Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda

Sarga 58

'કથંદૃષ્ટા ત્વાયા દેવી’

"કથંદૃષ્ટા ત્વાયા દેવી" means "how did you find Sita". Old and wise Jambavan asks Hanuma to tell everything.

Old and wise people have a method. When they ask a question they also indicate why. Jambavan says that without mincing his words.

શ્રુતાર્થાઃ ચિન્તયિષ્યામો ભૂયઃ કાર્ય વિનિશ્ચયમ્|

યશ્ચાર્થ: તત્ર વક્તવ્યો ગતૈઃ અસ્માભિરાત્મવાન્|

રક્ષિતવ્યં ચ યત્ તત્ત્ર તત્ ભવાન્ વ્યાકરોતુ નઃ|| (58.05)

"We can decide on the course of action. You also must decide what is to be too told, and what is to be protected"

Govindaraja in his commentary adds રક્ષિતવ્યં means ગોપ્તવ્યમ્ , that which is not be told in રામ સન્નિધૌ! in the presence of Rama.

||ગો ટી|| તત્ર રામસમીપે ગતૈઃ પ્રાપ્તૈઃ અસ્માભિઃયોઽર્થો વક્તવ્યઃ યત્ ચ રક્ષિતવ્યં ગોપનીયં અવ્યક્તમ્ ઇતિ તાવત્||

Commentaries are cryptic but unambiguous.

Jambavan asks Hanuma to tell everything. But he can also decide what is not to be told in presence of Rama. Jambavan is already foreseeing that there will be details,

which need not be told. It is a little mystifying to think that there would be such information.

But as we go along, we will see how Hanuman elaborates to Vanaras leaving some details and how he later elaborates the same to Rama.

On being thus requested Hanuma starts.

His first act is, "પ્રણમ્ય શિરસા દેવ્યૈ સીતયૈ પ્રત્યભાષત"|(58.06) Fully delighted to elaborate his exploits, he bows his head conveying his respect to Sita and then speaks. Hanuma is now a fully committed Sita Bhakta.

The story to be told was already heard from Valmiki. It starts with "તતોરાવણ નીતાયાઃ"; Hanuma's flight across the ocean. "દદર્શલંકાં અમરાવતીમિવ" - Hanuma saw Lanka resembling Amaravati,  ’એવં સીતાં તદા દૃષ્ટ્વ’- then Hanuma saw that Sita, 

In this Sarga all of that is again told in Hanuma's own words

Hanuma mentions Mainaka."કાંચનં શિખરં દિવ્યં પશ્યામિ સુમનોહરં"|. (58.08); He mentions Nagamata Surasa."તતઃ પશ્યામ્યહં દેવીં સુરસા નાગમાતરં"| (58.21); Then he mentions " I saw Sita" "તતઃ સીતાં અપશ્યન્તુ".(58.52)

Hanuma tells about the destruction of Ashok Van, and killing of Rakshasa warriors. He tells about the discussion with Ravana." દૃષ્ટ્વા સંભાષિતશ્ચાહં રાવણેન દુરાત્મના"|(58.127) -"Saw and spoke to that cruel Ravana". He mentions that he burnt Lanka. " Lanka was burnt by me""દહતા ચ મયા લઙ્કાં" | (58.155). 

This is a story told in first person. So, we hear the word "અહં" or "I" many a time. These are not words spoken with "અહં", the ego. The start with bowing to Sita clarifies that.

The ending lines to confirm that.

રાઘવસ્ય પ્રભાવેણ

ભવતામ્ ચૈવ તેજસા| 

સુગ્રીવસ્ય ચ કાર્યાર્થં 

મયા સર્વમનુષ્થિતમ્ ||(58.165)

"Because of Rama's powers, and enthusiasm of all of you, I have accomplished everything to achieve Sugriva's purpose."

These are words of a devoted Rama's follower. The account was told in that tone.

After telling everything, Hanuma says, he did all of this as per the orders of the King of Vanaras.

"અત્ર યન્ અકૃતં શેષં" - "If there is anything left be done",  "તત્ સર્વં ક્રિયતામ્ ઇતિ" "All of that is to be completed now".

There are a few thoughts to be noted in this narration.

Narrating the dream of Trijata, Hanuma repeats Trijata's claim about the result of seeing such a dream. Here Hanuma continues narration in the words of Trijata.

યસ્યાઃ  એવં વિધઃ સ્વપ્નો

 દુઃખિતાયાઃ પ્રદૃશ્યતે|

સા દુઃખૈઃ બહુધા મુક્તા સુખ

મવાપ્નોત્યનુત્તમમ્||(58.87)

'Who ever in a sorrowful state sees such a dream will be relieved of all sorrows and will also experience happiness'.

Ramayana tilaka in its commentary says, એતેન સ્વપ્નસ્ય મિથ્યાત્વેઽપિ તત્ દર્શન ફલસ્ય સત્યત્વં ધ્વનિતમ્|| By this, though the dream itself is imaginary,  the fruit of seeing that dream is indicated here. This having been repeated twice in Sundarakanda, it became part of the lore of Sundarakanda.

There is another interesting point to be noted. That is in the narration of encounter with Ravana. In this narration Hanuman adds a little more about Vanaras. The help rendered by the Vanaras to Gods. Advising Ravana that it is better he returns Sita to Rama, before the Vanara armies overpower Rakshasa armies, Hanuman adds the following in his narration.

"વાનરાણાં પ્રભાવો હિ ન કેન વિદિતઃ પુરા|

દેવતાનાં સકાશં ચ યે ગચ્છન્તિ નિમન્ત્રિતાઃ||"(58.139)

"Who does not know the power of Vanaras in the olden times? They went to support Devas, being invited." 

The cause of the power of Vanaras, or even the extent of that power, is not clear except for the reference in Balakanda. In Balakanda (Sarga 15) Vishnu in response to the pleadings, announces that he will be born on earth to kill Ravana. He asks other devas to be born as Vanaras. Beyond that nowhere in the narration, we hear about the great past of Vanaras. We did hear about “monkey ness" "Kapitvam" on occasions.

Here in recounting the happenings in Lanka, Hanuma mentions that as part of his statement to Ravana. In his direct encounter with Ravana, this was only implied in his statement,  while speaking about the greatness of Vali and Sugriva.

In the end ever humble Hanuma, attributes his success to all.

"રાઘવસ્ય પ્રભાવેન ભવતાં ચૈવ તેજસા | સુગ્રીવસ્ય કાર્યાર્થં  મયા સર્વમનુષ્ઠિતમ્||".(58.165)

"Because of Rama's prowess, and your enthusiasm, all this has been accomplished, to serve the purpose of Sugriva."

So, in this Sarga we hear the entire story through Hanuma.

Now  we continue with the Slokas of Sarga  with meanings and commentary .

||Sloka 58.01||

 તતઃ તસ્ય ગિરેઃ શૃઙ્ગે મહેન્દ્રસ્ય મહાબલાઃ|

હનુમત્પ્રમુખાઃ પ્રીતિં હરયો જગ્મુરુત્તમામ્||58.01||

સ|| તતઃ મહાબલાઃ હનુમત્પ્રમુખાઃ હરયઃ તસ્ય મહેન્દ્રસ્ય ગિરેઃ શૃઙ્ગે ઉત્તમમ્ પ્રીતિં જગ્મુઃ||

||Sloka meanings||

તતઃ મહાબલાઃ હનુમત્પ્રમુખાઃ હરયઃ- 

then the mighty Hanuman and other Vanara leaders 

તસ્ય મહેન્દ્રસ્ય ગિરેઃ શૃઙ્ગે - 

in the peaks of the Mahendra mountain 

ઉત્તમમ્ પ્રીતિં જગ્મુઃ - 

felt very happy

||Sloka summary||

"Then the mighty Hanuman and other Vanara leaders who assembled on the peaks of Mahendra mountain felt very happy." ||58.01||

||Sloka 58.02|| 

તં તતઃ પ્રીતિસંહૃષ્ટઃ પ્રીતિમન્તં મહાકપિમ્|

જામ્બવાન્કાર્યવૃત્તાન્તં અપૃચ્છદનિલાત્મજમ્||58.02||

સ|| તતઃ  પ્રીતિસંહૃષ્ટઃ જાંબવાન્ તં પ્રીતિમન્તં  મહાકપિં અનિલાત્મજં કાર્યવૃત્તંતં અપૃછ્છત્||

||Sloka meanings||

તતઃ  પ્રીતિસંહૃષ્ટઃ જાંબવાન્ - 

then very delighted Jambavan 

તં પ્રીતિમન્તં મહાકપિં -  

that very happy great Vanara

અનિલાત્મજં - son of wind god 

કાર્યવૃત્તંતં અપૃછ્છત્ - 

asked about all that happened 

||Sloka summary||

"Then the very happy  Hanuman was asked by the very delighted Jambavan about all that happened." ||58.02||

||Sloka 58.03|| 

કથં દૃષ્ટા ત્વયા દેવી કથં વા તત્ર વર્તતે|

તસ્યાં વા સ કથં વૃત્તઃ ક્રૂરકર્મા દશાનનઃ||58.03||

સ|| ત્વયા દેવી કથં દૃષ્ટા | વા તત્ર કથં વર્તતે | ક્રૂરકર્મા સઃ  દશાનનઃ તસ્યાં કથં વૃત્તઃ || 

Rama Tika says - દેવી સીતા તત્ર લંકાયાં ત્વયા કથં દૃષ્ટા, દશાનનો રાવણઃ તસ્યાં સીતાયાં કથં વૃત્તઃ પ્રવૃતઃ સેવતે ઇત્યર્થઃ , એતત્ સર્વં તત્ત્વતઃ નઃ ત્વં પ્રબૄહિ|

||Sloka meanings||

ત્વયા દેવી કથં દૃષ્ટા -

 how did you see the divine lady? 

વા તત્ર કથં વર્તતે -

 how is she in that place?

ક્રૂરકર્મા સઃ દશાનનઃ - 

the evil minded Ravana

તસ્યાં કથં વૃત્તઃ - 

how is he treating her?

||Sloka summary||

"How did you see the divine lady? How is she? How is the evil minded Ravana treating her?” ||58.03|| 

||Sloka 58.04|| 

તત્ત્વતઃ સર્વમેતન્ નઃ પ્રબ્રૂહિ ત્વં મહાકપે|

શ્રુતાર્થાઃ ચિન્તયિષ્યામો ભૂયઃ કાર્યવિનિશ્ચયમ્||58.04||

સ|| મહાકપે એતન્ સર્વં ત્વં  નઃ તત્ત્વતઃ પ્રબ્રૂહિ | શ્રુતાર્થાઃ ભૂયઃ વિનિશ્ચયં કાર્યં ચિન્તયિષ્યામઃ||

||Sloka meanings||

મહાકપે એતન્ સર્વં - 

oh great Vanara, all of that 

ત્વં નઃ તત્ત્વતઃ પ્રબ્રૂહિ -

 you tell us truly everything

શ્રુતાર્થાઃ  - having heard 

ભૂયઃ વિનિશ્ચયં કાર્યં ચિન્તયિષ્યામઃ - 

then we can think of the next course of action

||Sloka summary||

"Oh Great Vanara,  tell us truly everything. Having heard, then we can think of the next course of action " ||58.04||. 

||Sloka 58.05|| 

યશ્ચાર્થઃ તત્ર વક્તવ્યો ગતૈરસ્માભિરાત્મવાન્|

રક્ષિતં ચ યત્ તત્ર તદ્ભાવાન્વ્યાકરોતુ નઃ||58.05||

સ|| ગતૈઃ અસ્માભિઃ તત્ર યઃ વક્તવ્યઃ યત્ તત્ર રક્ષિતવ્યં ચ આત્મવાન્ ભવાન્ નઃ વ્યાકરોતુ||

Govindaraja Tika says - તત્ર રામ સન્નિધૌ યોઽર્થો વક્તવ્યઃ વક્તું અર્હઃ યત્ ચ રક્ષિતવ્યં ગોપ્તવ્યં તત્ આત્મવાન્ બુદ્ધિમાન્ ભવાન્ વ્યાકરોતુ||

||Sloka meanings||

ગતૈઃ અસ્માભિઃ - 

when we go

તત્ર યઃ વક્તવ્યઃ - 

what is worth saying there.

યત્ તત્ર રક્ષિતવ્યં ચ - 

What is to be protected

આત્મવાન્ ભવાન્ નઃ વ્યાકરોતુ - 

you tell us in detail

||Sloka summary||

"When we go, we can decide what is worth saying. What is to be protected. Tell us in detail .You are wise". ||58.05||

||Sloka 58.06|| 

 સ નિયુક્તઃ તતઃ તેન સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ|

પ્રણમ્ય શિરસા દેવ્યૈ સીતાયૈ પ્રત્યભાષત||58.06||

સ|| તતઃ તેન નિયુક્તઃ સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ સઃ દેવ્યૈ સીતાયૈ શિરસા પ્રણમ્ય પ્રત્યભાષત||

||Sloka meanings||.

તતઃ તેન નિયુક્તઃ - 

thus having been asked

સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ સઃ - 

he, Hanuman delighted about speaking on all of that 

દેવ્યૈ સીતાયૈ શિરસા પ્રણમ્ય - 

bent his head in obeisance to the divine lady 

પ્રત્યભાષત - replied

||Sloka summary||

"Thus having been asked, delighted about speaking on all of that , he ( Hanuman) bent his head in obeisance to the divine lady and replied." ||58.06||

"પ્રણમ્ય શિરસા દેવ્યૈ" , that act  bending his head in obeisance to Sita , before commencing his narration, tells us the transformation of Hanuman, who at one point could not understand the sorrow of Rama in separation form Sita, who has now become a true devotee of Sita.

||Sloka 58.07|| 

પ્રત્યક્ષમેવ ભવતાં મહેન્દ્રાઽગ્રાત્ ખમાપ્લુતઃ|

ઉદધેર્દક્ષિણં પારં કાંક્ષમાણઃ સમાહિતઃ||58.07||

સ|| ઉદધેઃ દક્ષિણં પારં કાંક્ષમાણઃ સમાહિતઃ  મહેન્દ્ર અગ્રાત્ ખં આપ્લુતઃ ભવતાં  પ્રત્યક્ષમેવ|| 

Govindaraja Tika says - પ્રત્યક્ષમેવેતિ | ઇદં ન વક્તવ્યં એવ ઇતિ ભાવઃ||

||Sloka meanings||

ઉદધેઃ દક્ષિણં પારં કાંક્ષમાણઃ - 

intent on reaching the Southern shores

સમાહિતઃ ભવતાં - 

Infront of all you who gathered 

મહેન્દ્ર અગ્રાત્ ખં આપ્લુતઃ પ્રત્યક્ષમેવ -  

rose up into the skies from the top of Mahendra  mountain

||Sloka summary||

"Intent on reaching the Southern shores, I rose up from the top of Mahendra  mountain where you were all present." ||58.07||

As you were all present, there is no need to elaborate is the essence.

||Sloka 58.08|| 

ગચ્છતશ્ચ હિ મેઘોરં વિઘ્નરૂપમિવાભવત્|

કાંચનં શિખરં દિવ્યં પશ્યામિ સુમનોહરમ્||58.08||

સ||ગચ્છતઃ મે ઘોરં વિઘ્ન રૂપં ઇવા અભવત્ | મે દિવ્યં સુમનોહરં કાંચનં શિખરં પશ્યામિ || 

||Sloka meanings||

ગચ્છતઃ મે - 

While I was going

ઘોરં વિઘ્ન રૂપં ઇવા અભવત્ -

 felt a terrific form of obstruction that presented itself

દિવ્યં સુમનોહરં - 

wonderful and very beautiful 

કાંચનં શિખરં મે  પશ્યામિ - 

golden peak I saw 

||Sloka summary||

"While going, I felt a terrific form of obstruction that presented itself. I saw a very beautiful wonderful golden peak". ||58.08||

||Sloka 58.09|| 

સ્થિતં પન્થાનમાવૃત્ય મેને વિઘ્નં ચ તં નગમ્|

ઉપસંગમ્ય તં દિવ્યં કાંચનં નગસત્તમમ્||58.09||

કૃતા મે મનસા બુદ્ધિર્ભેતવ્યોઽયં મયેતિ ચ|

સ|| પન્થાનં આવૃત્ય સ્થિતં તં નગં વિઘ્નમ્ મેને | દિવ્યં કાંચનં તં નગસત્તમમ્ ઉપસંગમ્ય અયં મયા ભેતવ્યઃ ઇતિ મે મનસા બુદ્ધિઃ કૃતા||

||Sloka meanings||

પન્થાનં આવૃત્ય સ્થિતં - 

standing in the path of travel

તં નગં વિઘ્નમ્ મેને - 

that mountain I thought to be an obstruction 

દિવ્યં કાંચનં તં નગસત્તમમ્ ઉપસંગમ્ય - 

approaching that golden mountain 

 અયં મયા ભેતવ્યઃ ઇતિ -

this is to be broken by me  

મે મનસા બુદ્ધિઃ કૃતા - 

I thought so in my mind 

||Sloka summary||

 

"Standing in the path of travel I thought it is an obstruction. I thought in my mind that the wonderful golden peak shall be broken". ||58.09||

 

||Sloka 58.10|| 

પ્રહતં ચ મયા તસ્ય લાંગૂલેન મહાગિરેઃ||58.10||

શિખરં સૂર્ય સંકાશં વ્યશીર્યત સહસ્રથા|

સ||મયા લાંગૂલેન પ્રહતં તસ્ય મહાગિરેઃ સૂર્યસંકાશં શિખરં સહસ્રથા વ્યશીર્યત||

||Sloka meanings||

મયા લાંગૂલેન પ્રહતં - 

hit with by my tail 

તસ્ય મહાગિરેઃ સૂર્યસંકાશં શિખરં - 

the peak of that great mountain  radiating like Sun

સહસ્રથા વ્યશીર્યત - 

broke into thousand pieces

||Sloka summary||

"I hit the great mountain with my tail. The peak of that great mountain radiating like Sun broke into thousand pieces. " ||58.10||

||Sloka 58.11|| 

વ્યવસાયં ચ તં બુદ્ધ્વા સ હોવાચ મહાગિરિઃ||58.11||

પુત્રેતિ મધુરાં વાણીં મનઃ પહ્લાદયન્નિવ|

સ|| સઃ મહાગિરિઃ તં વ્યવસાયં બુદ્ધ્વા મનઃ પ્રહ્લાદયન્નિવ પુત્ર ઇતિ મધુરં વાણીં ઉવાચ હ|| 

||Sloka meanings||

સઃ મહાગિરિઃ - 

that great mountain

તં વ્યવસાયં બુદ્ધ્વા - 

realizing that action 

મનઃ પ્રહ્લાદયન્નિવ - 

in affectionate tones pleasing heart

પુત્ર ઇતિ મધુરં વાણીં ઉવાચ હ -  

spoke addressing me as son 

||Sloka summary||

"That great mountain, realizing that he is going to be smashed, spoke in affectionate tones addressing me as Son". ||58.11||

||Sloka 58.12|| 

પિતૃવ્યં ચાપિ માં વિદ્ધિ સખાયં માતરિશ્વનઃ||58.12||

મૈનાકમિતિ વિખ્યાતં નિવસન્તં મહાદધૌ|

સ|| મહદધૌ નિવસન્તં મૈનાકમિતિ વિખ્યાતં માતરશ્વિનઃ  સખાયં| મામ્ પિતૃવ્યં ચાપિ વિદ્ધિ||

||Sloka meanings||

મહદધૌ નિવસન્તં -

 living in the ocean

મૈનાકમિતિ વિખ્યાતં - 

known as Mainaka

માતરશ્વિનઃ  સખાયં -

 I am a friend of your uncle 

મામ્ પિતૃવ્યં ચાપિ વિદ્ધિ -

 know me as your father's brother

||Sloka summary||

" Known as Mainaka, I am a friend of the god of wind living in the ocean. Know me as your father's brother." ||58.12|| 

||Sloka 58.13|| 

પક્ષવન્તઃ પુરા પુત્ત્ર બભૂવુઃ પર્વતોત્તમાઃ||58.13||

છન્દતઃ પૃથિવીં ચેરુર્બાધમાનાઃ સમન્તતઃ|

સ|| પુત્ત્ર પુરા પર્વતોત્તમાઃ પક્ષવન્તઃ બભૂવુઃ બાધમાનાઃ છન્દતઃ સમન્તતઃ પૃથિવીં ચેરુઃ||

||Sloka meanings||

પુત્ત્ર પુરા પર્વતોત્તમાઃ - 

O son, earlier the best of mountains

પક્ષવન્તઃ બભૂવુઃ - had wings

છન્દતઃ સમન્તતઃ - moving around freely 

પૃથિવીં બાધમાનાઃ ચેરુઃ -

 tormenting the earth by the moving all over

||Sloka summary||

"Son ! Earlier the best of mountains had wings tormenting the earth by the moving all over at will ".||58.13||

Mainaka is explaining why he was hidden in the ocean.

