Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda

Sarga 58

'కథందృష్టా త్వాయా దేవీ’

"కథందృష్టా త్వాయా దేవీ" means "how did you find Sita". Old and wise Jambavan asks Hanuma to tell everything.

Old and wise people have a method. When they ask a question they also indicate why. Jambavan says that without mincing his words.

శ్రుతార్థాః చిన్తయిష్యామో భూయః కార్య వినిశ్చయమ్|

యశ్చార్థ: తత్ర వక్తవ్యో గతైః అస్మాభిరాత్మవాన్|

రక్షితవ్యం చ యత్ తత్త్ర తత్ భవాన్ వ్యాకరోతు నః|| (58.05)

"We can decide on the course of action. You also must decide what is to be too told, and what is to be protected"

Govindaraja in his commentary adds రక్షితవ్యం means గోప్తవ్యమ్ , that which is not be told in రామ సన్నిధౌ! in the presence of Rama.

||గో టీ|| తత్ర రామసమీపే గతైః ప్రాప్తైః అస్మాభిఃయోఽర్థో వక్తవ్యః యత్ చ రక్షితవ్యం గోపనీయం అవ్యక్తమ్ ఇతి తావత్||

Commentaries are cryptic but unambiguous.

Jambavan asks Hanuma to tell everything. But he can also decide what is not to be told in presence of Rama. Jambavan is already foreseeing that there will be details,

which need not be told. It is a little mystifying to think that there would be such information.

But as we go along, we will see how Hanuman elaborates to Vanaras leaving some details and how he later elaborates the same to Rama.

On being thus requested Hanuma starts.

His first act is, "ప్రణమ్య శిరసా దేవ్యై సీతయై ప్రత్యభాషత"|(58.06) Fully delighted to elaborate his exploits, he bows his head conveying his respect to Sita and then speaks. Hanuma is now a fully committed Sita Bhakta.

The story to be told was already heard from Valmiki. It starts with "తతోరావణ నీతాయాః"; Hanuma's flight across the ocean. "దదర్శలంకాం అమరావతీమివ" - Hanuma saw Lanka resembling Amaravati,  ’ఏవం సీతాం తదా దృష్ట్వ’- then Hanuma saw that Sita, 

In this Sarga all of that is again told in Hanuma's own words

Hanuma mentions Mainaka."కాంచనం శిఖరం దివ్యం పశ్యామి సుమనోహరం"|. (58.08); He mentions Nagamata Surasa."తతః పశ్యామ్యహం దేవీం సురసా నాగమాతరం"| (58.21); Then he mentions " I saw Sita" "తతః సీతాం అపశ్యన్తు".(58.52)

Hanuma tells about the destruction of Ashok Van, and killing of Rakshasa warriors. He tells about the discussion with Ravana." దృష్ట్వా సంభాషితశ్చాహం రావణేన దురాత్మనా"|(58.127) -"Saw and spoke to that cruel Ravana". He mentions that he burnt Lanka. " Lanka was burnt by me""దహతా చ మయా లఙ్కాం" | (58.155). 

This is a story told in first person. So, we hear the word "అహం" or "I" many a time. These are not words spoken with "అహం", the ego. The start with bowing to Sita clarifies that.

The ending lines to confirm that.

రాఘవస్య ప్రభావేణ

భవతామ్ చైవ తేజసా| 

సుగ్రీవస్య చ కార్యార్థం 

మయా సర్వమనుష్థితమ్ ||(58.165)

"Because of Rama's powers, and enthusiasm of all of you, I have accomplished everything to achieve Sugriva's purpose."

These are words of a devoted Rama's follower. The account was told in that tone.

After telling everything, Hanuma says, he did all of this as per the orders of the King of Vanaras.

"అత్ర యన్ అకృతం శేషం" - "If there is anything left be done",  "తత్ సర్వం క్రియతామ్ ఇతి" "All of that is to be completed now".

There are a few thoughts to be noted in this narration.

Narrating the dream of Trijata, Hanuma repeats Trijata's claim about the result of seeing such a dream. Here Hanuma continues narration in the words of Trijata.

యస్యాః  ఏవం విధః స్వప్నో

 దుఃఖితాయాః ప్రదృశ్యతే|

సా దుఃఖైః బహుధా ముక్తా సుఖ

మవాప్నోత్యనుత్తమమ్||(58.87)

'Who ever in a sorrowful state sees such a dream will be relieved of all sorrows and will also experience happiness'.

Ramayana tilaka in its commentary says, ఏతేన స్వప్నస్య మిథ్యాత్వేఽపి తత్ దర్శన ఫలస్య సత్యత్వం ధ్వనితమ్|| By this, though the dream itself is imaginary,  the fruit of seeing that dream is indicated here. This having been repeated twice in Sundarakanda, it became part of the lore of Sundarakanda.

There is another interesting point to be noted. That is in the narration of encounter with Ravana. In this narration Hanuman adds a little more about Vanaras. The help rendered by the Vanaras to Gods. Advising Ravana that it is better he returns Sita to Rama, before the Vanara armies overpower Rakshasa armies, Hanuman adds the following in his narration.

"వానరాణాం ప్రభావో హి న కేన విదితః పురా|

దేవతానాం సకాశం చ యే గచ్ఛన్తి నిమన్త్రితాః||"(58.139)

"Who does not know the power of Vanaras in the olden times? They went to support Devas, being invited." 

The cause of the power of Vanaras, or even the extent of that power, is not clear except for the reference in Balakanda. In Balakanda (Sarga 15) Vishnu in response to the pleadings, announces that he will be born on earth to kill Ravana. He asks other devas to be born as Vanaras. Beyond that nowhere in the narration, we hear about the great past of Vanaras. We did hear about “monkey ness" "Kapitvam" on occasions.

Here in recounting the happenings in Lanka, Hanuma mentions that as part of his statement to Ravana. In his direct encounter with Ravana, this was only implied in his statement,  while speaking about the greatness of Vali and Sugriva.

In the end ever humble Hanuma, attributes his success to all.

"రాఘవస్య ప్రభావేన భవతాం చైవ తేజసా | సుగ్రీవస్య కార్యార్థం  మయా సర్వమనుష్ఠితమ్||".(58.165)

"Because of Rama's prowess, and your enthusiasm, all this has been accomplished, to serve the purpose of Sugriva."

So, in this Sarga we hear the entire story through Hanuma.

Now  we continue with the Slokas of Sarga  with meanings and commentary .

||Sloka 58.01||

 తతః తస్య గిరేః శృఙ్గే మహేన్ద్రస్య మహాబలాః|

హనుమత్ప్రముఖాః ప్రీతిం హరయో జగ్మురుత్తమామ్||58.01||

స|| తతః మహాబలాః హనుమత్ప్రముఖాః హరయః తస్య మహేన్ద్రస్య గిరేః శృఙ్గే ఉత్తమమ్ ప్రీతిం జగ్ముః||

||Sloka meanings||

తతః మహాబలాః హనుమత్ప్రముఖాః హరయః- 

then the mighty Hanuman and other Vanara leaders 

తస్య మహేన్ద్రస్య గిరేః శృఙ్గే - 

in the peaks of the Mahendra mountain 

ఉత్తమమ్ ప్రీతిం జగ్ముః - 

felt very happy

||Sloka summary||

"Then the mighty Hanuman and other Vanara leaders who assembled on the peaks of Mahendra mountain felt very happy." ||58.01||

||Sloka 58.02|| 

తం తతః ప్రీతిసంహృష్టః ప్రీతిమన్తం మహాకపిమ్|

జామ్బవాన్కార్యవృత్తాన్తం అపృచ్ఛదనిలాత్మజమ్||58.02||

స|| తతః  ప్రీతిసంహృష్టః జాంబవాన్ తం ప్రీతిమన్తం  మహాకపిం అనిలాత్మజం కార్యవృత్తంతం అపృఛ్ఛత్||

||Sloka meanings||

తతః  ప్రీతిసంహృష్టః జాంబవాన్ - 

then very delighted Jambavan 

తం ప్రీతిమన్తం మహాకపిం -  

that very happy great Vanara

అనిలాత్మజం - son of wind god 

కార్యవృత్తంతం అపృఛ్ఛత్ - 

asked about all that happened 

||Sloka summary||

"Then the very happy  Hanuman was asked by the very delighted Jambavan about all that happened." ||58.02||

||Sloka 58.03|| 

కథం దృష్టా త్వయా దేవీ కథం వా తత్ర వర్తతే|

తస్యాం వా స కథం వృత్తః క్రూరకర్మా దశాననః||58.03||

స|| త్వయా దేవీ కథం దృష్టా | వా తత్ర కథం వర్తతే | క్రూరకర్మా సః  దశాననః తస్యాం కథం వృత్తః || 

Rama Tika says - దేవీ సీతా తత్ర లంకాయాం త్వయా కథం దృష్టా, దశాననో రావణః తస్యాం సీతాయాం కథం వృత్తః ప్రవృతః సేవతే ఇత్యర్థః , ఏతత్ సర్వం తత్త్వతః నః త్వం ప్రబౄహి|

||Sloka meanings||

త్వయా దేవీ కథం దృష్టా -

 how did you see the divine lady? 

వా తత్ర కథం వర్తతే -

 how is she in that place?

క్రూరకర్మా సః దశాననః - 

the evil minded Ravana

తస్యాం కథం వృత్తః - 

how is he treating her?

||Sloka summary||

"How did you see the divine lady? How is she? How is the evil minded Ravana treating her?” ||58.03|| 

||Sloka 58.04|| 

తత్త్వతః సర్వమేతన్ నః ప్రబ్రూహి త్వం మహాకపే|

శ్రుతార్థాః చిన్తయిష్యామో భూయః కార్యవినిశ్చయమ్||58.04||

స|| మహాకపే ఏతన్ సర్వం త్వం  నః తత్త్వతః ప్రబ్రూహి | శ్రుతార్థాః భూయః వినిశ్చయం కార్యం చిన్తయిష్యామః||

||Sloka meanings||

మహాకపే ఏతన్ సర్వం - 

oh great Vanara, all of that 

త్వం నః తత్త్వతః ప్రబ్రూహి -

 you tell us truly everything

శ్రుతార్థాః  - having heard 

భూయః వినిశ్చయం కార్యం చిన్తయిష్యామః - 

then we can think of the next course of action

||Sloka summary||

"Oh Great Vanara,  tell us truly everything. Having heard, then we can think of the next course of action " ||58.04||. 

||Sloka 58.05|| 

యశ్చార్థః తత్ర వక్తవ్యో గతైరస్మాభిరాత్మవాన్|

రక్షితం చ యత్ తత్ర తద్భావాన్వ్యాకరోతు నః||58.05||

స|| గతైః అస్మాభిః తత్ర యః వక్తవ్యః యత్ తత్ర రక్షితవ్యం చ ఆత్మవాన్ భవాన్ నః వ్యాకరోతు||

Govindaraja Tika says - తత్ర రామ సన్నిధౌ యోఽర్థో వక్తవ్యః వక్తుం అర్హః యత్ చ రక్షితవ్యం గోప్తవ్యం తత్ ఆత్మవాన్ బుద్ధిమాన్ భవాన్ వ్యాకరోతు||

||Sloka meanings||

గతైః అస్మాభిః - 

when we go

తత్ర యః వక్తవ్యః - 

what is worth saying there.

యత్ తత్ర రక్షితవ్యం చ - 

What is to be protected

ఆత్మవాన్ భవాన్ నః వ్యాకరోతు - 

you tell us in detail

||Sloka summary||

"When we go, we can decide what is worth saying. What is to be protected. Tell us in detail .You are wise". ||58.05||

||Sloka 58.06|| 

 స నియుక్తః తతః తేన సంప్రహృష్టతనూరుహః|

ప్రణమ్య శిరసా దేవ్యై సీతాయై ప్రత్యభాషత||58.06||

స|| తతః తేన నియుక్తః సంప్రహృష్టతనూరుహః సః దేవ్యై సీతాయై శిరసా ప్రణమ్య ప్రత్యభాషత||

||Sloka meanings||.

