राक्षसानां - without fear
गृहात् गृहं चचार-
moving from one house to the other house

||Sloka summary||

"That Vanara wandered without fear seeing the gardens and mansions , moving from one house to the other house of the Rakshasas."||54.07||

||Sloka 54.08,9||

अवप्लुत्य महावेगः प्रहस्तस्य निवेशनम्।
अग्निं तत्र स निक्षिप्य श्वसनेन समो बली॥8||
ततोन्यत्पुप्लुवे वेश्म महापार्श्वस्य वीर्यवान् ||
मुमोच हनुमान् अग्निं कालानलशिखोपमम्॥54.09||

स॥ महावेगः श्वसनेन समः बली वीर्यवान् सः प्रहस्तस्य निवेशनं अवप्लुत्य तत्र अग्निं निक्षिप्य ततः अन्यत् महापार्श्वस्य वेश्म पुप्लुवे हनुमान् कालनलशिखोपमम् अग्निं मुमोच॥

॥Sloka meanings||

महावेगः श्वसनेन समः -
speedy one who is equal in speed with Vayu
बली वीर्यवान् - mighty and powerful
सः प्रहस्तस्य निवेशनं अवप्लुत्य - j
umped on the mansion of Prahasta
तत्र अग्निं निक्षिप्य -
setting the same on fire
ततः अन्यत् महापार्श्वस्य वेश्म पुप्लुवे -
then jumped on the mansion of Mahaparsva.
हनुमान् कालनलशिखोपमम् -
Hanuman looking like the fire at the time of dissolution
अग्निं मुमोच- lit the fire

||Sloka summary||

"The mighty and speedy Hanuman , who is equals the speed of Vayu, jumped on the mansion of Prahasta , setting the same to fire then jumped on the mansion of Mahaparsva. Hanuman looking like the fire at the time of dissolution set fire to the same." ||54.08,09||

||Sloka 54.10||

वज्रदंष्ट्रस्य च तथा पुप्लुवे स महाकपिः।
शुकस्य च महातेजाः सारणस्य च धीमतः॥54.10||

स॥ महातेजाः सः महाकपिः तदा वज्रदंष्ट्रस्य शुकस्य धीमतः सारणस्य च पुप्लुवे॥

॥Sloka meanings||.

महातेजाः सः महाकपिः -
very brilliant and great Vanara
तदा वज्रदंष्ट्रस्य -
then of Vajradamshtra
शुकस्य धीमतः सारणस्य च -
of Suka and of wise Sarana , सारणुनि यॊक्क ( गृहमुलपै)
पुप्लुवे - jumped up

||Sloka summary||

"The very brilliant and great Vanara jumped on the mansions of Vajradamshtra's, Suka's, wise Sarana's houses ( setting fire to the same). " ||54.10||

||Sloka 54.11||

तथा चेन्द्रजितो वेश्म ददाह हरियूथपः।
जम्बुमालेः सुमालेश्च ददाह भवनं ततः॥54.11||

स॥ हरियूथपः तथा इंद्रजितः वेश्म ददाह।ततः जंबुमाले सुमालेश्च भवनम् ददाह॥

॥Sloka meanings||.

हरियूथपः -
the best of Vanaras
तथा इंद्रजितः वेश्म ददाह -
then burnt the palace of Indrajit
ततः ददाह च - then he burnt
जंबुमाले सुमालेश्च भवनम् -
Jambumaali's and Sumali's mansions

||Sloka summary||

"Then the best of Vanaras burnt the palace of Indrajit. Then he burnt Jambumaali's and Sumali's mansions. " ||54.11||

||Sloka 54.12||

रस्मिकेतोश्च भवनं सूर्यशत्रोः तथैव च।
ह्रस्वकर्णस्य दंष्ट्रस्य रोमशस्य च रक्षसः॥54.12||

स॥ रस्मिकेतोश्च भवनं तथैव रक्षसः सूर्यशत्रोः च ह्रस्वकर्णश्च दंष्ट्रश्च रोमशस्य च(ददाह)||

||Sloka meanings||

रस्मिकेतोश्च भवनं तथैव -
then Rasmiketu's palace
रक्षसः सूर्यशत्रोः च -
Rakshasas Suryasatru and
ह्रस्वकर्णश्च दंष्ट्रश्च रोमशस्य च(ददाह)-
Hrasvakarna's, DamShtra's, Roma's too ( houses were burnt)

||Sloka summary||

"Then Rasmiketu's palace, similarly the mansions of the Rakshasas Hrasvakarna, DamShtra, Roma were burnt. " ||54.12||

||Sloka 54.13||

युद्धोन्मत्तस्य मत्तस्य ध्वजग्रीवस्य रक्षसः।
विद्युज्जिह्वस्य घोरस्य तथा हस्तिमुखस्य च॥54.13||

स॥रक्षसः युद्धोन्मत्तस्य मत्तस्य ध्वजग्रीवस्य विद्युज्जिह्वस्य घोरस्य तथा हस्तिमुखस्य च ददाह॥

॥Sloka meanings||.

