Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 55

"दग्धेयं नगरी सर्वा!" means the whole of the city got burnt; Not only that, "साट्टप्राकार तोरणात् "It got burnt along with the ramparts and arches.

Who is saying that? Charanas, the travelers of the skies.
They add in amazement,"जानकी न च दग्धेति","that Janaki was not burnt"; That Janaki is safe is the news. That dissolved the tension of Hanuma.

Sarga 55 is about the concerns that engulf Hanuma
after having torched Lanka literally without thinking of the safety of Sita. We hear wonderful words from the poet about frailties of a human being consumed by anger.

Now we start with Slokas of Sarga 55

||Sloka 55.01||

लंकां समस्तां संदीप्य लांगुलाग्निं महाबलः।
निर्वापयामास तदा समुद्रे हरिसत्तमः॥55.01||

स॥ महाबलः हरिसत्तमः लंकां समस्तां संदीप्य तदा समुद्रे लांगूलाग्निं निर्वापयामास॥

॥Sloka meanings||

महाबलः हरिसत्तमः -
mighty Hanuman
लंकां समस्तां संदीप्य -
having burnt whole of Lanka
लांगूलाग्निं - the fire on his tail
तदा समुद्रे निर्वापयामास-
then tried to put (it) off in the ocean

||Sloka summary||

"The mighty Hanuman having burnt whole of Lanka then tried to put off the fire on his tail in the ocean." ||55.01||

Hanuman who was referred by citizens of Lanka in words saying, 'न वानरोऽयं स्वयमेव कालः' ; meaning that this is not a Vanara , but Got of Death in person; having burnt Lanka, then trying to extinguish the fire at the tip of his tail, started thinking looking back at the havoc he caused.

||Sloka 55.02||

संदीप्यमानां विध्वस्तां त्रस्तरक्षोगणां पुरीम्।
अवेक्ष्य हनुमान् लंकां चिंतयामास वानरः॥55.02||

स॥ संदीप्यमानां विध्वस्तां त्रस्त रक्षोगणां लंका पुरीं आवेक्ष्य वानरः चिंतयामास॥

॥Sloka meanings||

संदीप्यमानां विध्वस्तां -
the destroyed and burning
त्रस्त रक्षोगणां -
panic stricken Rakshasas
लंका पुरीं आवेक्ष्य -
seeing the destroyed and burning city of Lanka
वानरः चिंतयामास -
Vanara started thinking

||Sloka summary||

"Seeing the destroyed and burning city of Lanka as well as the panic-stricken Rakshasas, Vanara started thinking." ||55.02||

||Sloka 55.03||

तस्याभूत् सुमहांस्त्रासः कुत्सा चाऽत्मन्यजायत।
लंकां प्रदहता कर्मकिंस्वित्कृतमिदं मया॥55.03||

|| तस्य महान् त्रासः अभूत् |आत्मनि कुत्सा च अजायत। लंकां प्रदहता मया इदं किंस्वित् कर्म कृतं॥

॥Sloka meanings||

तस्य महान् त्रासः अभूत् -
a great fear overtook him
आत्मनि कुत्सा च अजायत -
self-reproach was felt
लंकां प्रदहता -
by burning Lanka
मया इदं किंस्वित् कर्म कृतं -
what was done by me ?

||Sloka summary||

"A great fear overtook him within in his mind. Self-reproach was felt. ' By burning Lanka what did I do ?". ||55.03||

Seeing the burning the city of Lanka, seeing also the panic-stricken Rakshasas, Hanuma started thinking.

Here poet says 'कुत्सा चात्मन्यजायत'.; in that thinking process, self-contempt got triggered, in Hanuma.

When Hanuma starts thinking, he gets a big fright. Why? Seeing burning Lanka, there was a flicker of thought; 'Did I burn Sita also in the fire that burnt Lanka?'