 

||Sloka 58.14|| 

શ્રુત્વા નગાનાં ચરિતં મહેન્દ્રઃ પાકશાસનઃ||58.14||

ચિચ્છેદ ભગવાન્ પક્ષાન્ વજ્રેણૈષાં સહશ્રસઃ|

સ|| નગાનાં ચરિતં શ્રુત્વા પાકશાસનઃ મહેન્દ્રઃ વજ્રેણ એષાં સહસ્રસઃ પક્ષાન્ ચિચ્છેદ||

||Sloka meanings||

નગાનાં ચરિતં શ્રુત્વા - 

hearing about the moving mountains

પાકશાસનઃ મહેન્દ્રઃ - 

Mahendra , killer of Paka

વજ્રેણ એષાં સહસ્રસઃ પક્ષાન્ ચિચ્છેદ- 

cutoff  thousands of wings with his Vajra

||Sloka summary||

"Hearing about the moving mountains, Mahendra cut thousands of wings with his Vajra. ||58.14||

||Sloka 58.15|| 

અહં તુ મોક્ષિતઃ તસ્માત્ તવપિત્ત્રા મહાત્મના||58.15||

મારુતેન તદાવત્સ પ્રક્ષિપ્તોઽસ્મિ મહાર્ણવે|

સ|| અહં મહાત્મના તવ પિત્ત્રા મારુતેન તસ્માત્ મોક્ષિતઃ | વત્સ તદા મહાર્ણવે પ્રક્ષિપ્તઃ અસ્મિ||

||Sloka meanings||

મહાત્મના - 

by the great soul

તવ પિત્ત્રા મારુતેન - 

by your father Maruti

અહં  તસ્માત્ મોક્ષિતઃ - 

I have been protected 

વત્સ તદા મહાર્ણવે પ્રક્ષિપ્તઃ અસ્મિ- 

son from that time I am hidden in the great sea

||Sloka summary||

"I have been protected by a great soul, your father Maruti. Son from that time I am hidden in the great sea."  ||58.15||

||Sloka 58.16|| 

રામસ્ય ચ મયા સાહ્યે વર્તિતવ્ય મરિન્દમ||58.16||

રામો ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ટો મહેન્દ્રસમવિક્રમઃ|

સ|| અરિન્દમ મયા રામસ્ય ચ સાહ્યે વર્તિતવ્યં| રામઃ ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ  મહેન્દ્ર સમવિક્રમઃ||

||Sloka meanings||

અરિન્દમ  - 

o subduer of enemies

મયા રામસ્ય ચ સાહ્યે વર્તિતવ્યં - 

I have to make efforts to help Rama

રામઃ ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ - 

Rama is the best among all the followers of Dharma

મહેન્દ્ર સમવિક્રમઃ - 

equal in valor to Mahendra

||Sloka summary||

"Oh Subduer of enemies ! Having been helped I have to make efforts to help Rama. Rama is the best among all the followers of Dharma. He is equal in valor to Mahendra".||58.16||

||Sloka 58.17, 18|| 

એત ચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય મૈનાકસ્ય મહાત્મનઃ||58.17||

કાર્યમાવેદ્ય તુ ગિરે રુદ્યતં ચ મનો મમ|

તેન ચાઽહ મનુજ્ઞાતોમૈનાકેન મહત્મના ||58.18||

સ|| મહાત્મનઃ મૈનાકસ્ય તસ્ય  એતત્ વચઃ  શ્રુત્વા ગિરેઃ કાર્યં આવેદ્ય મનઃ ઉદ્યતં અહં તેન મહાત્મના મૈનાકેન અનુજ્ઞાતઃ ચ|| 

||Sloka meanings||

મહાત્મનઃ મૈનાકસ્ય - 

of great soul Mainaka

તસ્ય  એતત્ વચઃ  શ્રુત્વા - 

hearing those words of great Mainaka

કાર્ય ગિરેઃ ઉદ્યતં આવેદ્ય મનઃ - 

having told him my intention to go for my duty 

અહં  તેન મહાત્મના મૈનાકેન અનુજ્ઞાતઃ ચ - 

by that great soul, Mainaka I was allowed too

||Sloka summary||

"Hearing those words of great Mainaka, I told him my intention to go on. I told him my intention to go on. I have been allowed by the great Mainaka too" ||58.17,18||

||Sloka 58.19|| 

સ ચાપ્યસ્તર્હિતઃ શૈલો માનુષેણ વપુષ્મતા|

શરીરેણ મહાશૈલઃ શૈલેન ચ મહાદધૌ||58.19||

સ|| સઃ શૈલઃ માનુષેણ વપુષ્મતા અન્તર્હિતઃ મહાશૈલઃ શૈલેન શરીરેણ ચ મહોદધૌ અન્તર્હિતઃ|| 

Rama Tika says- વપુષ્મતા શોભનાવયવવિશિષ્ટેન સૈલેન શરીરેણ શિલામયેન માનુષેણ મનુષ્યાકૃતિના શરીરેણ ઉપલક્ષિતાઃ  મહાન્તઃ શૈલાઃ ગિરયો યસ્ય ગિરીણાં રાજઃ ઇત્યર્થઃ શૈલઃ સઃ મૈનાકઃ મહાદધૌ અન્તર્હિતઃ|

||Sloka summary||

સઃ શૈલઃ માનુષેણ-  

that mountain in the form of a human

વપુષ્મતા અન્તર્હિતઃ - 

concealed in the ocean

મહાશૈલઃ શૈલેન શરીરેણ ચ - 

great mountain on the form of mountain 

મહોદધૌ અન્તર્હિતઃ - 

remained hidden in the ocean 

||Sloka summary||

"That mountain in the form of a human being hidden remained hidden in the ocean".||58.19||

||Sloka 58.20|| 

ઉત્તમં જવમાસ્થાય શેષં પન્થાન મવસ્થિતઃ|

તતોઽહં સુચિરં કાલં વેગેનાભ્યગમં પથિ||58.20||

સ|| તતઃ અહં ઉત્તમં જવં આસ્થાય શેષં પન્થાનં આસ્થિતઃ સુચિરં કાલં વેગેન અભ્યાગમમ્||

||Sloka meanings||

તતઃ અહં ઉત્તમં જવં આસ્થાય - 

then reaching great speed 

 શેષં પન્થાનં આસ્થિતઃ - 

continued on the same path

સુચિરં કાલં વેગેન અભ્યાગમમ્-  

speedily moved on for a long time 

||Sloka summary||

"Then reaching great speed  I continued on the remaining path for a long time." ||58.20||

||Sloka 58.21|| 

તતઃ પશ્યામ્યહં દેવીં સુરસાં નાગમાતરં|

સમુદ્ર મધ્યે સા દેવીવચનમ્ માં અભાષત||58.21||

સ|| તતઃ અહં સમુદ્ર મધ્યે દેવીં સુરસાં નાગમાતરં પશ્યામિ | માં સા દેવી વચનં અભાષત|| 

||Sloka meanings||

તતઃ અહં સમુદ્ર મધ્યે - 

then in the middle of the sea

દેવીં સુરસાં નાગમાતરં પશ્યામિ- 

saw the divine mother of serpents, Surasa

માં સા દેવી વચનં અભાષત - 

divine lady spoke to me

||Sloka summary||

"Then in the middle of the sea I saw the divine mother of serpents, Surasa. That divine lady spoke to me". ||58.21||

||Sloka 58.22|| 

મમભક્ષઃ પ્રદિષ્ટત્વં અમરૈઃ હરિસત્તમ|

અતસ્ત્વાં ભક્ષયિષ્યામિ વિહિતસ્ત્વં ચિરસ્ય મે||58.22||

સ|| હરિસત્તમ અમરૈઃ  ત્વં મમભક્ષઃ પ્રદિષ્ટઃ | અતઃ ત્વાં ભક્ષયિષ્યામિ|  ત્વં મે ચિરસ્ય વિહિતઃ ||   

||Sloka meanings||

હરિસત્તમ અમરૈઃ  - 

o best of Vanaras  by the immortals.

ત્વં મમભક્ષઃ પ્રદિષ્ટઃ - 

you have been destined to be my food

અતઃ ત્વાં ભક્ષયિષ્યામિ - 

so I am devouring you

ત્વં મે ચિરસ્ય વિહિતઃ- 

found you after a long time

||Sloka summary||

"Oh best of Vanaras ! You have been destined to be my food by the immortals. So I am devouring you. I have found you after a long time". ||58.22||

||Sloka 58.23|| 

એવમુક્તઃ સુરસયા પ્રાંજલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ|

વિષણ્ણવદનો ભુત્વા વાક્યં ચેદમુદીરયમ્||58.23||

સ||સુરસયા એવં ઉક્તઃ પ્રાંજલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ| વિવર્ણવદનઃ ભૂત્વા ઇદં વાક્યં ચ ઉદીરયમ્||

||Sloka meanings||

સુરસયા એવં ઉક્તઃ - 

having been told thus by Surasa 

પ્રાંજલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ - 

stood with folded hands

વિવર્ણવદનઃ ભૂત્વા -

 with a face that turned pale

ઇદં વાક્યં ચ ઉદીરયમ્ - 

the following words were uttered

||Sloka summary||

 

" Having been told thus by Surasa, I  stood with folded hands. With a face that turned pale the following words were uttered ( by me)". ||58.23||

||Sloka 58.24|| 

રામો દાશરથિઃ શ્રીમાન્ પ્રવિષ્ટોદણ્ડકાવનમ્|

લક્ષ્મણેન સહભ્રાત્રા સીતાયા ચ પરન્તપઃ||58.24||

સ|| પરન્તપઃ રામઃ દાશરથિઃ શ્રીમાન્  સીતાયાઃ લક્ષ્મણેન સહ પ્રવિષ્ટઃ દણ્ડકાવનં || 

||Sloka meanings||

પરન્તપઃ રામઃ દાશરથિઃ શ્રીમાન્ - 

scorcher of enemies, Rama, the son of Dasaratha

સીતાયાઃ ભ્રાત્રા લક્ષ્મણેન સહ - 

along with Sita and brother Lakshmana  

દણ્ડકાવનં પ્રવિષ્ટઃ - 

entered the Dandaka forest

||Sloka summary||

"The scorcher of enemies Rama, the son of Dasaratha, along with Sita and Lakshmana entered the Dandaka forest." ||58.24||  

||Sloka 58.25|| 

તસ્ય સીતા હૃતા ભાર્યા રાવણેન દુરાત્મના|

તસ્યાસ્સકાશં દૂતોઽહં ગમિષ્યે રામશાસનાત્ ||58.25||

સ|| તસ્ય ભાર્યા સીતા રાવણેન દુરાત્મના હૃતા | અહં  તસ્યાઃ દૂતઃ | રામશાસનાત્ સકાશં ગમિષ્યે ||

Tilaka Tika says - સકાશં સમીપમ્|

||Sloka meanings||

તસ્ય ભાર્યા સીતા - 

his wife Sita 

રાવણેન દુરાત્મના હૃતા - 

abducted by the evil minded Ravana

અહં તસ્યાઃ દૂતઃ - 

I am his messenger.

રામશાસનાત્ સકાશં ગમિષ્યે - 

by the orders of Rama I am going to meet her

||Sloka summary||

"His wife Sita was abducted by the evil minded Ravana. I am his messenger. By the orders of Rama I am going to meet her".||58.25||

 

||Sloka 58.26|| 

 કર્તુમર્હસિ રામસ્ય સાહાય્યં વિષયે સતી|

અથવા મૈથિલીં દૃષ્ટ્વા રામં ચ ક્લિષ્ટકારિણમ્||58.26||

આગમિષ્યામિ તે વક્ત્રં સત્યં પ્રતિશૃણોમિ તે|

સ|| સતી રામં અક્લિષ્ઠકારિણં વિષયે સાહાય્યં કર્તું અર્હસિ  |અથવા રામસ્ય મૈથિલીં દૃષ્ટ્વા તે વક્ત્રં આગમિષ્યામિ | તે સત્યં પ્રતિશ્રુણોમિ|  

Rama Tika says - કર્તું ઇતિ| વિષયે રામદેશે સતિ ઇતિ વિદ્યમાને સાહાય્યં કર્તું અર્હસિ | નનુ રામાત્ અહં ન બિભેમિ ઇતિ ત્વાં ભક્ષૈષ્યામ્યેવેત્યત આહ અથવા ઇતિ| પ્રતિશૃણોમિ પ્રતિજ્ઞાં કરોમિ|

||Sloka meanings||

 રામં અક્લિષ્ઠકારિણં  -  

Rama who can overcome all difficulties.

સતી વિષયે સાહાય્યં કર્તું અર્હસિ - 

Oh Lady ! You ought to help in this matter

અથવા રામસ્ય મૈથિલીં દૃષ્ટ્વા - 

else after seeing Rama's Maithili

તે વક્ત્રં આગમિષ્યામિ - 

I will come back to your mouth.

તે સત્યં પ્રતિશ્રુણોમિ- 

I am telling you the truth

||Sloka summary||

"Oh Lady ! You ought to help Rama who can overcome all difficulties. Else after seeing Maithili I will come back to your mouth. I am telling you the truth". ||58.26||

Hanuma is making a promise to come back after completing Rama's work.

||Sloka 58.27|| 

 એવમુક્તા મયા સાતુ સુરસા કામરૂપિણી||58.27||

અબ્રવીન્નાતિવર્તેત કશ્ચિદેષ વરો મમ|

સ|| મયા એવં ઉક્તા સા સુરસા કામરૂપિણિ અબ્રવીત્ | કશ્ચિત્ ન અતિવર્તેત એષઃ વરઃ મમ|

Tilaka Tika says - નાતિવર્તેત નાતિક્રમેત|

||Sloka meanings||

મયા એવં ઉક્તા - 

having been told thus

સા સુરસા કામરૂપિણિ અબ્રવીત્ - 

Surasa who can assume any form at will said

કશ્ચિત્ ન અતિવર્તેત એષઃ વરઃ મમ- 

It cannot be escaped, this is my boon 

||Sloka summary||

Having been told thus, Surasa who can assume any form at will said, "This is my boon . It cannot be escaped". ||58.27||

||Sloka 58.28|| 

એવમુક્ત્વા સુરસયા દશયોજનમાયતઃ||58.28||

તતોર્થગુણવિસ્તારો બભૂવાહં ક્ષણેન તુ|

સ|| સુરસયા એવં ઉક્તઃ અહં તતઃ દશયોજનમ્ આયતઃ  અર્થગુણવિસ્તારઃ ક્ષણેન બભૂવ||

||Sloka meanings||.

સુરસયા એવં ઉક્તઃ -

 thus having been told by Surasa

અહં તતઃ દશયોજનમ્ આયતઃ  - 

I grew ten Yojanas long

અર્થગુણવિસ્તારઃ ક્ષણેન બભૂવ - 

half as wide in a  moment

||Sloka summary||

"Thus having been told by Surasa  I grew ten Yojanas long and half as wide in a  moment." ||58.28||

||Sloka 58.29|| 

 મત્પ્રમાણાનુરૂપં ચ વ્યાદિતં ચ મુખં તયા||58.29||

તદ્દૃષ્ટ્વા વ્યાદિતં ચાસ્યં હ્રસ્વં હ્યકરવં વપુઃ|

તસ્મિન્મુહૂર્તે ચ પુનઃ બભૂવાંગુષ્ઠમાત્રકઃ||58.30||

સ|| તયા મુખં મત્પ્રમાણાનુરૂપં વ્યાદિતં| વ્યાદિતં તત્ આસ્યં દૃષ્ટ્વા વપુઃ હ્રસ્વં આકારવમ્ તસ્મિન્ મુહૂર્તે પુનઃ અંગુષ્ઠમાત્રકઃ બભૂવ||

Rama Tika says  - દશયોજનમાયતઃ સ્વાભાવિક દશયોજન વિસ્ત્રુતોઽહં યસ્મિન્ કાલે સુરસયા એવં ઉક્તઃ તસ્મિન્ કાલે  અર્થગુણવિસ્તારઃ  પંચયોજન વિસ્ત્રુતોભભૂવતથા સુરસયાતુ ક્ષણેનૈવ મત્ પ્રમાણાત્ અધિકં મુખં વ્યાદિતં તદાસ્યં વ્યાદિતં દૃષ્ટ્વા અહં હ્રસ્વં સૂક્ષ્મ રૂપ મકરવમ્|

||Sloka meanings||

તયા મુખં વ્યાદિતં -

 she opened her mouth

મત્પ્રમાણાનુરૂપં  -

 in proportion to my size

વ્યાદિતં તત્ આસ્યં દૃષ્ટ્વા - 

seeing her open mouth 

તસ્મિન્ મુહૂર્તે પુનઃ  -

 in that moment again 

વપુઃ હ્રસ્વં આકારવમ્ બભૂવ  - 

made my form small 

||Sloka summary||

"She opened her mouth in proportion to my size. When she opened her mouth. seeing her mouth , in a moment I made my form small "||58.29,||

There is no reference to growing as much as hundred Yojanas mentioned in the first Sarga. So the Slokas relating growth of twenty, forty,  sixty,  and hundred etc are not seen as part of original Ramayana according to Govindaraja.

||Sloka 58.30,31|| 

તસ્મિન્મુહૂર્તે ચ પુનઃ બભૂવાંગુષ્ઠમાત્રકઃ||58.30||

અભિપત્યાશુ તદ્વક્ત્રં નિર્ગતોઽહં તતઃ ક્ષણાત્|

અબ્રવીત્સુરસા દેવી સ્વેન રૂપેણ માં પુનઃ||58.31||

સ||  તસ્મિન્મુહૂર્તે ચ અહં પુનઃ અંગુષ્ટમાત્રકઃ આસુ તત્ વક્ત્રં અભિપત્ય ક્ષણાત્ નિર્ગતઃ| દેવી સુરસયા સ્વેન રૂપેણ પુનઃ માં અબ્રવીત્ ||

Rama Tika says - અભિપત્ય પ્રવિશ્ય, ક્ષણાત્ નિર્ગતોઽસ્મિ ઇતિ|

||Sloka meanings||

તસ્મિન્મુહૂર્તે ચ - 

in that moment 

અહં પુનઃ અંગુષ્ટમાત્રકઃ - 

again became of the size of a thumb 

આસુ તત્ વક્ત્રં અભિપત્ય - 

entering her mouth quickly

ક્ષણાત્ નિર્ગતઃ - exited in a moment

દેવી સુરસયા સ્વેન રૂપેણ- 

divine lady Surasa assuming her own form 

 પુનઃ માં અબ્રવીત્ - 

then spoke to me again

||Sloka summary||

"Then entering her mouth I exited in a moment. The divine lady Surasa assuming her own form then spoke to me".||58.30,31||

  

||Sloka 58.32|| 

 

 અર્થ્યસિદ્ધૈ હરિશ્રેષ્ઠ ગચ્છ સૌમ્ય યથાસુખમ્|

સમાનયચ વૈદેહીં રાઘવેણ મહાત્મના||58.32||

સુખીભવમહાબાહો પ્રીતાઽસ્મિ તવ વાનર|

સ|| સૌમ્ય હરિશ્રેષ્ઠ અર્થ્યસિદ્ધ્યૈ યથા સુખં ગચ્ચ| વૈદેહીં મહાત્મના રાઘવેણ સમાનય| મહાબલો વાનર સુખી ભવ | તવ પ્રીતા અસ્મિ||

Rama Tika says - સમાનય સંયોજય|

||Sloka meanings||

સૌમ્ય હરિશ્રેષ્ઠ - 

o Noble one, best of Vanaras 

અર્થ્યસિદ્ધ્યૈ - achieve your task

યથા સુખં ગચ્ચ - go happily

વૈદેહીં મહાત્મના રાઘવેણ સમાનય - 

unite Vaidehi with the great Rama

મહાબલો વાનર સુખી ભવ  - 

mighty Vanara be happy

તવ પ્રીતા અસ્મિ- 

I am delighted

||Sloka summary||

"Oh Noble one ! Go happily and achieve your task. Unite Vaidehi with the great Rama. Mighty Vanara be happy. I am delighted". ||58.32||

||Sloka 58.33|| 

તતોઽહં સાધુ સાધ્વિતિ સર્વભૂતૈઃ પ્રશંસિતઃ||58.33||

તતોન્તઽરિક્ષં વિપુલં પ્લુતોઽહં ગરુડો યથા|

સ|| તતઃ અહં સાધુ સાધુ ઇતિ સર્વભૂતૈઃ પ્રશંશિતઃ| તતઃ અહં ગરુડો યથા વિપુલં અન્તરિક્ષં પ્લુતઃ||

||Sloka meanings||

તતઃ સર્વભૂતૈઃ - 

then  by all creatures

અહં સાધુ સાધુ ઇતિ પ્રશંશિતઃ - 

I was praised saying 'good', 'good'

તતઃ ગરુડો યથા - then like the Garuda"

અહં વિપુલં અન્તરિક્ષં પ્લુતઃ - I flew across the vast skies

||Sloka summary||

 

"Then I was praised by all creatures saying 'good', 'good'. Then I flew across the vast skies like the Garuda".||58.33||

||Sloka 58.34,35|| 

 ચાયામે નિગૃહીતા ચ ન ચ પશ્યામિ કિંચન||58.34||

સોઽહં વિગતવેગસ્તુ દિશોદશ વિલોકયન્|

ન કિંચિત્ તત્ર પશ્યામિ યેન મેઽપહૃતા ગતિ||58.35||’

સ||મે છાયા નિગૃહીતા કિંચન | ન ચ પશ્યામિ| વિગતવેગઃ સ અહં દશ દિશઃ વિલોકયન્ યેન મે ગતિઃ અપહૃતા કિંચિત્ તત્ર ન પશ્યામિ || 

||Sloka meanings||

મે છાયા નિગૃહીતા કિંચન - 

then my shadow was being held somehow

ન ચ પશ્યામિ -

 I could not see anything

વિગતવેગઃ  - with reduced speed  

અહં દશ દિશઃ વિલોકયન્ -

 I looked in ten directions 

 યેન મે ગતિઃ અપહૃતા - 

to see who is seizing my movement

કિંચિત્ તત્ર ન પશ્યામિ - 

I could not see anything.

||Sloka summary||

"Then my shadow was being held somehow. I could not see  anything.  With reduced speed I looked in ten directions to see who is seizing my movement. I could not see anything." ||58.34,35||

||Sloka 58.36|| 

તતો મે બુદ્ધિરુત્પન્ના કિન્નામ ગગને મમ|

ઈદૃશો વિઘ્ન ઉત્પન્નો રૂપં યત્ર ન દૃશ્યતે||58.36||

સ||તતઃ મેબુદ્ધિઃ ઉત્પન્ના મમ ગગને યત્ર રૂપં ન દૃશ્યતે કિં નામ ઈદૃશઃ વિઘ્નઃ ઉત્પન્નઃ||

||Sloka meanings||

તતઃ મેબુદ્ધિઃ ઉત્પન્ના -

 then it occurred to me

 ગગને યત્ર રૂપં ન દૃશ્યતે - 

in the sky not being seen in any form 

કિં નામ ઈદૃશઃ વિઘ્નઃ મમ  ઉત્પન્નઃ- 

who is creating this obstruction for me? 

||Sloka summary||

"Then it occurred to me "Who is obstructing in the sky not being seen. What is her name who is obstructing me this way?" ||58.36||. 

||Sloka 58.37|| 

અધો ભાગેન મે દૃષ્ટિઃ શોચતા પાતિતા મયા|

તતોઽદ્રાક્ષ મહં ભીમાં રાક્ષસીં સલિલેશયામ્||58.37||

સ||શોચતા અથો ભાગેન મેદૃષ્ટિઃ મયા પાતિતા | તતઃ સલિલેશયાં મહાં ભીમાં રાક્ષસીં અદ્રાક્ષામ્||

||Sloka meanings||

શોચતા  - thinking so 

અથો ભાગેન મે દૃષ્ટિઃ મયા પાતિતા - 

I looked downwards 

તતઃ સલિલેશયાં મહાં ભીમાં -

 then in those waters of the sea  a fierce

રાક્ષસીં અદ્રાક્ષામ્ - 

Rakshasi was seen

||Sloka summary||

"Thinking so  I looked downwards. Then in those waters of the sea  a fierce  Rakshasi was seen". ||58.37|| 

||Sloka 58.38|| 

  

 પ્રહસ્ય ચ મહાનાદ મુક્તોઽહં ભીમયા તયા|

અવસ્થિત મસંભ્રાન્તં ઇદં વાક્યમશોભનમ્||58.38||

સ||ભીમયા તયા મહાનાદં પ્રહસ્ય અવસ્થિતં અસમ્ભ્રાંતં ઇદં અશોભનમ્ વાક્યં (તયા) અહં ઉક્તઃ|| 

||Sloka meanings||

ભીમયા તયા મહાનાદં પ્રહસ્ય -

by her who was frightening, who was laughing loudly 

અવસ્થિતં અસમ્ભ્રાંતં - 

steadfast and without any hesitation 

ઇદં અશોભનમ્ વાક્યં (તયા) અહં ઉક્તઃ - 

I was addressed by her with the following inauspicious words 

||Sloka summary||

"I was addressed by her who was frightening, who was  laughing loudly. She was steadfast and without any hesitation." ||58.38|| 

||Sloka 58.39|| 

ક્વાસિ ગન્તા મહાકાયા ક્ષુધિતાયા મમેપ્સિતઃ|

ભક્ષઃ પ્રીણય મે દેહં ચિરમાહારવર્જિતમ્||58.39||

સ||ઓ મહાકાય ક્વ ગન્તા અસિ| ક્ષુધિતાયાઃ મમ ઈપ્સિતઃ ભક્ષઃ ચિરં આહાર વર્જિતં મે દેહં પ્રીણય||

||Sloka meanings||

ઓ મહાકાય ક્વ ગન્તા અસિ - 

one with huge body where are you going?