रक्षसः युद्धोन्मत्तस्य मत्तस्य -
Rakshasas of Yuddhonmatta and of Matta
ध्वजग्रीवस्य विद्युज्जिह्वस्य घोरस्य -
DhvajagrIva's , Vidyujjihva's Ghora's
तथा हस्तिमुखस्य च ददाह -
similarly Hastimukha's mansions were burnt
||Sloka summary||

"Rakshasas Yuddhonmatta's, Matta's , DhvajagrIva's , Vidyujjihva's Ghora's similarly Hastimukha's mansions were burnt."||54.13||

||Sloka 54.14||

कराळस्य पिशाचस्य शोणिताक्षस्य चैव हि।
कुंभकर्णस्य भवनं मकराक्षस्य चैव हि॥54.14||

स॥ कराळस्य पिशाचस्य शोणिताक्षस्य च एव हि ददाह। कुंभकर्णस्य भवनं मकराक्षस्य च एव ददाह॥

॥Sloka meanings||

कराळस्य पिशाचस्य -
Karala's , Pisacha's,
शोणिताक्षस्य च एव हि ददाह -
Sonitaksha's mansions also were burnt.
कुंभकर्णस्य भवनं -
Kumbhakarna's palace
मकराक्षस्य च एव ददाह -
Makarakshasa's palace also was burnt

||Sloka summary||

"Karala's , Pisacha's, Sonitaksha's mansions also were burnt. Kumbhakarna's palace, Makarakshasa's palace also were burnt"||54.14||

||Sloka 54.15||

यज्ञशत्रोश्च भवनं ब्रह्मशत्रोः तथैव च।
नरान्तकस्य कुंभस्य निकुंभस्य दुरात्मनः॥54.15||

स॥ यज्ञशत्रोः भवनं तथैव ब्रह्मशत्रोः च नरान्तकस्य कुम्भस्य दुरात्मनः निकुंभस्यच भवनं ददाह॥

॥Sloka meanings||

यज्ञशत्रोः भवनं -
Yagnyasatru's mansion
तथैव ब्रह्मशत्रोः च नरान्तकस्य कुम्भस्य -
similarly of Brahmasatru's , of Narantaks's, of Kumbhas'
दुरात्मनः निकुंभस्यच -
wicked Nikumbha's too
भवनं ददाह -
palaces were burnt

||Sloka summary||

"Yagnyasatru's mansion, similarly Brahmasatru's , Narantaks's, Kumbha's and the wicked Nikumbha's mansions were also burnt." ||54.15||

||Sloka 54.16||

वर्जयित्वा महातेजा विभीषण गृहं प्रति।
क्रममाणः क्रमेणैव ददाह हरिपुंगवः॥54.16||

स॥ महातेजा विभीषण गृहं प्रति वर्जयित्वा क्रममाणः क्रमेनैव हरिपुंगवः ददाह॥

॥Sloka meanings||

हरिपुंगवः - best of vanaras
महातेजा विभीषण गृहं -
palace of the great Vibhishana
प्रति वर्जयित्वा -
leaving that one
क्रममाणः क्रमेनैव ददाह -
burnt them proceeding in an orderly way

||Sloka summary||

"Leaving the palace of the great Vibhishana proceeding in order the best of Vanara's burnt the mansions."||54.16||

||Sloka 54.17||

तेषु तेषु महार्हेषु भवनेषु महायशाः।
गृहेष्वृद्धिमतां वृद्धिं ददाह महाकपिः॥54.17||

स॥ महायशाः सः महाकपिः रुद्धिमतां महार्हेषु तेषु तेषु गृहेषु ऋद्धिं ददाह॥

॥Sloka meanings||

महायशाः सः महाकपिः -
the glorious and great Vanara
रुद्धिमतां -
of wealth ones
तेषु तेषु गृहेषु -
from their homes
महार्हेषु ऋद्धिं ददाह -
valuable and precious wealth was burnt

||Sloka summary||

"The great Vanara burnt the precious and valuable wealth in mansions of wealthy ones ." ||54.17||

||Sloka 54.18||

सर्वेषां समतिक्रम्य राक्षसेंद्रस्य वीर्यवान्।
असदाथ लक्ष्मीवान् रावणस्य निवेशनम्॥54.18||

स॥ वीर्यवान् लक्ष्मीवान् सर्वेषां समतिक्रम्य अथ राक्षसेंद्रस्य रावणस्य निवेशनम् अससाद॥

॥Sloka meanings||

वीर्यवान् लक्ष्मीवान् -
heroic and illustrious one
सर्वेषां समतिक्रम्य -
crossing the residences of all
अथ राक्षसेंद्रस्य रावणस्य निवेशनम् -
palace of Ravana, the king of Rakshasas.
अससाद - reached

||Sloka summary||

"The heroic and illustrious one after crossing the residences of all the Rakshasas reached the palace of Ravana, the king of Rakshasas." ||54.18||

||Sloka 54.19||

ततस्तस्मिन् गृहे मुख्ये नानारत्न विभूषिते।
मेरुमंदर संकाशे सर्वमंगळशोभिते॥54.19||
प्रदीप्त मग्नि मुत्सृज्य लांगुलाग्रे प्रतिष्टितम्।
ननाद हनुमान् वीरो युगान्त जलदो यथा॥54.20||

स॥ ततः हनुमान् नानारत्न विभूशिते मेरुमंदर संकाशे सर्वमंगळ शोभिते तस्मिन् मुख्ये गृहे लांगूलाग्रे प्रतिष्टं प्रदीप्तं अग्निं उत्सृज्य युगान्त जलदे ननाद॥