That thought was a flash. Suddenly Hanuma was overwhelmed by a wave of self-contempt. With that wave of self-contempt Hanuma continues to reproach himself.

||Sloka 55.04||

धन्यास्ते पुरुषश्रेष्ठा ये बुध्या कोपमुत्थितम्।
निरुन्थन्ति महात्मानो दीप्तमग्निमिवांभसा॥55.04||

स॥ ते पुरुषश्रेष्ठाः महात्मनः धन्याः ये उत्थितं कोफं बुद्ध्या निरुन्धन्ति दीपं अग्निं अंभसा इव॥

Rama Tika says - ये महात्मनः अति प्रयत्न शीलाः उत्थितं कोपं अंभसा बुद्ध्या निरुन्धन्ती ते महात्मनः पुरुषश्रेष्ठाः अपि अत एव धन्याः।

॥Sloka meanings||

ये उत्थितं कोफं बुद्ध्या निरुन्धन्ति -
those who put out the rising anger by their wisdom
दीपं अग्निं अंभसा इव -
like a burning fire is put out by water,
ते पुरुषश्रेष्ठाः महात्मनः धन्याः -
they are best of men, great souls and are blessed

||Sloka summary||

"Those who put out the rising anger by their wisdom like a burning fire is put out by water, are blessed. They are best of men, great souls and blessed." ||55.04||

Hanuma continues his introspection.

||Sloka 55.05||

क्रुद्धः पापं न कुर्यात्कः क्रुद्धो हन्याद्गुरूनपि।
क्रुद्धः परुषयावाचा नरः साधूनधिक्षिपेत्॥55.05||

स॥ कृद्धः कः पापं न कुर्यात् | कृद्धः गुरून् अपि हन्यात् | कृद्धः नरः परुषयावाचा साधून् अधिक्षिपेत्॥

Rama Tika says- प्रकुपितो जनः वाच्या अवाच्यं विजानाति ।

॥Sloka meanings||

कृद्धः कः पापं न कुर्यात् -
what sin the angry will not perform
कृद्धः गुरून् अपि हन्यात् -
angry one will kill even the teachers
कृद्धः नरः परुषयावाचा -
angry one with harsh words
साधून् अधिक्षिपेत् -
will insult good people

||Sloka summary||

"What sin the angry will not perform. The angry one will kill even the teachers . The angry will insult good people with harsh words." ||55.05||

Rama Tika says - angry one loses his capability to distinguish between good and bad.

||Sloka 55.06||

वाच्या वाच्यं प्रकुपितो न विजानाति कर्हिचित्।
नाकार्यमस्ति क्रुद्धस्य नावाच्यं विद्यते क्वचित्॥55.06||

स॥ प्रकुपितः कर्हिचेत् वाच्यावाच्यं न विजानाति | कृद्धस्य अकार्यं न अस्ति।अवाच्यं न विद्यते॥

॥Sloka meanings||

प्रकुपितः कर्हिचेत् वाच्या -
angry one at any time
वाच्या अवाच्यं न विजानाति -
not know what can be said and what cannot be said.
कृद्धस्य अकार्यं न अस्ति -
for the angry one there no act that is barred
अवाच्यं न विद्यते -
no word that cannot be said

||Sloka summary||

"An angry one will not know what can be said and what cannot be said. For the angry one there no act that is barred. No word that cannot be said." ||55.06||

||Sloka 55.07||

यः समुत्पतितं क्रोधं क्षमयैव निरस्यति।
यथोरगस्त्वचं जीर्णां स वै पुरुष उच्यते॥55.07||

स॥ उरगः जीर्णां त्वचं यथा यः समुत्पतितं क्रोधं क्षमया एव निरस्यति सः वै पुरुषः उच्यते॥

Govindaraja Tika says - उरगो जीर्णां त्वचमेव, समुत्पतितं कोपं यः निरस्यति स एव पुरुष उच्यते।

॥Sloka meanings||

उरगः जीर्णां त्वचं यथा -
like a snake shedding its worn-out skin
समुत्पतितं क्रोधं -
the rising anger
यः क्षमया एव निरस्यति -
the one who drives (it) away with tolerance
सः वै पुरुषः उच्यते -
he alone is called a truly wise man"

||Sloka summary||

"Like a snake sheds its worn-out skin, the one who drives away the rising anger with tolerance he alone is called a truly wise man".||55.07||

We can Summarize Hanuma thoughts as follows:

' By burning Lanka what did I do? Those who quenched the rising anger by their wisdom, like a burning fire is put out by water, are blessed. They are best of men and great souls.'

'What sin, the angry one will not perform. The angry one will kill even the teacher. The angry one will insult good people with harsh words. An angry one will not know to differentiate between what can be said and what cannot be said'.

'For the angry one there no act that is barred. There is no word that cannot be said. The one who sheds the rising anger with tolerance, like a snake sheds its skin, he alone is called a truly wise man'.

In these few lines, through Hanuma, the poet enunciates a signal truth of life. Anger is the root cause of many calamities.