తతః తేన నియుక్తః - 

thus having been asked

సంప్రహృష్టతనూరుహః సః - 

he, Hanuman delighted about speaking on all of that 

దేవ్యై సీతాయై శిరసా ప్రణమ్య - 

bent his head in obeisance to the divine lady 

ప్రత్యభాషత - replied

||Sloka summary||

"Thus having been asked, delighted about speaking on all of that , he ( Hanuman) bent his head in obeisance to the divine lady and replied." ||58.06||

"ప్రణమ్య శిరసా దేవ్యై" , that act  bending his head in obeisance to Sita , before commencing his narration, tells us the transformation of Hanuman, who at one point could not understand the sorrow of Rama in separation form Sita, who has now become a true devotee of Sita.

||Sloka 58.07|| 

ప్రత్యక్షమేవ భవతాం మహేన్ద్రాఽగ్రాత్ ఖమాప్లుతః|

ఉదధేర్దక్షిణం పారం కాంక్షమాణః సమాహితః||58.07||

స|| ఉదధేః దక్షిణం పారం కాంక్షమాణః సమాహితః  మహేన్ద్ర అగ్రాత్ ఖం ఆప్లుతః భవతాం  ప్రత్యక్షమేవ|| 

Govindaraja Tika says - ప్రత్యక్షమేవేతి | ఇదం న వక్తవ్యం ఏవ ఇతి భావః||

||Sloka meanings||

ఉదధేః దక్షిణం పారం కాంక్షమాణః - 

intent on reaching the Southern shores

సమాహితః భవతాం - 

Infront of all you who gathered 

మహేన్ద్ర అగ్రాత్ ఖం ఆప్లుతః ప్రత్యక్షమేవ -  

rose up into the skies from the top of Mahendra  mountain

||Sloka summary||

"Intent on reaching the Southern shores, I rose up from the top of Mahendra  mountain where you were all present." ||58.07||

As you were all present, there is no need to elaborate is the essence.

||Sloka 58.08|| 

గచ్ఛతశ్చ హి మేఘోరం విఘ్నరూపమివాభవత్|

కాంచనం శిఖరం దివ్యం పశ్యామి సుమనోహరమ్||58.08||

స||గచ్ఛతః మే ఘోరం విఘ్న రూపం ఇవా అభవత్ | మే దివ్యం సుమనోహరం కాంచనం శిఖరం పశ్యామి || 

||Sloka meanings||

గచ్ఛతః మే - 

While I was going

ఘోరం విఘ్న రూపం ఇవా అభవత్ -

 felt a terrific form of obstruction that presented itself

దివ్యం సుమనోహరం - 

wonderful and very beautiful 

కాంచనం శిఖరం మే  పశ్యామి - 

golden peak I saw 

||Sloka summary||

"While going, I felt a terrific form of obstruction that presented itself. I saw a very beautiful wonderful golden peak". ||58.08||

||Sloka 58.09|| 

స్థితం పన్థానమావృత్య మేనే విఘ్నం చ తం నగమ్|

ఉపసంగమ్య తం దివ్యం కాంచనం నగసత్తమమ్||58.09||

కృతా మే మనసా బుద్ధిర్భేతవ్యోఽయం మయేతి చ|

స|| పన్థానం ఆవృత్య స్థితం తం నగం విఘ్నమ్ మేనే | దివ్యం కాంచనం తం నగసత్తమమ్ ఉపసంగమ్య అయం మయా భేతవ్యః ఇతి మే మనసా బుద్ధిః కృతా||

||Sloka meanings||

పన్థానం ఆవృత్య స్థితం - 

standing in the path of travel

తం నగం విఘ్నమ్ మేనే - 

that mountain I thought to be an obstruction 

దివ్యం కాంచనం తం నగసత్తమమ్ ఉపసంగమ్య - 

approaching that golden mountain 

 అయం మయా భేతవ్యః ఇతి -

this is to be broken by me  

మే మనసా బుద్ధిః కృతా - 

I thought so in my mind 

||Sloka summary||

 

"Standing in the path of travel I thought it is an obstruction. I thought in my mind that the wonderful golden peak shall be broken". ||58.09||

 

||Sloka 58.10|| 

ప్రహతం చ మయా తస్య లాంగూలేన మహాగిరేః||58.10||

శిఖరం సూర్య సంకాశం వ్యశీర్యత సహస్రథా|

స||మయా లాంగూలేన ప్రహతం తస్య మహాగిరేః సూర్యసంకాశం శిఖరం సహస్రథా వ్యశీర్యత||

||Sloka meanings||

మయా లాంగూలేన ప్రహతం - 

hit with by my tail 

తస్య మహాగిరేః సూర్యసంకాశం శిఖరం - 

the peak of that great mountain  radiating like Sun

సహస్రథా వ్యశీర్యత - 

broke into thousand pieces

||Sloka summary||

"I hit the great mountain with my tail. The peak of that great mountain radiating like Sun broke into thousand pieces. " ||58.10||

||Sloka 58.11|| 

వ్యవసాయం చ తం బుద్ధ్వా స హోవాచ మహాగిరిః||58.11||

పుత్రేతి మధురాం వాణీం మనః పహ్లాదయన్నివ|

స|| సః మహాగిరిః తం వ్యవసాయం బుద్ధ్వా మనః ప్రహ్లాదయన్నివ పుత్ర ఇతి మధురం వాణీం ఉవాచ హ|| 

||Sloka meanings||

సః మహాగిరిః - 

that great mountain

తం వ్యవసాయం బుద్ధ్వా - 

realizing that action 

మనః ప్రహ్లాదయన్నివ - 

in affectionate tones pleasing heart

పుత్ర ఇతి మధురం వాణీం ఉవాచ హ -  

spoke addressing me as son 

||Sloka summary||

"That great mountain, realizing that he is going to be smashed, spoke in affectionate tones addressing me as Son". ||58.11||

||Sloka 58.12|| 

పితృవ్యం చాపి మాం విద్ధి సఖాయం మాతరిశ్వనః||58.12||

మైనాకమితి విఖ్యాతం నివసన్తం మహాదధౌ|

స|| మహదధౌ నివసన్తం మైనాకమితి విఖ్యాతం మాతరశ్వినః  సఖాయం| మామ్ పితృవ్యం చాపి విద్ధి||

||Sloka meanings||

మహదధౌ నివసన్తం -

 living in the ocean

మైనాకమితి విఖ్యాతం - 

known as Mainaka

మాతరశ్వినః  సఖాయం -

 I am a friend of your uncle 

మామ్ పితృవ్యం చాపి విద్ధి -

 know me as your father's brother

||Sloka summary||

" Known as Mainaka, I am a friend of the god of wind living in the ocean. Know me as your father's brother." ||58.12|| 

||Sloka 58.13|| 

పక్షవన్తః పురా పుత్త్ర బభూవుః పర్వతోత్తమాః||58.13||

ఛన్దతః పృథివీం చేరుర్బాధమానాః సమన్తతః|

స|| పుత్త్ర పురా పర్వతోత్తమాః పక్షవన్తః బభూవుః బాధమానాః ఛన్దతః సమన్తతః పృథివీం చేరుః||

||Sloka meanings||

పుత్త్ర పురా పర్వతోత్తమాః - 

O son, earlier the best of mountains

పక్షవన్తః బభూవుః - had wings

ఛన్దతః సమన్తతః - moving around freely 

పృథివీం బాధమానాః చేరుః -

 tormenting the earth by the moving all over

||Sloka summary||

"Son ! Earlier the best of mountains had wings tormenting the earth by the moving all over at will ".||58.13||

Mainaka is explaining why he was hidden in the ocean.

 

||Sloka 58.14|| 

శ్రుత్వా నగానాం చరితం మహేన్ద్రః పాకశాసనః||58.14||

చిచ్ఛేద భగవాన్ పక్షాన్ వజ్రేణైషాం సహశ్రసః|

స|| నగానాం చరితం శ్రుత్వా పాకశాసనః మహేన్ద్రః వజ్రేణ ఏషాం సహస్రసః పక్షాన్ చిచ్ఛేద||

||Sloka meanings||

నగానాం చరితం శ్రుత్వా - 

hearing about the moving mountains

పాకశాసనః మహేన్ద్రః - 

Mahendra , killer of Paka

వజ్రేణ ఏషాం సహస్రసః పక్షాన్ చిచ్ఛేద- 

cutoff  thousands of wings with his Vajra

||Sloka summary||

"Hearing about the moving mountains, Mahendra cut thousands of wings with his Vajra. ||58.14||

||Sloka 58.15|| 

అహం తు మోక్షితః తస్మాత్ తవపిత్త్రా మహాత్మనా||58.15||

మారుతేన తదావత్స ప్రక్షిప్తోఽస్మి మహార్ణవే|

స|| అహం మహాత్మనా తవ పిత్త్రా మారుతేన తస్మాత్ మోక్షితః | వత్స తదా మహార్ణవే ప్రక్షిప్తః అస్మి||

||Sloka meanings||

మహాత్మనా - 

by the great soul

తవ పిత్త్రా మారుతేన - 

by your father Maruti

అహం  తస్మాత్ మోక్షితః - 

I have been protected 

వత్స తదా మహార్ణవే ప్రక్షిప్తః అస్మి- 

son from that time I am hidden in the great sea

||Sloka summary||

"I have been protected by a great soul, your father Maruti. Son from that time I am hidden in the great sea."  ||58.15||

||Sloka 58.16|| 

రామస్య చ మయా సాహ్యే వర్తితవ్య మరిన్దమ||58.16||

రామో ధర్మభృతాం శ్రేష్టో మహేన్ద్రసమవిక్రమః|

స|| అరిన్దమ మయా రామస్య చ సాహ్యే వర్తితవ్యం| రామః ధర్మభృతాం శ్రేష్ఠః  మహేన్ద్ర సమవిక్రమః||

||Sloka meanings||

అరిన్దమ  - 

o subduer of enemies

మయా రామస్య చ సాహ్యే వర్తితవ్యం - 

I have to make efforts to help Rama

రామః ధర్మభృతాం శ్రేష్ఠః - 

Rama is the best among all the followers of Dharma

మహేన్ద్ర సమవిక్రమః - 

equal in valor to Mahendra

||Sloka summary||

"Oh Subduer of enemies ! Having been helped I have to make efforts to help Rama. Rama is the best among all the followers of Dharma. He is equal in valor to Mahendra".||58.16||

||Sloka 58.17, 18|| 

ఏత చ్ఛ్రుత్వా వచస్తస్య మైనాకస్య మహాత్మనః||58.17||

కార్యమావేద్య తు గిరే రుద్యతం చ మనో మమ|

తేన చాఽహ మనుజ్ఞాతోమైనాకేన మహత్మనా ||58.18||

స|| మహాత్మనః మైనాకస్య తస్య  ఏతత్ వచః  శ్రుత్వా గిరేః కార్యం ఆవేద్య మనః ఉద్యతం అహం తేన మహాత్మనా మైనాకేన అనుజ్ఞాతః చ|| 

||Sloka meanings||

మహాత్మనః మైనాకస్య - 

of great soul Mainaka

తస్య  ఏతత్ వచః  శ్రుత్వా - 

hearing those words of great Mainaka

కార్య గిరేః ఉద్యతం ఆవేద్య మనః - 

having told him my intention to go for my duty 

అహం  తేన మహాత్మనా మైనాకేన అనుజ్ఞాతః చ - 

by that great soul, Mainaka I was allowed too

||Sloka summary||

"Hearing those words of great Mainaka, I told him my intention to go on. I told him my intention to go on. I have been allowed by the great Mainaka too" ||58.17,18||

||Sloka 58.19|| 

స చాప్యస్తర్హితః శైలో మానుషేణ వపుష్మతా|

శరీరేణ మహాశైలః శైలేన చ మహాదధౌ||58.19||

స|| సః శైలః మానుషేణ వపుష్మతా అన్తర్హితః మహాశైలః శైలేన శరీరేణ చ మహోదధౌ అన్తర్హితః|| 

Rama Tika says- వపుష్మతా శోభనావయవవిశిష్టేన సైలేన శరీరేణ శిలామయేన మానుషేణ మనుష్యాకృతినా శరీరేణ ఉపలక్షితాః  మహాన్తః శైలాః గిరయో యస్య గిరీణాం రాజః ఇత్యర్థః శైలః సః మైనాకః మహాదధౌ అన్తర్హితః|

||Sloka summary||

సః శైలః మానుషేణ-  

that mountain in the form of a human

వపుష్మతా అన్తర్హితః - 

concealed in the ocean

మహాశైలః శైలేన శరీరేణ చ - 

great mountain on the form of mountain 

మహోదధౌ అన్తర్హితః - 

remained hidden in the ocean 

||Sloka summary||

"That mountain in the form of a human being hidden remained hidden in the ocean".||58.19||

||Sloka 58.20|| 

ఉత్తమం జవమాస్థాయ శేషం పన్థాన మవస్థితః|

తతోఽహం సుచిరం కాలం వేగేనాభ్యగమం పథి||58.20||

స|| తతః అహం ఉత్తమం జవం ఆస్థాయ శేషం పన్థానం ఆస్థితః సుచిరం కాలం వేగేన అభ్యాగమమ్||

||Sloka meanings||

తతః అహం ఉత్తమం జవం ఆస్థాయ - 

then reaching great speed 

 శేషం పన్థానం ఆస్థితః - 

continued on the same path

సుచిరం కాలం వేగేన అభ్యాగమమ్-  

speedily moved on for a long time 

||Sloka summary||

"Then reaching great speed  I continued on the remaining path for a long time." ||58.20||

||Sloka 58.21|| 

తతః పశ్యామ్యహం దేవీం సురసాం నాగమాతరం|

సముద్ర మధ్యే సా దేవీవచనమ్ మాం అభాషత||58.21||

స|| తతః అహం సముద్ర మధ్యే దేవీం సురసాం నాగమాతరం పశ్యామి | మాం సా దేవీ వచనం అభాషత|| 

||Sloka meanings||

తతః అహం సముద్ర మధ్యే - 

then in the middle of the sea

దేవీం సురసాం నాగమాతరం పశ్యామి- 

saw the divine mother of serpents, Surasa

మాం సా దేవీ వచనం అభాషత - 

divine lady spoke to me

||Sloka summary||

"Then in the middle of the sea I saw the divine mother of serpents, Surasa. That divine lady spoke to me". ||58.21||

||Sloka 58.22|| 

మమభక్షః ప్రదిష్టత్వం అమరైః హరిసత్తమ|

అతస్త్వాం భక్షయిష్యామి విహితస్త్వం చిరస్య మే||58.22||

స|| హరిసత్తమ అమరైః  త్వం మమభక్షః ప్రదిష్టః | అతః త్వాం భక్షయిష్యామి|  త్వం మే చిరస్య విహితః ||   

||Sloka meanings||

హరిసత్తమ అమరైః  - 

o best of Vanaras  by the immortals.