ક્ષુધિતાયાઃ - hungry 

મમ ઈપ્સિતઃ ભક્ષઃ -

I am eager to eat you

ચિરં આહાર વર્જિતં - 

without food for a long time 

મે દેહં પ્રીણય - 

do please my body

||Sloka summary||

'" Oh, one with huge body ! Where are you going. Hungry without food. I am eager to eat you. Do please my body".||58.39||

||Sloka 58.40|| 

 બાઢમિત્યેન તાં વાણીં પ્રત્યગૃહ્ણા મહં તતઃ|

અસ્ય પ્રમાણા દધિકં તસ્યાઃ કાય મપૂરયમ્||58.40||

સ|| અહં બાડં ઇત્યેવ  તાં વાણીં પ્રત્યગૃહ્ણાં | તતઃ તસ્યાઃ અસ્યપ્રમાણાત્ અધિકં કાયં અપૂરયમ્ ||

||Sloka meanings||

અહં બાડં ઇત્યેવ  - 

I said, well

તતઃ તાં વાણીં પ્રત્યગૃહ્ણાં - 

then to be more than the size of her mouth.

તસ્યાઃ અસ્યપ્રમાણાત્ અધિકં - 

to be more than her size 

કાયં અપૂરયમ્ - 

I enlarged my body

||Sloka summary||

I said 'well' and faced her mouth. Then I enlarged my body to be more than her size." ||58.40||

||Sloka 58.41|| 

તસ્યાશ્ચાસ્યં મહદ્ભીમં વર્ધતે મમભક્ષણે|

ન ચ માં સાધુ બુબુધે મમ વા વિકૃતં કૃતમ્||58.41||

સ|| તસ્યાઃ મહત્ ભીમં આસ્યં ચ મમભક્ષણે | વર્ધતે માં કૃતં મમ વિકૃતં સાધુ ન બુબુધે|| 

Tilaka Tika says  - માં સા ન બુબુધે, અયં કામરૂપી સર્વ વિઘ્નનિર્દલન ઇતિ માં ન જ્ઞાતવતી ઇત્યર્થઃ મમ કૃત વિકૃતં મયા કૃતં વિકૃતં વિકાર સ્વરૂપમ્ વક્ષમાણા સૂક્ષ્મ રૂપત્વં ચ ન બુબુધે||

||Sloka meanings||

તસ્યાઃ મહત્ ભીમં આસ્યં ચ - 

her big frightening mouth 

 મમભક્ષણે  વર્ધતે - grew to eat me

માં કૃતં મમ - the action by me 

વિકૃતં સાધુ ન બુબુધે - 

did not know my plan 

||Sloka summary||

" Her big frightening mouth grew to eat me. She did not know the action by me ,did not know my plan too. " ||58.41||

The same was elaborated in Tilaka Tika.

||Sloka 58.42|| 

તતોઽહં વિપુલં રૂપં સંક્ષિપ્ય નિમિષાન્તરાત્|

તસ્યા હૃદયમાદાય પ્રપતામિ નભઃ સ્થલમ્||58.42||

સ|| તતઃ અહં નિમિષાન્તરાત્ વિપુલં રૂપં સંક્ષિપ્ય તસ્યાઃ હૃદયં આદાય નભસ્થલં પ્રપતામિ||

||Sloka meanings||

તતઃ અહં નિમિષાન્તરાત્ -

 I then in a moment 

વિપુલં રૂપં સંક્ષિપ્ય - 

reducing my large size

તસ્યાઃ હૃદયં આદાય - 

entered her  and plucked her heart 

નભસ્થલં પ્રપતામિ- 

sprang into the sky

||Sloka summary||

"I then in a moment reducing my large size, I entered her heart and sprang into the sky".||58.42||

 

||Sloka 58.43|| 

  સા વિસૃષ્ટભુજા ભીમા પપાત લવણાંભસિ|

મયા પર્વતસંકાશા નિકૃત્ત હૃદયા સતી||58.43||

સ|| ભીમા પર્વતસંકાશા સા મયા નિકૃત હૃદયા સતી વિશ્રુષ્ટભુજા લવણાંભસિ પપાત||

||Sloka meanings||

ભીમા પર્વતસંકાશા સા - 

she who resembled a mountain

મયા નિકૃત હૃદયા સતી - 

as I pulled her heart out.

વિશ્રુષ્ટભુજા લવણાંભસિ પપાત - 

fell down in the sea with her arms hanging down

||Sloka summary||

"Then she who resembled a mountain, fell down in the sea with her arms hanging down as I pulled her heart out." ||58.43|| 

||Sloka 58.44|| 

શૃણોમિ ખગતાનાં ચ સિદ્ધાનાં ચારણૈઃ સહ|

રાક્ષસી સિંહિકા ભીમા ક્ષિપ્રં હનુમતા હતા||58.44||

સ|| ચારણૈઃ સહ ખગતાનાં સિદ્ધાનાં ચ ભીમા રાક્ષસી સિંહિકા ક્ષિપ્રં હનુમતા હતા શ્રુણોમિ ||

||Sloka meanings||

ચારણૈઃ સહ ખગતાનાં સિદ્ધાનાં ચ - 

all the Charanas , Siddhas and those residing in the skies

ભીમા રાક્ષસી સિંહિકા ક્ષિપ્રં -

 fierce demon Simhika in a moment

હનુમતા હતા - 

killed by Hanuman 

શ્રુણોમિ -  I heard 

||Sloka summary||

"The I heard all the Charanas , Siddhas and those residing in the skies, saying that the fierce Simhika has been killed in a moment". ||58.44||

||Sloka 58.45|| 

 તાં હત્વા પુનરેવાઽહં કૃત્ય માત્યયિકં સ્મરન્|

ગત્વા ચાહં મહાધ્વાનં પશ્યામિ નગમણ્ડિતમ્||58.45||

દક્ષિણં તીર મુદધેઃ લંકા યત્ર ચ સા પુરી|

સ|| અહં તામ્ હત્વા પુનરેવ અત્યધિકં કૃત્યં સ્મરન્ મહત્ અધ્વાનં ગત્વા યત્ર સાલંકાપુરી (અસ્તિ)  (તત્ર) ઉદધેઃ દક્ષિણમ્ તીરં પશ્યામિ||

Govindaraja Tika says- કૃત્યમાત્યયિકં સ્મરન્| પાણાંતિકં તત્ કર્મ વિચિન્વન્  ઇત્યર્થઃ|

||Sloka meanings||

અહં તામ્ હત્વા -

 then having killed her

પુનરેવ અત્યધિકં કૃત્યં સ્મરન્ - 

thinking again of the great work done 

મહત્ અધ્વાનં ગત્વા - 

travelling for a long distance 

(તત્ર) ઉદધેઃ દક્ષિણમ્ તીરં પશ્યામિ - 

saw the southern shores of the sea 

યત્ર સાલંકાપુરી (અસ્તિ)  - 

where city of Lanka is situated 

||Sloka summary||

"Then having killed her, thinking again of the great work done , remembering the mission went ahead and saw the city of Lanka on the southern shores." ||58.45||

||Sloka 58.46|| 

અસ્તં દિનકરે યાતે રક્ષસાં નિલયં પુરમ્||58.46||

પ્રવિષ્ટોઽહં અવિજ્ઞાતો રક્ષોભિર્ભીમવિક્રમૈઃ|

સ|| દિનકરે અસ્તં યાતે  અહં ભીમવિક્રમૈઃ રક્ષોભિઃ અવિજ્ઞાતઃ રક્ષસાં નિલયં પુરં પ્રવિષ્ટઃ||

Rama Tika says- રક્ષોભિઃ અવિજ્ઞાતોઽહં પુરીં લંકા પ્રવિષ્ટઃ|

||Sloka meanings||

દિનકરે અસ્તં યાતે  -

 after sun set 

 ભીમવિક્રમૈઃ રક્ષોભિઃ - 

protected by the fierce Rakshasas

રક્ષસાં નિલયં પુરં - 

city which is abode of Rakshasas 

અહં અવિજ્ઞાતઃ પ્રવિષ્ટઃ - 

I entered unnoticed 

||Sloka summary||

"When the sun was setting, unnoticed,  I entered the city of Rakshasas, which was protected by the fierce Rakshasas."||58.46||

||Sloka 58.47|| 

 તત્ર પ્રવિશતશ્ચાપિ કલ્પાન્તઘનસન્નિભા||58.47||

અટ્ટહાસં વિમુંચ્યન્તીનારી કાઽપ્યુત્થિતા પુરઃ|

સ|| તત્ર પ્રવિશતઃ પુરઃ કલ્પાન્તઘનસન્નિભા કાપિ નારી અટ્ટહાસં વિમુંચન્તી ઉત્થિતા||

||Sloka meanings||

તત્ર પ્રવિશતઃ પુરઃ- 

as  I entered the city

કલ્પાન્તઘનસન્નિભા કાપિ નારી - 

a woman resembling the cloud at the time of dissolution

અટ્ટહાસં વિમુંચન્તી ઉત્થિતા - 

stood in front of me making great noises 

||Sloka summary||

"As  I entered the city  a woman resembling the cloud at the time of dissolution, stood in front of me making great noises ." ||58.47||

||Sloka 58.48|| 

જિઘાં સન્તીં તતસ્તાં તુ જ્વલદગ્નિશિરોરુહામ્||58.48||

સવ્યમુષ્ટિપ્રહારેણ પરાજિત્ય સુભૈરવામ્|

પ્રદોષકાલે પ્રવિશન્ ભીતયાઽહં તયોદિતઃ||58.49||

સ|| તતઃ જિઘાંસન્તીં જ્વલદગ્નિ શિરોરુહાં સુભૈરવાં તાં સવ્યમુષ્ટિ પ્રહારેન  પરાજિત્ય પ્રદોષકાલે પ્રવિશં અહં ભીતયા તયા ઉદિતઃ|| 

Tilaka Tika says- સુભૈરવામ્ અતિશયેન ભયંકર રૂપામ્

||Sloka meanings||

તતઃ જિઘાંસન્તીં - 

then burning  

જ્વલદગ્નિ શિરોરુહાં - 

hair like that of sacrificial fire 

સુભૈરવાં - 

of frightening form, 

તાં સવ્યમુષ્ટિ પ્રહારેન પરાજિત્ય- 

defeated by me with the fist of my left hand.

પ્રદોષકાલે પ્રવિશં અહં - 

entering at the time of sunset 

અહં ભીતયા તયા ઉદિતઃ -  

I was told by her who was scared  

||Sloka summary||

"Then the one with the frightening form who had  burning hair like sacrificial fire, was hit by me with the fist of my left hand and defeated. I was told by her." ||58.48,49||

||Sloka 58.50|| 

અહં લંકાપુરી વીર નિર્જિતા વિક્રમેણ તે|

યસ્માત્તસ્માદ્વિજેતાઽસિ સર્વરક્ષાંસ્યશેષતઃ||58.50||

સ|| વીર અહં લંકાપુરી તે વિક્રમેણ નિર્જિતા| તસ્માત્ સર્વરક્ષાંસિ અશેષતઃ વિજેતાસિ||

Rama Tika says - યસ્માત્ - તે ત્વયા અહં નિર્જિતા તસ્માત્ સર્વરક્ષાંસિ ત્વં વિજેતાઽસિ||

||Sloka meanings||

વીર અહં લંકાપુરી -

 Oh Hero I am the city of Lanka

તે વિક્રમેણ નિર્જિતા - 

won over by your valor.

તસ્માત્ સર્વરક્ષાંસિ વિજેતાસિ -

 so you will defeat all Rakshasas

અશેષતઃ - 

no one will be spared 

||Sloka summary||

" Oh Hero I am the city of Lanka, won over by your valor. So you will win over all Rakshasas, no one will be spared".||58.50||

 ||Sloka 58.51|| 

તત્રહં સર્વરાત્રં તુ વિચિન્વન્ જનકાત્મજામ્|

રાવણાંતઃ પુરગતો ન ચાપશ્યં સુમધ્યમામ્||58.51||

સ|| અહં તત્ર રાવણાંતઃ પુરઃ  સર્વરાત્રં જનકાત્મજાં વિચિન્વન્ ગતઃસુમધ્યમાં ન અપશ્યં ચ|| 

||Sloka meanings||

 તત્ર રાવણાંતઃપુરઃ ગતઃ -

 went there in the inner chambers of Ravana 

અહં સર્વરાત્રં જનકાત્મજાં વિચિન્વન્ ગતઃ - 

all through the night searching for the daughter of Janka  

સુમધ્યમાં ન અપશ્યં ચ - 

could not see the one with slender waist 

||Sloka summary||

'Then through the night  I went through the inner chambers of Ravana in search of the daughter of Janaka, but could not see the one  with beautiful waist. ||58.51||

||Sloka 58.52|| 

તતસ્સીતા મપશ્યંસ્તુ રાવણસ્ય નિવેશને|

શોકસાગરમાસાદ્ય ન પાર મુપલક્ષયે||58.52||

સ|| તતઃ રાવણસ્ય નિવેશને સીતાં અપશ્યં શોકસાગરં આસાદ્ય  પારં ન ઉપલક્ષયે||

||Sloka meanings||

તતઃ રાવણસ્ય નિવેશને -

 then in the Ravana's palace 

સીતાં અપશ્યં -

 not finding Sita

શોકસાગરં આસાદ્ય -

 having fallen into a sea of sorrow 

પારં ન ઉપલક્ષયે - 

could not reach the other shore

||Sloka summary||

"Then not having found Sita, I could not reach the other shore of the sea of sorrows". ||58.52||

||Sloka 58.53|| 

શોચતા ચ મયાદૃષ્ટં પ્રાકારેણ સમાવૃતમ્|

કાંચનેન વિકૃષ્ટેન ગૃહોપવનમુત્તમમ્||58.53||

સ|| શોચતા મયા  કાંચનેન વિકૃષ્ટેન   પ્રાકારેણ સમાવૃતં ઉત્તમં ગૃહોપવનં દૃષ્ટં||

||Sloka meanings||

શોચતા મયા - 

thus when I was worried 

કાંચનેન વિકૃષ્ટેન પ્રાકારેણ સમાવૃતં - 

a long golden wall surrounding a

ઉત્તમં ગૃહોપવનં દૃષ્ટં - 

very beautiful and splendid garden was seen

||Sloka summary||

"Thus when I was worried,  a long golden wall surrounding a very beautiful and splendid garden was seen".||58.53||

||Sloka 58.54|| 

સપ્રાકાર મવપ્લુત્ય પશ્યામિ બહુપાદપમ્|

અશોકવનિકામધ્યે શિંશુપાપાદપોમહાન્||58.54||

તમારુહ્ય ચ પશ્યામિ કાંચનં કદળીવનમ્|

સ|| સ પ્રાકારં અવપ્લુત્ય બહુપાદપં પશ્યામિ| અશોકવનિકા મધ્યે મહાન્ શિંશુપા પાદપઃ | તં આરુહ્ય કાંચનં કદલીવનં પશ્યામિ||

Rama Tika says - સ દૃષ્ટોપવનોઽહં બહવઃ પાદપાઃ યત્ સમીપે  તં પ્રાકારમવપ્લુત્ય અશોક વનિકા મધ્યે યો મહાન્ શિંશુપા પાદપઃ તં આરુહ્ય કાંચન વર્ણ વિશિષ્ટ કદલીવનં પશ્યામિ અપશ્યમ્|

||Sloka meanings||

સ પ્રાકારં અવપ્લુત્ય -

 climbing on to the boundary wall

બહુપાદપં  અશોકવનિકા મધ્યે - 

in the middle of Ashoka grove  full of many trees.

મહાન્ શિંશુપા પાદપઃ પશ્યામિ - 

saw a great Simsupa tree - 

 તં આરુહ્ય કાંચનં કદલીવનં પશ્યામિ - 

climbing on the same saw a golden grove of  banana plants

||Sloka summary||

 "અ પ્રાકારમુ દાટિ અનેક વૃક્ષમુલુ કલ આ અશોકવનિક મધ્યલો ઓક મહત્તરમૈન શિંશુપા વૃક્ષમુ ચૂચિતિનિ. અદિ એક્કિ બંગારપુ કદળી વનમુ ચૂચિતિનિ." ||58.54||

"Climbing on to the boundary wall I see a garden full of many trees. In the center of the Ashoka grove was a Simsupa tree. Climbing on that I saw golden grove of  banana plants."||58.54||

||Sloka 58.55,56,57|| 

 અદૂરે શિંશુપાવૃક્ષાત્ પશ્યામિ વરવર્ણિનીમ્||58.55||

શ્યામાં કમલપત્રાક્ષી મુપવાસકૃશાનનામ્|

તદેકવાસસ્સંવીતાં રજોધ્વસ્ત શિરોરુહામ્||58.56||

શોકસન્તાપ દીનાંગીં સીતાં ભર્તૃહિતે સ્થિતામ્|

રાક્ષસીભિર્વિરૂપાભિઃ ક્રૂરાભિ રભિસંવૃતામ્||58.57||

માંસશોણિત ભક્ષાભિઃ વ્યાઘ્રીભિર્હરિણીમિવ|

સ||  શિંશુપાવૃક્ષાત્ અદૂરાત્ વરવર્ણિનીં શ્યામાં કમલપત્રાક્ષીં ઉપવાસકૃશાનનાં તદેક વાસઃ સંવીતાં રજોધ્વસ્ત શિરોરુહાં શોકસંતાપ દીનાંગીં ભર્તૃ હિતે સ્થિતાં વિરૂપાભિઃ ક્રૂરાભિઃ માંસશોણિત બક્ષાભિઃ રાક્ષસીભિઃ વ્યાઘ્રભીઃ હરિણીં ઇવ અભિસંવૃતાં સીતાં પશ્યામિ||

Govindaraja Tika says - શિંશુપાવૃક્ષાત્ શિંશુપા વૃક્ષસ્ય | શ્યામાં યૌવનમધ્યસ્થામ્ તદેકવાસઃ સંવીતાં યેન વાસસા હૃતા તેનૈકવાસસા સંવીતાં યદ્વા તેન તત્કાલ દૃષ્ટેન પૂર્વ દૃષ્ટેન એકેન વાસસા સંવીતામ્ વેપાન્તર નિસ્સ્પૃહામ્ ઇત્યર્થઃ | માનસિકત્વ કાયિકત્વ ભેદેન શોકસંતાપયોઃ ભેદઃ||  

||Sloka meanings||

શિંશુપાવૃક્ષાત્ અદૂરાત્ -

 not far from the Simsupa tree

 વરવર્ણિનીં શ્યામાં - 

beautiful, dark-complexioned lady 

કમલપત્રાક્ષીં ઉપવાસકૃશાનનાં -

 with eyes resembling a lotus and a face emaciated due to fasting

તદેક વાસઃ સંવીતાં - 

wearing a single cloth.

રજોધ્વસ્ત શિરોરુહાં - 

with hair filled with dust

શોકસંતાપ દીનાંગીં -

 lost in sorrow,

ભર્તૃ હિતે સ્થિતાં - 

a well-wisher of her husband

વિરૂપાભિઃ ક્રૂરાભિઃ - 

by ugly cruel Rakshasis 

માંસશોણિત ભક્ષાભિઃ રાક્ષસીભિઃ - 

who eat flesh soaked in blood?

વ્યાઘ્રભીઃ અભિસંવૃતાં હરિણીં ઇવ - 

like a deer surrounded by a group of tigers

સીતાં પશ્યામિ - saw Sita 

||Sloka summary||

' Not far from the Simsupa tree I saw a  beautiful, dark-complexioned lady  who had eyes resembling a lotus. With a face emaciated due to fasting, she was wearing a single cloth. Her hair was filled with dust. She was lost in sorrow, and is a well-wisher of her husband. Surrounded by ugly cruel Rakshasis who eat flesh soaked in blood , she was like a deer surrounded by a group of tigers.' .||58.55,56,57||

||Sloka 58.58|| 

 સા મયા રાક્ષસી મધ્યે તર્જ્યમાના મુહુર્મુહુઃ||58.58||

એકવેણીધરા દીના ભર્તૃચિન્તાપરાયણા|

ભૂમિશય્યા વિવર્ણાંગી પદ્મિનીવ હિમાગમે||58.59||

રાવણાત્ વિનિવૃતાર્થા મર્તવ્યકૃતનિશ્ચયા|

કથંચિન્ મૃગશાબાક્ષી તૂર્ણમાસાદિતા મયા||58.60||

સ|| મુમુર્મુહુઃ તર્જ્યમાના એકવેણી ધરા દીના ભર્તૃ ચિન્તાપરાયણા ભૂમિશય્યા વિવર્ણાંગી હિમાગમે પદ્મિનીમ્ ઇવ રાવણાત્  વિનિવૃતાર્થં મર્તવ્ય કૃતનિશ્ચયા  સા મયા રાક્ષસી મધ્યે અસાદિતા મૃગશાબાક્ષી મયા કથં ચિત્ તૂર્ણં આસાદિતા||

||Sloka meanings||

મુમુર્મુહુઃ તર્જ્યમાના - 

every moment being threatened

એકવેણી ધરા દીના - 

wearing a single braid

ભર્તૃ ચિન્તાપરાયણા - 

thinking only about her husband

ભૂમિશય્યા - 

lying down on the ground.