Here Hanuma realizes the consequences of anger, and concludes the one who sheds his anger is the real person.

We hear the same in Bhagavad-Gita too.

"क्रोधात् भवति सम्मोहः
सम्मोहात् स्मृति विभ्रमः।
स्मृति भ्रंशात् बुद्धिनाशो
बुद्धि नाशात् प्रणस्यति ||" ( Gita Ref)

This is an undeniable truth across the ages. This is heard in many places. Ramayan being the first epic poem, we can say that this truth may have come in Ramayana first.

Hanuma continues his soliloquy.

||Sloka 55.08||

धिगस्तु मां सुदुर्बुद्धिं निर्लज्जं पापकृत्तमम्।
अचिन्तयित्वा तां सीतां अग्निदं स्वामिघातुकम्॥55.08||

स॥ तां सीतां अचिन्तयित्वा अग्निदं स्वामिघातुकं सुदुर्बुद्धिं इव निर्लज्जं पापकृत्तमं माम् धिक् अस्तु॥

Rama Tika says- सीताम् अचिन्तयित्वा विस्मृत्य अन्यत्रानीत्वे इत्यर्थः। अग्निदम् अग्नये ददाति अग्निं ददाति वस्तुमात्रे क्षिपति वा , अत एव स्वामि घातकं अतएव पापकृत्तमम् पापिश्रेष्ठं मां धिग् अस्तु।

॥Sloka meanings||

तां सीतां अचिन्तयित्वा अग्निदं -
without thinking about Sita setting fire
निर्लज्जं सुदुर्बुद्धिं इव -
with wicked mind and without shame.
स्वामिघातुकं -
betraying my master
पापकृत्तमं माम् -
greatest sinner I am
धिक् अस्तु - fie on me

||Sloka summary||

"Fie on me who without thinking about Sita set fire ( to Lanka) , betraying my master, with wicked mind and without shame, ." ||55.08||

||Sloka 55.09||

यदि दग्ध्वात् इयं लंका नूनमार्याऽपि जानकी।
दग्धा तेन मया भर्तुर्हतं कार्यमजानता॥55.09||

स॥ इयं लंका दग्धा यदि आर्या जानक्यापि दग्धा | अजानता मया भर्तुः कार्यं हतं॥

॥Sloka meanings||

इयं लंका दग्धा यदि -
if this Lanka is burnt fully
आर्या जानक्यापि दग्धा -
(then) respectable Janaki is also burnt.
अजानता मया -
without realizing
भर्तुः कार्यं हतं-
I have destroyed master's mission

||Sloka summary||

"If this Lanka is burnt then respectable Janaki is also burnt. Without realizing I have destroyed master's mission."||55.09||

||Sloka 55.10||

यदर्थमयमारंभः तत्कार्यमवसादितम्।
मया हि दहता लंकां न सीता परिरक्षिता॥55.10||

स॥ यदर्थं अयं (कार्यं) आरंभः तत् कार्यं अवसादितं। लंकां दहता मया सीता न परिरक्षिता॥

॥Sloka meanings||

यदर्थं अयं (कार्यं) आरंभः -
purpose for which this was started
तत् कार्यं अवसादितं -
that ( purpose) was destroyed.
लंकां दहता मया -
Lanka was burnt by me
सीता न परिरक्षिता -
but Sita was not saved

||Sloka summary||

"The purpose for which this was started that ( purpose) was destroyed. Lanka was burnt by me, without saving Sita".||55.10||

||Sloka 55.11||

ईषत्कार्य मिदं कार्यं कृतमासीन्नसंशयः।
तस्य क्रोदाभिभूतेन मया मूलक्षयः कृतः॥55.11||

स॥ इदं कार्यं ईषत्कार्यं कृतं आसीन्न क्रोदाभिभूतेन मया तस्य मूलक्षयः कृतः संशयः न ||

Govindaraja Tika says- ईषत् कार्यं इति। इदं कार्यं अन्वेषण पूर्वक रावण निलय परिज्ञान सीतादर्शनतन्निवेदनरूपं महत् कार्यं ईषत् कार्यं ईषद् अवशिष्ठकार्यं असमग्र प्रायमेव कृतं आसीत् राम निवेदमात्रावशेषं कृतं आसीत् इत्यर्थः।किं क्रोधाभिभूतेन क्रोधान्धेन मया तस्य मूलक्षयः कृतः न संशयः विफलीकृतं इत्यर्थः॥