త్వం మమభక్షః ప్రదిష్టః - 

you have been destined to be my food

అతః త్వాం భక్షయిష్యామి - 

so I am devouring you

త్వం మే చిరస్య విహితః- 

found you after a long time

||Sloka summary||

"Oh best of Vanaras ! You have been destined to be my food by the immortals. So I am devouring you. I have found you after a long time". ||58.22||

||Sloka 58.23|| 

ఏవముక్తః సురసయా ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః|

విషణ్ణవదనో భుత్వా వాక్యం చేదముదీరయమ్||58.23||

స||సురసయా ఏవం ఉక్తః ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః| వివర్ణవదనః భూత్వా ఇదం వాక్యం చ ఉదీరయమ్||

||Sloka meanings||

సురసయా ఏవం ఉక్తః - 

having been told thus by Surasa 

ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః - 

stood with folded hands

వివర్ణవదనః భూత్వా -

 with a face that turned pale

ఇదం వాక్యం చ ఉదీరయమ్ - 

the following words were uttered

||Sloka summary||

 

" Having been told thus by Surasa, I  stood with folded hands. With a face that turned pale the following words were uttered ( by me)". ||58.23||

||Sloka 58.24|| 

రామో దాశరథిః శ్రీమాన్ ప్రవిష్టోదణ్డకావనమ్|

లక్ష్మణేన సహభ్రాత్రా సీతాయా చ పరన్తపః||58.24||

స|| పరన్తపః రామః దాశరథిః శ్రీమాన్  సీతాయాః లక్ష్మణేన సహ ప్రవిష్టః దణ్డకావనం || 

||Sloka meanings||

పరన్తపః రామః దాశరథిః శ్రీమాన్ - 

scorcher of enemies, Rama, the son of Dasaratha

సీతాయాః భ్రాత్రా లక్ష్మణేన సహ - 

along with Sita and brother Lakshmana  

దణ్డకావనం ప్రవిష్టః - 

entered the Dandaka forest

||Sloka summary||

"The scorcher of enemies Rama, the son of Dasaratha, along with Sita and Lakshmana entered the Dandaka forest." ||58.24||  

||Sloka 58.25|| 

తస్య సీతా హృతా భార్యా రావణేన దురాత్మనా|

తస్యాస్సకాశం దూతోఽహం గమిష్యే రామశాసనాత్ ||58.25||

స|| తస్య భార్యా సీతా రావణేన దురాత్మనా హృతా | అహం  తస్యాః దూతః | రామశాసనాత్ సకాశం గమిష్యే ||

Tilaka Tika says - సకాశం సమీపమ్|

||Sloka meanings||

తస్య భార్యా సీతా - 

his wife Sita 

రావణేన దురాత్మనా హృతా - 

abducted by the evil minded Ravana

అహం తస్యాః దూతః - 

I am his messenger.

రామశాసనాత్ సకాశం గమిష్యే - 

by the orders of Rama I am going to meet her

||Sloka summary||

"His wife Sita was abducted by the evil minded Ravana. I am his messenger. By the orders of Rama I am going to meet her".||58.25||

 

||Sloka 58.26|| 

 కర్తుమర్హసి రామస్య సాహాయ్యం విషయే సతీ|

అథవా మైథిలీం దృష్ట్వా రామం చ క్లిష్టకారిణమ్||58.26||

ఆగమిష్యామి తే వక్త్రం సత్యం ప్రతిశృణోమి తే|

స|| సతీ రామం అక్లిష్ఠకారిణం విషయే సాహాయ్యం కర్తుం అర్హసి  |అథవా రామస్య మైథిలీం దృష్ట్వా తే వక్త్రం ఆగమిష్యామి | తే సత్యం ప్రతిశ్రుణోమి|  

Rama Tika says - కర్తుం ఇతి| విషయే రామదేశే సతి ఇతి విద్యమానే సాహాయ్యం కర్తుం అర్హసి | నను రామాత్ అహం న బిభేమి ఇతి త్వాం భక్షైష్యామ్యెవేత్యత ఆహ అథవా ఇతి| ప్రతిశృణోమి ప్రతిజ్ఞాం కరోమి|

||Sloka meanings||

 రామం అక్లిష్ఠకారిణం  -  

Rama who can overcome all difficulties.

సతీ విషయే సాహాయ్యం కర్తుం అర్హసి - 

Oh Lady ! You ought to help in this matter

అథవా రామస్య మైథిలీం దృష్ట్వా - 

else after seeing Rama's Maithili

తే వక్త్రం ఆగమిష్యామి - 

I will come back to your mouth.

తే సత్యం ప్రతిశ్రుణోమి- 

I am telling you the truth

||Sloka summary||

"Oh Lady ! You ought to help Rama who can overcome all difficulties. Else after seeing Maithili I will come back to your mouth. I am telling you the truth". ||58.26||

Hanuma is making a promise to come back after completing Rama's work.

||Sloka 58.27|| 

 ఏవముక్తా మయా సాతు సురసా కామరూపిణీ||58.27||

అబ్రవీన్నాతివర్తేత కశ్చిదేష వరో మమ|

స|| మయా ఏవం ఉక్తా సా సురసా కామరూపిణి అబ్రవీత్ | కశ్చిత్ న అతివర్తేత ఏషః వరః మమ|

Tilaka Tika says - నాతివర్తేత నాతిక్రమేత|

||Sloka meanings||

మయా ఏవం ఉక్తా - 

having been told thus

సా సురసా కామరూపిణి అబ్రవీత్ - 

Surasa who can assume any form at will said

కశ్చిత్ న అతివర్తేత ఏషః వరః మమ- 

It cannot be escaped, this is my boon 

||Sloka summary||

Having been told thus, Surasa who can assume any form at will said, "This is my boon . It cannot be escaped". ||58.27||

||Sloka 58.28|| 

ఏవముక్త్వా సురసయా దశయోజనమాయతః||58.28||

తతోర్థగుణవిస్తారో బభూవాహం క్షణేన తు|

స|| సురసయా ఏవం ఉక్తః అహం తతః దశయోజనమ్ ఆయతః  అర్థగుణవిస్తారః క్షణేన బభూవ||

||Sloka meanings||.

సురసయా ఏవం ఉక్తః -

 thus having been told by Surasa

అహం తతః దశయోజనమ్ ఆయతః  - 

I grew ten Yojanas long

అర్థగుణవిస్తారః క్షణేన బభూవ - 

half as wide in a  moment

||Sloka summary||

"Thus having been told by Surasa  I grew ten Yojanas long and half as wide in a  moment." ||58.28||

||Sloka 58.29|| 

 మత్ప్రమాణానురూపం చ వ్యాదితం చ ముఖం తయా||58.29||

తద్దృష్ట్వా వ్యాదితం చాస్యం హ్రస్వం హ్యకరవం వపుః|

తస్మిన్ముహూర్తే చ పునః బభూవాంగుష్ఠమాత్రకః||58.30||

స|| తయా ముఖం మత్ప్రమాణానురూపం వ్యాదితం| వ్యాదితం తత్ ఆస్యం దృష్ట్వా వపుః హ్రస్వం ఆకారవమ్ తస్మిన్ ముహూర్తే పునః అంగుష్ఠమాత్రకః బభూవ||

Rama Tika says  - దశయోజనమాయతః స్వాభావిక దశయోజన విస్త్రుతోఽహం యస్మిన్ కాలే సురసయా ఎవం ఉక్తః తస్మిన్ కాలే  అర్థగుణవిస్తారః  పంచయోజన విస్త్రుతోభభూవతథా సురసయాతు క్షణేనైవ మత్ ప్రమాణాత్ అధికం ముఖం వ్యాదితం తదాస్యం వ్యాదితం దృష్ట్వా అహం హ్రస్వం సూక్ష్మ రూప మకరవమ్|

||Sloka meanings||

తయా ముఖం వ్యాదితం -

 she opened her mouth

మత్ప్రమాణానురూపం  -

 in proportion to my size

వ్యాదితం తత్ ఆస్యం దృష్ట్వా - 

seeing her open mouth 

తస్మిన్ ముహూర్తే పునః  -

 in that moment again 

వపుః హ్రస్వం ఆకారవమ్ బభూవ  - 

made my form small 

||Sloka summary||

"She opened her mouth in proportion to my size. When she opened her mouth. seeing her mouth , in a moment I made my form small "||58.29,||

There is no reference to growing as much as hundred Yojanas mentioned in the first Sarga. So the Slokas relating growth of twenty, forty,  sixty,  and hundred etc are not seen as part of original Ramayana according to Govindaraja.

||Sloka 58.30,31|| 

తస్మిన్ముహూర్తే చ పునః బభూవాంగుష్ఠమాత్రకః||58.30||

అభిపత్యాశు తద్వక్త్రం నిర్గతోఽహం తతః క్షణాత్|

అబ్రవీత్సురసా దేవీ స్వేన రూపేణ మాం పునః||58.31||

స||  తస్మిన్ముహూర్తే చ అహం పునః అంగుష్టమాత్రకః ఆసు తత్ వక్త్రం అభిపత్య క్షణాత్ నిర్గతః| దేవీ సురసయా స్వేన రూపేణ పునః మాం అబ్రవీత్ ||

Rama Tika says - అభిపత్య ప్రవిశ్య, క్షణాత్ నిర్గతోఽస్మి ఇతి|

||Sloka meanings||

తస్మిన్ముహూర్తే చ - 

in that moment 

అహం పునః అంగుష్టమాత్రకః - 

again became of the size of a thumb 

ఆసు తత్ వక్త్రం అభిపత్య - 

entering her mouth quickly

క్షణాత్ నిర్గతః - exited in a moment

దేవీ సురసయా స్వేన రూపేణ- 

divine lady Surasa assuming her own form 

 పునః మాం అబ్రవీత్ - 

then spoke to me again

||Sloka summary||

"Then entering her mouth I exited in a moment. The divine lady Surasa assuming her own form then spoke to me".||58.30,31||

  

||Sloka 58.32|| 

 

 అర్థ్యసిద్ధై హరిశ్రేష్ఠ గచ్ఛ సౌమ్య యథాసుఖమ్|

సమానయచ వైదేహీం రాఘవేణ మహాత్మనా||58.32||

సుఖీభవమహాబాహో ప్రీతాఽస్మి తవ వానర|

స|| సౌమ్య హరిశ్రేష్ఠ అర్థ్యసిద్ధ్యై యథా సుఖం గచ్చ| వైదేహీం మహాత్మనా రాఘవేణ సమానయ| మహాబలో వానర సుఖీ భవ | తవ ప్రీతా అస్మి||

Rama Tika says - సమానయ సంయోజయ|

||Sloka meanings||

సౌమ్య హరిశ్రేష్ఠ - 

o Noble one, best of Vanaras 

అర్థ్యసిద్ధ్యై - achieve your task

యథా సుఖం గచ్చ - go happily

వైదేహీం మహాత్మనా రాఘవేణ సమానయ - 

unite Vaidehi with the great Rama

మహాబలో వానర సుఖీ భవ  - 

mighty Vanara be happy

తవ ప్రీతా అస్మి- 

I am delighted

||Sloka summary||

"Oh Noble one ! Go happily and achieve your task. Unite Vaidehi with the great Rama. Mighty Vanara be happy. I am delighted". ||58.32||

||Sloka 58.33|| 

తతోఽహం సాధు సాధ్వితి సర్వభూతైః ప్రశంసితః||58.33||

తతోన్తఽరిక్షం విపులం ప్లుతోఽహం గరుడో యథా|

స|| తతః అహం సాధు సాధు ఇతి సర్వభూతైః ప్రశంశితః| తతః అహం గరుడో యథా విపులం అన్తరిక్షం ప్లుతః||

||Sloka meanings||

తతః సర్వభూతైః - 

then  by all creatures

అహం సాధు సాధు ఇతి ప్రశంశితః - 

I was praised saying 'good', 'good'

తతః గరుడో యథా - then like the Garuda"

అహం విపులం అన్తరిక్షం ప్లుతః - I flew across the vast skies

||Sloka summary||

 

"Then I was praised by all creatures saying 'good', 'good'. Then I flew across the vast skies like the Garuda".||58.33||

||Sloka 58.34,35|| 

 చాయామే నిగృహీతా చ న చ పశ్యామి కించన||58.34||

సోఽహం విగతవేగస్తు దిశోదశ విలోకయన్|

న కించిత్ తత్ర పశ్యామి యేన మేఽపహృతా గతి||58.35||’

స||మే ఛాయా నిగృహీతా కించన | న చ పశ్యామి| విగతవేగః స అహం దశ దిశః విలోకయన్ యేన మే గతిః అపహృతా కించిత్ తత్ర న పశ్యామి || 

||Sloka meanings||

మే ఛాయా నిగృహీతా కించన - 

then my shadow was being held somehow

న చ పశ్యామి -

 I could not see anything

విగతవేగః  - with reduced speed  

అహం దశ దిశః విలోకయన్ -

 I looked in ten directions 

 యేన మే గతిః అపహృతా - 

to see who is seizing my movement

కించిత్ తత్ర న పశ్యామి - 

I could not see anything.

||Sloka summary||

"Then my shadow was being held somehow. I could not see  anything.  With reduced speed I looked in ten directions to see who is seizing my movement. I could not see anything." ||58.34,35||

||Sloka 58.36|| 

తతో మే బుద్ధిరుత్పన్నా కిన్నామ గగనే మమ|

ఈదృశో విఘ్న ఉత్పన్నో రూపం యత్ర న దృశ్యతే||58.36||

స||తతః మేబుద్ధిః ఉత్పన్నా మమ గగనే యత్ర రూపం న దృశ్యతే కిం నామ ఈదృశః విఘ్నః ఉత్పన్నః||

||Sloka meanings||

తతః మేబుద్ధిః ఉత్పన్నా -

 then it occurred to me

 గగనే యత్ర రూపం న దృశ్యతే - 

in the sky not being seen in any form 

కిం నామ ఈదృశః విఘ్నః మమ  ఉత్పన్నః- 

who is creating this obstruction for me? 