વિવર્ણાંગી હિમાગમે પદ્મિનીમ્ ઇવ -

pale , like a lotus at the onset of winter,

રાવણાત્  વિનિવૃતાર્થં - 

not knowing how to escape Ravana

મર્તવ્ય કૃતનિશ્ચયા - 

set on giving up life.

રાક્ષસી મધ્યે મૃગશાબાક્ષી - 

in the middle of the Rakshasa women,  

સા મયા કથંચિત્ તૂર્ણં આસાદિતા - 

she was somehow quickly seen by me

||Sloka summary||

"She was every moment being threatened, wearing a single braid, looking piteous , thinking only about her husband , lying down on the ground.  Pale , like a lotus at the onset of winter, not knowing how to escape Ravana, she was set on giving up life. Seated in the middle of the Rakshasa women, with eyes like that of a deer, she was somehow quickly seen by me".||58.58,59,60||

||Sloka 58.61|| 

તાં દૃષ્ટ્વા તાદૃશીં નારીં રામપત્નીં યશસ્વિનીમ્|

તત્રૈવ શિંશુપાવૃક્ષે પશ્યન્નહમવસ્થિતઃ||58.61||

સા|| અહં તાદૃશીમ્ નારીં યશસ્વિનીમ્ તાં રામપત્નીં દૃષ્ટ્વા તત્ર શિંશુપા વૃક્ષે અવસ્થિતઃ||

||Sloka meanings||

તાદૃશીમ્ નારીં યશસ્વિનીમ્ -

 such  renowned woman,

તાં રામપત્નીં દૃષ્ટ્વા- 

seeing the wife of Rama 

અહં તત્ર શિંશુપા વૃક્ષે અવસ્થિતઃ-

 I remained on the Simsupa tree.

||Sloka summary||

 "Seeing the renowned woman, the wife of Rama, I remained on the Simsupa tree." ||58.61||

||Sloka 58.62|| 

 તતો હલહલાશબ્દં કાઞ્ચીનૂપુરમિશ્રિતમ્|

શ્રુણોમ્યધિક ગમ્ભીરં રાવણસ્ય નિવેશને||58.62||

સ|| તતઃ રાવણસ્ય નિવેશને કાચિનૂપુર મિશ્રિતં અધિક ગંભીરં હલહલાશબ્દં શૃણોમિ ||

||Sloka meanings||.

તતઃ રાવણસ્ય નિવેશને -

 then from the Ravana's harem

કાચિનૂપુર મિશ્રિતં - 

mixed with sounds of jingling golden anklets.

અધિક ગંભીરં હલહલાશબ્દં શૃણોમિ -

 I heard a loud noise

||Sloka summary||

"Then I heard a loud noise from the Ravana's harem mixed with sounds of jingling golden anklets." ||58.62|| 

||Sloka 58.63|| 

તતોઽહં પરમોદ્વિગ્નઃ સ્વં રૂપં પ્રતિસંહરન્|

અહં તુ શિંશુપાવૃક્ષે પક્ષીવ ગહને સ્થિતઃ||58.63||

સ|| તતઃ અહં પરમોદ્વિગ્નઃ સ્વં રૂપં પ્રત્યસંહરન્ અહં તુ ગહને શિંશુપાવૃક્ષે પક્ષીવ સ્થિતઃ||

Rama Tika says - પ્રત્યસંહરન્ સૂક્ષ્મં અકરવમ્|

||Sloka meanings||

તતઃ અહં પરમોદ્વિગ્નઃ - 

then very scared 

સ્વં રૂપં પ્રત્યસંહરન્ - 

I contracted my form

અહં તુ ગહને શિંશુપાવૃક્ષે - 

remained on the Simsupa tree.

પક્ષીવ સ્થિતઃ - 

 like a bird 

||Sloka summary||

"Then very scared I contracted my form and  remained  like a bird  on the Simsupa tree." ||58.63|| 

||Sloka 58.64|| 

તતો રાવણ દારાશ્ચ રાવણશ્ચ મહાબલઃ|

તં દેશં સમનુપ્રાપ્તા યત્ર સીતાઽભવત્ સ્થિતા||58.64||

સ|| તતઃ મહાબલઃ રાવણઃ રાવણશ્ચ દારાઃ ચ  યત્ર સીતા  સ્થિતા અભવત્ તં દેશં સમનુપ્રાપ્તાઃ||

||Sloka meanings||.

તતઃ મહાબલઃ રાવણઃ - 

then the mighty Ravana 

રાવણશ્ચ દારાઃ ચ  -

 Ravana's wives too  

યત્ર સીતા  સ્થિતા અભવત્ - 

where Sita is seated. 

તં દેશં સમનુપ્રાપ્તાઃ -

 came to the place

||Sloka summary||

" Then the mighty Ravana along with his wives came to the place where Sita is seated. ||58.64||

||Sloka 58.65|| 

  તં દૃષ્ટ્વાઽથ વરારોહા સીતા રક્ષોગણેશ્વરમ્|

સંકુચ્યોરૂસ્તનૌ પીનૌ બાહૂભ્યાં પરિરભ્ય ચ||58.65||

સ|| અથ વરારોહા સીતા રક્ષોગણેશ્વરં તં દૃષ્ટ્વા ઊરુ બાહુભ્યાં  સંકુચ્ય પીનૌ સ્તનૌ પરિરભ્યચ ||

||Sloka meanings||

અથ વરારોહા સીતા -

 then the best among women

રક્ષોગણેશ્વરં તં દૃષ્ટ્વા - 

seeing the lord of the Rakshasas

ઊરુ બાહુભ્યાં સંકુચ્ય - 

pulled in her thighs and shoulders 

પીનૌ સ્તનૌ પરિરભ્યચ - 

covered her plump breasts

||Sloka summary||

"The then best among women seeing the lord of the Rakshasas, covered her plump breasts with her shoulders and thighs". ||58.65||

||Sloka 58.66|| 

વિત્રસ્તાં પરમોદ્વિગ્નાં વીક્ષમાણાં તતસ્તતઃ|

ત્રાણાં કિંચિદપશ્યન્તીં વેપમાનાં તપસ્વિનીમ્||58.66||

સ|| વિત્રસ્તામ્ પરમોદ્વિગ્નાં તતઃ તતઃ વીક્ષમાનાં કિંચિત્ ત્રાણાં અપશ્યન્તીં વેપમાનાં તપસ્વિનીં ||

Rama Tika says 

 - કંચિત્ ત્રાણાં ત્રાણકારકમ્ અપશ્યન્તીં અતયેવ  વિત્રસ્તામ્ અતયેવ પરમોદ્વિગ્નાં અતયેવ ઇતઃ તતઃ વીક્ષ્ય માણાં  તાં સીતાં રાવણઃ ઉવાચ | 

||Sloka meanings||

વિત્રસ્તામ્ પરમોદ્વિગ્નાં -

 full of fear and was very much worried 

તતઃ તતઃ વીક્ષમાનાં -

 looking here and there 

કિંચિત્ ત્રાણાં અપશ્યન્તીં  - 

not seeing anybody who can protect her 

વેપમાનાં તપસ્વિનીં - 

trembling and who is ever meditating 

||Sloka summary||

"Sita who was full of fear and was very much worried , who is looking here and there, who is ever meditating, who is in sorrow. ||58.66||

||Sloka 58.67|| 

તામુવાચ દશગ્રીવઃ સીતાં પરમદુઃખિતા|

અવાક્છિરાઃ પ્રપતિતો બહુમન્યસ્વ મામિતિ||58.67||

સ|| પરમદુઃખિતાં તાં સીતાં દશગ્રીવઃ અવાક્ચિરાઃ પ્રતીતં મામ્ બહુમન્યસ્વ ઇતિ ઉવાચ|| 

Govindaraja Tika says - અવાક્શિરાઃ અવનત મૂર્ધા પ્રપતિતઃ ભૂમાવિતિ શેષઃ|

Rama Tika says - અવાક્શિરાઃ સન્ પ્રયતિતો દશગ્રીવં માં બહુ અધિક સેવાકર્તૃત્વેન અધિકં મન્યસ્વ| 

||Sloka meanings||.

પરમદુઃખિતાં તાં સીતાં - 

to Sita who  was trembling with fear

દશગ્રીવઃ અવાક્ચિરાઃ પ્રતીતં - 

Ravana with his head bent down 

પ્રતીતં મામ્- trust me 

બહુમન્યસ્વ ઇતિ ઉવાચ-

 respect me he said .

||Sloka summary||

Sita who  was trembling with fear  was addressed by Ravana who bent his head down and said "Trust me and respect me." 

||Sloka 58.68|| 

યદિચેત્ત્વં તુ દર્પાનામાં નાભિનન્દસિ ગર્વિતે|

દ્વૌમાસાનન્તરં સીતે પાસ્યામિ રુધિરં તવ||58.68||

સ|| ગર્વિતે સીતે ત્વં દર્પાત્ મમ ન અભિનન્દસિ યદિ ચેત્ દ્વૌ માસૌ તવ રુધિર પશ્યામિ||

||Sloka meanings||

ગર્વિતે સીતે - o proud Sita

ત્વં દર્પાત્ મમ -

 in your pride

મમ ન અભિનન્દસિ યદિ ચેત્ - 

if you do not respect me

દ્વૌ માસૌ તવ રુધિર પશ્યામિ-

 in two months I will see your blood

||Sloka summary||

"Oh Proud Sita ! In your pride if you do not respect me in two months I will see your blood ".||58.68||

||Sloka 58.69|| 

  એતત્ચ્રુત્વા વચસ્તસ્ય રાવણસ્ય દુરાત્મનઃ|

ઉવાચ પરમકૃદ્ધા સીતા વચનમુત્તમમ્||58.69||

સા|| દુરાત્મનઃ તસ્ય રાવણસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પરમકૃદ્ધા સીતા ઉત્તમં વચનં ઉવાચ||

||Sloka meanings||

દુરાત્મનઃ તસ્ય રાવણસ્ય વચઃ શ્રુત્વા - 

hearing those words of the evil minded Ravana 

પરમકૃદ્ધા સીતા -

Sita who was very angry

ઉત્તમં વચનં ઉવાચ- 

spoke these excellent words

||Sloka summary||

"Hearing those words of the evil minded Ravana, Sita was very angry and spoke these excellent words."||58.69||

||Sloka 58.70|| 

રાક્ષસાધમ રામસ્ય ભાર્યામમિત તેજસઃ|

ઇક્ષ્વાકુકુલનાથસ્ય સ્નુષાં દશરથસ્ય ચ||58.70||

અવાચ્યં વદતો જિહ્વા કથં ન પતિતા તવ|

સ|| રાક્ષસાધમ અમિત તેજસઃ રામસ્ય ભાર્યાં ઇક્ષ્વાકુકુલ નાથસ્ય દશરથસ્ય સ્નુષાં ચ અવાચ્યં વદતઃ તવ જિહ્વા કથં ન પતિતા||

||Sloka meanings||

રાક્ષસાધમ - 

O worst among Rakshasas

અમિત તેજસઃ રામસ્ય ભાર્યાં - 

to the wife of highly valorous Rama

ઇક્ષ્વાકુકુલ નાથસ્ય દશરથસ્ય સ્નુષાં ચ - 

the daughter in law of Dasaratha , the leader of Ikshvaku race,

અવાચ્યં વદતઃ - 

speaking words that shall not be spoken

તવ જિહ્વા કથં ન પતિતા - 

how is it that your tongue has not fallen down?

||Sloka summary||

"Oh Worst among Rakshasas! speaking words that shall not be spoken to the wife of highly valorous Rama, the daughter in law of Dasaratha , the leader of Ikshvaku race, how is it that your tongue has not fallen down." ||58.70||

||Sloka 58.71|| 

કિંચિદ્વીર્યં તવાનાર્યં યો માં ભર્તુરસન્નિધૌ||58.71||

અપહૃત્યાઽઽગતઃ પાપ તેનાઽદૃષ્ટો મહાત્મના|

સ|| ન આર્ય પાપ યઃ ભર્તુઃ અસન્નિધૌ મામ્ અપહૃત્ય મહાત્મના તેન અદૃષ્ટઃ આગતઃ તવ વીર્યં કિંચિત્||

||Sloka meanings||

ન આર્ય પાપ - o ignoble sinner

યઃ ભર્તુઃ અસન્નિધૌ મામ્ અપહૃત્ય - 

abducting me when my husband is not nearby,

મહાત્મના તેન અદૃષ્ટઃ આગતઃ - 

coming unseen by the great one

તવ વીર્યં કિંચિત્- what is your courage ?

||Sloka summary||

" Oh Ignoble sinner ! Abducting me when my husband is not near, coming unseen by the great one, you have no courage." ||58.71||

||Sloka 58.72|| 

ન ત્વં રામસ્ય સદૃશો દાસ્યેઽપ્યસ્ય ન યુજ્યસે||58.72||

યજ્ઞીયઃ સત્યવાદી ચ રણશ્લાઘી ચ રાઘવઃ|

સ|| ત્વં રામસ્ય સદૃશઃ  ન | અસ્ય દાસ્યે અપિ ન યુજ્યસે |રાઘવઃ યજ્ઞીયઃ | સત્યવાદી| રણશ્લાઘી ચ||

||Sloka meanings||

ત્વં રામસ્ય સદૃશઃ ન - 

you are not equal to Rama.

અસ્ય દાસ્યે અપિ ન યુજ્યસે -

 you cannot be even his servant

રાઘવઃ યજ્ઞીયઃ - 

Rama is a performer of Yagnyas

સત્યવાદી રણશ્લાઘી ચ - 

he is truthful and valiant in war"

||Sloka summary||

"You are not equal to Rama. You cannot be even his servant . Rama is a performer of Yagnyas. He is truthful  and valiant in war".||58.72||

||Sloka 58.73|| 

 જાનક્યા પરુષં વાક્યમેવ મુક્તો દશાનનઃ||58.73||

જજ્વાલ સહસા કોપા ચ્ચિતાસ્થ ઇવપાવકઃ|

સ|| જાનક્યાઃ એવં પરુષં વાક્યં ઉક્તઃ દશાનનઃ સહસા ચિતાસ્થઃ પાવકઃ ઇવ કોપાત્ જજ્વાલ||  

||Sloka meanings||

જાનક્યાઃ એવં પરુષં વાક્યં ઉક્તઃ - 

having been told in such harsh words by Janaki 

દશાનનઃ સહસા - 

the ten-headed one immediately

ચિતાસ્થઃ પાવકઃ ઇવ કોપાત્ જજ્વાલ- 

blazed up in anger like the funeral fire

||Sloka summary||

"Hearing those harsh words of Janaki, the ten-headed one immediately blazed up in anger like the funeral fire." ||58.73||

||Sloka 58.74|| 

વિવૃત્ય નયને ક્રૂરે મુષ્ટિમુદ્યમ દક્ષિણમ્||58.74||

મૈથિલીં હન્તુમારબ્દઃ સ્ત્રીભિર્હાહાકૃતં તદા|

સ|| કૄરે નયને વિવૃત્ય દક્ષિણં મુષ્ટિં ઉદ્યમ્ય મૈથિલીં હન્તું આરબ્ધઃ તદા સ્ત્રીભિઃ હાહાકૃતં||

||Sloka meanings||

કૄરે નયને વિવૃત્ય - 

raising his eyebrows

દક્ષિણં મુષ્ટિં ઉદ્યમ્ય - 

lifting his right fist 

મૈથિલીં હન્તું આરબ્ધઃ - 

as he got ready to strike at Maithili

તદા સ્ત્રીભિઃ હાહાકૃતં - 

then ladies raised their voice

||Sloka summary||

"Raising his eyebrows, lifting his right fist he got ready to strike at Maithili. Then the ladies raised their voice.||58.74||

||Sloka 58.75|| 

સ્ત્રીણાં મધ્યાત્ સમુત્પત્ય તસ્ય ભાર્યા દુરાત્મનઃ||58.75||

વરા મંડોદરી નામ તયા ચ પ્રતિષેદિતઃ |

સ|| દુરાત્મનઃ તસ્ય ભાર્યા મંડોદરી નામ વરા સ્ત્રીણાં મધ્યાત્ સમુત્પત્ય તયા સઃ પ્રતિષેધિતઃ||

Rama Tika says - સ્ત્રીણાં ઇતિ| તસ્ય રાવણસ્ય મન્દોદરી નામ યા વરા ભાર્યા સ્ત્રીણાં મધ્યાત્ સમુત્પત્ય સ રાવણઃ મધુરાં વાનીં ઉક્તઃ અતએવ પ્રતિષેધિતઃ|

||Sloka meanings||

દુરાત્મનઃ તસ્ય ભાર્યા - 

wife of evil minded one

મંડોદરી નામ - by name Mandodari

વરસ્ત્રીણાં મધ્યાત્ સમુત્પત્ય - 

getting up  from among the best of women

તયા પ્રતિષેધિતઃ - 

prevented him

||Sloka summary||

"The wife of evil minded one, a noble one  by name Mandodari  getting up  from among the women prevented him." ||58.75|| 

She prevented him with sweet words is the theme.

In Sarga one, the name of Dhyanamalini was mentioned , here it is Mandodari. It could be that Dhanyamalini may be another name of Mandodari is the comment in Tilaka Tika

||Sloka 58.76|| 

ઉક્તશ્ચ મધુરાં વાણીં તયા સ મદનાર્દિતઃ||58.76||

સીતાયા તવ કિં કા ર્યં મહેન્દ્રસમવિક્રમઃ|

સ|| મદનાર્દિતઃ સઃ તયા મધુરાં વાણીં ઉક્તશ્ચ | મહેન્દ્રસમવિક્રમઃ સીતયા તવ કિંકાર્યં ||

||Sloka meanings||

મદનાર્દિતઃ સઃ - 

to him who was tormented by God of love. 

તયા મધુરાં વાણીં ઉક્તશ્ચ - 

sweet words were spoken by her 

મહેન્દ્રસમવિક્રમઃ - 

being equal to Mahendra in Valor 

સીતયા તવ કિંકાર્યં- 

what is your desire with Sita?

||Sloka summary||

"She spoke sweet words to him who was tormented by god of love. " Oh Being equal to Mahendra in Valor ! What is your desire with Sita.”? 

||Sloka 58.77|| 

દેવગન્ધર્વકન્યાભિઃ યક્ષકન્યાભિ રેવ ચ||58.77||

સાર્થં પ્રભો રમસ્વેહ સીતયા કિં કરિષ્યસિ|

સ|| પ્રભો દેવગન્ધર્વકન્યાભિઃ યક્ષકન્યાભિરેવ ચ સાર્ધં ઇહ રમસ્વ| સીતયા કિં કરિષ્યસિ||

||Sloka meanings||

પ્રભો - oh lord 

દેવગન્ધર્વકન્યાભિઃ - 

with Deva Gandharva women

યક્ષકન્યાભિરેવ ચ -

 with Yaksha women too 

સાર્ધં ઇહ રમસ્વ-

 meaningfully you may enjoy here

સીતયા કિં કરિષ્યસિ - 

Why do you need Sita?

||Sloka summary||

"ઓ પ્રભો દેવ ગંધર્વ કન્યલતો યક્ષકન્યલતો યધેચ્છગા રમિંચુમુ. સીતતો એમિ ચેસ્તાવુ?"||58.77||

"Oh Lord you can enjoy with Deva Gandharva Yaksha women. Why do you need Sita?".||58.77||

||Sloka 58.78|| 

 તતસ્તાભિઃ સમેતાભિર્નારીભિઃ સ મહાબલઃ||58.78||

પ્રસાદ્ય સહસા નીતો ભવનં સ્વં નિશાચરઃ|

સ|| તત્ઃ મહાબલઃ સઃ નિશાચરઃ સમેતાભિઃ તાભિઃ નારીભિઃ પ્રસાદ્ય સહસા સ્વં ભવનં નીતઃ||

||Sloka meanings||

તત્ઃ મહાબલઃ સઃ નિશાચરઃ - 

then that mighty night being

સમેતાભિઃ તાભિઃ નારીભિઃ પ્રસાદ્ય - 

won over by all the women gathered

સહસા સ્વં ભવનં નીતઃ-  

taken back to his palace quickly 

||Sloka summary||

Then that mighty night being quickly won over by all the women gathered , was taken back to his palace. 

||Sloka 58.79|| 

યાતે તસ્મિન્ દશગ્રીવે રાક્ષસ્યો વિકૃતાનનઃ||58.79||

સીતાં નિર્ભર્ત્સયામાસુઃ વાક્યૈઃ ક્રૂરૈઃ સુદારુણૈઃ|

સ|| તસ્મિન્ દશગ્રીવે યાતે વિકૃતાનનઃ રાક્ષસ્યઃ કૄરૈઃ સુદારુણૈઃ વાક્યૈઃ સીતાં નિર્ભર્ત્સયામાસુઃ||

||Sloka meanings||

તસ્મિન્ દશગ્રીવે યાતે -

 when the ten-headed one went

વિકૃતાનનઃ રાક્ષસ્યઃ - 

the ugly faced Rakshasis

કૄરૈઃ સુદારુણૈઃ વાક્યૈઃ - 

with cruel and frightening words 

સીતાં નિર્ભર્ત્સયામાસુઃ- 

started threatening Sita

||Sloka summary||

'When the ten-headed one went , the ugly faced Rakshasis , started threatening Sita with frightful words'.

||Sloka 58.80|| 

તૃણવદ્ભાષિતં તાસાં ગણયામાસ જાનકી||58.80||

ગર્જિતં ચ તદા તાસાં સીતાં પ્રાપ્ય નિરર્થકમ્|

સ||જાનકી તાસાં ભાષિતં તૃણવત્ ગણયામાસ| તદા તાસાં ગર્જિતાં સીતાં પ્રાપ્ય નિરર્થકં||

Rama Tika says- તાસાં રાક્ષસીનાં ભાષિતં જાનકી તૃણવત્ ગણયામાસ  અત એવ તાસાં ગર્જિતં સીતાં પ્રાપ્ય નિરર્થકં અભવત્ ઇતિ શેષઃ|

||Sloka meanings||

તાસાં ભાષિતં - 

their words 

જાનકી તૃણવત્ ગણયામાસ - 

Janaki considered them as worthless as a blade of grass 

તદા તાસાં ગર્જિતાં પ્રાપ્ય - 

their frightening threats too

સીતાં નિરર્થકં- 

no effect on Sita

||Sloka summary||

"Janaki considered their words as worthless as a blade of grass, their frightening threats were of no use." ||58.80||

||Sloka 58.81|| 

વૃથાગર્જિત નિશ્ચેષ્ટા રાક્ષસ્યઃ પિશિતાશનાઃ||58.81||

રાવણાય શશંસુસ્તાઃ સીતાઽધ્યવસિતં મહત્|

સ||પિશિતાશનાઃ તાઃ રાક્ષસ્યઃ વૃધાગર્જિતનિશ્ચેષ્ટાઃ મહત્ તત્ સીતાદ્યવસિતમ્ રાવણાય શશંસુઃ||