॥Sloka meanings||

इदं कार्यं ईषत्कार्यं कृतं -
this work a small work is done
आसीन्न क्रोदाभिभूतेन -
being overpowered by anger
मया तस्य मूलक्षयः कृतः -
I destroyed the root of my achievement
संशयः न - no doubt

||Sloka summary||

"This work a small work is done . With anger generated I destroyed the root of my achievement." ||55.11||

||Sloka 55.12||

विनष्टा जानकी न्यूनं न ह्यदग्दः प्रदृश्यते।
लंकायां कश्चिदुद्देशः सर्वा भस्मीकृता पुरी॥55.12||

स॥ नूनं जानकी विनष्टा। लंकायां कश्चित् उद्देशः अदग्दः न प्रदृश्यते हि | सर्वाः पुरी भस्मी कृता ||

||Sloka meanings||

नूनं जानकी विनष्टा -
surely Janaki was lost
लंकायां कश्चित् उद्देशः अदग्दः -
no place that is not burnt in Lanka
न प्रदृश्यते हि
-surely is not seen
सर्वाः पुरी भस्मी कृता -
all of the city is burnt

||Sloka summary||

"Surely Janaki was lost. There is no place that is not burnt in Lanka. All of the city is burnt".||55.12||

||Sloka 55.13||

यदि तद्विहतं कार्यं ममप्रज्ञा विपर्ययात्।
इहैव प्राणसन्न्यासो ममापि ह्यद्य रोचते॥55.13||

स॥ मम प्रज्ञा विपर्ययात् तत् कार्यं विहतं यदि ममापि इहैव प्राणसन्यासः अद्य रोचते॥

॥Sloka meanings||

मम प्रज्ञा विपर्ययात् -
because of my stupidity
तत् कार्यं विहतं यदि -
the mission is destroyed
ममापि इहैव प्राणसन्यासः -
I should give up life here itself
अद्य रोचते - that is proper

||Sloka summary||

"If because of my stupidity that mission was destroyed , then it is proper that I should also sacrifice my life here itself." ||55.13||

||Sloka 55.14||

किमग्नौ निपता म्यद्य अहोस्विद्बडबामुखे।
शरीरमाहो सत्त्वानां दद्मि सागरवासिनाम्॥55.14||

स॥ अद्य अग्नौ निपतामि | अहोस्वित् बडबामुखे अहो शरीरं सागरवासिनां सत्त्वानां दद्मि ||

||Sloka meanings||

अद्य अग्नौ निपतामि -
I shall now jump in the fire
अहोस्वित् बडबामुखे -
in the mouth of the submarine fire
अहो शरीरं -
this my body
सागरवासिनां सत्त्वानां दद्मि-
offer as food for the sea creatures

||Sloka summary||

"Shall I jump in the fire. Shall I jump in the mouth of the submarine fire or offer my body as the food for the sea creatures".||55.14||

||Sloka 55.15||

कथं हि जीवता शक्यो मया द्रष्ठुं हरीश्वरः।
तौ वा पुरुषशार्दूलौ कार्यसर्वस्वघातिना॥55.15||

स॥ कार्यसर्वस्वघातिना मया जीविता हरीश्वरः द्रष्ठुं कथं वा शक्यः | पुरुषशार्दूलौ तौ वा ( कथं वा शक्यः)||

||Sloka meanings||

कार्यसर्वस्वघातिना मया -
me the destroyer of the whole mission
जीविता हरीश्वरः द्रष्ठुं -
being alive, seeing the king of Vanaras
कथं वा शक्यः -
how is it possible ?
पुरुषशार्दूलौ तौ वा-
Or even the two tigers among men?

||Sloka summary||

"Having destroyed the whole mission how can I see the king of Vanaras. Or even the two tigers among men." ||55.15||

||Sloka 55.16||

मया खलु तदे वेदं रोषदोषात्प्रदर्शितम्।
प्रथितं त्रिषु लोकेषु कपित्वमनवस्थितम्॥55.16||

स॥ मया रोषदोषात् त्रिषु लोकेषु प्रथितं अनवस्थितं तत् इदं कपित्वं प्रदर्शितं खलु॥

॥Sloka meanings||

मया रोषदोषात् -
because of the fault of yielding to rising anger
त्रिषु लोकेषु प्रथितं अनवस्थितं -
the instability of mind known in the three worlds
तत् इदं कपित्वं प्रदर्शितं खलु -
that nature of monkeys was displayed by me

||Sloka summary||

"Because of my yielding to fault of rising anger , I have exhibited the instability of the mind of monkeys, known in the three worlds". ||55.16||

||Sloka 55.17||

धि गस्तु राजसं भावं अनीशमनवस्थितम्।
ईश्वरेणापि यद्रागान् मया सीता नरक्षिता॥55.17||