||Sloka summary||

"Then it occurred to me "Who is obstructing in the sky not being seen. What is her name who is obstructing me this way?" ||58.36||. 

||Sloka 58.37|| 

అధో భాగేన మే దృష్టిః శోచతా పాతితా మయా|

తతోఽద్రాక్ష మహం భీమాం రాక్షసీం సలిలేశయామ్||58.37||

స||శోచతా అథో భాగేన మేదృష్టిః మయా పాతితా | తతః సలిలేశయాం మహాం భీమాం రాక్షసీం అద్రాక్షామ్||

||Sloka meanings||

శోచతా  - thinking so 

అథో భాగేన మే దృష్టిః మయా పాతితా - 

I looked downwards 

తతః సలిలేశయాం మహాం భీమాం -

 then in those waters of the sea  a fierce

రాక్షసీం అద్రాక్షామ్ - 

Rakshasi was seen

||Sloka summary||

"Thinking so  I looked downwards. Then in those waters of the sea  a fierce  Rakshasi was seen". ||58.37|| 

||Sloka 58.38|| 

  

 ప్రహస్య చ మహానాద ముక్తోఽహం భీమయా తయా|

అవస్థిత మసంభ్రాన్తం ఇదం వాక్యమశోభనమ్||58.38||

స||భీమయా తయా మహానాదం ప్రహస్య అవస్థితం అసమ్భ్రాంతం ఇదం అశోభనమ్ వాక్యం (తయా) అహం ఉక్తః|| 

||Sloka meanings||

భీమయా తయా మహానాదం ప్రహస్య -

by her who was frightening, who was laughing loudly 

అవస్థితం అసమ్భ్రాంతం - 

steadfast and without any hesitation 

ఇదం అశోభనమ్ వాక్యం (తయా) అహం ఉక్తః - 

I was addressed by her with the following inauspicious words 

||Sloka summary||

"I was addressed by her who was frightening, who was  laughing loudly. She was steadfast and without any hesitation." ||58.38|| 

||Sloka 58.39|| 

క్వాసి గన్తా మహాకాయా క్షుధితాయా మమేప్సితః|

భక్షః ప్రీణయ మే దేహం చిరమాహారవర్జితమ్||58.39||

స||ఓ మహాకాయ క్వ గన్తా అసి| క్షుధితాయాః మమ ఈప్సితః భక్షః చిరం ఆహార వర్జితం మే దేహం ప్రీణయ||

||Sloka meanings||

ఓ మహాకాయ క్వ గన్తా అసి - 

one with huge body where are you going?

క్షుధితాయాః - hungry 

మమ ఈప్సితః భక్షః -

I am eager to eat you

చిరం ఆహార వర్జితం - 

without food for a long time 

మే దేహం ప్రీణయ - 

do please my body

||Sloka summary||

'" Oh, one with huge body ! Where are you going. Hungry without food. I am eager to eat you. Do please my body".||58.39||

||Sloka 58.40|| 

 బాఢమిత్యేన తాం వాణీం ప్రత్యగృహ్ణా మహం తతః|

అస్య ప్రమాణా దధికం తస్యాః కాయ మపూరయమ్||58.40||

స|| అహం బాడం ఇత్యేవ  తాం వాణీం ప్రత్యగృహ్ణాం | తతః తస్యాః అస్యప్రమాణాత్ అధికం కాయం అపూరయమ్ ||

||Sloka meanings||

అహం బాడం ఇత్యేవ  - 

I said, well

తతః తాం వాణీం ప్రత్యగృహ్ణాం - 

then to be more than the size of her mouth.

తస్యాః అస్యప్రమాణాత్ అధికం - 

to be more than her size 

కాయం అపూరయమ్ - 

I enlarged my body

||Sloka summary||

I said 'well' and faced her mouth. Then I enlarged my body to be more than her size." ||58.40||

||Sloka 58.41|| 

తస్యాశ్చాస్యం మహద్భీమం వర్ధతే మమభక్షణే|

న చ మాం సాధు బుబుధే మమ వా వికృతం కృతమ్||58.41||

స|| తస్యాః మహత్ భీమం ఆస్యం చ మమభక్షణే | వర్ధతే మాం కృతం మమ వికృతం సాధు న బుబుధే|| 

Tilaka Tika says  - మాం సా న బుబుధే, అయం కామరూపీ సర్వ విఘ్ననిర్దలన ఇతి మాం న జ్ఞాతవతీ ఇత్యర్థః మమ కృత వికృతం మయా కృతం వికృతం వికార స్వరూపమ్ వక్షమాణా సూక్ష్మ రూపత్వం చ న బుబుధే||

||Sloka meanings||

తస్యాః మహత్ భీమం ఆస్యం చ - 

her big frightening mouth 

 మమభక్షణే  వర్ధతే - grew to eat me

మాం కృతం మమ - the action by me 

వికృతం సాధు న బుబుధే - 

did not know my plan 

||Sloka summary||

" Her big frightening mouth grew to eat me. She did not know the action by me ,did not know my plan too. " ||58.41||

The same was elaborated in Tilaka Tika.

||Sloka 58.42|| 

తతోఽహం విపులం రూపం సంక్షిప్య నిమిషాన్తరాత్|

తస్యా హృదయమాదాయ ప్రపతామి నభః స్థలమ్||58.42||

స|| తతః అహం నిమిషాన్తరాత్ విపులం రూపం సంక్షిప్య తస్యాః హృదయం ఆదాయ నభస్థలం ప్రపతామి||

||Sloka meanings||

తతః అహం నిమిషాన్తరాత్ -

 I then in a moment 

విపులం రూపం సంక్షిప్య - 

reducing my large size

తస్యాః హృదయం ఆదాయ - 

entered her  and plucked her heart 

నభస్థలం ప్రపతామి- 

sprang into the sky

||Sloka summary||

"I then in a moment reducing my large size, I entered her heart and sprang into the sky".||58.42||

 

||Sloka 58.43|| 

  సా విసృష్టభుజా భీమా పపాత లవణాంభసి|

మయా పర్వతసంకాశా నికృత్త హృదయా సతీ||58.43||

స|| భీమా పర్వతసంకాశా సా మయా నికృత హృదయా సతీ విశ్రుష్టభుజా లవణాంభసి పపాత||

||Sloka meanings||

భీమా పర్వతసంకాశా సా - 

she who resembled a mountain

మయా నికృత హృదయా సతీ - 

as I pulled her heart out.

విశ్రుష్టభుజా లవణాంభసి పపాత - 

fell down in the sea with her arms hanging down

||Sloka summary||

"Then she who resembled a mountain, fell down in the sea with her arms hanging down as I pulled her heart out." ||58.43|| 

||Sloka 58.44|| 

శృణోమి ఖగతానాం చ సిద్ధానాం చారణైః సహ|

రాక్షసీ సింహికా భీమా క్షిప్రం హనుమతా హతా||58.44||

స|| చారణైః సహ ఖగతానాం సిద్ధానాం చ భీమా రాక్షసీ సింహికా క్షిప్రం హనుమతా హతా శ్రుణోమి ||

||Sloka meanings||

చారణైః సహ ఖగతానాం సిద్ధానాం చ - 

all the Charanas , Siddhas and those residing in the skies

భీమా రాక్షసీ సింహికా క్షిప్రం -

 fierce demon Simhika in a moment

హనుమతా హతా - 

killed by Hanuman 

శ్రుణోమి -  I heard 

||Sloka summary||

"The I heard all the Charanas , Siddhas and those residing in the skies, saying that the fierce Simhika has been killed in a moment". ||58.44||

||Sloka 58.45|| 

 తాం హత్వా పునరేవాఽహం కృత్య మాత్యయికం స్మరన్|

గత్వా చాహం మహాధ్వానం పశ్యామి నగమణ్డితమ్||58.45||

దక్షిణం తీర ముదధేః లంకా యత్ర చ సా పురీ|

స|| అహం తామ్ హత్వా పునరేవ అత్యధికం కృత్యం స్మరన్ మహత్ అధ్వానం గత్వా యత్ర సాలంకాపురీ (అస్తి)  (తత్ర) ఉదధేః దక్షిణమ్ తీరం పశ్యామి||

Govindaraja Tika says- కృత్యమాత్యయికం స్మరన్| పాణాంతికం తత్ కర్మ విచిన్వన్  ఇత్యర్థః|

||Sloka meanings||

అహం తామ్ హత్వా -

 then having killed her

పునరేవ అత్యధికం కృత్యం స్మరన్ - 

thinking again of the great work done 

మహత్ అధ్వానం గత్వా - 

travelling for a long distance 

(తత్ర) ఉదధేః దక్షిణమ్ తీరం పశ్యామి - 

saw the southern shores of the sea 

యత్ర సాలంకాపురీ (అస్తి)  - 

where city of Lanka is situated 

||Sloka summary||

"Then having killed her, thinking again of the great work done , remembering the mission went ahead and saw the city of Lanka on the southern shores." ||58.45||

||Sloka 58.46|| 

అస్తం దినకరే యాతే రక్షసాం నిలయం పురమ్||58.46||

ప్రవిష్టోఽహం అవిజ్ఞాతో రక్షోభిర్భీమవిక్రమైః|

స|| దినకరే అస్తం యాతే  అహం భీమవిక్రమైః రక్షోభిః అవిజ్ఞాతః రక్షసాం నిలయం పురం ప్రవిష్టః||

Rama Tika says- రక్షోభిః అవిజ్ఞాతోఽహం పురీం లంకా ప్రవిష్టః|

||Sloka meanings||

దినకరే అస్తం యాతే  -

 after sun set 

 భీమవిక్రమైః రక్షోభిః - 

protected by the fierce Rakshasas

రక్షసాం నిలయం పురం - 

city which is abode of Rakshasas 

అహం అవిజ్ఞాతః ప్రవిష్టః - 

I entered unnoticed 

||Sloka summary||

"When the sun was setting, unnoticed,  I entered the city of Rakshasas, which was protected by the fierce Rakshasas."||58.46||

||Sloka 58.47|| 

 తత్ర ప్రవిశతశ్చాపి కల్పాన్తఘనసన్నిభా||58.47||

అట్టహాసం విముంచ్యన్తీనారీ కాఽప్యుత్థితా పురః|

స|| తత్ర ప్రవిశతః పురః కల్పాన్తఘనసన్నిభా కాపి నారీ అట్టహాసం విముంచన్తీ ఉత్థితా||

||Sloka meanings||

తత్ర ప్రవిశతః పురః- 

as  I entered the city

కల్పాన్తఘనసన్నిభా కాపి నారీ - 

a woman resembling the cloud at the time of dissolution

అట్టహాసం విముంచన్తీ ఉత్థితా - 

stood in front of me making great noises 

||Sloka summary||

"As  I entered the city  a woman resembling the cloud at the time of dissolution, stood in front of me making great noises ." ||58.47||

||Sloka 58.48|| 

జిఘాం సన్తీం తతస్తాం తు జ్వలదగ్నిశిరోరుహామ్||58.48||

సవ్యముష్టిప్రహారేణ పరాజిత్య సుభైరవామ్|

ప్రదోషకాలే ప్రవిశన్ భీతయాఽహం తయోదితః||58.49||

స|| తతః జిఘాంసన్తీం జ్వలదగ్ని శిరోరుహాం సుభైరవాం తాం సవ్యముష్టి ప్రహారేన  పరాజిత్య ప్రదోషకాలే ప్రవిశం అహం భీతయా తయా ఉదితః|| 

Tilaka Tika says- సుభైరవామ్ అతిశయేన భయంకర రూపామ్

||Sloka meanings||

తతః జిఘాంసన్తీం - 

then burning  

జ్వలదగ్ని శిరోరుహాం - 

hair like that of sacrificial fire 

సుభైరవాం - 

of frightening form, 

తాం సవ్యముష్టి ప్రహారేన పరాజిత్య- 

defeated by me with the fist of my left hand.

ప్రదోషకాలే ప్రవిశం అహం - 

entering at the time of sunset 

అహం భీతయా తయా ఉదితః -  

I was told by her who was scared  

||Sloka summary||

"Then the one with the frightening form who had  burning hair like sacrificial fire, was hit by me with the fist of my left hand and defeated. I was told by her." ||58.48,49||

||Sloka 58.50|| 

అహం లంకాపురీ వీర నిర్జితా విక్రమేణ తే|

యస్మాత్తస్మాద్విజేతాఽసి సర్వరక్షాంస్యశేషతః||58.50||

స|| వీర అహం లంకాపురీ తే విక్రమేణ నిర్జితా| తస్మాత్ సర్వరక్షాంసి అశేషతః విజేతాసి||

Rama Tika says - యస్మాత్ - తే త్వయా అహం నిర్జితా తస్మాత్ సర్వరక్షాంసి త్వం విజేతాఽసి||

||Sloka meanings||

వీర అహం లంకాపురీ -

 Oh Hero I am the city of Lanka

తే విక్రమేణ నిర్జితా - 

won over by your valor.