Govindaraja Tika says - વૃધાગર્જિતનિશ્ચેષ્ટાઃ વૃથા ગર્જિતેન  નિર્વ્યાપારાઃ|

||Sloka meanings||

પિશિતાશનાઃ તાઃ રાક્ષસ્યઃ - 

the flesh eating Rakshasis 

વૃધાગર્જિતનિશ્ચેષ્ટાઃ - 

with their threats being useless,

મહત્ તત્ સીતાદ્યવસિતમ્ - 

about the great determination of Sita

રાવણાય શશંસુઃ- 

reported to Ravana

||Sloka summary||

"The flesh eating Rakshasis with their threats being useless, reported to Ravana about the great determination of Sita." ||58.81||

||Sloka 58.82|| 

તતસ્તાઃ સહિતા સર્વા નિહિતાશા નિરુદ્યમાઃ||58.82||

પરિક્ષિપ્ય સમન્તાત્ તાં નિદ્રાવશમુપાગતાઃ|

સ||તતઃ સર્વાઃ સહિતાઃ નિહત આશાઃ નિરુદ્યમાઃ તાં સમન્તાત્ નિદ્રાવસમ્ ઉપાગતાઃ||

રામ ટીકાલો - વિહતાશાઃ રાવણાનુકૂલ્યં અસ્માભિરવશ્યં  સંપાદ્યં ઇતિ તાસાં આશા, અત એવ તત્ વિષયે નિરુદ્યમાઃ|

||Sloka meanings||

તતઃ સર્વાઃ સહિતાઃ - 

then all of them

નિહત આશાઃ નિરુદ્યમાઃ- 

having given up the hopes

તાં સમન્તાત્ -

all of them together

નિદ્રાવશમ્ ઉપાગતાઃ - 

fell asleep

||Sloka summary||

"Then all of them , having given up the hopes, having given up the efforts too, fell asleep."||58.82||

||Sloka 58.83|| 

  તાસુચૈવ પ્રસુપ્તાસુ સીતા ભર્તૃહિતે રતા||58.83||

વિલપ્ય કરુણં દીના પ્રશુશોચ સુદુઃખિતા|

સ|| તાસુ પ્રસુપ્તાસુ ભર્તૃહિતે રતા સીતા દીના કરુણં વિલપ્ય સુદુઃખિતા પ્રશુશોચ||

||Sloka meanings||

તાસુ પ્રસુપ્તાસુ - 

while they were sleeping

ભર્તૃહિતે રતા સીતા - 

Sita committed to the well-being of her husband,

દીના કરુણં વિલપ્ય - 

lamenting piteously 

સુદુઃખિતા પ્રશુશોચ- 

very sad 

||Sloka summary||

"While they were sleeping , Sita , committed to the well-being of her husband, piteous , very sad, lamented." ||58.83||

||Sloka 58.84,85|| 

તાસાં મધ્યાત્ સમુત્થાય ત્રિજટા વાક્યમબ્રવીત્||58.84||

આત્માનં ખાદત ક્ષિપ્રં ન સીતા વિનશિષ્યતિ|

જનકસ્યાત્મજા સાધ્વી સ્નુષા દશરથસ્ય ચ||58.85||

સ|| તાસાં મધ્યાત્ સુમુત્થાય ત્રિજટા વાક્યં અબ્રવીત્| ક્ષિપ્રં આત્માનં ખાદત ||જનકસ્ય આત્મજા સાધ્વી દશરથસ્ય સ્નુષા સીતા ન વિનશિષ્યતિ||

Rama Tika says - ત્રિજટા અબ્રવીત્ - આત્માનં ખાદત જનકસ્યાત્મજાં ન ખાદત એતેન સીતાયાઃ  વિનાશ અભાવઃ રાક્ષસીનાં આસન્ન વિનાશશ્ચ સૂચિતઃ|

||Sloka meanings||

તાસાં મધ્યાત્ સુમુત્થાય - 

getting up from among them

ત્રિજટા વાક્યં અબ્રવીત્ - 

Trijata spoke these words

ક્ષિપ્રં આત્માનં ખાદત - 

you eat yourselves.

જનકસ્ય આત્મજા સાધ્વી - 

the pious daughter of Janaka

દશરથસ્ય સ્નુષા સીતા - 

daughter -in- law of Dasaratha

ન વિનશિષ્યતિ - 

will not be destroyed

||Sloka summary||

"From among them Trijata woke up and spoke these words. " You eat yourselves.  the daughter of Janaka and the daughter " in law of Dasaratha will not be destroyed." ||58.84,85||

||Sloka 58.86|| 

સ્વપ્નો હ્યદ્ય મયા દૃષ્ટો દારુણો રોમહર્ષણઃ|

રક્ષસાં ચ વિનાશાય ભર્તુરસ્યા જયાય ચ||58.86||

સ|| અદ્ય મયા દારુણઃ રોહહર્ષણઃ સ્વપ્નઃ દૃષ્ટા| અસ્ય ભર્તુઃ જયાય રક્ષસાં વિનાશાય ચ|| 

||Sloka meanings||

અદ્ય મયા દૃષ્ટા દારુણઃ - 

today I saw a horrible

રોહહર્ષણઃ સ્વપ્નઃ  -

 hair raising dream

અસ્ય ભર્તુઃ જયાય -

 victory of her husband 

રક્ષસાં વિનાશાય ચ -

 destruction of Rakshasas too (is foreseen)

||Sloka summary||

"Today I saw a horrible hair-raising dream. The victory of her husband and the destruction of Rakshasas is foreseen."||58.86||

||Sloka 58.87|| 

અલમસ્માત્ પરિત્રાતું રાઘવાદ્રાક્ષસીગણં|

અભિચાયામ વૈદેહી મે તદ્દિ મમરોચતે||58.87||

સ|| અસ્માત્ રાઘવાત્ રાક્ષસીગણં પરિત્રાતું અલં વૈદેહીં અભિયાચામ | એતત્ મમ રોચતે હિ||

||Sloka meanings||

રાઘવાત્ - from Raghava 

અસ્માત્  રાક્ષસીગણં પરિત્રાતું - 

to protect the legions of Rakshasas 

અલં વૈદેહીં અભિયાચામ -

 plead with Vaidehi only.

એતત્ મમ રોચતે હિ- 

that indeed is appropriate I think

||Sloka summary||

"To protect us from Raghava  we should  plead with Vaidehi only. That indeed is appropriate I think".||58.87||

||Sloka 58.88|| 

 યસ્યા હ્યેનં વિધઃ સ્વપ્નો દુઃખિતાયાઃ પ્રદૃશ્યતે|

સા દુઃખૈર્વિવિધૈર્મુક્તા સુખમાપ્નોત્યનુત્તમમ્||58.88||

સ|| યસ્યાઃ દુઃખિતાયાઃ એવં વિધઃ સ્વપ્નઃ પ્રદૃશ્યતે સા વિવિધૈઃ દુઃખૈઃ વિમુક્તા અનુત્તમં સુખં આપ્નોતિ | 

||Sloka meanings||.

યસ્યાઃ દુઃખિતાયાઃ -

 whoever in a sorrowful state

એવં વિધઃ સ્વપ્નઃ પ્રદૃશ્યતે -

 sees such a dream 

સા વિવિધૈઃ દુઃખૈઃ વિમુક્તા - 

will be relieved of all sorrows  

અનુત્તમં સુખં આપ્નોતિ - 

also experience happiness.

||Sloka summary||

"Whoever in a sorrowful state sees such a dream will be relieved of all sorrows and will also experience happiness."||58.88|| 

||Sloka 58.89|| 

પ્રણિપાતા પ્રસન્ના હિ મૈથિલી જનકાત્મજા|

તતસ્સા હ્રીમતી બાલા ભર્તુર્વિજયહર્ષિતા||58.89||

અવોચત્ યદિ તત્ તથ્યં ભવેયં શરણં હિ વઃ|

સ|| જનકાત્મજા મૈથિલી પ્રણિપાત પ્રસન્ના હિ||તતઃ સા હ્રીમતી બાલા સા ભર્તુઃ વિજયહર્ષિતા અવોચત્| તત્ તથ્યં યદિ વઃ શરણં ભવેયં||

||Sloka meanings||

જનકાત્મજા મૈથિલી પ્રણિપાત -  

Janaka's daughter, Sita being propiated 

પ્રસન્ના હિ - will be pleased 

તતઃ સા હ્રીમતી બાલા - 

then that bashful young lady

સા ભર્તુઃ વિજયહર્ષિતા અવોચત્ - 

delighted to hear about her husband's victory spoke.

તત્ તથ્યં યદિ વઃ શરણં ભવેયં - 

if that is true I shall protect you

||Sloka summary||

. The Janaka's daughter, Sita, will bless us with protection. Then that bashful young lady delighted to hear about her husband's victory spoke. "If that is true I shall protect you".||58.89||

||Sloka 58.90|| 

  તાં ચાહં તાદૃશીં દૃષ્ટ્વા સીતાયા દારુણાં દશામ્||58.90||

ચિન્તયામાસ વિક્રાન્તો ન ચ મે નિર્વૃતં મનઃ|

સ|| અહં  સીતાયાઃ તાદૃશીં તામ્ દશાં દૃષ્ટ્વા ચિન્તયામાસ| વિક્રાન્તઃમેમનઃ ન નિર્વૃતમ્||

||Sloka meanings||

 સીતાયાઃ તાદૃશીં દશાં દૃષ્ટ્વા- 

seeing that state of Sita

 અહં ચિન્તયામાસ - 

I started thinking

વિક્રાન્તઃ મેમનઃ ન નિર્વૃતમ્ -

 though heroic my mind was not at peace.

||Sloka summary||

"Seeing that state of Sita , I started thinking. Though heroic my mind was not at peace " ||58.90||

||Sloka 58.91|| 

સંભાષણાર્થં ચ મયા જાનક્યાશ્ચિન્તિતો વિધિઃ||58.91||

ઇક્ષ્વાકૂણાં હિ વંશસ્તુ તતો મમ પુરસ્કૃતઃ|

સ|| મયા જાનક્યાઃ સંભાષણાર્થં વિધિ ચિન્તિતઃ તતઃ ઇક્ષ્વાકૂણાં વંશસ્તુ મમ પુરસ્કૃતઃ||

Rama Tika says  - જાનક્યાઃ સંભાષણાર્થે વિધિરૂપાયો મયા ચિન્તિતઃ  અત એવ પુર્સ્કૃતઃ સર્વૈઃ અગ્રે ઉક્તઃ ઇક્ષ્વાકુકુલવંશઃ મમ મયા સ્તુતઃ|| 

||Sloka meanings||

મયા જાનક્યાઃ સંભાષણાર્થં -

 to start the conversation with Sita

 વિધિ ચિન્તિતઃ - thought of a way 

તતઃ ઇક્ષ્વાકૂણાં વંશસ્તુ - 

then the race of Ikshwakus 

મમ પુરસ્કૃતઃ- I praised 

||Sloka summary||

"To start the conversation with Sita I thought of a way  of praising the Ikshvaku race".||58.91||

||Sloka 58.92|| 

 શ્રુત્વા તુ ગદિતાં વાચં રાજર્ષિ ગણપૂજિતામ્||58.92||

પ્રત્યભાષત માં દેવીભાષ્પૈઃ પિહિતલોચના|

સ|| દેવી રાજર્ષિગણપૂજિતામ્ ગદિતાં વાચં શ્રુત્વા પિહિતલોચનઃ મામ્ પ્રત્યભાષત|| 

||Sloka meanings||

રાજર્ષિગણપૂજિતામ્ -  

in praise of the royal seers

ગદિતાં વાચં શ્રુત્વા - 

hearing the words spoken by me

દેવી  પિહિતલોચનઃ મામ્ પ્રત્યભાષત- 

with tears in her eyes, divine lady she spoke to me.

||Sloka summary||

"The divine lady too hearing those words spoken by me in praise of the royal seers, with tears in her eyes, she spoke to me." ||58.92||

||Sloka 58.93|| 

કસ્ત્વં કેન કથં ચેહ પ્રાપ્તો વાનરપુંગવ||58.93||

કાચ રામેણ તે પ્રીતિઃ તન્મે શંસિતુમર્હસિ|

સ||વાનરપુંગવ ત્વં કઃ | કેન કથં ઇહ પ્રાપ્તઃ| તે રામેણ પ્રીતિઃ કા | તત્ શંસિતું અર્હસિ||

||Sloka meanings||

વાનરપુંગવ ત્વં કઃ -

 o foremost of Vanaras who are you

કેન કથં ઇહ પ્રાપ્તઃ -

 why and how you have come here.

તે રામેણ પ્રીતિઃ કા -

 how did you become friends with Rama?

તત્ શંસિતું અર્હસિ- 

that you deserve to tell me

||Sloka summary||

"Oh Foremost of Vanaras ! Who are you? Why and how you have come here. How did you become friends with Rama?  That you deserve to tell me".||58.93||

||Sloka 58.94,95|| 

તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા હ્યહ મપ્યબ્રુવં વચઃ||58.94||

દેવિ રામસ્ય ભર્તુસ્તે સહાયો ભીમવિક્રમઃ|

સુગ્રીવો નામ વિક્રાન્તો વાનરેન્દ્રો મહાબલઃ||58.95||

સ|| તસ્યાઃ તત્ વચનં શ્રુત્વા અહં અપિ વચઃ અબ્રુવન્|| દેવિ ભર્તુઃ સહાયઃ મહાબલઃ ભીમવિક્રમઃ સુગ્રીવો નામ વિક્રાન્તઃ વાનરેંદ્રઃ | 

||Sloka meanings||

તસ્યાઃ તત્ વચનં શ્રુત્વા -

then hearing those words

અહં અપિ વચઃ અબ્રુવન્ - 

I also spoke in reply

દેવિ ભર્તુઃ સહાયઃ મહાબલઃ - 

oh queen your husband’s helper and powerful 

ભીમવિક્રમઃ સુગ્રીવો નામ - 

fierce warrior by name Sugriva 

વિક્રાન્તઃ વાનરેંદ્રઃ - 

valorous  king of Vanaras 

||Sloka summary||

"Hearing those words I also spoke in reply. "Oh Queen ! Sugriva the warrior of fierce valor and King of Vanaras developed friendship with your husband."||58.94,95||

||Sloka 58.96|| 

તસ્યમાં વિદ્ધિ ભૃત્યં ત્વં હનુમન્ત મિહાઽઽગતમ્|

ભર્ત્રાઽહં પ્રેષિતઃ તુભ્યં રામેણાઽક્લિષ્ટકર્મણઃ||58.96||

સ|| ઇહ આગતં મામ્ તસ્ય ભૃત્યં ત્વં વિદ્ધિ| અહં ભર્ત્રા અક્લિષ્ટકર્મણા રામેણ તુભ્યં પ્રેષિતઃ||

||Sloka meanings||

ઇહ આગતં મામ્ - 

me who has come here 

તસ્ય ભૃત્યં ત્વં વિદ્ધિ - 

know me who is here as his servant

ભર્ત્રા અક્લિષ્ટકર્મણા રામેણ - 

by your husband Rama who is tireless in action

અહં  તુભ્યં પ્રેષિતઃ- 

I have been sent for you

||Sloka summary||

"Know me who is here as his servant. I have been sent for you by your husband Rama who is tireless in action."||58.96||

||Sloka 58.97|| 

ઇદં ચ પુરુષવ્યાઘ્રઃ શ્રીમાન્ દાશરથિઃ સ્વયમ્| 

અંગુળીય મભિજ્ઞાન મદાત્ તુભ્યં યશસ્વિનિ||58.97||

સ|| યશસ્વિનિ પુરુષવ્યાઘ્રઃ  શ્રીમાન્ દાશરથિઃ સ્વયં અંગુળીયં તુભ્યં અભિજ્ઞાનં આદાત્||

||Sloka meanings||

યશસ્વિનિ પુરુષવ્યાઘ્રઃ  શ્રીમાન્ દાશરથિઃ - oh glorious lady the tiger among men, the illustrious son of Dasaratha

સ્વયં અંગુળીયં - 

himself gave this ring

તુભ્યં અભિજ્ઞાનં આદાત્- 

as a token of identity for you

||Sloka summary||

"Oh Glorious lady ! The tiger among men, the Illustrious son of Dasaratha gave this ring as a token of identity".||58.97||

||Sloka 58.98|| 

તદિચ્છામિ ત્વયાઽઽજ્ઞપ્તં દેવિ કિંકરવાણ્યહમ્|

રામલક્ષ્મણયોઃ પાર્શ્વં નયામિ ત્વાં કિમુત્તરમ્||58.98||

સ|| દેવિ તત્ ત્વયા આજ્ઞાપ્તં ઇચ્છામિ | અહં કિં કરવાણિ | ત્વાં રામલક્ષ્મણયોઃ પાર્શ્વં નયામિ| ઉત્તરં કિં||

Tilaka Tika says - ત્વયાઽઽજ્ઞપ્તં ત્વત્કર્તુકં આજ્ઞાપનમ્|

Rama Tika says - ત્વયાઽઽજ્ઞપ્તં તદુત્તરં કિં, કિંચિત્ કરવાણીત્યહં ઇછ્છામિ

||Sloka meanings||

દેવિ તત્ ત્વયા આજ્ઞાપ્તં ઇચ્છામિ - 

o Devi I am ready to be ordered by you

અહં કિં કરવાણિ - What should I do 

ત્વાં રામલક્ષ્મણયોઃ પાર્શ્વં નયામિ - 

I can take you to be by the side of Rama and Lakshmana

ઉત્તરં કિં- what do you say

||Sloka summary||

"Of Devi I am ready to be ordered by you. What should I do? I can take you to be by the side of Rama and Lakshmana. What do you say?" ||58.98||. 

||Sloka 58.99|| 

એતત્ શ્રુત્વા વિદિત્વા ચ સીતા જનકનન્દિની|

અહ રાવણ મુત્સાદ્ય રાઘવો માં નયત્વિતિ ||58.99||

સ|| જનકનંદિની સીતા એતત્ શ્રુત્વા વિદિત્વા ચ રાઘવઃ રાવણં ઉત્સાદ્ય માં  નયતુ ઇતિ આહ||

||Sloka meanings||

જનકનંદિની સીતા એતત્ શ્રુત્વા - 

Sita, the delight of Janaka having heard this

વિદિત્વા ચ - having thought over 

રાઘવઃ રાવણં ઉત્સાદ્ય માં નયતુ -

 Rama should kill Ravana and take me 

 ઇતિ આહ -  so she said 

||Sloka summary||

"Sita, the delight of Janaka having heard this and having thought over said " Rama should kill Ravana and take me". ||58.99||

||Sloka 58.100|| 

પ્રણમ્ય શિરસા દેવી મહમાર્યા મનિન્દિતામ્|

રાઘવસ્ય મનોહ્લાદ અભિજ્ઞાનં મયાચિષમ્||58.100||

સ|| અહં અર્યાં અનિંદિતાં દેવીં શિરસા પ્રણમ્ય રાઘવસ્ય મનોહ્લાદ અભિજ્ઞાનં અયાચિષં||

||Sloka meanings||.

અર્યાં અનિંદિતાં - 

to that noble and blameless lady 

દેવીં શિરસા પ્રણમ્ય - 

bowing down with my head

રાઘવસ્ય મનોહ્લાદ અભિજ્ઞાનં- 

a token that will be pleasing to Raghava 

અહં અયાચિષં - 

I asked for 

||Sloka summary||

"Then bowing down with my head and offering salutations to the blameless lady , I asked for a token that will be pleasing to Raghava".||58.100||

||Sloka 58.101|| 

 અથ મામબ્રવીત્ સીતા ગૃહ્યતામયમુત્તમઃ|

મણિર્યેન મહાબાહૂ રામસ્ત્વાં બહુમન્યતે||58.101||

સ|| અથ સીતા માં અબ્રવીત્ | ઉત્તમઃ અયં મણિઃ ગૃહ્યતામ્ યેન મહાબાહુઃ રામઃ ત્વાં બહુમન્યતે ||

||Sloka meanings||

અથ સીતા માં અબ્રવીત્ - 

then Sita spoke to me

ઉત્તમઃ અયં મણિઃ ગૃહ્યતામ્ - 

take this best of gems

યેન મહાબાહુઃ રામઃ ત્વાં બહુમન્યતે - 

with this the long-armed Rama will respect you.

||Sloka summary||

Then Sita spoke to me. "Take this best of gems, with this the long-armed Rama will respect you." ||58.101||

||Sloka 58.102|| 

ઇત્યુક્ત્વાતુ વરારોહા મણિપ્રવરમદ્ભુતમ્|

પ્રાયચ્છત્ પરમોદ્વિગ્ના વાચા માં સંદિદેશ હ||58.102||

સ|| વરારોહા ઇતિ ઉક્ત્વા અદ્ભુતં મણિપ્રવરં પ્રાયચ્છત્|પરમોદ્વિગ્નઃ મામ્ વાચા સન્દિદેશ ચ||

Tilaka Tika says- સંદિદેશ| કાકવૃત્તાંતં તિલક કરણં ચ રામમાત્રૈકવેદ્યં કથયામાસ ઇત્યર્થઃ|

||Sloka meanings||.

વરારોહા ઇતિ ઉક્ત્વા - 

best among ladies having said so

અદ્ભુતં મણિપ્રવરં પ્રાયચ્છત્ - 

gave the wonderful gem

પરમોદ્વિગ્નઃ મામ્ વાચા સન્દિદેશ ચ - 

being anxious she gave a message also

અતિ દુઃખમુતો અમે તન સંદેશમુ કૂડા ઇચ્ચેનુ.

||Sloka summary||

"The best among ladies having said so, gave the wonderful gem. Being anxious she gave a message also."  ||58.102||

The message includes the Story of crow, as well as the story of "Ganda Tilaka" says Govindaraja 

||Sloka 58.103|| 

તતસ્તસ્યૈ પ્રણમ્યાહં રાજપુત્ય્રૈ સમાહિતઃ|

પ્રદક્ષિણં પરિક્રામ મિહાભ્યુદ્ગતમાનસઃ||58.103||

સ|| તતઃ અહમ્ તસ્યૈ રાજપુત્ર્યૈ પ્રણમ્ય સમાહિતઃ ઇહ અભ્યુદાગમન માનસઃ પ્રદક્ષિણં પરિક્રામમ્||

||Sloka meanings||

તતઃ અહમ્ તસ્યૈ રાજપુત્ર્યૈ પ્રણમ્ય - 

then I having paid obeisance to the princess

સમાહિતઃ ઇહ અભ્યુદાગમન માનસઃ - 

with a focused mind on going back

 પ્રદક્ષિણં પરિક્રામમ્ - circumambulated her again

||Sloka summary||

"Then I having paid obeisance to the princess, with a focused mind on going back circumambulated her again". ||58.102||

||Sloka 58.104|| 

  ઉક્તોઽહં પુનરેવેદં નિશ્ચિત્ય મનસા તયા|

હનુમાન્મમ વૃત્તાનં વક્તુ મર્હસિ રાઘવે||58.104||

સ|| અહમ્ તયા મનસા નિશ્ચિત્ય ઇદં પુનરેવ ઉક્તઃ | હનુમાન્ રાઘવે મમ  વૃત્તાંતં વક્તું અર્હસિ||

||Sloka meanings||

તયા મનસા નિશ્ચિત્ય- 

again deliberating in her mind

અહમ્ ઇદં પુનરેવ ઉક્તઃ - 

I was spoken to.