स॥ अनीशं अनवस्थितं राजसं भावं धिक् अस्तु | यत् ईश्वरेण अपि मया रागात् सीता न रक्षिता॥

॥Sloka meanings||

अनीशं अनवस्थितं -
unstable and with no control
राजसं भावं धिक् अस्तु -
fie on the excitable nature
यत् ईश्वरेण अपि -
though capable
मया रागात् सीता न रक्षिता -
could not save Sita because of my anger.

||Sloka summary||

"Fie upon the uncontrollable unstable excitable nature. Though powerful, I could not save Sita because of my anger." ||55.17||

||Sloka 55.18||

विनष्टायांतु सीतायां तावुभौ विनशिष्यतः।
तयोर्विनाशे सुग्रीवः सबंधुर्विनशिष्यति॥55.18||

स॥ सीतायां विनष्टायां तौ वुभौ विनशिष्यतः | तयोः विनाशे सबन्धुः सुग्रीवः विनशिष्यति |

||Sloka meanings||

सीतायां विनष्टायां -
if Sita is destroyed
तौ वुभौ विनशिष्यतः -
those two will die
तयोः विनाशे -
with their loss
सबन्धुः सुग्रीवः विनशिष्यति -
Sugriva will be lost with all relatives

||Sloka summary||

"If Sita is destroyed those two will die. Their loss will result in the loss of Sugriva and all relatives".||55.18||

||Sloka 55.19||

एतदेव वचः श्रुत्वा भरतो भ्रातुवत्सलः।
धर्मात्मा सहशतृघ्नः कथं शक्ष्यति जीवितुम्॥55.19||

स॥ एतत् एव वचः श्रुत्वा भ्रात्रुवत्सलः धर्मात्मा सहशत्रुघ्नः जीवितुं कथं शक्ष्यति॥

॥Sloka meanings||

एतत् एव वचः श्रुत्वा -
hearing those words
भ्रात्रुवत्सलः धर्मात्मा -
loving brother, the righteous one
सहशत्रुघ्नः -
along with Shatrughna
जीवितुं कथं शक्ष्यति -
how can he live ?

||Sloka summary||

"Hearing those words about a loving brother, the righteous one along with Shatrughna will perish."||55.19||

||Sloka 55.20||

इक्ष्वाकु वंशे धर्मिष्ठे गते नाशमसंशयम्।
भविष्यन्ति प्रजाः सर्वाः शोकसन्तापपीडिताः॥55.20||

स॥ धर्मिष्टे इक्ष्वाकुवंशे नाशं गते सर्वाः प्रजाः असंशयं शोकसंतापपीडिताः भविष्यंति॥

॥Sloka meanings||

धर्मिष्टे इक्ष्वाकुवंशे नाशं गते -
when the righteous Ikshvaku race perishes
सर्वाः प्रजाः असंशयं -
without doubt all the people
शोकसंतापपीडिताः भविष्यंति-
will be tormented by grief and remorse

||Sloka summary||

"When the righteous Ikshvaku race perishes, all the people will be tormented by grief and remorse. No doubt".||55.20||

||Sloka 55.21||

तदहं भाग्य रहितो लुप्त धर्मार्थ संग्रहः।
रोषदोषपरीतात्मा व्यक्तं लोकविनाशनः॥55.21||

स॥ तत् भाग्यरहितः लुप्तधर्मार्थसंग्रहः रोषदोषपरीतात्मा अहं व्यक्तं लोकनाशनः॥

॥Sloka meanings||

तदहं भाग्य रहितो -
then I will be the unfortunate one
लुप्त धर्मार्थ संग्रहः -
who failed to secure Dharma and Artha.
रोषदोषपरीतात्मा -
overwhelmed by anger
व्यक्तं लोकविनाशनः-
cause of the destruction of the world

||Sloka summary||

"Then I am the unfortunate one who failed to secure Dharma and Artha, who overwhelmed by anger is the cause of the destruction of the world".

||Sloka 55.22||

इति चिन्तयतः तस्य निमित्तान्युपपेदिरे।
पूर्वमप्युपलब्दानि साक्षात् पुनरचिन्तयत्॥55.22||