తస్మాత్ సర్వరక్షాంసి విజేతాసి -

 so you will defeat all Rakshasas

అశేషతః - 

no one will be spared 

||Sloka summary||

" Oh Hero I am the city of Lanka, won over by your valor. So you will win over all Rakshasas, no one will be spared".||58.50||

 ||Sloka 58.51|| 

తత్రహం సర్వరాత్రం తు విచిన్వన్ జనకాత్మజామ్|

రావణాంతః పురగతో న చాపశ్యం సుమధ్యమామ్||58.51||

స|| అహం తత్ర రావణాంతః పురః  సర్వరాత్రం జనకాత్మజాం విచిన్వన్ గతఃసుమధ్యమాం న అపశ్యం చ|| 

||Sloka meanings||

 తత్ర రావణాంతఃపురః గతః -

 went there in the inner chambers of Ravana 

అహం సర్వరాత్రం జనకాత్మజాం విచిన్వన్ గతః - 

all through the night searching for the daughter of Janka  

సుమధ్యమాం న అపశ్యం చ - 

could not see the one with slender waist 

||Sloka summary||

'Then through the night  I went through the inner chambers of Ravana in search of the daughter of Janaka, but could not see the one  with beautiful waist. ||58.51||

||Sloka 58.52|| 

తతస్సీతా మపశ్యంస్తు రావణస్య నివేశనే|

శోకసాగరమాసాద్య న పార ముపలక్షయే||58.52||

స|| తతః రావణస్య నివేశనే సీతాం అపశ్యం శోకసాగరం ఆసాద్య  పారం న ఉపలక్షయే||

||Sloka meanings||

తతః రావణస్య నివేశనే -

 then in the Ravana's palace 

సీతాం అపశ్యం -

 not finding Sita

శోకసాగరం ఆసాద్య -

 having fallen into a sea of sorrow 

పారం న ఉపలక్షయే - 

could not reach the other shore

||Sloka summary||

"Then not having found Sita, I could not reach the other shore of the sea of sorrows". ||58.52||

||Sloka 58.53|| 

శోచతా చ మయాదృష్టం ప్రాకారేణ సమావృతమ్|

కాంచనేన వికృష్టేన గృహోపవనముత్తమమ్||58.53||

స|| శోచతా మయా  కాంచనేన వికృష్టేన   ప్రాకారేణ సమావృతం ఉత్తమం గృహోపవనం దృష్టం||

||Sloka meanings||

శోచతా మయా - 

thus when I was worried 

కాంచనేన వికృష్టేన ప్రాకారేణ సమావృతం - 

a long golden wall surrounding a

ఉత్తమం గృహోపవనం దృష్టం - 

very beautiful and splendid garden was seen

||Sloka summary||

"Thus when I was worried,  a long golden wall surrounding a very beautiful and splendid garden was seen".||58.53||

||Sloka 58.54|| 

సప్రాకార మవప్లుత్య పశ్యామి బహుపాదపమ్|

అశోకవనికామధ్యే శింశుపాపాదపోమహాన్||58.54||

తమారుహ్య చ పశ్యామి కాంచనం కదళీవనమ్|

స|| స ప్రాకారం అవప్లుత్య బహుపాదపం పశ్యామి| అశోకవనికా మధ్యే మహాన్ శింశుపా పాదపః | తం ఆరుహ్య కాంచనం కదలీవనం పశ్యామి||

Rama Tika says - స దృష్టోపవనోఽహం బహవః పాదపాః యత్ సమీపే  తం ప్రాకారమవప్లుత్య అశోక వనికా మధ్యే యో మహాన్ శింశుపా పాదపః తం ఆరుహ్య కాంచన వర్ణ విశిష్ట కదలీవనం పశ్యామి అపశ్యమ్|

||Sloka meanings||

స ప్రాకారం అవప్లుత్య -

 climbing on to the boundary wall

బహుపాదపం  అశోకవనికా మధ్యే - 

in the middle of Ashoka grove  full of many trees.

మహాన్ శింశుపా పాదపః పశ్యామి - 

saw a great Simsupa tree - 

 తం ఆరుహ్య కాంచనం కదలీవనం పశ్యామి - 

climbing on the same saw a golden grove of  banana plants

||Sloka summary||

 "అ ప్రాకారము దాటి అనేక వృక్షములు కల ఆ అశోకవనిక మధ్యలో ఒక మహత్తరమైన శింశుపా వృక్షము చూచితిని. అది ఎక్కి బంగారపు కదళీ వనము చూచితిని." ||58.54||

"Climbing on to the boundary wall I see a garden full of many trees. In the center of the Ashoka grove was a Simsupa tree. Climbing on that I saw golden grove of  banana plants."||58.54||

||Sloka 58.55,56,57|| 

 అదూరే శింశుపావృక్షాత్ పశ్యామి వరవర్ణినీమ్||58.55||

శ్యామాం కమలపత్రాక్షీ ముపవాసకృశాననామ్|

తదేకవాసస్సంవీతాం రజోధ్వస్త శిరోరుహామ్||58.56||

శోకసన్తాప దీనాంగీం సీతాం భర్తృహితే స్థితామ్|

రాక్షసీభిర్విరూపాభిః క్రూరాభి రభిసంవృతామ్||58.57||

మాంసశోణిత భక్షాభిః వ్యాఘ్రీభిర్హరిణీమివ|

స||  శింశుపావృక్షాత్ అదూరాత్ వరవర్ణినీం శ్యామాం కమలపత్రాక్షీం ఉపవాసకృశాననాం తదేక వాసః సంవీతాం రజోధ్వస్త శిరోరుహాం శోకసంతాప దీనాంగీం భర్తృ హితే స్థితాం విరూపాభిః క్రూరాభిః మాంసశోణిత బక్షాభిః రాక్షసీభిః వ్యాఘ్రభీః హరిణీం ఇవ అభిసంవృతాం సీతాం పశ్యామి||

Govindaraja Tika says - శింశుపావృక్షాత్ శింశుపా వృక్షస్య | శ్యామాం యౌవనమధ్యస్థామ్ తదేకవాసః సంవీతాం యేన వాససా హృతా తేనైకవాససా సంవీతాం యద్వా తేన తత్కాల దృష్టేన పూర్వ దృష్టేన ఏకేన వాససా సంవీతామ్ వేపాన్తర నిస్స్పృహామ్ ఇత్యర్థః | మానసికత్వ కాయికత్వ భేదేన శోకసంతాపయోః భేదః||  

||Sloka meanings||

శింశుపావృక్షాత్ అదూరాత్ -

 not far from the Simsupa tree

 వరవర్ణినీం శ్యామాం - 

beautiful, dark-complexioned lady 

కమలపత్రాక్షీం ఉపవాసకృశాననాం -

 with eyes resembling a lotus and a face emaciated due to fasting

తదేక వాసః సంవీతాం - 

wearing a single cloth.

రజోధ్వస్త శిరోరుహాం - 

with hair filled with dust

శోకసంతాప దీనాంగీం -

 lost in sorrow,

భర్తృ హితే స్థితాం - 

a well-wisher of her husband

విరూపాభిః క్రూరాభిః - 

by ugly cruel Rakshasis 

మాంసశోణిత భక్షాభిః రాక్షసీభిః - 

who eat flesh soaked in blood?

వ్యాఘ్రభీః అభిసంవృతాం హరిణీం ఇవ - 

like a deer surrounded by a group of tigers

సీతాం పశ్యామి - saw Sita 

||Sloka summary||

' Not far from the Simsupa tree I saw a  beautiful, dark-complexioned lady  who had eyes resembling a lotus. With a face emaciated due to fasting, she was wearing a single cloth. Her hair was filled with dust. She was lost in sorrow, and is a well-wisher of her husband. Surrounded by ugly cruel Rakshasis who eat flesh soaked in blood , she was like a deer surrounded by a group of tigers.' .||58.55,56,57||

||Sloka 58.58|| 

 సా మయా రాక్షసీ మధ్యే తర్జ్యమానా ముహుర్ముహుః||58.58||

ఏకవేణీధరా దీనా భర్తృచిన్తాపరాయణా|

భూమిశయ్యా వివర్ణాంగీ పద్మినీవ హిమాగమే||58.59||

రావణాత్ వినివృతార్థా మర్తవ్యకృతనిశ్చయా|

కథంచిన్ మృగశాబాక్షీ తూర్ణమాసాదితా మయా||58.60||

స|| ముముర్ముహుః తర్జ్యమానా ఏకవేణీ ధరా దీనా భర్తృ చిన్తాపరాయణా భూమిశయ్యా వివర్ణాంగీ హిమాగమే పద్మినీమ్ ఇవ రావణాత్  వినివృతార్థం మర్తవ్య కృతనిశ్చయా  సా మయా రాక్షసీ మధ్యే అసాదితా మృగశాబాక్షీ మయా కథం చిత్ తూర్ణం ఆసాదితా||

||Sloka meanings||

ముముర్ముహుః తర్జ్యమానా - 

every moment being threatened

ఏకవేణీ ధరా దీనా - 

wearing a single braid

భర్తృ చిన్తాపరాయణా - 

thinking only about her husband

భూమిశయ్యా - 

lying down on the ground.

వివర్ణాంగీ హిమాగమే పద్మినీమ్ ఇవ -

pale , like a lotus at the onset of winter,

రావణాత్  వినివృతార్థం - 

not knowing how to escape Ravana

మర్తవ్య కృతనిశ్చయా - 

set on giving up life.

రాక్షసీ మధ్యే మృగశాబాక్షీ - 

in the middle of the Rakshasa women,  

సా మయా కథంచిత్ తూర్ణం ఆసాదితా - 

she was somehow quickly seen by me

||Sloka summary||

"She was every moment being threatened, wearing a single braid, looking piteous , thinking only about her husband , lying down on the ground.  Pale , like a lotus at the onset of winter, not knowing how to escape Ravana, she was set on giving up life. Seated in the middle of the Rakshasa women, with eyes like that of a deer, she was somehow quickly seen by me".||58.58,59,60||

||Sloka 58.61|| 

తాం దృష్ట్వా తాదృశీం నారీం రామపత్నీం యశస్వినీమ్|

తత్రైవ శింశుపావృక్షే పశ్యన్నహమవస్థితః||58.61||

సా|| అహం తాదృశీమ్ నారీం యశస్వినీమ్ తాం రామపత్నీం దృష్ట్వా తత్ర శింశుపా వృక్షే అవస్థితః||

||Sloka meanings||

తాదృశీమ్ నారీం యశస్వినీమ్ -

 such  renowned woman,

తాం రామపత్నీం దృష్ట్వా- 

seeing the wife of Rama 

అహం తత్ర శింశుపా వృక్షే అవస్థితః-

 I remained on the Simsupa tree.

||Sloka summary||

 "Seeing the renowned woman, the wife of Rama, I remained on the Simsupa tree." ||58.61||

||Sloka 58.62|| 

 తతో హలహలాశబ్దం కాఞ్చీనూపురమిశ్రితమ్|

శ్రుణోమ్యధిక గమ్భీరం రావణస్య నివేశనే||58.62||

స|| తతః రావణస్య నివేశనే కాచినూపుర మిశ్రితం అధిక గంభీరం హలహలాశబ్దం శృణోమి ||

||Sloka meanings||.

తతః రావణస్య నివేశనే -

 then from the Ravana's harem

కాచినూపుర మిశ్రితం - 

mixed with sounds of jingling golden anklets.

అధిక గంభీరం హలహలాశబ్దం శృణోమి -

 I heard a loud noise

||Sloka summary||

"Then I heard a loud noise from the Ravana's harem mixed with sounds of jingling golden anklets." ||58.62|| 

||Sloka 58.63|| 

తతోఽహం పరమోద్విగ్నః స్వం రూపం ప్రతిసంహరన్|

అహం తు శింశుపావృక్షే పక్షీవ గహనే స్థితః||58.63||

స|| తతః అహం పరమోద్విగ్నః స్వం రూపం ప్రత్యసంహరన్ అహం తు గహనే శింశుపావృక్షే పక్షీవ స్థితః||

Rama Tika says - ప్రత్యసంహరన్ సూక్ష్మం అకరవమ్|

||Sloka meanings||

తతః అహం పరమోద్విగ్నః - 

then very scared 

స్వం రూపం ప్రత్యసంహరన్ - 

I contracted my form

అహం తు గహనే శింశుపావృక్షే - 

remained on the Simsupa tree.

పక్షీవ స్థితః - 

 like a bird 

||Sloka summary||

"Then very scared I contracted my form and  remained  like a bird  on the Simsupa tree." ||58.63|| 

||Sloka 58.64|| 

తతో రావణ దారాశ్చ రావణశ్చ మహాబలః|

తం దేశం సమనుప్రాప్తా యత్ర సీతాఽభవత్ స్థితా||58.64||

స|| తతః మహాబలః రావణః రావణశ్చ దారాః చ  యత్ర సీతా  స్థితా అభవత్ తం దేశం సమనుప్రాప్తాః||

||Sloka meanings||.

తతః మహాబలః రావణః - 

then the mighty Ravana 

రావణశ్చ దారాః చ  -

 Ravana's wives too  

యత్ర సీతా  స్థితా అభవత్ - 

where Sita is seated. 