॥Sloka meanings||

ततः हनुमान् -
then Hanuman
नानारत्न विभूषिते -
decorated with different kinds of gems
मेरुमंदर संकाशे -
resembling mountains Mandara and Meru
सर्वमंगळ शोभिते -
filled with exquisite auspicious articles
तस्मिन् मुख्ये गृहे -
in his main house
लांगूलाग्रे प्रतिष्टं -
sitting on the tip of his tail
प्रदीप्तं अग्निं उत्सृज्य -
with glowing fire lit
युगान्त जलदे ननाद -
roared like the thundering cloud at the time of dissolution

||Sloka summary||

Then Hanuman set the palace decorated with different kinds of gems , filled with exquisite auspicious articles, a palace that was resembling mountains Mandara and Meru, on fire with tip of his burning tail. Then he roared like the thundering cloud at the time of dissolution. ||54.19,20||

||Sloka 54.21||

श्वसनेन च संयोगात् अतिवेगो महाबलः।
कालाग्निरिव जज्वाल प्रावर्धत हुताशनः ||54.21||

स॥ श्वसनेन संयोगात् हुताशनः अतिवेगः महाबलः प्रावर्धत | कालाग्निः इव जज्वाल॥

॥Sloka meanings||

श्वसनेन संयोगात् -
with the association of wind
हुताशनः अतिवेगः - fire rapidly
महाबलः प्रावर्धत -
grew powerfully
कालाग्निः इव जज्वाल -
glowed like the fire at the time of dissolution.

||Sloka summary||

"The association of wind the fire grew rapidly. It glowed like the fire at the time of dissolution." ||54.21||

||Sloka 54.22||

प्रदीप्तमग्निं पवनः तेषु वेश्म स्वचारयत्।
अभूच्छ्वसन संयोगात् अतिवेगो हुताशनः॥54.22||

स॥ पवनः प्रदीप्तं अग्निं तेषु वेश्मसु आचारयत् | श्वसनसंयोगात् हुताशनः अतिवेगः अभूत्॥

॥Sloka meanings||

पवनः प्रदीप्तं अग्निं -
glowing fire with the association of wind
तेषु वेश्मसु आचारयत् -
moved about in those palaces
श्वसनसंयोगात् हुताशनः -
aided by the wind the fire
अतिवेगः अभूत् -
became more powerful

||Sloka summary||

"The association of wind the fire grew rapidly. It glowed like the fire at the time of dissolution. Aided by the wind the fire spread in the houses." ||54.22||

||Sloka 54.23||

तानि कांचनजालानि मुक्तामणिमयानि च।
भवनान्यवशीर्यन्त रत्नवन्ति महान्ति च॥54.23||

स॥ कांचनजालानि मुक्तामणिमयानि च रत्नवंति महन्ति च तानि भवनानि अवशीर्यन्त॥

॥Sloka meanings||.

कांचनजालानि मुक्तामणिमयानि च -
golden mesh work along with studded pearls
रत्नवंति महन्ति च -
gems and the big ones too
तानि भवनानि अवशीर्यन्त -
the palaces came crashing down.

||Sloka summary||

"Association with wind made the fire grow very fast. The golden mesh work along with studded pearls and gems and the big ones and the palaces came crashing down." ||54.23||

||Sloka 54.24||

संजज्ञे तुमुलः शब्दोराक्षसानां प्रधावतां।
स्वगृह्वस्य परित्राणे भग्नोत्साहोर्जितश्रियाम्॥54.24||
नूनमेषोऽग्नि रायातः कपिरूपेण हा इति।

स॥स्वगृहस्य परित्राणे प्रधावतां भग्नोत्साहोर्जितश्रियां राक्षसानाम् नूनम् एषः अग्निः कपिरूपेण आयातः इति तुमुलः शब्दः संजज्ञे ||

||Sloka meanings||

स्वगृहस्य परित्राणे -
to protect their own houses
प्रधावतां राक्षसानाम् -
Rakshasas running
भग्नोत्साहोर्जितश्रियां -
disappointed being unable to protect their wealth
नूनम् एषः अग्निः -
surely this fire
कपिरूपेण आयातः -
came in the form of a Vanara
इति तुमुलः शब्दः संजज्ञे -
a tumultuous sound arose

||Sloka summary||

"Running to protect their own houses, unable to protect them Rakshasa were saying 'surely the fire has come in the form of the Vanara. A tumultuous sound arose." ||54.24||

||Sloka 54.25,26||

क्रन्दन्त्यः सहसापेतुः स्तनन्थयधराः स्त्रियः॥54.25||
काश्चिदग्नि परीतेभ्यो हर्म्येभ्यो मुक्त मूर्थजाः।
पतन्त्यो रेजिरेऽभ्रेभ्यः सौदामिन्य इवाम्बरात्॥54.26||

स॥काश्चित् स्त्रियः स्तनन्धराः मुक्तमूर्धजाः क्रन्दन्त्यः अग्निपरीतेभ्यः हर्म्येभ्यः सहसा पेतुः। अंबरात् अभ्रेभ्यः पतन्यः सौदामिन्यः इव॥

॥Sloka meanings||

काश्चित् स्त्रियः स्तनन्धराः -
some women breast feeding their babies
मुक्तमूर्धजाः - with hair let loose
क्रन्दन्त्यः - screaming
अग्निपरीतेभ्यः हर्म्येभ्यः -
out of burning mansions
सहसा पेतुः - quickly jumped
अंबरात् अभ्रेभ्यः पतन्यः -
falling from the sky and clouds
सौदामिन्यः इव- like the lightening's

||Sloka summary||

"Some women breast feeding their babies, with hair let loose, screaming jumped out of burning mansions. And they looked like the lightnings dropping from the sky and clouds."||54.25,26||

||Sloka 54.28||

वज्रविद्रुम वैडूर्य मुक्ता रजत संहितान्।
विचित्रान्भवनान् दातून् स्यन्दमानान् ददर्श ह॥54.28||