स॥ तस्य इति चिन्तयितः साक्षात् पूर्वं अपि उपलब्धानि निमित्तानि उपपेदिरे पुनः | सः अचिन्तयत् ||

Rama Tika says- इति चिन्तयतः तस्य हनूमतः पूर्वमप् उपलब्धानि अनुभूतानि निमित्तानि शुभसूचक दक्षिण नेत्रत्रस्फुराणादीनि उपपेदिरे प्रापुः अतः पुनः अचिन्तयत्॥

॥Sloka meanings||

तस्य इति चिन्तयितः -
while he was thinking like this
साक्षात् पूर्वं अपि उपलब्धानि -
exactly as appeared in the past
निमित्तानि उपपेदिरे पुनः -
good omens again appeared
सः अचिन्तयत्-
he started thinking

||Sloka summary||

" While he was thinking like this, good omens as in the past appeared before him. He started thinking."||55.22||

||Sloka 55.23||

अथवा चारु सर्वांगी रक्षिता तेन तेजसा।
न नशिष्यति कल्याणी नाग्नि रग्नौ प्रवर्तते॥55.23||

स॥ अथवा चारु सर्वांगी स्वेन तेजसा रक्षिता | कल्याणी न नशिष्यति | अग्निः अग्नौ न प्रवर्तते ||

||Sloka meanings||

अथवा चारु सर्वांगी -
Or else the lady of beautiful limbs
स्वेन तेजसा रक्षिता -
saved by her own powers
कल्याणी न नशिष्यति -
auspicious lady cannot perish
अग्निः अग्नौ न प्रवर्तते -
fire cannot burn fire

||Sloka summary||

"Or else the lady of beautiful limbs is saved by her own powers. The auspicious lady cannot perish. Fire cannot burn fire." ||55.23||

||Sloka 55.24||

न हि धर्मात्मनः तस्य भार्या ममित तेजसः।
स्व चारित्राभिगुप्तां तां स्प्रष्टुमर्हति पावकः॥55.24||

स॥ धर्मात्मनः अमित तेजसः तस्य भार्यां स्वचारित्राभिगुप्तां तां पावकः स्प्रष्टं न अर्हति हि॥

॥Sloka meanings||

धर्मात्मनः अमित तेजसः -
the righteous one. a man of immense glory,
तस्य भार्यां - his wife
स्वचारित्राभिगुप्तां-
protected by her own chastity
तां स्प्रष्टं -
to touch her
पावकः न अर्हति हि -
even fire is not capable

||Sloka summary||

"The wife of the righteous one. a man of immense glory, who is protected by her own chastity cannot be touched by the fire".||55.24||

||Sloka 55.25||

नूनं राम प्रभावेन वैदेह्याः सुकृतेन च।
यन्मां दहनकर्माऽयं नादहाद्दव्यवाहनः॥55.25||

स॥ दहनकर्मा अयं हन्यवाहनः माम् ना दहत् | इति यत् नूनं रामप्रभावेण । वैदेह्याः सुकृतेन च॥

Govindaraja Tika says - दहनकर्मा भस्मीकरण स्वभावः यत् प्रभावत् अयं मां नादहत् स तामेव कथं दहति इत्यर्थः॥

॥Sloka meanings||

दहनकर्मा अयं हन्यवाहनः -
fire which consumes all, which carries the oblations
माम् ना दहत् -
did not burn me.
इति यत् नूनं रामप्रभावेण -
that is surely because of the power of Rama
वैदेह्याः सुकृतेन च -
by the good deeds of Vaidehi

||Sloka summary||

"Fire which consumes, which carries the oblations did not burn me. This is surely because of the power of Rama and the good deeds of Vaidehi." ||55.25||

||Sloka 55.26||

त्रयाणां भरतादीनां भ्रातॄणां देवता च या।
रामस्य च मनः कान्ता सा कथं विनशिष्यति॥55.26||

स॥या भरतादीनां त्रयाणां देवताः च रामस्य मनः कान्ता सा कथं विनशिष्यति ||

||Sloka meanings||

भरतादीनां -
for Bharat etc
त्रयाणां या देवताः-
who is goddess for the three
च रामस्य मनः कान्ता -
also dear one of Rama
सा कथं विनशिष्यति -
how can she perish?