తం దేశం సమనుప్రాప్తాః -

 came to the place

||Sloka summary||

" Then the mighty Ravana along with his wives came to the place where Sita is seated. ||58.64||

||Sloka 58.65|| 

  తం దృష్ట్వాఽథ వరారోహా సీతా రక్షోగణేశ్వరమ్|

సంకుచ్యోరూస్తనౌ పీనౌ బాహూభ్యాం పరిరభ్య చ||58.65||

స|| అథ వరారోహా సీతా రక్షోగణేశ్వరం తం దృష్ట్వా ఊరు బాహుభ్యాం  సంకుచ్య పీనౌ స్తనౌ పరిరభ్యచ ||

||Sloka meanings||

అథ వరారోహా సీతా -

 then the best among women

రక్షోగణేశ్వరం తం దృష్ట్వా - 

seeing the lord of the Rakshasas

ఊరు బాహుభ్యాం సంకుచ్య - 

pulled in her thighs and shoulders 

పీనౌ స్తనౌ పరిరభ్యచ - 

covered her plump breasts

||Sloka summary||

"The then best among women seeing the lord of the Rakshasas, covered her plump breasts with her shoulders and thighs". ||58.65||

||Sloka 58.66|| 

విత్రస్తాం పరమోద్విగ్నాం వీక్షమాణాం తతస్తతః|

త్రాణాం కించిదపశ్యన్తీం వేపమానాం తపస్వినీమ్||58.66||

స|| విత్రస్తామ్ పరమోద్విగ్నాం తతః తతః వీక్షమానాం కించిత్ త్రాణాం అపశ్యన్తీం వేపమానాం తపస్వినీం ||

Rama Tika says 

 - కంచిత్ త్రాణాం త్రాణకారకమ్ అపశ్యన్తీం అతయేవ  విత్రస్తామ్ అతయేవ పరమోద్విగ్నాం అతయేవ ఇతః తతః వీక్ష్య మాణాం  తాం సీతాం రావణః ఉవాచ | 

||Sloka meanings||

విత్రస్తామ్ పరమోద్విగ్నాం -

 full of fear and was very much worried 

తతః తతః వీక్షమానాం -

 looking here and there 

కించిత్ త్రాణాం అపశ్యన్తీం  - 

not seeing anybody who can protect her 

వేపమానాం తపస్వినీం - 

trembling and who is ever meditating 

||Sloka summary||

"Sita who was full of fear and was very much worried , who is looking here and there, who is ever meditating, who is in sorrow. ||58.66||

||Sloka 58.67|| 

తామువాచ దశగ్రీవః సీతాం పరమదుఃఖితా|

అవాక్ఛిరాః ప్రపతితో బహుమన్యస్వ మామితి||58.67||

స|| పరమదుఃఖితాం తాం సీతాం దశగ్రీవః అవాక్చిరాః ప్రతీతం మామ్ బహుమన్యస్వ ఇతి ఉవాచ|| 

Govindaraja Tika says - అవాక్శిరాః అవనత మూర్ధా ప్రపతితః భూమావితి శేషః|

Rama Tika says - అవాక్శిరాః సన్ ప్రయతితో దశగ్రీవం మాం బహు అధిక సేవాకర్తృత్వేన అధికం మన్యస్వ| 

||Sloka meanings||.

పరమదుఃఖితాం తాం సీతాం - 

to Sita who  was trembling with fear

దశగ్రీవః అవాక్చిరాః ప్రతీతం - 

Ravana with his head bent down 

ప్రతీతం మామ్- trust me 

బహుమన్యస్వ ఇతి ఉవాచ-

 respect me he said .

||Sloka summary||

Sita who  was trembling with fear  was addressed by Ravana who bent his head down and said "Trust me and respect me." 

||Sloka 58.68|| 

యదిచేత్త్వం తు దర్పానామాం నాభినన్దసి గర్వితే|

ద్వౌమాసానన్తరం సీతే పాస్యామి రుధిరం తవ||58.68||

స|| గర్వితే సీతే త్వం దర్పాత్ మమ న అభినన్దసి యది చేత్ ద్వౌ మాసౌ తవ రుధిర పశ్యామి||

||Sloka meanings||

గర్వితే సీతే - o proud Sita

త్వం దర్పాత్ మమ -

 in your pride

మమ న అభినన్దసి యది చేత్ - 

if you do not respect me

ద్వౌ మాసౌ తవ రుధిర పశ్యామి-

 in two months I will see your blood

||Sloka summary||

"Oh Proud Sita ! In your pride if you do not respect me in two months I will see your blood ".||58.68||

||Sloka 58.69|| 

  ఏతత్చ్రుత్వా వచస్తస్య రావణస్య దురాత్మనః|

ఉవాచ పరమకృద్ధా సీతా వచనముత్తమమ్||58.69||

సా|| దురాత్మనః తస్య రావణస్య వచః శ్రుత్వా పరమకృద్ధా సీతా ఉత్తమం వచనం ఉవాచ||

||Sloka meanings||

దురాత్మనః తస్య రావణస్య వచః శ్రుత్వా - 

hearing those words of the evil minded Ravana 

పరమకృద్ధా సీతా -

Sita who was very angry

ఉత్తమం వచనం ఉవాచ- 

spoke these excellent words

||Sloka summary||

"Hearing those words of the evil minded Ravana, Sita was very angry and spoke these excellent words."||58.69||

||Sloka 58.70|| 

రాక్షసాధమ రామస్య భార్యామమిత తేజసః|

ఇక్ష్వాకుకులనాథస్య స్నుషాం దశరథస్య చ||58.70||

అవాచ్యం వదతో జిహ్వా కథం న పతితా తవ|

స|| రాక్షసాధమ అమిత తేజసః రామస్య భార్యాం ఇక్ష్వాకుకుల నాథస్య దశరథస్య స్నుషాం చ అవాచ్యం వదతః తవ జిహ్వా కథం న పతితా||

||Sloka meanings||

రాక్షసాధమ - 

O worst among Rakshasas

అమిత తేజసః రామస్య భార్యాం - 

to the wife of highly valorous Rama

ఇక్ష్వాకుకుల నాథస్య దశరథస్య స్నుషాం చ - 

the daughter in law of Dasaratha , the leader of Ikshvaku race,

అవాచ్యం వదతః - 

speaking words that shall not be spoken

తవ జిహ్వా కథం న పతితా - 

how is it that your tongue has not fallen down?

||Sloka summary||

"Oh Worst among Rakshasas! speaking words that shall not be spoken to the wife of highly valorous Rama, the daughter in law of Dasaratha , the leader of Ikshvaku race, how is it that your tongue has not fallen down." ||58.70||

||Sloka 58.71|| 

కించిద్వీర్యం తవానార్యం యో మాం భర్తురసన్నిధౌ||58.71||

అపహృత్యాఽఽగతః పాప తేనాఽదృష్టో మహాత్మనా|

స|| న ఆర్య పాప యః భర్తుః అసన్నిధౌ మామ్ అపహృత్య మహాత్మనా తేన అదృష్టః ఆగతః తవ వీర్యం కించిత్||

||Sloka meanings||

న ఆర్య పాప - o ignoble sinner

యః భర్తుః అసన్నిధౌ మామ్ అపహృత్య - 

abducting me when my husband is not nearby,

మహాత్మనా తేన అదృష్టః ఆగతః - 

coming unseen by the great one

తవ వీర్యం కించిత్- what is your courage ?

||Sloka summary||

" Oh Ignoble sinner ! Abducting me when my husband is not near, coming unseen by the great one, you have no courage." ||58.71||

||Sloka 58.72|| 

న త్వం రామస్య సదృశో దాస్యేఽప్యస్య న యుజ్యసే||58.72||

యజ్ఞీయః సత్యవాదీ చ రణశ్లాఘీ చ రాఘవః|

స|| త్వం రామస్య సదృశః  న | అస్య దాస్యే అపి న యుజ్యసే |రాఘవః యజ్ఞీయః | సత్యవాదీ| రణశ్లాఘీ చ||

||Sloka meanings||

త్వం రామస్య సదృశః న - 

you are not equal to Rama.

అస్య దాస్యే అపి న యుజ్యసే -

 you cannot be even his servant

రాఘవః యజ్ఞీయః - 

Rama is a performer of Yagnyas

సత్యవాదీ రణశ్లాఘీ చ - 

he is truthful and valiant in war"

||Sloka summary||

"You are not equal to Rama. You cannot be even his servant . Rama is a performer of Yagnyas. He is truthful  and valiant in war".||58.72||

||Sloka 58.73|| 

 జానక్యా పరుషం వాక్యమేవ ముక్తో దశాననః||58.73||

జజ్వాల సహసా కోపా చ్చితాస్థ ఇవపావకః|

స|| జానక్యాః ఏవం పరుషం వాక్యం ఉక్తః దశాననః సహసా చితాస్థః పావకః ఇవ కోపాత్ జజ్వాల||  

||Sloka meanings||

జానక్యాః ఏవం పరుషం వాక్యం ఉక్తః - 

having been told in such harsh words by Janaki 

దశాననః సహసా - 

the ten-headed one immediately

చితాస్థః పావకః ఇవ కోపాత్ జజ్వాల- 

blazed up in anger like the funeral fire

||Sloka summary||

"Hearing those harsh words of Janaki, the ten-headed one immediately blazed up in anger like the funeral fire." ||58.73||

||Sloka 58.74|| 

వివృత్య నయనే క్రూరే ముష్టిముద్యమ దక్షిణమ్||58.74||

మైథిలీం హన్తుమారబ్దః స్త్రీభిర్హాహాకృతం తదా|

స|| కౄరే నయనే వివృత్య దక్షిణం ముష్టిం ఉద్యమ్య మైథిలీం హన్తుం ఆరబ్ధః తదా స్త్రీభిః హాహాకృతం||

||Sloka meanings||

కౄరే నయనే వివృత్య - 

raising his eyebrows

దక్షిణం ముష్టిం ఉద్యమ్య - 

lifting his right fist 

మైథిలీం హన్తుం ఆరబ్ధః - 

as he got ready to strike at Maithili

తదా స్త్రీభిః హాహాకృతం - 

then ladies raised their voice

||Sloka summary||

"Raising his eyebrows, lifting his right fist he got ready to strike at Maithili. Then the ladies raised their voice.||58.74||

||Sloka 58.75|| 

స్త్రీణాం మధ్యాత్ సముత్పత్య తస్య భార్యా దురాత్మనః||58.75||

వరా మండోదరీ నామ తయా చ ప్రతిషేదితః |

స|| దురాత్మనః తస్య భార్యా మండోదరీ నామ వరా స్త్రీణాం మధ్యాత్ సముత్పత్య తయా సః ప్రతిషేధితః||

Rama Tika says - స్త్రీణాం ఇతి| తస్య రావణస్య మన్దోదరీ నామ యా వరా భార్యా స్త్రీణాం మధ్యాత్ సముత్పత్య స రావణః మధురాం వానీం ఉక్తః అతఏవ ప్రతిషేధితః|

||Sloka meanings||

దురాత్మనః తస్య భార్యా - 

wife of evil minded one

మండోదరీ నామ - by name Mandodari

వరస్త్రీణాం మధ్యాత్ సముత్పత్య - 

getting up  from among the best of women

తయా ప్రతిషేధితః - 

prevented him

||Sloka summary||

"The wife of evil minded one, a noble one  by name Mandodari  getting up  from among the women prevented him." ||58.75|| 

She prevented him with sweet words is the theme.

In Sarga one, the name of Dhyanamalini was mentioned , here it is Mandodari. It could be that Dhanyamalini may be another name of Mandodari is the comment in Tilaka Tika

||Sloka 58.76|| 

ఉక్తశ్చ మధురాం వాణీం తయా స మదనార్దితః||58.76||

సీతాయా తవ కిం కా ర్యం మహేన్ద్రసమవిక్రమః|

స|| మదనార్దితః సః తయా మధురాం వాణీం ఉక్తశ్చ | మహేన్ద్రసమవిక్రమః సీతయా తవ కింకార్యం ||

||Sloka meanings||

మదనార్దితః సః - 

to him who was tormented by God of love. 

తయా మధురాం వాణీం ఉక్తశ్చ - 

sweet words were spoken by her 

మహేన్ద్రసమవిక్రమః - 

being equal to Mahendra in Valor 

సీతయా తవ కింకార్యం- 

what is your desire with Sita?

||Sloka summary||

"She spoke sweet words to him who was tormented by god of love. " Oh Being equal to Mahendra in Valor ! What is your desire with Sita.”? 

||Sloka 58.77|| 

దేవగన్ధర్వకన్యాభిః యక్షకన్యాభి రేవ చ||58.77||

సార్థం ప్రభో రమస్వేహ సీతయా కిం కరిష్యసి|

స|| ప్రభో దేవగన్ధర్వకన్యాభిః యక్షకన్యాభిరేవ చ సార్ధం ఇహ రమస్వ| సీతయా కిం కరిష్యసి||

||Sloka meanings||

ప్రభో - oh lord 

దేవగన్ధర్వకన్యాభిః - 

with Deva Gandharva women

యక్షకన్యాభిరేవ చ -

 with Yaksha women too 

సార్ధం ఇహ రమస్వ-

 meaningfully you may enjoy here

సీతయా కిం కరిష్యసి - 

Why do you need Sita?

||Sloka summary||

"ఓ ప్రభో దేవ గంధర్వ కన్యలతో యక్షకన్యలతో యధేచ్ఛగా రమించుము. సీతతో ఏమి చేస్తావు?"||58.77||

"Oh Lord you can enjoy with Deva Gandharva Yaksha women. Why do you need Sita?".||58.77||

||Sloka 58.78|| 

 తతస్తాభిః సమేతాభిర్నారీభిః స మహాబలః||58.78||

ప్రసాద్య సహసా నీతో భవనం స్వం నిశాచరః|

స|| తత్ః మహాబలః సః నిశాచరః సమేతాభిః తాభిః నారీభిః ప్రసాద్య సహసా స్వం భవనం నీతః||

||Sloka meanings||

తత్ః మహాబలః సః నిశాచరః - 

then that mighty night being

సమేతాభిః తాభిః నారీభిః ప్రసాద్య - 

won over by all the women gathered

సహసా స్వం భవనం నీతః-  

taken back to his palace quickly 

||Sloka summary||

Then that mighty night being quickly won over by all the women gathered , was taken back to his palace. 