स॥ सः वज्रविद्रुम वैडूर्य मुक्ता रजत संहितान् विचित्रान् भवनात् स्यन्दमानान् धातून् ददर्श॥

॥Sloka meanings||

वज्रविद्रुम वैडूर्य -
with diamonds corals and Vaiduryas
मुक्ता रजत संहितान् विचित्रान् -
mixed with gold and silver
भवनात् स्यन्दमानान् धातून् -
molten minerals from the palaces building
सः ददर्श- he saw

||Sloka summary||

"He saw pearls and silver mixed with diamonds and colorful corals with gold and silver in the form of molten minerals dropping from the palaces." ||54.28||

||Sloka 54.29,30||

नाग्निः तृप्यति काष्ठानां तृणानां च यथा तथा |
हनुमान् राक्षसेंद्राणां वधे किंचिन्न तृप्यति॥54.29||
न हनुमाद्विशस्तानां राक्षसानां वसुन्धरा॥54.30||

स॥ यथा अग्निः काष्टानां तृणानां न तृप्यति तथा हनुमान् राक्षसेंद्राणां वधे किंचित् न तृप्यति। हनूमत् विशस्तानां राक्षसानां वसुन्धरा अपि न (तृप्त्यति)।

Govindaraja Tikaa says - अग्निः काष्टैः तृणैश्च न तृप्त्यति। हरियूथपः अग्नेः न तृप्त्यति।अग्नि प्रक्षेपणेन न तृप्त्यति इत्यर्थः।एवं वसुंधरा विशस्तानां राक्षसानां विशस्तैः राक्षसैः
न तृप्त्यति योज्यं। अनेन राक्षसावकीर्णा भूरभुदिति अर्थः॥

॥Sloka meanings||

यथा अग्निः - like the fire
काष्टानां तृणानां न तृप्यति -
not satisfied with dry sticks and grass
तथा हनुमान् -
similarly Hanuman too
राक्षसेंद्राणां वधे -
killing Rakshasas
न तृप्यति - not satisfied
हनूमत् विशस्तानां राक्षसानां -
with the Rakshasas killed by Hanuman
वसुन्धरा अपि न-
earth too was not ( satisfied)

||Sloka summary||

"Like the fire which was not satisfied with dry sticks and grass , Hanuman was not satisfied with the number of dead Rakshasa nor was the earth satisfied with the number of Rakshasas killed".||54.29||

||Sloka 54.31||

क्वचित् किंशुकसंकाशाः क्वचिच्छाल्मलिसन्निभाः।
क्वचित्कुंकुमसंकाशाः शिखावह्नेश्चकाशिरे॥54.31||

स॥ वह्नेः शिखाः क्वचित् किंशुकसंकाशाः क्वचित् शाल्मलिसन्निभाः क्वचित् कुंकुम संकाशाः चकाशिरे॥

॥Sloka meanings||

वह्नेः शिखाः -
flames of the fire
क्वचित् किंशुकसंकाशाः -
some (shone) with brightness of Kimsuka flowers,
क्वचित् शाल्मलिसन्निभाः -
some (shone) with brightness of Salmali flowers
क्वचित् कुंकुम संकाशाः -
some (shone) with brightness of Kumukum flowers
चकाशिरे - shone

||Sloka summary||

"Flames of the fire shone , some (shone) with brightness of Kimsuka flowers; some (shone) with brightness of Salmali flowers; some (shone) with brightness of Kumukum flowers ||54.31||

||Sloka 54.32||

हनूमता वेगवता वानरेण महात्मना।
लंकापुरं प्रदग्धं तत् रुद्रेण त्रिपुरं यथा॥54.32||

स॥ वेगवता वानरेण महात्मना हनुमता लंकापुरं रुद्रेण त्रिपुरं यथा प्रदग्धम्॥

॥Sloka meanings||

महात्मना हनुमता -
by great soul Hanuman
वेगवता वानरेण -
by Vanara of great speed
लंकापुरं - city of Lanka
रुद्रेण त्रिपुरं यथा -
like Rudra burnt Tripura
प्रदग्धम् - burnt

||Sloka summary||

"The speedy Vanara by Hanuman the great should burnt the city of Lanka like Rudra burnt down city of Tripura." ||54.32||

||Sloka 54.33||

ततस्तु लंकापुर पर्वताग्रे समुत्थितो भीमपराक्रमोऽग्निः।
प्रसार्यचूडावलयं प्रदीप्तो हनूमता वेगवता विसृष्टः॥54.33||

स॥तत्ः वेगवता हनुमाता विश्रुष्टः भीमपराक्रमः अग्निः चूडावलयं प्रसार्य प्रदीप्तः लंकापुरपर्वताग्रे समुत्थितः॥

॥Sloka meanings||.