હનુમાન્ રાઘવે મમ - 

o Hanuman  

રાઘવે મમ વૃત્તાંતં વક્તું અર્હસિ - 

you should tell my story to Rama

||Sloka summary||

"Again deliberating in her mind I was spoken to. “Oh Hanuman You should tell my story to Rama." ||58.104||

||Sloka 58.105|| 

યથાશ્રુત્વૈવ ન ચિરાત્તાવુભૌ રામલક્ષ્મણૌ|

સુગ્રીવસહિતૌ વીરા વુપેયાતાં તથા કુરુ||58.105||

સ|| વીરૌ તૌ રામલક્ષ્મણૌ ઉભૌ શ્રુત્વૈવ સુગ્રીવસહિતૌ અ ચિરાત્ યથા ઉપેયાતાં તથા કુરુ||

||Sloka meanings||

વીરૌ તૌ રામલક્ષ્મણૌ ઉભૌ- 

two heroes Rama and Lakshmana

 શ્રુત્વૈવ સુગ્રીવસહિતૌ  - 

along with Sugriva having heard  

અચિરાત્ યથા ઉપેયાતાં  - 

how they may come without delay you do it 

તથા કુરુ - 

do it accordingly

||Sloka summary||

"You may convey in a way that the two heroes along with Sugriva should come here as soon as they hear." ||58.105|| 

||Sloka 58.106|| 

યદન્યથા ભવેદેતત્  દ્વૌમાસૌ જીવિતં મમ|

ન માં દ્રક્ષ્યતિ કાકુત્સ્થોમ્રિયે સાઽહમનાથવત્||58.106||

સ|| યદિ અન્યથા ભવેત્ મમ જીવિતં દ્વૌમાસૌ (હિ)| (યદિ) કાકુત્સ્થઃ મામ્ નદ્રક્ષ્યતિ (તદા) અહં અનાધવત્ મ્રિયે ||

Rama Tika says  - યત્ યદિ અન્યથા વિલમ્બો ભવેત્ તર્હિ માં કાકુત્સ્થો ન દ્રક્ષ્યતિ| અત્ર હેતુઃ દ્વૌમાસેવ મમ જીવિતં જીવનં અનન્તરં અનાથવત્ મ્રિયે |

||Sloka meanings||

યદિ અન્યથા ભવેત્ - or else 

મમ જીવિતં દ્વૌમાસૌ (હિ) - 

my life is only for two months only

(યદિ) કાકુત્સ્થઃ મામ્ નદ્રક્ષ્યતિ - 

if the Kakutstha does not save me  

(તદા) અહં અનાધવત્ મ્રિયે - 

will die like an orphan

||Sloka summary||

"Or else Kakutstha will not see me, as my life is only for two more months. I will die like an orphan". ||58.106||

||Sloka 58.107|| 

તચ્છ્રુત્વા કરુણં વાક્યં ક્રોધો મામભ્યવર્તત|

ઉત્તરં ચ મયા દૃષ્ટં કાર્યશેષમનંતરમ્||58.107||

સ|| તત્ કરુણં વાક્યં શ્રુત્વા મામ્ ક્રોધઃ અભ્યવર્તત| મયા  ઉત્તરં અનંતરં કાર્યશેષં દૃષ્ટમ્ ચ||

||Sloka meanings||

તત્ કરુણં વાક્યં શ્રુત્વા - 

hearing those piteous words

મામ્ ક્રોધઃ અભ્યવર્તત - 

I became very angry

મયા  ઉત્તરં અનંતરં - 

course of action by me after her reply

કાર્યશેષં દૃષ્ટમ્ ચ- saw the action left to be done

||Sloka summary||

"Hearing those piteous words I became very angry. After her reply I saw the action left to be done." ||58.107||

The action left is only destruction of Lanka

||Sloka 58.108|| 

તતોઽવર્ધત મે કાયસ્તદા પર્વતસન્નિભઃ|

યુદ્ધકાંક્ષી વનં તચ્ચ વિનાશયિતુમારભે||58.108||

સ|| તતઃ યુદ્ધકાંક્ષી મે કાયઃ તદા પર્વતસન્નિભઃ અવર્ધત| તત્ વનં વિનાશયિતું આરભે ||

||Sloka meanings||

તતઃ યુદ્ધકાંક્ષી - 

desirous of a battle

મે કાયઃ તદા પર્વતસન્નિભઃ અવર્ધત - 

I grew my size to that of mountain

તત્ વનં વિનાશયિતું આરભે- 

then I started  destroying the grove

||Sloka summary||

"Then desirous of a battle I grew my size to that of mountain. Then I started  destroying the grove. "||58.108||

||Sloka 58.109|| 

તદ્ભગ્નં વનષણ્ડં તુ ભ્રાન્તત્રસ્ત મૃગદ્વિજમ્|

પ્રતિબુદ્ધા નિરીક્ષન્તે રાક્ષસ્યા વિકૃતાનનઃ||58.109||

સ|| વિકૃતાનનઃ રાક્ષસ્યઃ પ્રતિબુદ્ધાઃ ભગ્નં ભ્રાન્તત્રસ્તમૃગદ્વિજં  તત્ વનષણ્ડં નિરીક્ષન્તે||

||Sloka meanings||

વિકૃતાનનઃ રાક્ષસ્યઃ -  

ugly Rakshasa women 

પ્રતિબુદ્ધાઃ  - woke up 

તત્ ભગ્નં વનષણ્ડં -

 that grove being destroyed 

ભ્રાન્તઃત્રસ્ત મૃગદ્વિજં  -

 with terrified birds and beasts

નિરીક્ષન્તે- saw

||Sloka summary||

"The ugly Rakshasa women , woke up and saw the destroyed garden, with terrified birds and beasts". ||58.109||

||Sloka 58.110|| 

 માં ચ દૃષ્ટ્વા વને તસ્મિન્ સમાગમ્ય તતસ્તતઃ|

તાઃ સમભ્યાઽઽગતાઃ ક્ષિપ્રં રાવણાયચ ચક્ષિરે||58.110||

સ|| તતસ્તતઃ સમાગમ્ય તસ્મિન્ વને મામ્ દૃષ્ટ્વા ક્ષિપ્રં સમભ્યાગતઃ રાવણાય આચચક્ષિરે||

||Sloka meanings||

તતસ્તતઃ સમાગમ્ય - 

having gathered together

તસ્મિન્ વને મામ્ દૃષ્ટ્વા -

 seeing me in the grove,

ક્ષિપ્રં સમભ્યાગતઃ - 

understanding at once

રાવણાય આચચક્ષિરે -

 at once they reported to Ravana

||Sloka summary||

"Having gathered together, seeing me in the grove, understanding at once they reported to Ravana." ||58.110||  

||Sloka 58.111|| 

રાજન્ વનમિદં દુર્ગં તવ ભગ્નં દુરાત્મના|

વાનરેણ હ્યવિજ્ઞાય તવ વીર્યં મહાબલ||58.111||

સ|| મહાબલ રાજન્ દુરાત્મના વાનરેણ તવ વીર્યં અવિજ્ઞાય તવ દુર્ગં ઇદં વનં ભગ્નં ||

||Sloka meanings||

મહાબલ રાજન્ - 

o mighty King

તવ વીર્યં અવિજ્ઞાય - 

not knowing your strength

દુરાત્મના વાનરેણ - 

by the evil minded Vanara

ઇદં તવ દુર્ગં  વનં ભગ્નં - 

this your inaccessible grove destroyed

||Sloka summary||

" Oh Mighty King ! , Not knowing your strength, the grove in the fort has been destroyed by an evil minded Vanara." ||58.111|| 

||Sloka 58.112|| 

દુર્બુદ્ધેસ્તસ્ય રાજેન્દ્ર તવ વિપ્રિયકારિણઃ|

વધમાજ્ઞાપય ક્ષિપ્રં યથાઽસૌ વિલયં પ્રજેત્||58.112||

સ|| રાજેન્દ્ર તવ વિપ્રિયકારિણઃ દુર્બુદ્ધેઃ તસ્ય વધં આજ્ઞાપય અસૌ વિલયં વ્રજેત્ ||

||Sloka meanings||

રાજેન્દ્ર તવ વિપ્રિયકારિણઃ - 

o king of kings the one doing unpleasant things 

દુર્બુદ્ધેઃ તસ્ય વધં આજ્ઞાપય - 

that evil one must be ordered to be killed

અસૌ વિલયં વ્રજેત્ - 

he shall be punished immediately

||Sloka summary||

Oh King of kings ! The aimless wanderer acting contrary to you interest must be ordered to be killed".||58.112||

||Sloka 58.113|| 

 તચ્છ્રુત્વા રાક્ષસેન્દ્રેણ વિસૃષ્ટા ભૃશદુર્જયાઃ|

રાક્ષસાઃ કિંકરા નામ રાવણસ્ય મનોઽનુગાઃ||58.113||

સ||તત્ શ્રુત્વા રાક્ષસેન્દ્રેણ ભૃશ દુર્જયાઃ રાવણસ્ય મનોનુગાઃ કિંકરા નામ રાક્ષસાઃ વિસ્રુષ્ટાઃ||

Rama Tika says - વિસ્રુષ્ટાઃ પ્રેષિતાઃ|

||Sloka meanings||

તત્ શ્રુત્વા રાક્ષસેન્દ્રેણ - 

having heard that, the king of Rakshasas 

ભૃશ દુર્જયાઃ - 

invincible soldiers 

કિંકરા નામ રાક્ષસાઃ વિસ્રુષ્ટાઃ- 

Rakshasas by the name Kinkaras were sent

રાવણસ્ય મનોનુગાઃ -  

knowers of Ravana's mind 

||Sloka summary||

"Having heard that, the king of Rakshasas, sent Rakshasas by the name Kinkaras who are invincible , who know his mind." ||58.113|| 

||Sloka 58.114|| 

તેષામશીતિ સાહસ્રં શૂલમુદ્ગરપાણિનામ્|

મયા તસ્મિન્ વનોદ્દેશે પરિઘેણ નિષૂદિતમ્||58.114||

સ||તસ્મિન્ વનોદ્દેશે શૂલમુદ્ગરપાણિનામ્ અશીતિ સાહસ્રં મયા પરિઘેણ નિષૂદિતં|| 

||Sloka meanings||

તસ્મિન્ વનોદ્દેશે - in that grove

શૂલમુદ્ગરપાણિનામ્ - 

armed with spears and maces 

અશીતિ સાહસ્રં - eighty thousand 

મયા પરિઘેણ નિષૂદિતં -

 killed by me with an iron bar 

||Sloka summary||

"In that grove with an iron bar I killed eighty thousand Rakshasas who were armed with spears and maces ."||58.114||

||Sloka 58.115|| 

તેશાં તુ હતશેષા યે તે ગત્વા લઘુવિક્રમાઃ|

નિહતં ચ મહત્ સૈન્યં રાવણાયાચચક્ષિરે||58.115||

સ||તેષાં યે હતશેષાઃ તે લઘુવિક્રમાઃ ગત્વા મહત્ સૈન્યં નિહતં રાવણાય આચચક્ષિરે||

||Sloka meanings||

તેષાં યે હતશેષાઃ -

 among them those that are not killed

તે લઘુવિક્રમાઃ ગત્વા - 

the less powerful ones, having gone 

મહત્ સૈન્યં નિહતં - 

the great army has been destroyed

રાવણાય આચચક્ષિરે - 

reported to Ravana

||Sloka summary||

"Among them those that are not killed, the less powerful ones went and reported to Ravana that the great army has been destroyed". ||58.115||

 

||Sloka 58.116|| 

 તતો મે બુદ્ધિરુત્પન્ના ચૈત્ય પ્રાસાદમાક્રમમ્|

તત્રસ્થાન્ રાક્ષસાન્ હત્વા શતં સ્તમ્ભેન વૈપુનઃ||58.116||

લલામ ભૂતો લંકાયાઃ સ વૈવિધ્વંસિતો મયા|

સ||તતઃ મે બુદ્ધિઃ ઉત્પન્ના ચૈત્યપ્રાસાદં આક્રમં સ્તંભેન તત્રસ્થાન્ શતમ્ રાક્ષસાન્ હત્વા પુનઃ મયા લંકાયાઃ લલામભૂતઃ સઃ વિધ્વંસિતઃ||

Rama Tika says  - લંકાયાઃ લલામભૂતં અલંકારભૂતઃ ચૈત્યપ્રાસાદમ્|

||Sloka meanings||

તતઃ મે બુદ્ધિઃ ઉત્પન્ના - 

then it occurred to me

ચૈત્યપ્રાસાદં આક્રમં - 

to take hold of the high-rise mansion

સ્તંભેન તત્રસ્થાન્ શતમ્ રાક્ષસાન્ હત્વા - 

having killed hundred Rakshasas stationed there with a pillar

લલામભૂતઃ સ મયા વિધ્વંસિતઃ- 

that decorative mansion was destroyed by me 

પુનઃ લંકાયાઃ - again of Lanka 

||Sloka summary||

"Then it occurred to me to take hold of the high-rise mansion. Having killed hundred Rakshasas stationed there with a pillar, I destroyed the decorative mansion". ||58.116||

 

||Sloka 58.117|| 

  તતઃ પ્રહસ્તસ્ય સુતં જંબુમાલિનમાદિશત્||58.117||

રાક્ષસૈર્બહુભિઃ સાર્થં ઘોરરૂપ ભયાનકૈઃ|

સ|| તતઃ ઘોરરૂપૈઃ ભયાનકૈઃ બહુભિઃ રાક્ષસૈઃ સાર્ધં પ્રહસ્તસ્ય સુતં જમ્બુમાલિનમ્ આદિશત્ ||

||Sloka meanings||

તતઃ ઘોરરૂપૈઃ ભયાનકૈઃ -

then Rakshasas who are terrific in appearance, who are frightening

બહુભિઃ રાક્ષસૈઃ સાર્ધં- 

with many Rakshasas 

પ્રહસ્તસ્ય સુતં જમ્બુમાલિનમ્ આદિશત્ - 

Prahasta's son and Jambumali  were ordered

||Sloka summary||

"Then  many Rakshasas who are terrific in appearance, who are frightening,  together with Prahasta's son and Jambumali  were ordered."  ||58.117||

||Sloka 58.118|| 

તં મહાબલસંપન્નં રાક્ષસં રણકોવિદમ્||58.118||

પરિઘેણાતિ ઘોરેણ સૂદયામિ સહાનુગં|

સ||મહાબલસંપન્નં રણકોવિદં સહાનુગં તં રાક્ષસં ઘોરેણ પરિઘેણ સૂદયામિ ||

||Sloka meanings||

મહાબલસંપન્નં - 

ones endowed with great strength

રણકોવિદં  - 

experts in war endowed

સહાનુગં -  

along with their followers  

તં રાક્ષસં ઘોરેણ પરિઘેણ સૂદયામિ - 

those Rakshasa were killed using the terrific iron bar.

||Sloka summary||

"Then that expert in war endowed with great strength , along with other Rakshasas who accompanied him were killed using the terrific iron bar." ||58.118|| 

||Sloka 58.119|| 

 તચ્છ્રુત્વા રાક્ષસેંદ્રસ્તુ મંત્રિપુત્ત્રાન્ મહાબલાન્||58.119||

પદાતિ બલસંપન્નાન્ પ્રેષયામાસ રાવણઃ|

સ|| તત્ શ્રુત્વા રાક્ષસેન્દ્રઃ મહાબલાન્ પદાતિબલસંપન્નાન્ મન્ત્રિપુત્ત્રાન્ રાવણઃ પ્રેષયામાસ||

||Sloka meanings||

તત્ શ્રુત્વા રાવણઃ રાક્ષસેન્દ્રઃ - 

hearing that the king of Rakshasas

મહાબલાન્ પદાતિબલસંપન્નાન્ -

powerful ones along with mighty foot soldiers 

મન્ત્રિપુત્ત્રાન્ પ્રેષયામાસ -

 sent the sons of the minister

||Sloka summary||

"Hearing that the king of Rakshasas sent powerful sons of the minister along with mighty foot soldiers." ||58.119|| 

||Sloka 58.120|| 

પરિઘેણૈવ તાન્ સર્વાન્ નયામિ યમસાદનમ્||58.120||

મંત્રિપુત્ત્રાન્ હતાન્ શ્રુત્વા સમરે લઘુવિક્રમાન્|

પંચ સેનાગ્રગાન્ શૂરાન્ પ્રેષયામાસ રાવણઃ||58.121||

સ|| તાન્ સર્વાન્ પરિઘેણૈવ યમસાદનં નયામિ |રાવણઃ મન્ત્રિપુત્ત્રાન્ હતાન્ શ્રુત્વા લઘુવિક્રમાન્ પંચ સેનાગ્રગાન્ સમરે પ્રેષયામાસ||

Rama Tika says - લઘુવિક્રમાન્ શીઘ્ર વિક્રમકારિણઃ મન્ત્રિપુત્રાન્ હતાન્ શ્રુત્વા  સેનાગ્રગાન્ પંચ પ્રેષયામાસ|

||Sloka meanings||

તાન્ સર્વાન્ પરિઘેણૈવ - 

all of them with iron bar 

યમસાદનં નયામિ - 

sent them to the abode of Yama

રાવણઃ મન્ત્રિપુત્ત્રાન્ હતાન્ શ્રુત્વા - 

Ravana hearing that the sons of the minister were killed 

લઘુવિક્રમાન્ પંચ સેનાગ્રગાન્ - 

five generals capable of achieving victory quickly 

સમરે પ્રેષયામાસ - 

sent them to the battle

||Sloka summary||

"I sent all of them to the abode of Yama  with that iron bar. Ravana hearing that the less valiant sons of the minister were killed, sent five army generals." ||58.120,121||

 

||Sloka 58.122|| 

તાનહં સહસૈન્યાન્ વૈ સર્વાનેવાભ્યસૂદયમ્|

તતઃ પુનર્દશગ્રીવઃ પુત્ત્રમક્ષં મહાબલમ્||58.122||

બહુભી રાક્ષસૈસ્સાર્થં પ્રેષયામાસ રાવણઃ|

સ|| અહં સહસૈન્યાન્ તાન્ સર્વાન્ અભ્યસૂદયમ્| તતઃ દશગ્રીવઃ  રાવણઃ મહાબલં પુત્રં અક્ષં બહુભિઃ રાક્ષસૈઃ સાર્ધં પ્રેષયામાસ||

||Sloka meanings||

અહં તાન્ સર્વાન્ સહસૈન્યાન્ અભ્યસૂદયમ્ - 

I killed all of them along with their army.