||Sloka 58.79|| 

యాతే తస్మిన్ దశగ్రీవే రాక్షస్యో వికృతాననః||58.79||

సీతాం నిర్భర్త్సయామాసుః వాక్యైః క్రూరైః సుదారుణైః|

స|| తస్మిన్ దశగ్రీవే యాతే వికృతాననః రాక్షస్యః కౄరైః సుదారుణైః వాక్యైః సీతాం నిర్భర్త్సయామాసుః||

||Sloka meanings||

తస్మిన్ దశగ్రీవే యాతే -

 when the ten-headed one went

వికృతాననః రాక్షస్యః - 

the ugly faced Rakshasis

కౄరైః సుదారుణైః వాక్యైః - 

with cruel and frightening words 

సీతాం నిర్భర్త్సయామాసుః- 

started threatening Sita

||Sloka summary||

'When the ten-headed one went , the ugly faced Rakshasis , started threatening Sita with frightful words'.

||Sloka 58.80|| 

తృణవద్భాషితం తాసాం గణయామాస జానకీ||58.80||

గర్జితం చ తదా తాసాం సీతాం ప్రాప్య నిరర్థకమ్|

స||జానకీ తాసాం భాషితం తృణవత్ గణయామాస| తదా తాసాం గర్జితాం సీతాం ప్రాప్య నిరర్థకం||

Rama Tika says- తాసాం రాక్షసీనాం భాషితం జానకీ తృణవత్ గణయామాస  అత ఏవ తాసాం గర్జితం సీతాం ప్రాప్య నిరర్థకం అభవత్ ఇతి శేషః|

||Sloka meanings||

తాసాం భాషితం - 

their words 

జానకీ తృణవత్ గణయామాస - 

Janaki considered them as worthless as a blade of grass 

తదా తాసాం గర్జితాం ప్రాప్య - 

their frightening threats too

సీతాం నిరర్థకం- 

no effect on Sita

||Sloka summary||

"Janaki considered their words as worthless as a blade of grass, their frightening threats were of no use." ||58.80||

||Sloka 58.81|| 

వృథాగర్జిత నిశ్చేష్టా రాక్షస్యః పిశితాశనాః||58.81||

రావణాయ శశంసుస్తాః సీతాఽధ్యవసితం మహత్|

స||పిశితాశనాః తాః రాక్షస్యః వృధాగర్జితనిశ్చేష్టాః మహత్ తత్ సీతాద్యవసితమ్ రావణాయ శశంసుః||

Govindaraja Tika says - వృధాగర్జితనిశ్చేష్టాః వృథా గర్జితేన  నిర్వ్యాపారాః|

||Sloka meanings||

పిశితాశనాః తాః రాక్షస్యః - 

the flesh eating Rakshasis 

వృధాగర్జితనిశ్చేష్టాః - 

with their threats being useless,

మహత్ తత్ సీతాద్యవసితమ్ - 

about the great determination of Sita

రావణాయ శశంసుః- 

reported to Ravana

||Sloka summary||

"The flesh eating Rakshasis with their threats being useless, reported to Ravana about the great determination of Sita." ||58.81||

||Sloka 58.82|| 

తతస్తాః సహితా సర్వా నిహితాశా నిరుద్యమాః||58.82||

పరిక్షిప్య సమన్తాత్ తాం నిద్రావశముపాగతాః|

స||తతః సర్వాః సహితాః నిహత ఆశాః నిరుద్యమాః తాం సమన్తాత్ నిద్రావసమ్ ఉపాగతాః||

రామ టీకాలో - విహతాశాః రావణానుకూల్యం అస్మాభిరవశ్యం  సంపాద్యం ఇతి తాసాం ఆశా, అత ఏవ తత్ విషయే నిరుద్యమాః|

||Sloka meanings||

తతః సర్వాః సహితాః - 

then all of them

నిహత ఆశాః నిరుద్యమాః- 

having given up the hopes

తాం సమన్తాత్ -

all of them together

నిద్రావశమ్ ఉపాగతాః - 

fell asleep

||Sloka summary||

"Then all of them , having given up the hopes, having given up the efforts too, fell asleep."||58.82||

||Sloka 58.83|| 

  తాసుచైవ ప్రసుప్తాసు సీతా భర్తృహితే రతా||58.83||

విలప్య కరుణం దీనా ప్రశుశోచ సుదుఃఖితా|

స|| తాసు ప్రసుప్తాసు భర్తృహితే రతా సీతా దీనా కరుణం విలప్య సుదుఃఖితా ప్రశుశోచ||

||Sloka meanings||

తాసు ప్రసుప్తాసు - 

while they were sleeping

భర్తృహితే రతా సీతా - 

Sita committed to the well-being of her husband,

దీనా కరుణం విలప్య - 

lamenting piteously 

సుదుఃఖితా ప్రశుశోచ- 

very sad 

||Sloka summary||

"While they were sleeping , Sita , committed to the well-being of her husband, piteous , very sad, lamented." ||58.83||

||Sloka 58.84,85|| 

తాసాం మధ్యాత్ సముత్థాయ త్రిజటా వాక్యమబ్రవీత్||58.84||

ఆత్మానం ఖాదత క్షిప్రం న సీతా వినశిష్యతి|

జనకస్యాత్మజా సాధ్వీ స్నుషా దశరథస్య చ||58.85||

స|| తాసాం మధ్యాత్ సుముత్థాయ త్రిజటా వాక్యం అబ్రవీత్| క్షిప్రం ఆత్మానం ఖాదత ||జనకస్య ఆత్మజా సాధ్వీ దశరథస్య స్నుషా సీతా న వినశిష్యతి||

Rama Tika says - త్రిజటా అబ్రవీత్ - ఆత్మానం ఖాదత జనకస్యాత్మజాం న ఖాదత ఏతేన సీతాయాః  వినాశ అభావః రాక్షసీనాం ఆసన్న వినాశశ్చ సూచితః|

||Sloka meanings||

తాసాం మధ్యాత్ సుముత్థాయ - 

getting up from among them

త్రిజటా వాక్యం అబ్రవీత్ - 

Trijata spoke these words

క్షిప్రం ఆత్మానం ఖాదత - 

you eat yourselves.

జనకస్య ఆత్మజా సాధ్వీ - 

the pious daughter of Janaka

దశరథస్య స్నుషా సీతా - 

daughter -in- law of Dasaratha

న వినశిష్యతి - 

will not be destroyed

||Sloka summary||

"From among them Trijata woke up and spoke these words. " You eat yourselves.  the daughter of Janaka and the daughter " in law of Dasaratha will not be destroyed." ||58.84,85||

||Sloka 58.86|| 

స్వప్నో హ్యద్య మయా దృష్టో దారుణో రోమహర్షణః|

రక్షసాం చ వినాశాయ భర్తురస్యా జయాయ చ||58.86||

స|| అద్య మయా దారుణః రోహహర్షణః స్వప్నః దృష్టా| అస్య భర్తుః జయాయ రక్షసాం వినాశాయ చ|| 

||Sloka meanings||

అద్య మయా దృష్టా దారుణః - 

today I saw a horrible

రోహహర్షణః స్వప్నః  -

 hair raising dream

అస్య భర్తుః జయాయ -

 victory of her husband 

రక్షసాం వినాశాయ చ -

 destruction of Rakshasas too (is foreseen)

||Sloka summary||

"Today I saw a horrible hair-raising dream. The victory of her husband and the destruction of Rakshasas is foreseen."||58.86||

||Sloka 58.87|| 

అలమస్మాత్ పరిత్రాతుం రాఘవాద్రాక్షసీగణం|

అభిచాయామ వైదేహీ మే తద్ది మమరోచతే||58.87||

స|| అస్మాత్ రాఘవాత్ రాక్షసీగణం పరిత్రాతుం అలం వైదేహీం అభియాచామ | ఏతత్ మమ రోచతే హి||

||Sloka meanings||

రాఘవాత్ - from Raghava 

అస్మాత్  రాక్షసీగణం పరిత్రాతుం - 

to protect the legions of Rakshasas 

అలం వైదేహీం అభియాచామ -

 plead with Vaidehi only.

ఏతత్ మమ రోచతే హి- 

that indeed is appropriate I think

||Sloka summary||

"To protect us from Raghava  we should  plead with Vaidehi only. That indeed is appropriate I think".||58.87||

||Sloka 58.88|| 

 యస్యా హ్యేనం విధః స్వప్నో దుఃఖితాయాః ప్రదృశ్యతే|

సా దుఃఖైర్వివిధైర్ముక్తా సుఖమాప్నొత్యనుత్తమమ్||58.88||

స|| యస్యాః దుఃఖితాయాః ఏవం విధః స్వప్నః ప్రదృశ్యతే సా వివిధైః దుఃఖైః విముక్తా అనుత్తమం సుఖం ఆప్నోతి | 

||Sloka meanings||.

యస్యాః దుఃఖితాయాః -

 whoever in a sorrowful state

ఏవం విధః స్వప్నః ప్రదృశ్యతే -

 sees such a dream 

సా వివిధైః దుఃఖైః విముక్తా - 

will be relieved of all sorrows  

అనుత్తమం సుఖం ఆప్నోతి - 

also experience happiness.

||Sloka summary||

"Whoever in a sorrowful state sees such a dream will be relieved of all sorrows and will also experience happiness."||58.88|| 

||Sloka 58.89|| 

ప్రణిపాతా ప్రసన్నా హి మైథిలీ జనకాత్మజా|

తతస్సా హ్రీమతీ బాలా భర్తుర్విజయహర్షితా||58.89||

అవోచత్ యది తత్ తథ్యం భవేయం శరణం హి వః|

స|| జనకాత్మజా మైథిలీ ప్రణిపాత ప్రసన్నా హి||తతః సా హ్రీమతీ బాలా సా భర్తుః విజయహర్షితా అవోచత్| తత్ తథ్యం యది వః శరణం భవేయం||

||Sloka meanings||

జనకాత్మజా మైథిలీ ప్రణిపాత -  

Janaka's daughter, Sita being propiated 

ప్రసన్నా హి - will be pleased 

తతః సా హ్రీమతీ బాలా - 

then that bashful young lady

సా భర్తుః విజయహర్షితా అవోచత్ - 

delighted to hear about her husband's victory spoke.

తత్ తథ్యం యది వః శరణం భవేయం - 

if that is true I shall protect you

||Sloka summary||

. The Janaka's daughter, Sita, will bless us with protection. Then that bashful young lady delighted to hear about her husband's victory spoke. "If that is true I shall protect you".||58.89||

||Sloka 58.90|| 

  తాం చాహం తాదృశీం దృష్ట్వా సీతాయా దారుణాం దశామ్||58.90||

చిన్తయామాస విక్రాన్తో న చ మే నిర్వృతం మనః|

స|| అహం  సీతాయాః తాదృశీం తామ్ దశాం దృష్ట్వా చిన్తయామాస| విక్రాన్తఃమేమనః న నిర్వృతమ్||

||Sloka meanings||

 సీతాయాః తాదృశీం దశాం దృష్ట్వా- 

seeing that state of Sita

 అహం చిన్తయామాస - 

I started thinking

విక్రాన్తః మేమనః న నిర్వృతమ్ -

 though heroic my mind was not at peace.

||Sloka summary||

"Seeing that state of Sita , I started thinking. Though heroic my mind was not at peace " ||58.90||

||Sloka 58.91|| 

సంభాషణార్థం చ మయా జానక్యాశ్చిన్తితో విధిః||58.91||

ఇక్ష్వాకూణాం హి వంశస్తు తతో మమ పురస్కృతః|

స|| మయా జానక్యాః సంభాషణార్థం విధి చిన్తితః తతః ఇక్ష్వాకూణాం వంశస్తు మమ పురస్కృతః||

Rama Tika says  - జానక్యాః సంభాషణార్థే విధిరూపాయో మయా చిన్తితః  అత ఏవ పుర్స్కృతః సర్వైః అగ్రే ఉక్తః ఇక్ష్వాకుకులవంశః మమ మయా స్తుతః|| 

||Sloka meanings||

మయా జానక్యాః సంభాషణార్థం -

 to start the conversation with Sita

 విధి చిన్తితః - thought of a way 

తతః ఇక్ష్వాకూణాం వంశస్తు - 

then the race of Ikshwakus 

మమ పురస్కృతః- I praised 

||Sloka summary||

"To start the conversation with Sita I thought of a way  of praising the Ikshvaku race".||58.91||

||Sloka 58.92|| 

 శ్రుత్వా తు గదితాం వాచం రాజర్షి గణపూజితామ్||58.92||

ప్రత్యభాషత మాం దేవీభాష్పైః పిహితలోచనా|

స|| దేవీ రాజర్షిగణపూజితామ్ గదితాం వాచం శ్రుత్వా పిహితలోచనః మామ్ ప్రత్యభాషత|| 

||Sloka meanings||

రాజర్షిగణపూజితామ్ -  

in praise of the royal seers

గదితాం వాచం శ్రుత్వా - 

hearing the words spoken by me

దేవీ  పిహితలోచనః మామ్ ప్రత్యభాషత- 

with tears in her eyes, divine lady she spoke to me.

||Sloka summary||

"The divine lady too hearing those words spoken by me in praise of the royal seers, with tears in her eyes, she spoke to me." ||58.92||

||Sloka 58.93|| 

కస్త్వం కేన కథం చేహ ప్రాప్తో వానరపుంగవ||58.93||

కాచ రామేణ తే ప్రీతిః తన్మే శంసితుమర్హసి|

స||వానరపుంగవ త్వం కః | కేన కథం ఇహ ప్రాప్తః| తే రామేణ ప్రీతిః కా | తత్ శంసితుం అర్హసి||

||Sloka meanings||

వానరపుంగవ త్వం కః -

 o foremost of Vanaras who are you

కేన కథం ఇహ ప్రాప్తః -

 why and how you have come here.