तत्ः भीमपराक्रमः वेगवता हनुमाता -
by the speedy Hanuman who has fierce valor,
विश्रुष्टः अग्निः- fire that was lit
चूडावलयं प्रसार्य प्रदीप्तः -
created glowing circles of fires
लंकापुरपर्वताग्रे समुत्थितः -
rose to the top of the mountain on which city of Lanka was sitting

||Sloka summary||

"The fire lit by the speedy Hanuman who has fierce valor, created circles of fires which rose to the mountain top on which city of Lanka was sitting". ||54.33||

||Sloka 54.34||

युगान्त कालानलतुल्यवेगः समारुतोऽग्निर्ववृधे दिविस्पृक्।
विधूमरश्मिर्भवनेषु सक्तो रक्षः शरीराज्यसमर्पितार्चिः॥54.34||

स॥विधूमरस्मिः भवनेषु सक्तः समारुताग्नि रक्षः शरीराज्यसमर्पितार्चिः युगान्तकालानलतुल्यवेगः ववृधे॥

॥Sloka meanings||

विधूमरस्मिः भवनेषु सक्तः -
without smoke from the mansions
समारुताग्नि - fire fanned by the Vayu
रक्षः शरीराज्यसमर्पितार्चिः -
burnt the Rakshasa bodies
दिविस्पृक् - touched the skies
युगान्तकालानलतुल्यवेगः -
with the speed of the fire at the time of dissolution.
ववृधे - grew

||Sloka summary||

"The fire without smoke from the mansions, fanned by the wind, fire from the Rakshasa bodies which were offered up to the fire , grew at the speed of the fire at the time of dissolution. " ||54.34||

||Sloka 54.35||

आदित्यकोटीसदृशः सुतेजा लंकां समस्तां परिवार्य तिष्टन्।
शब्दैरनैकै रशनिप्ररूढैर्भिन्दन् निवाण्डं प्रबभौ महाग्निः॥54.35||

स॥आदित्यकोटि सदृशः सुतेजाः समस्तां लंकां परिवार्य तिष्टन् महाग्निः। अनैकैः अशनिप्ररूढैः शब्दैः अण्डं भिन्दन् इव प्रबभौ॥

॥Sloka meanings||

आदित्यकोटि सदृशः -
like crores of Sun
सुतेजाः महाग्निः -
radiant fire
समस्तां लंकां परिवार्य तिष्टन् -
surrounding and standing on entire Lanka.
अशनिप्ररूढैः अनैकैः -
by many sounds produced by Indra's thunderbolt
अण्डं भिन्दन् इव शब्दैः -
as through whole universe was breaking
अग्नि प्रबभौ- fire was glowing

||Sloka summary||

"The radiant fire appeared like crores of Suns, surrounding and standing on entire Lanka. It was glowing with sounds, like the sounds produced by Indra's thunderbolt , as through whole universe was breaking."||54.35||

||Sloka 54.36||

तत्राम्बरादग्निरतिप्रवृद्धो रूक्षप्रभः किंशुकपुष्पचूडः।
निर्वाणधूमाकुलराजयश्च नीलोत्पलाभाः प्रचकाशिरेऽभ्राः॥54.36||

स॥ तत्र रुक्षप्रभः किंशुकपुष्पचूडः अग्निः अम्बरात् अतिप्रवृद्धः अभ्राः निर्वानधूमाकुलराजयः नीलोत्पलाभाः प्रचकाशिरे॥

॥Sloka meanings||

तत्र रूक्षप्रभः किंशुकपुष्पचूडः अग्निः -
fire spread with intense brightness of the kimsuka flowers
अम्बरात् अतिप्रवृद्धः -
shooting up to the sky
अभ्राः निर्वाणधूमाकुलराजयः -
clouds engulfed by the smoke rising from the subsiding fire
नीलोत्पलाभाः प्रचकाशिरे -
we're shining like blue lotuses

||Sloka summary||

"The fire spread intense brightness like the kimsuka flowers shooting up to the sky. The clouds engulfed by the smoke rising from the subsiding fire was shining like blue lotuses." ||54.36||

||Sloka 54.37||

वज्रीमहेंद्रस्त्रिदशेश्वरो वा साक्षाद्यमो वा वरुणोऽनिलो वा।
रुद्रोऽग्निरर्को धनदश्च सोमो न वानरोऽयं स्वयमेव कालः॥54.37||

स॥ अयं वानरः न। वज्री त्रिदशेश्वरः महेन्द्रः वा साक्षात् यमः वा अनिलो वा रुद्रः अग्निः अर्कः धनदश्च सोमः स्वयं कालः एव वा॥

॥Sloka meanings||

अयं वानरः न -
he is not a Vanara
वज्री त्रिदशेश्वरः महेन्द्रः वा -
wielder of thunder bolt, the lord of the gods, Indra, or
साक्षात् यमः वा -
or Yama himself
अनिलो वा रुद्रः अग्निः -
or wind god or God of fire
अर्कः धनदश्च सोमः -
or Sun or Kubera or moon
स्वयं कालः एव वा -
or the god of death himself

||Sloka summary||

"This not a Vanara. It is wielder of thunder bolt, the lord of the gods, Indra or Yama himself or wind god, Rudra or fire god, Sun or Kubera or moon or the god of death himself ". ||54.37||.

||Sloka 54.38||

किंब्राह्मणः सर्व पितामहस्य
सर्वस्य धातुश्चतुराननस्य।
इहाऽगतो वानर रूपधारी
रक्षोपसंहारकरः प्रकोपः॥54.38||

स॥ सर्वपितामहस्य सर्वस्य धातुः चतुराननस्य ब्रह्मणह् रक्षोपसंहारकरः प्रकोपः वानररूपधारी इह आगतः उपायातः किम्?॥

राम टीकालो - सर्वपितामहत्वादि विशिष्टस्य ब्रह्मणः रक्षोपसंहारकरः प्रकोपः वानररूपधारी सन् इहागतः किम्?