||Sloka summary||

"The one who is goddess for Bharat and the three , who is the dear one of Rama , how can she perish. "||55.26||

||Sloka 55.27||

यद्वा दहनकर्माऽयं सर्वत्र प्रभुरव्ययः।
नमे दहति लांगूलं कथ मार्यां प्रदक्ष्यति॥55.27||

स॥ यद्वा सर्वत्र प्रभुः अव्ययः अयं दहनकर्मा मे लांगूलं न दहति अर्यां सीतां कथं प्रदक्ष्यति॥

॥Sloka meanings||

यद्वा सर्वत्र प्रभुः -
if the fire which burns everything
अव्ययः अयं दहनकर्मा -
the fire which is undestroyable
मे लांगूलं न दहति -
not burnt my tail
अर्यां सीतां कथं प्रदक्ष्यति-
how can he burn respectable Sita ?

||Sloka summary||

"If the fire which burns everything has not burnt my tail, how can he burn respectable Sita ?." ||55.27||

||Sloka 55.28||

पुनश्चाचिन्तयत्तत्र हनुमान्विस्मितस्तदा।
हिरण्यनाभस्य गिरेर्जलमध्ये प्रदर्शनम्॥55.28||

स॥ तदा हनुमान् विस्मितः जलमध्ये हिरण्यनाभस्य गिरेः प्रदर्शनं तत्र पुनः अचिन्तयत्॥

॥Sloka meanings||

तदा हनुमान् विस्मितः -
then Hanuman wonder struck
जलमध्ये हिरण्यनाभस्य गिरेः प्रदर्शनं -
appearance of golden hued mountain in the middle of the ocean
तत्र पुनः अचिन्तयत् -
he again remembered

||Sloka summary||

"Then wonder struck Hanuman thought of the appearance of the golden hued mountain in the middle of the ocean, ." ||55.28||

||Sloka 55.29||

तपसा सत्यवाक्येन अनन्यत्वाच्च भर्तरि।
अपि सा निर्दहेदग्निं नता मग्निः प्रदक्ष्यते॥55.29||

स॥ तपसा सत्यवाक्येन भर्तरि अनन्यत्वाच्च सा अग्निं निर्दहेत् अपि तां अग्निः नप्रदक्ष्यति॥

॥Sloka meanings||

तपसा सत्यवाक्येन -
by virtue of asceticism, adherence to truth
भर्तरि अनन्यत्वाच्च -
unwavering devotion to her husband
सा अग्निं निर्दहेत् अपि -
through she can even burn fire
तां अग्निः नप्रदक्ष्यति -
fire cannot burn her

||Sloka summary||

"By virtue of her asceticism , adhering to truth, devotion to her husband, she may even burn fire, but fire cannot burn her ".||55.29||

||Sloka 55.30||

स तथा चिन्तयं स्तत्र देव्या धर्मपरिग्रहम्।
शुश्राव हनुमान् वाक्यं चारणानां महात्मनाम्॥55.30||

स॥ तत्र तथा देव्याः धर्मपरिग्रहं चिन्तयन् सः हनुमान् महात्मनां चारणानां वाक्यं शुश्राव॥

॥Sloka meanings||

तत्र तथा देव्याः धर्मपरिग्रहं -
then there of the Devi's power of righteousness
चिन्तयन् - thinking
सः हनुमान् - that Hanuman
महात्मनां चारणानां वाक्यं शुश्राव -
heard the words of the great Charanas.

||Sloka summary||

"As he was thinking of Devi's power of righteousness, Hanuman heard the words of the great Charanas." ||55.30||

||Sloka 55.31||

अहो खलु कृतं कर्म दुष्करं हि हनूमता।
अग्निं विश्रुजताऽभीक्ष्णं भीमं राक्षसवेश्मनि॥55.31||

स॥ राक्षसवेश्मनि आभीक्ष्नं भीमं अग्निं विसृजता हनुमता दुष्करं कर्म कृतं खलु अहो॥

॥Sloka meanings||

राक्षसवेश्मनि आभीक्ष्नं भीमं -
in the Rakshasa palaces extremely fierce
अग्निं विसृजता हनुमता -
fire was spread by Hanuman
दुष्करं कर्म कृतं खलु अहो-
a marvelous task has been accomplished

||Sloka summary||

" In the Rakshasa palaces extremely fierce fire was spread by Hanuman , a marvelous task has been accomplished".||55.31||

||Sloka 55.32||

प्रपलायित रक्षः स्त्रीबालवृद्धसमाकुला।
जनकोलाहलाध्माता क्रन्दन्तीवाद्रिकन्दरे॥55.32||