તતઃ દશગ્રીવઃ  રાવણઃ - 

then the ten-headed Ravana

મહાબલં પુત્રં અક્ષં - 

his powerful son Aksha

બહુભિઃ રાક્ષસૈઃ સાર્ધં પ્રેષયામાસ- 

sent along with many Rakshasas.

||Sloka summary||

"I  killed all of them along with their army. Then the ten-headed Ravana ordered his powerful son Aksha along with many Rakshasas. "||58.122||

||Sloka 58.123, 124|| 

તં તુ મન્ડોદરીપુત્ત્રં કુમારં રણપણ્ડિતમ્||58.123||

સહસા ખં સમુત્ક્રાન્તં પાદયોશ્ચ ગૃહીતવાન્ |

ચર્માસિનં શતગુણં ભ્રામયિત્વા વ્યપેષયમ્||58.124||

સ|| રણપણ્ડિતં મન્દોદરી પુત્ત્રં ખમ્ ઉત્ક્રાંતં ચર્માસિનં કુમારં સહસા પાદયોઃ ગૃહીતવાન્ | શતગુણં ભ્રામયિત્વા વ્યપેષયમ્|

||Sloka meanings||

રણપણ્ડિતં મન્દોદરી પુત્ત્રં - 

expert in war, and son of Mandodari

ખમ્ ઉત્ક્રાંતં  - 

as he rose up in the skies 

કુમારં - prince 

સહસા પાદયોઃ ચર્માસિનં ગૃહીતવાન્ - 

quickly caught him by his feet

શતગુણં ભ્રામયિત્વા વ્યપેષયમ્ - 

whirled around hundred times he was smashed to the ground

||Sloka summary||

"The expert in war, and son of Mandodari, when he rose up in the skies he was caught by his feet. Whirled around hundred times he was smashed to the ground". ||58.123,124||

||Sloka 58.125|| 

  તં અક્ષમાગતમ્ ભગ્નં નિશમ્ય સ દશાનનઃ|

તત ઇન્દ્રજિતં નામ દ્વિતીયં રાવણસ્સુતમ્||58.125||

વ્યાદિદેશ સુસંક્રુદ્ધો બલિનં યુદ્ધદુર્મદમ્|

સ|| દશાનનઃ રાવણઃ આગતં અક્ષં ભગ્નં નિશમ્ય સુસંકૃદ્ધઃ | તતઃ બલિનં યુદ્ધદુર્મદમ્ ઇન્દ્રજિતં નામ દ્વિતીયં સુતં વ્યાદિદેશ||

||Sloka meanings||

દશાનનઃ રાવણઃ - 

ten-headed Ravana

આગતં અક્ષં ભગ્નં નિશમ્ય -

 hearing that Aksha was killed

સુસંકૃદ્ધઃ - enraged 

તતઃ બલિનં યુદ્ધદુર્મદમ્ - 

then powerful and thirsting for war 

ઇન્દ્રજિતં નામ દ્વિતીયં સુતં - 

second son by name Indrajit 

વ્યાદિદેશ - sent 

||Sloka summary||

"The ten-headed Ravana hearing that Aksha was killed became enraged. Then he ordered his second son the mighty Indrajit who is thirsting for war".||58.125||

||Sloka 58.126|| 

  તચ્ચાપ્યહં બલં સર્વં તં ચ રાક્ષસપુંગવમ્||58.126||

નષ્ટૌજસં રણે કૃત્વા પરં હર્ષમુપાગમમ્|

સ|| અહમ્ સર્વં તત્ બલં ચ તં રાક્ષસપુંગવં રણે નષ્ટૌજસં કૃત્વા પરં હર્ષં ઉપાગમમ્||

||Sloka meanings||

તત્ રાક્ષસપુંગવં સર્વં બલં ચ - 

 the whole army of the best of Rakshasas 

રણે તં નષ્ટૌજસં કૃત્વા -

 having destroyed them in the battle 

અહમ્  પરં હર્ષં ઉપાગમમ્- I was very happy

||Sloka summary||

"Having destroyed  the whole army and the Rakshasa warriors in the battle I was very happy." ||58.126||

||Sloka 58.127|| 

મહતાઽપિ મહાબાહુઃ પ્રત્યયેન મહાબલઃ||58.127||

પ્રેષિતો રાવણે નૈવ સહવીરૈર્મદોત્કટૈઃ|

સ|| મહાબાહુઃ મહાબલઃ મદોત્કટૈઃ વીરૈ સહ રાવણેનૈવ મહતા પ્રત્યયેન પ્રેષિતઃ||

Tilaka Tikaa says- મહતા પ્રત્યયેન વિશ્વાસેન|

||Sloka meanings||

મહાબાહુઃ મહાબલઃ - 

strong armed and powerful 

મદોત્કટૈઃ વીરૈ સહ - 

along with intoxicated warriors 

રાવણેનૈવ મહતા પ્રત્યયેન - 

Ravana with great confidence

પ્રેષિતઃ- sent them 

||Sloka summary||

"મદોન્મત્તુડૈન મહાબલુડુ રાવણુનિચેત યુદ્ધમુનકૈ મહાબાહુવુલુ કલવાડુ (ઇંદ્રજિત્તુ) પંપબડેનુ." ||58.127||  

"Ravana again sent warriors who are  strong armed, powerful, intoxicated, with great confidence". ||58.127||

||Sloka 58.128|| 

  સોઽવિષહ્યં હિ માં બુદ્ધ્વા 

સ્વં બલં ચાવમર્દિતમ્||58.128||

બ્રાહ્મેણાસ્ત્રેણ સ તુ માં

 પ્રાબધ્નાચ્ચાતિવેગિતઃ|

સ||સઃ માં અવિષહ્યં બુદ્ધ્વા સ્વં બલં ચ અવમર્દિતં સ તુ અતિવેગિતઃ  મામ્ બ્રહ્મેણ અસ્ત્રેણ પ્રબધ્નાત્||

Rama Tikaa says-  મહતા પ્રત્યયેન વિશ્વાસેન વીરૈઃ સહ પ્રહિતઃ પ્રેષિતઃ સ એષ ઇન્દ્રજિત્  સ્વ સૈન્યં અવમર્દિતં બુદ્ધ્વા અતએવ મમવિષ્યહ્યં બુદ્ધ્વા બન્ધ્તું ઇચ્છતિ ઇતિ શેષઃ|

||Sloka meanings||

સઃ માં અવિષહ્યં બુદ્ધ્વા - 

realizing that I cannot be killed

સ્વં બલં ચ અવમર્દિતં - 

knowing that his forces too are reduced ,

સ તુ અતિવેગિતઃ  - 

very quickly

મામ્ બ્રહ્મેણ અસ્ત્રેણ પ્રબધ્નાત્- 

captured me with Brahma astra

||Sloka summary||

"Realizing that I cannot be killed , knowing that his power is reduced , he quickly captured me with Brahma astra." ||58.128|| 

||Sloka 58.129|| 

રજ્જુભિશ્ચાપિ બધ્નન્તિ તતો માં તત્ર રાક્ષસાઃ||58.129||

રાવણસ્ય સમીપં ચ ગૃહીત્વા મામુપાનયન્|

સ||તતઃ તત્ર રાક્ષસાઃ મામ્ રજ્જુભિઃ અભિભધ્નન્તિ| મામ્ ગૃહીત્વા રાવણસ્ય સમીપં ઉપાનયન્||

||Sloka meanings||

તતઃ તત્ર રાક્ષસાઃ - 

then Rakshasas there

મામ્ રજ્જુભિઃ અભિભધ્નન્તિ - 

tied me up with ropes

મામ્ ગૃહીત્વા - dragging me  

રાવણસ્ય સમીપં ઉપાનયન્ - 

they took me near Ravana.

||Sloka summary||

"Then Rakshasas there tied me up with ropes. Dragging me, they brought me near Ravana." ||58.129|| 

||Sloka 58.130|| 

દૃષ્ટ્વા સંભાષિતશ્ચાહં રાવણેન દુરાત્મના||58.130||

પૃષ્ટશ્ચ લંકાગમનં રાક્ષસાનાં ચ તં વધમ્|

સ|| અહં દુરાત્મના રાવણેન દૃષ્ટ્વા સંભાષિતઃ ચ | લંકાગમનં રાક્ષસાનાં તં વધં પૃષ્ટશ્ચ||

||Sloka meanings||

દૃષ્ટ્વા દુરાત્મના રાવણેન - 

after having seen 

અહં દુરાત્મના રાવણેન સંભાષિતઃ ચ - 

I was spoken to by the evil minded Ravana.

લંકાગમનં - 

coming to Lanka 

રાક્ષસાનાં તં વધં પૃષ્ટશ્ચ- 

the killing of Rakshasas too was asked

||Sloka summary||

"After having seen I was spoken to by the evil minded Ravana. He asked me about my coming to Lanka and the killing of Rakshasas."||58.130||

||Sloka 58.131|| 

તત્સર્વં ચ મયા તત્ર સીતાર્થમિતિ જલ્પિતમ્||58.131||

અસ્યાહં દર્શનાકાંક્ષી પ્રાપ્તઃ તદ્ભવનં વિભો|

સ||તત્ સર્વં સીતાર્થં ઇતો મયા તત્ર જલ્પિતં  વિભો| અસ્યાઃ દર્શનકાંક્ષી ત્વદ્ભવનં પ્રાપ્તઃ | 

Govindaraja Tika says - અસ્યાઃ સીતાયાઃ|

||Sloka meanings||

વિભો તત્ સર્વં સીતાર્થં - 

oh king all that was for Sita sake

મયા તત્ર જલ્પિતં -

 it was burnt by me 

અસ્યાઃ દર્શનકાંક્ષી - 

desiring to see her

ઇતો  ત્વદ્ભવનં પ્રાપ્તઃ- 

I came to your mansion

||Sloka meanings||

"Oh King ! All that was burnt for Sita sake. Desiring to see her, I came to your mansion." ||58.131||

||Sloka 58.132|| 

મારુતસ્યૌરસઃ પુત્ત્રો વાનરો હનુમાનહમ્||58.132||

રામદૂતં ચ માં વિદ્ધિ સુગ્રીવ સચિવં કપિમ્|

સોઽહં દૂત્યેન રામસ્ય ત્વત્સકાશ મિહાગતઃ||58.133||

સ||અહં મારુતસ્ય ઔરસઃ પુત્ત્રઃ વાનરઃ હનુમાન્ ||કપિં માં રામદૂતં સુગ્રીવ સચિવં વિદ્ધિ| અહં રામસ્ય દૂત્યેન ત્વત્ સકાસં ઇહ આગતઃ||

||Sloka meanings||

અહં મારુતસ્ય ઔરસઃ પુત્ત્રઃ-

 I am legitimate son of wind god.

વાનરઃ હનુમાન્ - 

a Vanara by name Hanuman 

કપિં માં રામદૂતં - 

Vanara me as Rama's messenger  

સુગ્રીવ સચિવં વિદ્ધિ - 

know me as Sugriva's minister 

 રામસ્ય દૂત્યેન - 

as a messenger of Rama  

અહં ત્વત્ સકાસં ઇહ આગતઃ- 

I came here to convey the message 

||Sloka summary||

"નેનુ મારુતિ ઔરસપુત્રુનિ. વાનરુડનુ હનુમંતુડનુ. વાનરુડનૈન નન્નુ રામદૂત ગા સુગ્રીવુનિ ભૃત્યુનિગા તેલિસિકોમ્મુ. નેનુ રામ દૂત્યમુતો ની કોરકૈ વચ્ચિતિનિ".||58.132,133||

"I am a Vanara , son of wind god, by name Hanuman. Know me, a Vanara, as the messenger of Rama and the minister of Sugriva. I have come here with a message of Rama to be delivered to you".||58.132,133||

  

||Sloka 58.134|| 

સુગ્રીવશ્ચ મહાતેજાઃ સ ત્વાં કુશલમબ્રવીત્|

ધર્માર્થકામસહિતં હિતં પથ્ય મુવાચ ચ||58.134||

સ|| મહાતેજાઃ સુગ્રીવઃ ત્વાં કુશલં અબ્રવીત્ || ધર્માર્થ સહિતં હિતં પથ્યં ઉવાચ હ||

||Sloka meanings||

મહાતેજાઃ સુગ્રીવઃ - 

highly powerful Sugriva

ત્વાં કુશલં અબ્રવીત્ - 

enquires about your welfare

ધર્માર્થ સહિતં હિતં પથ્યં -

 beneficial advice which is righteous too

ઉવાચ હ - he conveyed

||Sloka summary||

"The highly powerful Sugriva enquires about your welfare. He sent beneficial advice which is righteous too." ||58.134||

||Sloka 58.135|| 

વસતો ઋષ્યમૂકે મે પર્વત વિપુલદ્રુમે|

રાઘવો રણવિક્રાન્તો મિત્રત્વં સમુપાગતઃ||58.135||

સ|| વિપુલદ્રુમે ઋષ્યમૂકે વસતઃ મે  રણવિક્રાન્તઃ રાઘવઃ મિત્રત્વં ઉપાગતઃ||

||Sloka meanings||

વિપુલદ્રુમે ઋષ્યમૂકે વસતઃ મે- 

living on Rishyamuka with plenty of trees

રણવિક્રાન્તઃ રાઘવઃ - 

with Raghava who is skilled in war

મિત્રત્વં ઉપાગતઃ-  

I made a treaty of friendship

||Sloka summary||

"Living on Rishyamuka with plenty of trees, I made a treaty of friendship with Raghava who is skilled in war".||58.135||

||Sloka 58.136|| 

  તેન મે કથિતં રાજ્ઞા ભાર્યા મે રક્ષસા હૃતા|

તત્ર સાહાય્ય મસ્માકં કાર્યં સર્વાત્મના ત્વયા||58.136||

સ|| રાજ્ઞા તેન મે કથિતં | મે ભાર્યા રક્ષસા હૃતા | તત્ર ત્વયા સર્વાત્મના અસ્માકં સાહાય્યં કાર્યં ||

||Sloka meanings||

રાજ્ઞા તેન મે કથિતં  - 

o king he told me

મે ભાર્યા રક્ષસા હૃતા - 

my wife is abducted by Rakshasas

તત્ર ત્વયા સર્વાત્મના - 

there you have to in all ways 

અસ્માકં સાહાય્યં કાર્યં -

 help us in our tasksમાકુ 

||Sloka summary||

" O King  ! He told me 'My wife is abducted by Rakshasas. There you have to help us by all means".||58.136|| 

||Sloka 58.137|| 

મયા ચ કથિતં તસ્મૈ વાલિનશ્ચ વધં પ્રતિ|

તત્ર સહાય્ય હેતોર્મે સમયં કર્તુમર્હસિ||58.137||

સ|| મયા ચ વાલિનઃ વધં પ્રતિ તસ્મૈ કથિતં| તત્ર સહાય્યહેતોઃ સમયં કર્તું અર્હસિ||

Tilaka Tika says- સમયં પ્રતિજ્ઞાં|

||Sloka meanings||

વાલિનઃ વધં પ્રતિ  - 

about killing Vali  

મયા ચ તસ્મૈ કથિતં-

 was told to him by me 

તત્ર સહાય્યહેતોઃ - 

there for helping 

સમયં કર્તું અર્હસિ - 

need to make an agreement

||Sloka summary||

"I have also told him about killing of Vali. It is proper to make an agreement to help."  ||58.137||

||Sloka 58.138|| 

વાલિના હૃતરાજ્યેન સુગ્રીવેણ મહાપ્રભુઃ|

ચક્રેઽગ્નિ સાક્ષિકં સખ્યં રાઘવઃ સહલક્ષ્મણઃ||58.138||

સ|| મહાપ્રભુઃ સહ લક્ષ્મનઃ રાઘવઃ વાલિના હૃતરાજ્યેન સુગ્રીવેણ અગ્નિસાક્ષિકં સખ્યં ચક્રે||

||Sloka meanings||

મહાપ્રભુઃ રાઘવઃ સહ લક્ષ્મણઃ - 

great lord Raghava along with Lakshmana

વાલિના હૃત રાજ્યેન સુગ્રીવેણ - 

with Sugriva whose kingdom was usurped by Vali 

અગ્નિસાક્ષિકં સખ્યં ચક્રે- 

with fire as witness  made an agreement

||Sloka summary|

"With fire as witness , that great lord Raghava along with Lakshmana made an agreement with Sugriva whose kingdom was usurped by Vali".||58.138||

||Sloka 58.139|| 

તેન વાલિનમુત્પાટ્ય શરેણૈકેન સંયુગે|

વાનરાણાં મહારાજઃ કૃતઃ સ પ્લવતાં પ્રભુઃ||58.139||

સ|| તેન સંયુગે એકેન શરણે વાલિનં ઉત્પાટ્ય પ્લવતાં પ્રભુઃ સઃ વાનરાણામ્ મહારાજઃ કૃતઃ||

||Sloka meanings||

તેન સંયુગે - then in the battle 

એકેન શરણેવાલિનં વાલિનં ઉત્પાટ્ય - 

Vali was killed with one arrow,

પ્લવતાં પ્રભુઃ - the king of flyers 

સઃ વાનરાણામ્ મહારાજઃ કૃતઃ -  

He, Sugriva was made the king of Vanaras 

||Sloka summary||

"Then in the battle Vali was killed with one arrow, and Sugriva, the king of flyers, was made the king of Vanaras. "||58.139||

||Sloka 58.140|| 

તસ્યસાહય્યમસ્માભિઃ કાર્યં સર્વાત્મના ત્વિહ|

તેન પ્રસ્થાપિતઃ તુભ્યં સમીપ મિહ ધર્મતઃ||58.140||

સ|| ઇહ અસ્માભિઃ સર્વાત્મના તસ્ય સહાય્યં કાર્યં | તેન તુભ્યં સમીપં ધર્મતઃ પ્રસ્થાપિતઃ||

Tilaka Tikaa says- તસ્ય રામસાહાય્યં અસ્માભિઃ કાર્યં અતઃ તેન મયા તુભ્યં તવ સમીપં ઇતઃ પ્રસ્થાપિતઃ દૂત ઇતિ શેષઃ|

||Sloka meanings||

ઇહ અસ્માભિઃ સર્વાત્મના - here for us too in all ways 

તસ્ય સહાય્યં કાર્યં - 

help him in this task 

ધર્મતઃ પ્રસ્થાપિતઃ- 

hence following the righteous path  

તેન તુભ્યં સમીપં ધર્મતઃ પ્રસ્થાપિતઃ - 

message was sent to you  by him  on righteous grounds.

||Sloka summary||

"Then we too have to help him in this task. A message was sent to you  by him  on righteous grounds." ||58.140||

||Sloka 58.141|| 

ક્ષિપ્રમાનીયતાં સીતા દીયતાં રાઘવાય ચ|

યાવન્નહરયો વીરા વિધમન્તિ બલં તવ||58.141||

સ|| વીરાઃ હરયઃ  તવ બલં યાવત્ ન વિધમન્તિ (તાવત્)  સીતા ક્ષિપ્રં આનીયતાં રાઘવાય દીયતાં |

Rama Tika says- હરયો વાનરાઃ યાવત્  તે બલં ન વિધમન્તિ તાવદેવ રાઘવસ્ય સીતા આનીયતાં દીયતાં ચ|

||Sloka meanings||

યાવત્ વીરાઃ હરયઃ - 

before the Vanara warriors

તવ બલં ન વિધમન્તિ - 

destroy your army

(તાવત્)  સીતા ક્ષિપ્રં આનીયતાં રાઘવાય દીયતાં- 

Sita may be brought and  returned to Rama at once

||Sloka summary||

"Before the Vanara warriors destroy your army , Sita may be brought and  returned to Rama at once."||58.141||

||Sloka 58.142|| 

વાનરાણાં પ્રભાવો હિ ન કેન વિદિતઃ પુરા|

દેવતાનાં સકાશં ચ યે ગચ્ચન્તિ નિમન્ત્રિતાઃ||58.142||

સ|| યે નિમન્ત્રિતાઃ દેવતાનાં સંકાશં ગચ્છન્તિ પુરા વાનરાણામ્ પ્રભાવઃ કેન નવિદિતઃ||

Rama Tika says - નન્વિતિ બલવતો મે વાનરાઃ કિં કરિષ્યન્તી ઇતિ આહ- ન વાનરાણાં ઇતિ| નિમન્ત્રિતાઃ પ્રબલસ્વરિપુઘાતાય દેવૈઃ આહુતાઃ યે વાનરાઃ દેવતાનાં સકાસં સમીપં ગચ્છન્તિ તેષાં વાનરાણાં અયં પ્રભાવઃ કેન સાધારણેન્ જનેન ન વિદિતઃ કિંચ સ્વર્ગોઽપિ  ન વિદિતો વિદિત એવ

Tilaka Tika says- વાનરાણામિતિ| એવં ચ લંકાનાશને વાનરા અસમર્થા ન ઇતિ મન્તવ્યં ઇતિ ભાવઃ|

||Sloka meanings||

પુરા દેવતાનાં સકાશં - old time for Devas 

યે નિમન્ત્રિતાઃ ગચ્છન્તિ - who were deployed and went 

વાનરાણામ્ પ્રભાવઃ કેન નવિદિતઃ- 

power of those Vanaras who does not know 

||Sloka summary||

"Who does not know the power of Vanaras who  were deployed and went in old times for Devas ". ||58.142||

Here, the strength of Vanaras as elaborated by referring to the service provided to even Devas. Implication is that they have the capability to destroy Rakshasas 

||Sloka 58.143|| 

 ઇતિ વાનરરાજઃ ત્વામાહેત્યભિહિતો મયા|

મામૈક્ષત તતઃ ક્રુદ્ધઃ ચક્ષુસા પ્રદહન્નિવ||58.143||

સ|| ઇતિ વાનરાજઃ ત્વાં આહ ઇતિ મયા અભિહિતઃ| તતઃ કૃદ્ધઃ ચક્ષુષા પ્રદહન્નિવ મામ્ એક્ષત||

||Sloka meanings||

ઇતિ વાનરાજઃ ત્વાં આહ - 

thus the king of Vanaras spoke to you

ઇતિ મયા અભિહિતઃ - 

I was ordered 

તતઃ કૃદ્ધઃ ચક્ષુષા - 

then he with anger in his eyes

પ્રદહન્નિવ મામ્ એક્ષત - 

looked at me like he was going to burn me.

||Sloka summary||

I told him that "Thus the king of Vanaras spoke to you" . Then he looked at me with anger in his eyes like he was going to burn me. ||58.144||

||Sloka 58.143|| 

તેન વધ્યોઽહમાજ્ઞપ્તો રક્ષસા રૌદ્રકર્મણા|

મત્પ્રભાવં અવિજ્ઞાય રાવણેન દુરાત્મના||58.144||

સ|| રૌદ્રકર્મણા રક્ષસા દુરાત્મના તેન રાવણેન મત્પ્રભાવં અવિજ્ઞાય અહં વધ્યઃઆજ્ઞાપતઃ||

||Sloka meanings||

રૌદ્રકર્મણા રક્ષસા દુરાત્મના - 

the evil-minded Rakshasa 

તેન રાવણેન - by Ravana

મત્પ્રભાવં અવિજ્ઞાય-  

not knowing my powers 

 અહં વધ્યઃઆજ્ઞાપતઃ- 

ordered that I be killed.

||Sloka summary||

"Then the evil-minded Rakshasa Ravana, not knowing my powers, ordered that I be killed||58.144||.

||Sloka 58.145|| 

  તતો વિભીષણો નામ તસ્ય ભ્રાતા મહામતિઃ|

તેન રાક્ષરાજોઽસૌ યાચિતો મમકારણાત્||58.145||

સ|| તતઃ તસ્ય ભ્રાતા મહામતિઃ વિભીષણઃ મમકારણાત્ તેન  રાક્ષસરાજઃ યાચિતઃ||

||Sloka meanings||

તતઃ તસ્ય ભ્રાતા મહામતિઃ વિભીષણઃ - 

then his highly intelligent  brother Vibhishana

મમકારણાત્ તેન -on my behalf

રાક્ષસરાજઃ યાચિતઃ- begged the king .

||Sloka summary||

"Then his highly intelligent  brother Vibhishana begged the king on my behalf. " ||58.145||

. 

||Sloka 58.146|| 

નૈવં રાક્ષસશાર્દૂલ ત્યજતા મેષ નિશ્ચયઃ|

રાજશાસ્ત્રવ્યપેતો હિ માર્ગઃ સંસેવ્યતે ત્વયા||58.146||

સ|| રાક્ષસ શાર્દૂલ  એવં ન એષઃ નિશ્ચયઃ ત્યજતામ્ | રાજશાસ્ત્રવ્યપેતઃ માર્ગઃ ત્વયા સંસેવ્યતે હિ ||  

||Sloka meanings||

 

રાક્ષસ શાર્દૂલ - 

o tiger among Rakshasas   

એવં ન એષઃ નિશ્ચયઃ ત્યજતામ્  -

 you must drop such decision.