॥Sloka meanings||

सर्वपितामहस्य सर्वस्य धातुः -
Grandfather, creator of all beings
चतुराननस्य ब्रह्मणः -
or Brahma the supreme four faced god
रक्षोपसंहारकरः प्रकोपः -
enraged with intent of killing all Rakshasas
वानररूपधारी उपायातः -
in the form of a Vanara
इह आगतः किम्?-
has he come here?

||Sloka summary||

"Or is it Grandfather Brahma the supreme four faced god, enraged and arrived in the form of a Vanara to kill the clan of Rakshasas."||54.38||

||Sloka 54.39||

किं वैष्णवं वा कपिरूपमेत्य
रक्षो विनाशाय परं सुतेजः।
अनन्तमव्यक्त मचिन्त्य मेकम्
स्वमायया साम्प्रत मागतं वा॥54.39||

स॥ अनंतं अव्यक्तं अचिन्त्यं एकं वैष्णवम् परं सुतेजः साम्प्रतं रक्षो विनासाय स्वमायया कपिरूपं एत्य आगतं किं वा॥

Rama Tika says - स्वमायया रक्षोविनाशाय कपिरूपं एत्य अचिन्त्यं चिन्तयितुं अशक्यं अत एव अव्यक्तं प्रधानं वैष्णवं महाविष्णुसंबन्धि सुतेजो वाकिम्?

॥Sloka meanings||

अनंतं अव्यक्तं अचिन्त्यं -
the infinite , indescribable, unthinkable
एकं वैष्णवम् परं सुतेजः -
one Vishnu, the Supreme god of great glory
साम्प्रतं रक्षो विनासाय -
to destroy the Rakshasas completely
स्वमायया कपिरूपं एत्य -
assuming the form of a Vanara by virtue of his own Maya
आगतं किं वा- has come here?

||Sloka summary||

"Or else the infinite , indescribable, unthinkable one Vishnu , the Supreme god of great glory assuming the form of a Vanara by virtue of his own Maya come here to destroy the Rakshasas." ||54.39||

||Sloka 54.40||

इत्येवमूचुर्भवो विशिष्ठा
रक्षोगणास्तत्र समेत्य सर्वे।
सप्राणि संघां सगृहां सवृक्षाम्
दग्धां पुरीं तां सहसा समीक्ष्य॥54.40||

स॥ सप्राणि संघां सगृहं सवृक्षां तां पुरीं सहसा दग्धां बहवः विशिष्टाः सर्वे रक्षोगणाः तत्र समेत्य इति एवं ऊचुः॥

Tilaka Tikaa says - बहवः विशिष्टाः प्रहस्तादयः इत्यर्थः।

॥Sloka meanings||

सप्राणि संघां -
including all creatures
सगृहं सवृक्षां -
with all its homes with trees
तां पुरीं सहसा दग्धां -
that city being bunt down fast
बहवः विशिष्टाः सर्वे रक्षोगणाः -
many eminent Rakshasas and all Rakshasa groups
तत्र समेत्य इति एवं ऊचुः-
collected together and spoke to each other.

||Sloka summary||

"Seeing that the city with all its homes with trees including all creatures has been burnt , many eminent men and Rakshasa collected together and spoke to each other." ||54.40||

||Sloka 54.41||

ततस्तु लंका सहसा प्रदग्धा
सराक्षसा साश्वरथा सनागा।
सपक्षिसंघा समृगा सवृक्षा
रुरोद दीना तुमुलं सशब्दम्॥54.41||

स॥ ततः सराक्षसा साश्वरथा स नागा सपक्षिसंघाः स मृगा स वृक्षा लंका सहसा प्रदग्धा दीना तुमुलं सुशब्दं रुरोद॥

॥Sloka meanings||

ततः सराक्षसा -
then along with Rakshasas
साश्वरथा स नागा -
with chariots, horses, and elephants
सपक्षिसंघाः स मृगा स वृक्षा -
with flocks of birds, animals and trees
लंका सहसा प्रदग्धा -
with Lanka being suddenly burnt
दीना तुमुलं सुशब्दं रुरोद-
arose a tumultuous piteous sound as they cried

||Sloka summary||

"Then with Lanka suddenly burnt along with Rakshasas, chariots with horses, with elephants with flocks of birds, with animals and trees , there arose a tumultuous piteous sound and they cried." ||54.41||

||Sloka 54.42||

हा तात हापुत्त्रक कान्त मित्त्र
हा जीवितं भोगयुतं सुपुण्यम्।
रक्षोभिरेवं बहुधा ब्रुवद्भिः
शब्दः कृतो घोरतरः सुभीमः॥54.42||

स॥ हा तात हापुत्त्रक हा कान्त हा मित्र भोगयुतं सुपुण्यं हा जीवितं बहुधा ब्रुवद्भिः रक्षोभिः घोरतरः सुभीषः शब्दः कृतः ||

||Sloka meanings||

हा तात हापुत्त्रक -
Oh Father, Oh Son
हा कान्त हा मित्र -
o dear, o Friend
भोगयुतं सुपुण्यं हा जीवितं-
that life which is enjoyable
बहुधा ब्रुवद्भिः -
speaking out in many ways
रक्षोभिः घोरतरः सुभीषः शब्दः कृतः -
by Rakshasas in a terrific way made dreadful noise saying

||Sloka summary||

"Those Rakshasas speaking out in a terrific way made dreadful noise saying "Oh Father, Oh Son, Oh Dear, Oh Friend , that life which is enjoyable and pious has been destroyed"||54.42||.

||Sloka 54.43||

हुताशनज्वालसमावृता सा
हतप्रवीरा परिवृत्त योधा।
हनूमतः क्रोध बलाभिभूता
बभूव शापोपहतेव लंका॥54.43||