स॥ प्रपलायित रक्षः स्त्रीबालवृद्धसमाकुला जनकोलाहद्माता आद्रिकन्दरे क्रन्दन्ती इव॥

॥Sloka meanings||

प्रपलायित रक्षः-
with Rakshasas running here and there
स्त्रीबालवृद्धसमाकुला -
filled with children, women and old ones
जनकोलाहद्माता -
with loud wails of people
आद्रिकन्दरे क्रन्दन्ती इव-
resounding like cries in a cave

||Sloka summary||'

"Crowded with children, women and old ones running , the city was loud with wails of Rakshasas resounding like cries in a cave" ||55.32||

The city was loud with wails of Rakshasas. It was as if the city was wailing.

||Sloka 55.33||

दग्धेयं नगरी सर्वा साट्टप्राकारतोरणा।
जानकी न च दग्धेति विस्मयोऽद्भुत एव नः॥55.33||

स॥ (अयं ) नगरी सर्वा साट्टप्राकारतोरणा दग्धा | जानकी न दग्धा इति। नः विस्मयः अद्भुत एव॥

॥Sloka meanings||

नगरी सर्वा साट्टप्राकारतोरणा दग्धा -
city along with its ramparts and arches is burnt.
जानकी न दग्धा इति -
but Janaki is not burnt.
नः विस्मयः अद्भुत एव -
it is surprising and wonderful

||Sloka summary||

"This city of Lanka along with its ramparts and arches is burnt. But Janaki is not burnt. It is surprising and wonderful".||55.33||

||Sloka 55.34||

स निमित्तैश्च दृष्टार्थैः कारणैश्च महागुणैः।
ऋषिवाक्यैश्च हनुमान् अभवत्प्रीतिमानसः॥55.34||

स॥ सः हनुमान् दृष्तार्थैः निमित्तैः महागुणैः करणेश्चैव ऋषिवाक्यैश्च प्रीतिमानसः अभवत् ||

Govindaraja Tika says- निमित्तैः दक्षिणाक्षि स्पन्दादिभिः दृष्टार्थैः दृष्ठफलसंवादैः कारणैः सीतापातिव्रत्य रामप्रभावादिभिः ऋषिवाक्यैः चारणवाक्यैः॥

॥Sloka meanings||

सः हनुमान् दृष्तार्थैः निमित्तैः -
Hanuman with appearance of omens
महागुणैः करणेश्चैव -
good tidings with reasons
ऋषिवाक्यैश्च -
good words of sages
प्रीतिमानसः अभवत् -
became happy at heart..

||Sloka summary||

"Then with appearance of omens , proofs seen, and the words of sages giving good tidings Hanuman became happy at heart."||55.34||

||Sloka 55.35||

ततः कपिः प्राप्त मनोरथार्थः
तामक्षतां राजसुतां विदित्वा।
प्रत्यक्षतः तां पुनरेव दृष्ट्वा
प्रतिप्रयाणाय मतिं चकार॥55.35||

स॥ ततः कपिः प्राप्तमनोरथार्थः तां राजसुतां अक्षतां विदित्वा तां पुनरेव प्रत्यक्षतः दृष्ट्वा प्रतिप्रयाणाय मतिं चकार॥

Govindaraja Tika says - पूर्वं चारणवाक्यैः विदित्वा पुनः प्रत्यक्षं दृष्ट्वा ततः प्रतिप्रयाणाय मतिं चकार प्रतियास्यां इति संकल्पितवान् इत्यर्थः॥

||Sloka meanings||

ततः कपिः प्राप्तमनोरथार्थः -
Vanara having achieved the cherished goal
तां राजसुतां अक्षतां विदित्वा -
knowing that the princess is not burnt
प्रतिप्रयाणाय मतिं चकार-
made up his mind for his return journey
तां पुनरेव प्रत्यक्षतः दृष्ट्वा -
after seeing her directly again

||Sloka summary||

"Then the Vanara having achieved the cherished goal , knowing that the princess is not burnt, thought of departing after seeing Sita." ||55.35||

The Sarga ends with the line - 'प्रतिप्रयाणाय मतिं चकार'।

Then the Vanara having achieved the cherished goal, knowing that the princess was not burnt, thought of departing after seeing Sita again.

Thus, ends the Sarga fifty-five of Sundarakanda in Ramayana

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे पंचपंचाशस्सर्गः ||

||ओम् तत् सत्॥