રાજશાસ્ત્રવ્યપેતઃ માર્ગઃ ત્વયા સંસેવ્યતે હિ -

 the path you have taken is not according to science of diplomacy

||Sloka summary||

"Tiger among Rakshasas, you must drop such decision. The path you have taken is not according to science of diplomacy ".||58.146||

||Sloka 58.147|| 

દૂતવધ્યા ન દૃષ્ટા હિ રાજશાસ્ત્રેષુ રાક્ષસ|

દૂતેન વેદિતવ્યં ચ યથાર્થં હિતવાદિના||58.147||

સ|| તતઃ રાક્ષસ રાજશાસ્ત્રેષુ દૂતવધ્યા અ દૃષ્ટા હિ | હિતવાદિના દૂતેન યધાર્થં વેદિતવ્યં||

||Sloka meanings||

તતઃ રાક્ષસ - o Rakshasa king 

રાજશાસ્ત્રેષુ દૂતવધ્યા અ દૃષ્ટા હિ - 

in diplomacy the killing of messenger is not seen indeed

હિતવાદિના દૂતેન - a well-wishing messenger

યધાર્થં વેદિતવ્યં - expected to tell the truth 

||Sloka summary||

"Oh Rakshasa ! In diplomacy the killing of messenger is not seen indeed. A well-wishing messenger is to convey the truth." ||58.147||

||Sloka 58.148|| 

સુમહત્યપરાધેઽપિ દૂતસ્યાતુલવિક્રમ|

વિરૂપકરણં દૃષ્ટં ન વધોઽસ્તીતિ શાસ્ત્રતઃ||58.148||

સ|| હે અતુલવિક્રમઃ સુમહતિ અપરાધઃ અપિ દૂતસ્ય વિરૂપકરણં દૃષ્ટં શાસ્ત્રતઃ વધઃ નાસ્તિ||

Rama Tika says  - દૂતસ્ય અપરાધે સુમહત્ અપિ વિરૂપકરણં દૃષ્ટં વધો ન દૃષ્ટઃ ઇતિ|

||Sloka meanings||

હે અતુલવિક્રમઃ - 

o Ravana of immeasurable courage 

સુમહતિ અપરાધઃ અપિ - 

even if a big harm of any kind is done

દૂતસ્ય વિરૂપકરણં દૃષ્ટં -

mutilation of the messenger is seen

શાસ્ત્રતઃ વધઃ નાસ્તિ- 

killing is not done according to sastras

||Sloka summary||

"Oh Ravana of immeasurable courage! Even if a harm of any kind is done, the messenger may only be mutilated as per sastras. Killing is not done".||58.148||

||Sloka 58.149|| 

વિભીષણેનૈવ મુક્તો રાવણઃ સંદિદેશ તાન્ |

રાક્ષસાનેત દેવાસ્ય લાંગૂલં દહ્યતામિતિ||58.149|

સ|| વિભીષણેન એવં ઉક્તઃ રાવણઃ અસ્ય એતત્ લાંગૂલં દહ્યતાં ઇતિ તાન્ રાક્ષસાન્ સન્દિદેશ||

||Sloka meanings||.

વિભીષણેન એવં ઉક્તઃ - 

thus told by Vibhishana

અસ્ય એતત્ લાંગૂલં દહ્યતાં ઇતિ - 

that his tail may be set on fire

ઇતિ તાન્ રાક્ષસાન્ રાવણઃ સન્દિદેશ - 

Ravana ordered the Rakshasas.

||Sloka summary||

"Thus told by Vibhishana, Ravana ordered the Rakshasas that his tail may be set on fire." ||58.149||

||Sloka 58.150|| 

  તતસ્તસ્ય વચશ્શ્રુત્વા મમ પુચ્ચં સમન્તતઃ|

વેષ્ટિતં શણવલ્કૈશ્ચ જીર્ણૈઃ કાર્પાસજૈઃ પટૈઃ||58.150||

સ|| તતઃ તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા મમ પુચ્છં સમન્તતઃ શણવલ્કૈઃ જીર્ણૈઃ કાર્પાસજૈઃ પટૈઃ વેષ્ટિતં|| 

||Sloka meanings||

તતઃ તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા -

 hearing those words of Ravana

મમ પુચ્છં સમન્તતઃ વેષ્ટિતં - 

wrapped my tail fully 

શણવલ્કૈઃ જીર્ણૈઃ કાર્પાસજૈઃ પટૈઃ- 

with cloth made of fiber, and pieces of cotton. .

||Sloka summary||

"Then hearing those words of Ravana, all of them together wrapped my tail with saris made of fiber, and pieces of cotton."||58.150||

||Sloka 58.151|| 

રાક્ષસાઃ સિદ્ધસન્નાહાઃ તતસ્તે ચણ્ડવિક્રમાઃ| 

તદાઽદહ્યન્ત મે પુચ્ચં નિઘ્નન્તઃ કાષ્ઠમુષ્ટિભિઃ||58.151||

બદ્ધસ્ય બહુભિઃ પાશૈર્યન્ત્રિતસ્ય ચ રાક્ષસૈઃ|

સ|| તતઃ સિદ્ધસન્નાહાઃ ચણ્ડવિક્રમાઃ રાક્ષસાઃ કાષ્ઠમુષ્ટિભિઃ નિઘ્નન્તઃ બહુભિઃ પાશૈઃ બદ્દસ્ય રાક્ષસૈઃ યન્ત્રિતસ્ય મે પુચ્છં તદા અદહ્યત|| 

||Sloka meanings||

તતઃ સિદ્ધસન્નાહાઃ - 

then those well set with preparation

ચણ્ડવિક્રમાઃ રાક્ષસાઃ - 

the ferocious Rakshasas

કાષ્ઠમુષ્ટિભિઃ નિઘ્નન્તઃ - 

hitting me with fire sticks and fists 

બહુભિઃ પાશૈઃ બદ્દસ્ય રાક્ષસૈઃ - 

tied by the Rakshasas with many ropes 

યન્ત્રિતસ્ય મે પુચ્છં તદા અદહ્યત - 

thus fastened my tail was set fire 

||Sloka summary||

"Then the ferocious Rakshasas who were all set, hit me with fire sticks and fists, while I was tied with ropes. Then they set my tail on fire." ||58.151|| 

||Sloka 58.152|| 

તતસ્તે રાક્ષસા શ્શૂરા બદ્ધં મામગ્નિસંવૃતમ્||58.152||

અઘોષયન્ રાજમાર્ગે નગરદ્વારમાગતાઃ|

સ|| તતઃ શૂરાઃ રાક્ષસાઃ બદ્ધં અગ્નિસંવૃતં મામ્ રાજમાર્ગે અઘોષયન્ નગરદ્વારં આગતાઃ

"અપ્પુડૂ આ શૂરુલૂ રાક્ષસુલૂ નગર દ્વારમુ વદ્દકુ નન્નુ તીસુકુપોયિ રાજવીથુલલો ઘોષણ ચેસિરિ." ||58.152||

||Sloka meanings||

તતઃ શૂરાઃ રાક્ષસાઃ -  

then those Rakshasa warriors 

બદ્ધં અગ્નિસંવૃતં મામ્ - 

me who was bound and set on fire,

રાજમાર્ગે અઘોષયન્ - 

announcing in the royal streets

નગરદ્વારં આગતાઃ - 

reached the gate of the city

||Sloka summary||

"Then those Rakshasa warriors took me, who was bound and set on fire, announcing along the royal streets, reached the gate of the city." ||58.152||

||Sloka 58.153,154|| 

  તતોઽહં સુમહદ્રૂપં સંક્ષિપ્ય પુનરાત્મનઃ||58.153||

વિમોચયિત્વા તં બદ્ધં પ્રકૃતિસ્થઃ સ્થિતઃ પુનઃ|

આયસં પરિઘં ગૃહ્ય તાનિ રક્ષાંસ્યસૂદયમ્||58.154||

સ|| તતઃ અહં આત્મનઃ સુમહત્ રૂપં પુનઃ સંક્ષિપ્ય તં બંધં વિમોચયિત્વા પુનઃ પ્રકૃતિસ્થઃ સ્થિતઃ આયસમ્ પરિઘં ગૃહ્ય તાનિ રક્ષાંસિ અસૂદયમ્||

||Sloka meanings||

તતઃ અહં - then I

આત્મનઃ સુમહત્ રૂપં પુનઃ સંક્ષિપ્ત્ય - 

reduced my huge form again to a small size

 તં બંધં વિમોચયિત્વા - 

freeing myself from the bonds 

પુનઃ પ્રકૃતિસ્થઃ સ્થિતઃ  - 

again came  back to my natural  form

આયસમ્ પરિઘં ગૃહ્ય -  

took the iron bar                   

તાનિ રક્ષાંસિ અસૂદયમ્ -

 killed all the Rakshasas

||Sloka summary||

"Then having reduced my huge form to a small size and having got rid of the bonds, again came back to my natural form. I took the iron bar and killed all the Rakshasas." ||58.153,154||

||Sloka 58.155|| 

તતસ્તન્નગરદ્વારં વેગે નાપ્લુતવાનહમ્|

પુચ્છેન ચ પ્રદીપ્તેન તાં પુરીં સાટ્ટગોપુરામ્||58.155||

દહામ્યહમસંભ્રાન્તો યુગાન્તાગ્નિરિવ પ્રજાઃ|

સ|| તતઃ અહં વેગેન તત્ નગરદ્વારં અસંભ્રાન્તઃ આપ્લુતવાન્ | અહં  યુગાન્તાગ્નિઃ ઇવ પ્રજાઃ ઇવ સાટ્ટપ્રાકાર ગોપુરં તાં પુરીં પ્રદીપ્તેન પુચ્ચેન દહામિ||

||Sloka meanings||

તતઃ અહં વેગેન તત્ નગરદ્વારં આપ્લુતવાન્ - 

then I quickly jumped on the city gate 

અસંભ્રાન્તઃ અહં  - 

યુગાન્તાગ્નિઃ ઇવ પ્રજાઃ ઇવ - 

like the fire at the time of the dissolution

સાટ્ટપ્રાકાર ગોપુરં તાં પુરીં દહામિ - 

burnt the city along with all its boundary walls the towers

પ્રદીપ્તેન પુચ્ચેન - with the fire at the tip of my tail 

||Sloka summary||

"Then I quickly jumped on the city gate without being perplexed. Then like the fire at the time of the dissolution, I burnt the city along with all its boundary walls the towers, with the fire at the tip of my tail " ||58.155||

||Sloka 58.156|| 

વિનષ્ટા જાનકી વ્યક્તં ન હ્યદગ્ધઃ પ્રદૃશ્યતે||58.156||

લંકાયાં કશ્ચિદુદ્દેશઃ સર્વા ભસ્મીકૃતા પુરી|

સ|| વ્યક્તં જાનકી વિનષ્ટા લંકાયાં કશ્ચિત્ ઉદ્દેશઃ અદગ્ધઃ ન પ્રદૃશ્યતે | સર્વા પુરી ભસ્મીકૃતા||

Rama Tika says - વિનષ્ટેતિ| યતઃ પુરી લંકા મયા ભસ્મીકૃતા , અતએવ લંકાયાઃ કશ્ચિ દુદ્દેશઃ અદગ્ધો નદૃશ્યતે અતએવ જાનકી વિનષ્ટા|

||Sloka meanings||

 

સર્વા પુરી ભસ્મીકૃતા-

 full city was burnt to ashes

લંકાયાં અદગ્ધઃ ઉદ્દેશઃ -

 unburnt place in Lanka 

કશ્ચિત્ ન પ્રદૃશ્યતે - 

not one  was seen

વ્યક્તં જાનકી વિનષ્ટા - 

seemed like Janaki was also lost 

||Sloka summary||

"Full city was burnt to ashes. Not one unburnt place in Lanka was seen. Seemed like Janaki was also lost." ||58.156||

||Sloka 58.157|| 

દહતા ચ મયા લંકાં દગ્ધા સીતા ન સંશયમ્||58.157||

રામસ્યહિ મહત્કાર્યં મયેદં વિતથીકૃતમ્|

સ|| મયા લંકાં દહતા ચ| સીતા દગ્ધા સંશયં ન|| મયા ઇદં રામસ્ય મહત્ કાર્યં વિતધીકૃતં|| 

Rama Tika says- મયા સીતા દગ્ધા અત એવ રામસ્ય કાર્યં મયા વિફલીકૃતં ઇતિ શોકસમાવિષ્ટોઽહં ચિન્તાં ઉપાગતઃ||

||Sloka meanings||

મયા લંકાં દહતા ચ -

 Lanka was burnt by me 

સીતા દગ્ધા સંશયં ન - 

Sita too was burnt without doubt

મયા ઇદં રામસ્ય મહત્ કાર્યં વિતધીકૃતં- 

the great mission of Rama has been spoilt by me

||Sloka summary||

"Lanka was burnt by me . Sita too was burnt without doubt. The great mission of Rama has been spoilt by me." ||58.157|| 

||Sloka 58.158,159|| 

 

 ઇતિ શોકસમાવિષ્ટઃ ચિન્તામહમુપાગતઃ||58.158||

અથાહં વાચ મશ્રૌષં ચારણાનાં શુભાક્ષરામ્|

જાનકી ન ચ દગ્ધેતિ વિસ્મયોદન્ત ભાષિણામ્||58.159||

સ|| ઇતિ શોકસમાવિષ્ટઃ અહં ચિન્તાં ઉપાગતઃ| અથ અહં જાનકી ન ચ દગ્ધા ઇતિ વિસ્મયોદન્તભાષનં ચારણાનાં શુભાક્ષરં વાચં અશ્રૌષં||

||Sloka meanings||

ઇતિ શોકસમાવિષ્ટઃ -

 thus over taken by sorrow

અહં ચિન્તાં ઉપાગતઃ - 

I started thinking

અથ જાનકી ન ચ દગ્ધા ઇતિ -

 then that Sita was not burnt 

 વિસ્મયોદન્ત ભાષિણામ્ -

 words spoken in wonder 

ચારણાનાં શુભાક્ષરં વાચં -

 auspicious spoken words of charanas 

 અહં અશ્રૌષં- I heard 

||Sloka summary||

Thus over taken by sorrow I started thinking. Then I heard auspicious spoken words of charanas, spoken in wonder  that Sita was not burnt  ." ||58.158,159||

||Sloka 58.160|| 

તતો મે બુદ્ધિરુત્પન્ન શ્રુત્વા તામદ્ભુતાં ગિરમ્|

અદગ્ધા જાનકીત્યેવં નિમિત્તૈશ્ચોપલક્ષિતા||58.160||

સ|| અદ્ભુતાં તાં ગિરં શ્રુત્વા તતઃ જાનકી અદગ્ધા ઇત્યેવં મે બુદ્ધિઃ ઉત્પન્ના નિમિત્તૈશ્ચ ઉપલક્ષિતા||

Govindaraja says- નિમિત્તૈશ્ચોપલક્ષિતા- શકુનાદિભિશ્ચ સીતા નદગ્ધેતિ જ્ઞાતેતિ અર્થઃ|

||Sloka meanings||

તતઃ જાનકી અદગ્ધા ઇત્યેવં -

 then that Janaki was not burnt

અદ્ભુતાં તાં ગિરં શ્રુત્વા- 

hearing those wonderful words

મે બુદ્ધિઃ ઉત્પન્ના -  

it occurred to me in my mind 

નિમિત્તૈશ્ચ ઉપલક્ષિતા - 

understood by the omens too.

||Sloka summary||

"Hearing those wonderful words that Janaki was not burnt, it occurred to me in my mind understood by the omens too." ||58.160||

||Sloka 58.161|| 

દીપ્યમાને તુ લાંગૂલે નમાં દહતિ પાવકઃ|

હૃદયં ચ પ્રહૃષ્ટં મે વાતાઃ સુરભિગન્દિનઃ||58.161||

સ|| લાંગૂલે દીપ્યમાને પાવકઃ મામ્ ન દહતિ| મે હૃદયં પ્રહૃષ્ટં વાતાઃ સુરભિગન્ધિનઃ||

||Sloka meanings||

લાંગૂલે દીપ્યમાને -

 though tail was set on fire 

પાવકઃ મામ્ ન દહતિ - 

fire did not burn me

મે હૃદયં પ્રહૃષ્ટં - 

there was joy in my heart

વાતાઃ સુરભિગન્ધિનઃ-

 wind carried fragrance

||Sloka summary||

"The tail though set on fire did not burn me. There was joy in my heart and wind carried fragrance." ||58.161||

||Sloka 58.162|| 

તૈર્નિમિત્તૈશ્ચ દૃષ્ટાર્થૈઃ કારણૈશ્ચ મહાગુણૈઃ|

ઋષિવાક્યૈશ્ચ સિદ્દાર્થૈરભવં હૃષ્ટમાનસઃ||58.162||

સ|| નિમિત્તૈઃ દૃષ્ટાર્થૈઃ  મહાગુણૈઃ  કારણૈશ્ચ ઋષિવાક્યૈશ્ચ સિદ્ધાર્થૈઃ તૈઃ હૃષ્ટમાનસઃ અભવં||

ગોવિન્દરાજ ટીકાલો - દૃષ્ટાર્થૈઃ દષ્ટફલૈઃ નિમિત્તૈઃ શકુનૈઃ કારણૈઃ નેત્ર સ્ફુરાણાદિભઃ | મહાગુણૈઃ ફલવ્યાપ્તૈઃ |

||Sloka meanings||

નિમિત્તૈઃ દૃષ્ટાર્થૈઃ  - 

by such signs seen before 

મહાગુણૈઃ  કારણૈશ્ચ - 

by great virtues and reasons

ઋષિવાક્યૈશ્ચ સિદ્ધાર્થૈઃ તૈઃ - 

 by  the words of Rishis and Siddhas 

હૃષ્ટમાનસઃ અભવં- 

 felt happy at heart

||Sloka summary||

"By such signs, great virtues  and reasons, by  the words of Rishis and Siddhas I  felt happy at heart." ||58.162||

||Sloka 58.163|| 

પુનર્દૃષ્ટ્વા ચ વૈદેહીં વિસૃષ્ટશ્ચતયા પુનઃ|

તતઃ પર્વતમાસાદ્ય તત્રારિષ્ટમહં પુનઃ||58.163||

પ્રતિપ્લવનમારેભે યુષ્મદ્દર્શન કાંક્ષયા|

સ|| વૈદેહીં પુનઃ દૃષ્ટ્વા તયા વિસૃષ્ટશ્ચ તતઃ પુનઃ અહં અરિષ્ટં પર્વતં આસાદ્ય યુષ્મત્ દર્શન કાંક્ષયા પ્રતિપ્લવનં આરભે ||

||Sloka meanings||

વૈદેહીં પુનઃ દૃષ્ટ્વા -

 seeing Vaidehi again

તયા વિસૃષ્ટશ્ચ - 

seeking her permission

તતઃ પુનઃ અહં અરિષ્ટં પર્વતં આસાદ્ય - 

then again I ascended the mountain Arista 

યુષ્મત્ દર્શન કાંક્ષયા - 

desirous of meeting you all

પ્રતિપ્લવનં આરભે - 

started the return leap.

||Sloka summary||

"Seeing Vaidehi again , seeking her permission, I ascended the mount Arista again, desirous of meeting you all, started the leap." ||58.163||

||Sloka 58.164|| 

તતઃ પવનચન્દ્રાર્ક સિદ્ધગંધર્વ સેવિતમ્||58.164||

પન્થાનમહમાક્રમ્ય ભવતો દૃષ્ટવાનિહ|

સ|| તતઃ અહં પવન ચન્દ્રાર્ક સિદ્ધ ગન્ધર્વસેવિતં  પન્દાનં આશ્રિત્ય ઇહ ભવતઃ દ્રષ્ટુવાન્||

||Sloka meanings||

તતઃ અહં - Then I 

પવન ચન્દ્રાર્ક સિદ્ધ ગન્ધર્વસેવિતં - 

followed by the Siddhas , Gandharvas

પન્દાનં આશ્રિત્ય - 

came through the path travelled  

ઇહ ભવતઃ દ્રષ્ટુવાન્ - 

here to see you al

||Sloka summary||

"Then I following the path followed by the Siddhas , Gandharvas I have come here to see you all. " ||58.164||

||Sloka 58.165|| 

રાઘવસ્ય પ્રભાવેન ભવતાં ચૈવ તેજસા||58.165||

સુગ્રીવસ્ય ચ કાર્યાર્થં મયા સર્વમનુષ્ઠિતમ્|

સ|| રાઘવસ્ય પ્રભાવેણ ભવતાં તેજસા ચૈવ સુગ્રીવસ્ય કાર્યાર્થં ચ મયા સર્વં અનુષ્ટિતામ્||

||Sloka meanings||

રાઘવસ્ય પ્રભાવેણ -

 by the power of Rama

ભવતાં તેજસા ચૈવ - 

and your powers too 

સુગ્રીવસ્ય કાર્યાર્થં ચ -

 for  achieving Sugriva's purpose 

મયા સર્વં અનુષ્ટિતામ્ - 

everything has been accomplished by me

||Sloka summary||

"By the power of Rama, and your powers,  for  achieving Sugriva's purpose  everything has been accomplished by me ".||58.165||

||Sloka 58.167|| 

  એતત્સર્વં મયા તત્ર યથાવદુપપાદિતમ્||58.166||

અત્રયન્ન કૃતં શેષં તત્ સર્વં ક્રિયતામિતિ ||58.167|| 

સ|| એતત્ સર્વં તત્ર મયા યથાવત્ ઉપપાદિતં અત્ર| યત્ નકૃતં શેષં તત્ સર્વં ક્રિયતામ્||

Rama Tika says- તત્ર સાગરાદૌ જાતમ્ એતત્ સર્વં કર્મ મયા ઉપપાદિતં , યત્ મયા ન કૃતં  અત વ શેષં અવશિષ્ટં તત્ સર્વં ક્રિયતાં ઇતિ સેષઃ 

||Sloka meanings||

એતત્ સર્વં તત્ર યથાવત્  -

 all of it as it was there  

મયા ઉપપાદિતં - told by me 

અત્ર યત્ નકૃતં શેષં - 

that which remains to be done 

તત્ સર્વં ક્રિયતામ્- 

all of that is to be accomplished 

||Sloka summary||

All this has been told by me as it is. That which is not done, that which remains to be done is to be accomplished."||58.166,67||

As a last word Hanuma said , by the power of Rama, and your enthusiasm,  everything has been accomplished by me,

for achieving Sugriva's purpose, with an added  suggestion that whatever is left undone is to be completed, etc.

With that Hanuma's long narration, Sarga fifty-eight comes to an end.

This is a unique Sarga which is also second longest in Sundarakanda with nearly hundred and seventy Slokas. Starting with Sloka six, with  bowing in the direction of Sita before starting his narration , Hanuman speaks for hundred and sixty Slokas. This is longest uninterrupted speech by any character in Ramayana, the second longest narrative speech is also by Hanuman in response to Sita's queries in Sarga 35, stretching over nearly eighty Slokas. These narratives , would remind a discerning reader of Rama's comments to Lakshmana about Hanuman's dexterity in speech, in the very first meeting of the three. 

The complete story was narrated by Hanuma starting from Sloka 1 of Sundarakanda in first person.

In the Jayamantram we hear “દાસોઽહં". "દાસોઽહં" means I am the "servant of” Rama. When we read Jayamantram that being in first person, it is as though we are shouting

that we are servants of Rama too. We get the benefit of that Mantra.

Very much in that fashion, when we read Hanuma's narration in this Sarga, it is as though we are there in search of Sita. It is as though we are telling the story.

That is why it is said reading this Sarga alone is as good as reading the entire Sundarakanda. We say so be it.

 ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે 

ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્

શ્રીમત્સુંદરકાંડે અષ્ટપંચાશસ્સર્ગઃ ||

|| om tat sat||