स॥ हुताशनज्वालसमावृता हतप्रवीराः परिवृत्तयोधा हनूमतः क्रोधबलाभिभूता सा लंका शापोपहतेव बभूव॥

॥Sloka meanings||

हुताशनज्वालसमावृता -
engulfed in the flame spread by the fire god
हतप्रवीराः परिवृत्तयोधा -
with its heroes dead, with its retreating troops
हनूमतः क्रोधबलाभिभूता -
with the power of the anger of Hanuman
सा लंका शापोपहतेव बभूव -
city of Lanka appeared as if it was cursed

||Sloka summary||

"Engulfed in the flame spread by the fire god, with its heroes dead, with its retreating troops, with the power of the anger of Hanuman, the city of Lanka appeared as if it was cursed."||54.43||

||Sloka 54.44||

ससंभ्रमत्रस्त विषण्ण राक्षसाम्
समुज्ज्वल ज्ज्वालहुताशनांकिताम्।
ददर्श लंकां हनुमान्महामनाः
स्वयंभुकोपोपहता मिवावनिम्॥54.44||

स॥ महात्मनः हनुमान् ससंभ्रमत्रस्तविषण्णराक्षसाम् समुज्ज्वलज्ज्वाल हुताशनांकिताम् लंकां स्वयम्भूकोपोपहतां अवनिं इव लंकां ददर्श॥

॥Sloka meanings||

महात्मनः हनुमान् -
Highly sensitive Hanuman
ससंभ्रमत्रस्तविषण्णराक्षसाम् -
with the Rakshasas perplexed scared and sorrowful
समुज्ज्वलज्ज्वाल हुताशनांकिताम् -
that which succumbed to flames of fire god
स्वयम्भूकोपोपहतां वनिं इव -
as if it was hit by the anger of Brahma.
लंकां ददर्श - saw Lanka

||Sloka summary||

"Highly sensitive Hanuman saw the city of Lanka which succumbed to flames of fire god , with the Rakshasas perplexed scared and sorrowful, looked as if the earth was hit by the anger of Brahma." ||54.44||

||Sloka 54.45||

भङ्क्त्वा वनं पादपरत्नसंकुलम्
हत्वातु रक्षांसि महान्ति संयुगे।
दग्ध्वा पुरीं तां गृहरत्न मालिनीम्
तस्थौ हनुमान् पवनात्मजः कपिः॥54.45||

स॥पवनात्मजः हनुमान् पादपरत्नसंकुलं वनं भुंक्त्वा संयुगे महन्ति रक्षांसि हत्वा गृहरत्नमालिनीं तां पुरीं दग्ध्वा तस्थौ॥

॥Sloka meanings||

पादपरत्नसंकुलं वनं भुंक्त्वा -
having destroyed the grove full of excellent trees
संयुगे महन्ति रक्षांसि हत्वा -
having killed many Rakshasas in the battle
गृहरत्नमालिनीं तां पुरीं दग्ध्वा-
burning the city with rows of beautiful houses
पवनात्मजः हनुमान् तस्थौ-
Hanuman the son of wind god stood there.

||Sloka summary||

"Hanuman the son of wind god having destroyed the grove full of excellent trees, having killed many Rakshasas, burning the city with rows of beautiful houses , stood there." ||54.45||

||Sloka 54.46||

त्रिकूटशृंगाग्रतले विचित्रे
प्रतिष्टितो वानरराजसिंहः।
प्रदीप्त लांगूलकृतार्चिमाली
व्यराजताऽऽदित्य इवांशुमाली॥54.46||

स॥विचित्रे त्रिकूट शृंगाग्रतले प्रतिष्टितः प्रदीप्त लांगूलकृतार्चिमाली वानरराजसिंहः अंशुमाली आदित्य इव व्यराजत॥

॥Sloka meanings||

विचित्रे त्रिकूट शृंगाग्रतले प्रतिष्टितः -
standing on the wonderful peak of Trikuta
प्रदीप्त लांगूलकृतार्चिमाली -
with a glowing tail looking like a garland
वानरराजसिंहः -
the lion among the Vanaras
अंशुमाली आदित्य इव -
like the Sun with its brilliant rays.
व्यराजत - shone

||Sloka summary||

"On the wonderful peak of Trikuta , with a glowing tail looking like a garland around him , the lion among the Vanaras , shone like the Sun with its brilliant rays." ||54.46||

||Sloka 54.47||

स राक्षसां स्तान् सुबहूंश्च हत्वा
वनं च भंक्त्वा बहुपादपं तत्।
विसृज्य रक्षोभवनेषु चाग्निम्
जगाम रामं मनसा महात्मा॥54.47||

स॥ महात्मा सः सुबहून् तान् राक्षसान् हत्वा बहुपादपम् तत् वनं च भंक्त्वा रक्षोभवनेषु अग्निं विश्रुज्य मनसा रामं जगाम॥

॥Sloka meanings||

महात्मा सः - the great Vanara
सुबहून् तान् राक्षसान् हत्वा -
having killed many Rakshasas
बहुपादपम् तत् वनं च भंक्त्वा -
having destroyed the grove with many trees
रक्षोभवनेषु अग्निं विश्रुज्य -
having set fire to many palaces of Rakshasas
मनसा रामं जगाम -
reached Rama in his mind

||Sloka summary||

"The great Vanara having killed many Rakshasas, having destroyed the grove with many trees , having set fire to many palaces of Rakshasas , reached Rama in his mind." ||54.47||

||Sloka 54.48||

ततस्तु तं वानरवीर मुख्यं
महाबलं मारुततुल्य वेगम्।
महामतिं वायुसुतं वरिष्टं
प्रतुष्टुवुर्देवगणाश्च सर्वे॥54.48||

स॥ ततः वानरवीरमुख्यं महाबलं मारुततुल्यवेगं महामतिं वरिष्टं तं वायुसुतं सर्वे देवगणाः प्रतुष्टुवुः॥

॥Sloka meanings||

ततः वानरवीरमुख्यं -
then the chief of Vanara warriors
महाबलं मारुततुल्यवेगं -
powerful one who has the speed of the wind god
महामतिं वरिष्टं -
very wise, efficient,
तं वायुसुतं-
that son of Vayu
सर्वे देवगणाः प्रतुष्टुवुः-
all the Devas praised

||Sloka summary||

"Then all the Devas praised the mighty, very wise, efficient, chief of Vanara warriors, who has the speed of the wind god, who is the son of wind god." ||54.48||

||Sloka 54.49||

भङ्क्त्वा वनं महातेजा हत्वा रक्षांसि संयुगे।
दग्ध्वा लंकापुरीं रम्यां रराज स महाकपिः॥54.49||

स॥महातेजः महाकपिः वनं भंक्त्वा संयुगे रक्षांसि हत्वा रम्यां लंकपुरीम् दग्ध्वा रराज॥

॥Sloka meanings||

महातेजः महाकपिः -
the very brilliant and great Vanara
वनं भंक्त्वा संयुगे रक्षांसि हत्वा-
having destroyed the grove,
संयुगे रक्षांसि हत्वा-
having killed the Rakshasas in the battle
रम्यां लंकपुरीम् दग्ध्वा-
having burnt the beautiful city." ||54.49||
रराज -shone

||Sloka summary||

"The very brilliant and great Vanara shone having destroyed the grove, having killed the Rakshasas in the battle, having burnt the beautiful city." ||54.49||

||Sloka 54.50||

तत्रदेवाः सगंधर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः।
दृष्ट्वा लंकां प्रदग्धां तां विस्मयं परमं गताः॥54.50||

स॥तत्र सगंधर्वाः देवाः सिद्धाश्च परमर्षयः दग्धां तां लंकां पुरीं दृष्ट्वा परमम् विस्मयम् गताः ||

||Sloka meanings||

तत्र सगंधर्वाः देवाः -
then all the Devas with Gandharvas
सिद्धाश्च परमर्षयः -
Siddhas , great Rishis
दग्धां तां लंकां पुरीं दृष्ट्वा -
seeing the city of Lanka burnt
परमम् विस्मयम् गताः -
very much wonder struck.

||Sloka summary||

"Then all the Devas with Gandharvas , Siddhas , great Rishis, seeing the city of Lanka burnt were very much wonder struck." ||54.50||

||Sloka 54.51||

तं दृष्ट्वा वानरश्रेष्ठं हनुमंतं महाकपिं।
कालाग्निरिति संचिन्त्य सर्वभूतानि तत्रसुः॥54.51||

स॥ वानरश्रेष्ठं महाकपिं तं हनुमंतं दृष्ट्वा कालाग्निः इति संचित्य सर्वभूतानि तत्रसुः॥

॥Sloka meanings||

वानरश्रेष्ठं महाकपिं -
the best of Vanaras
तं हनुमंतं दृष्ट्वा -
seeing that Hanuman
कालाग्निः इति संचित्य -
thinking him to be the fire at the time of dissolution
सर्वभूतानि तत्रसुः -
all the beings were terrified

||Sloka summary||

"Seeing Hanuman the best of Vanaras as if he were the fire at the time of dissolution all the beings were terrified." ||54.51||

देवाश्च सर्वेमुनिपुंगवाश्च
गंधर्वविद्याधरनागयक्षाः।
भूतानि सर्वाणि महान्ति तत्र
जग्मुः परां प्रीतिमतुल्यरूपाम्॥54.52||

स॥तत्र सर्वे मुनिपुंगवाश्च गंधर्वविद्याधरनागयक्षाः महंति सर्वाणि भूतानि अतुल्यरूपां परां प्रीतिं जग्मुः॥

॥Sloka meanings||

तत्र सर्वे मुनिपुंगवाश्च -
then all the sages,
गंधर्वविद्याधरनागयक्षाः -
Gandharvas, Vidyaadharas, Nagas , Yakshas,
महंति सर्वाणि भूतानि -
all the creatures
अतुल्यरूपां परां प्रीतिं जग्मुः -
experienced matchless form of happiness.

||Sloka summary||

Then all the sages, Gandharvas, Vidyaadharas, Nagas , Yakshas, all the creatures experienced matchless form of happiness.

The Sarga ends with the line
भूतानि सर्वाणि महान्ति तत्र
जग्मुः परां प्रीतिम् अतुल्यरूपाम्॥
which means that all the creatures experienced great happiness.

In Balakanda in Sarga 15,
Devas complain to Vishnu that 'सर्वान् नो बाधते वीर्यात्' (1.15.6).
Which means that "everybody" is being harassed by Ravana.
No wonder that the act of burning down Lanka
killing many Rakshasas gladdened
'सर्वाणि भूतानि' -"all beings".

Thus, ends the Sarga fifty-four of Sundarakanda.

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे चतुःपंचाशस्सर्गः ||

Thus ends the Sarga fifty-four of Sundarakanda in Ramayana the first poem ever composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki

||ओम् तत् सत्॥