తే రామేణ ప్రీతిః కా -

 how did you become friends with Rama?

తత్ శంసితుం అర్హసి- 

that you deserve to tell me

||Sloka summary||

"Oh Foremost of Vanaras ! Who are you? Why and how you have come here. How did you become friends with Rama?  That you deserve to tell me".||58.93||

||Sloka 58.94,95|| 

తస్యాస్తద్వచనం శ్రుత్వా హ్యహ మప్యబ్రువం వచః||58.94||

దేవి రామస్య భర్తుస్తే సహాయో భీమవిక్రమః|

సుగ్రీవో నామ విక్రాన్తో వానరేన్ద్రో మహాబలః||58.95||

స|| తస్యాః తత్ వచనం శ్రుత్వా అహం అపి వచః అబ్రువన్|| దేవి భర్తుః సహాయః మహాబలః భీమవిక్రమః సుగ్రీవో నామ విక్రాన్తః వానరేంద్రః | 

||Sloka meanings||

తస్యాః తత్ వచనం శ్రుత్వా -

then hearing those words

అహం అపి వచః అబ్రువన్ - 

I also spoke in reply

దేవి భర్తుః సహాయః మహాబలః - 

oh queen your husband’s helper and powerful 

భీమవిక్రమః సుగ్రీవో నామ - 

fierce warrior by name Sugriva 

విక్రాన్తః వానరేంద్రః - 

valorous  king of Vanaras 

||Sloka summary||

"Hearing those words I also spoke in reply. "Oh Queen ! Sugriva the warrior of fierce valor and King of Vanaras developed friendship with your husband."||58.94,95||

||Sloka 58.96|| 

తస్యమాం విద్ధి భృత్యం త్వం హనుమన్త మిహాఽఽగతమ్|

భర్త్రాఽహం ప్రేషితః తుభ్యం రామేణాఽక్లిష్టకర్మణః||58.96||

స|| ఇహ ఆగతం మామ్ తస్య భృత్యం త్వం విద్ధి| అహం భర్త్రా అక్లిష్టకర్మణా రామేణ తుభ్యం ప్రేషితః||

||Sloka meanings||

ఇహ ఆగతం మామ్ - 

me who has come here 

తస్య భృత్యం త్వం విద్ధి - 

know me who is here as his servant

భర్త్రా అక్లిష్టకర్మణా రామేణ - 

by your husband Rama who is tireless in action

అహం  తుభ్యం ప్రేషితః- 

I have been sent for you

||Sloka summary||

"Know me who is here as his servant. I have been sent for you by your husband Rama who is tireless in action."||58.96||

||Sloka 58.97|| 

ఇదం చ పురుషవ్యాఘ్రః శ్రీమాన్ దాశరథిః స్వయమ్| 

అంగుళీయ మభిజ్ఞాన మదాత్ తుభ్యం యశస్విని||58.97||

స|| యశస్విని పురుషవ్యాఘ్రః  శ్రీమాన్ దాశరథిః స్వయం అంగుళీయం తుభ్యం అభిజ్ఞానం ఆదాత్||

||Sloka meanings||

యశస్విని పురుషవ్యాఘ్రః  శ్రీమాన్ దాశరథిః - oh glorious lady the tiger among men, the illustrious son of Dasaratha

స్వయం అంగుళీయం - 

himself gave this ring

తుభ్యం అభిజ్ఞానం ఆదాత్- 

as a token of identity for you

||Sloka summary||

"Oh Glorious lady ! The tiger among men, the Illustrious son of Dasaratha gave this ring as a token of identity".||58.97||

||Sloka 58.98|| 

తదిచ్ఛామి త్వయాఽఽజ్ఞప్తం దేవి కింకరవాణ్యహమ్|

రామలక్ష్మణయోః పార్శ్వం నయామి త్వాం కిముత్తరమ్||58.98||

స|| దేవి తత్ త్వయా ఆజ్ఞాప్తం ఇచ్ఛామి | అహం కిం కరవాణి | త్వాం రామలక్ష్మణయోః పార్శ్వం నయామి| ఉత్తరం కిం||

Tilaka Tika says - త్వయాఽఽజ్ఞప్తం త్వత్కర్తుకం ఆజ్ఞాపనమ్|

Rama Tika says - త్వయాఽఽజ్ఞప్తం తదుత్తరం కిం, కించిత్ కరవాణీత్యహం ఇఛ్ఛామి

||Sloka meanings||

దేవి తత్ త్వయా ఆజ్ఞాప్తం ఇచ్ఛామి - 

o Devi I am ready to be ordered by you

అహం కిం కరవాణి - What should I do 

త్వాం రామలక్ష్మణయోః పార్శ్వం నయామి - 

I can take you to be by the side of Rama and Lakshmana

ఉత్తరం కిం- what do you say

||Sloka summary||

"Of Devi I am ready to be ordered by you. What should I do? I can take you to be by the side of Rama and Lakshmana. What do you say?" ||58.98||. 

||Sloka 58.99|| 

ఏతత్ శ్రుత్వా విదిత్వా చ సీతా జనకనన్దినీ|

అహ రావణ ముత్సాద్య రాఘవో మాం నయత్వితి ||58.99||

స|| జనకనందినీ సీతా ఏతత్ శ్రుత్వా విదిత్వా చ రాఘవః రావణం ఉత్సాద్య మాం  నయతు ఇతి ఆహ||

||Sloka meanings||

జనకనందినీ సీతా ఏతత్ శ్రుత్వా - 

Sita, the delight of Janaka having heard this

విదిత్వా చ - having thought over 

రాఘవః రావణం ఉత్సాద్య మాం నయతు -

 Rama should kill Ravana and take me 

 ఇతి ఆహ -  so she said 

||Sloka summary||

"Sita, the delight of Janaka having heard this and having thought over said " Rama should kill Ravana and take me". ||58.99||

||Sloka 58.100|| 

ప్రణమ్య శిరసా దేవీ మహమార్యా మనిన్దితామ్|

రాఘవస్య మనోహ్లాద అభిజ్ఞానం మయాచిషమ్||58.100||

స|| అహం అర్యాం అనిందితాం దేవీం శిరసా ప్రణమ్య రాఘవస్య మనోహ్లాద అభిజ్ఞానం అయాచిషం||

||Sloka meanings||.

అర్యాం అనిందితాం - 

to that noble and blameless lady 

దేవీం శిరసా ప్రణమ్య - 

bowing down with my head

రాఘవస్య మనోహ్లాద అభిజ్ఞానం- 

a token that will be pleasing to Raghava 

అహం అయాచిషం - 

I asked for 

||Sloka summary||

"Then bowing down with my head and offering salutations to the blameless lady , I asked for a token that will be pleasing to Raghava".||58.100||

||Sloka 58.101|| 

 అథ మామబ్రవీత్ సీతా గృహ్యతామయముత్తమః|

మణిర్యేన మహాబాహూ రామస్త్వాం బహుమన్యతే||58.101||

స|| అథ సీతా మాం అబ్రవీత్ | ఉత్తమః అయం మణిః గృహ్యతామ్ యేన మహాబాహుః రామః త్వాం బహుమన్యతే ||

||Sloka meanings||

అథ సీతా మాం అబ్రవీత్ - 

then Sita spoke to me

ఉత్తమః అయం మణిః గృహ్యతామ్ - 

take this best of gems

యేన మహాబాహుః రామః త్వాం బహుమన్యతే - 

with this the long-armed Rama will respect you.

||Sloka summary||

Then Sita spoke to me. "Take this best of gems, with this the long-armed Rama will respect you." ||58.101||

||Sloka 58.102|| 

ఇత్యుక్త్వాతు వరారోహా మణిప్రవరమద్భుతమ్|

ప్రాయచ్ఛత్ పరమోద్విగ్నా వాచా మాం సందిదేశ హ||58.102||

స|| వరారోహా ఇతి ఉక్త్వా అద్భుతం మణిప్రవరం ప్రాయచ్ఛత్|పరమోద్విగ్నః మామ్ వాచా సన్దిదేశ చ||

Tilaka Tika says- సందిదేశ| కాకవృత్తాంతం తిలక కరణం చ రామమాత్రైకవేద్యం కథయామాస ఇత్యర్థః|

||Sloka meanings||.

వరారోహా ఇతి ఉక్త్వా - 

best among ladies having said so

అద్భుతం మణిప్రవరం ప్రాయచ్ఛత్ - 

gave the wonderful gem

పరమోద్విగ్నః మామ్ వాచా సన్దిదేశ చ - 

being anxious she gave a message also

అతి దుఃఖముతో అమె తన సందేశము కూడా ఇచ్చెను.

||Sloka summary||

"The best among ladies having said so, gave the wonderful gem. Being anxious she gave a message also."  ||58.102||

The message includes the Story of crow, as well as the story of "Ganda Tilaka" says Govindaraja 

||Sloka 58.103|| 

తతస్తస్యై ప్రణమ్యాహం రాజపుత్య్రై సమాహితః|

ప్రదక్షిణం పరిక్రామ మిహాభ్యుద్గతమానసః||58.103||

స|| తతః అహమ్ తస్యై రాజపుత్ర్యై ప్రణమ్య సమాహితః ఇహ అభ్యుదాగమన మానసః ప్రదక్షిణం పరిక్రామమ్||

||Sloka meanings||

తతః అహమ్ తస్యై రాజపుత్ర్యై ప్రణమ్య - 

then I having paid obeisance to the princess

సమాహితః ఇహ అభ్యుదాగమన మానసః - 

with a focused mind on going back

 ప్రదక్షిణం పరిక్రామమ్ - circumambulated her again

||Sloka summary||

"Then I having paid obeisance to the princess, with a focused mind on going back circumambulated her again". ||58.102||

||Sloka 58.104|| 

  ఉక్తోఽహం పునరేవేదం నిశ్చిత్య మనసా తయా|

హనుమాన్మమ వృత్తానం వక్తు మర్హసి రాఘవే||58.104||

స|| అహమ్ తయా మనసా నిశ్చిత్య ఇదం పునరేవ ఉక్తః | హనుమాన్ రాఘవే మమ  వృత్తాంతం వక్తుం అర్హసి||

||Sloka meanings||

తయా మనసా నిశ్చిత్య- 

again deliberating in her mind

అహమ్ ఇదం పునరేవ ఉక్తః - 

I was spoken to.

హనుమాన్ రాఘవే మమ - 

o Hanuman  

రాఘవే మమ వృత్తాంతం వక్తుం అర్హసి - 

you should tell my story to Rama

||Sloka summary||

"Again deliberating in her mind I was spoken to. “Oh Hanuman You should tell my story to Rama." ||58.104||

||Sloka 58.105|| 

యథాశ్రుత్వైవ న చిరాత్తావుభౌ రామలక్ష్మణౌ|

సుగ్రీవసహితౌ వీరా వుపేయాతాం తథా కురు||58.105||

స|| వీరౌ తౌ రామలక్ష్మణౌ ఉభౌ శ్రుత్వైవ సుగ్రీవసహితౌ అ చిరాత్ యథా ఉపేయాతాం తథా కురు||

||Sloka meanings||

వీరౌ తౌ రామలక్ష్మణౌ ఉభౌ- 

two heroes Rama and Lakshmana

 శ్రుత్వైవ సుగ్రీవసహితౌ  - 

along with Sugriva having heard  

అచిరాత్ యథా ఉపేయాతాం  - 

how they may come without delay you do it 

తథా కురు - 

do it accordingly

||Sloka summary||

"You may convey in a way that the two heroes along with Sugriva should come here as soon as they hear." ||58.105|| 

||Sloka 58.106|| 

యదన్యథా భవేదేతత్  ద్వౌమాసౌ జీవితం మమ|

న మాం ద్రక్ష్యతి కాకుత్స్థోమ్రియే సాఽహమనాథవత్||58.106||

స|| యది అన్యథా భవేత్ మమ జీవితం ద్వౌమాసౌ (హి)| (యది) కాకుత్స్థః మామ్ నద్రక్ష్యతి (తదా) అహం అనాధవత్ మ్రియే ||

Rama Tika says  - యత్ యది అన్యథా విలమ్బో భవేత్ తర్హి మాం కాకుత్స్థో న ద్రక్ష్యతి| అత్ర హేతుః ద్వౌమాసేవ మమ జీవితం జీవనం అనన్తరం అనాథవత్ మ్రియే |

||Sloka meanings||

యది అన్యథా భవేత్ - or else 

మమ జీవితం ద్వౌమాసౌ (హి) - 

my life is only for two months only

(యది) కాకుత్స్థః మామ్ నద్రక్ష్యతి - 

if the Kakutstha does not save me  

(తదా) అహం అనాధవత్ మ్రియే - 

will die like an orphan

||Sloka summary||

"Or else Kakutstha will not see me, as my life is only for two more months. I will die like an orphan". ||58.106||

||Sloka 58.107|| 

తచ్ఛ్రుత్వా కరుణం వాక్యం క్రోధో మామభ్యవర్తత|

ఉత్తరం చ మయా దృష్టం కార్యశేషమనంతరమ్||58.107||

స|| తత్ కరుణం వాక్యం శ్రుత్వా మామ్ క్రోధః అభ్యవర్తత| మయా  ఉత్తరం అనంతరం కార్యశేషం దృష్టమ్ చ||

||Sloka meanings||

తత్ కరుణం వాక్యం శ్రుత్వా - 

hearing those piteous words

మామ్ క్రోధః అభ్యవర్తత - 

I became very angry

మయా  ఉత్తరం అనంతరం - 

course of action by me after her reply

కార్యశేషం దృష్టమ్ చ- saw the action left to be done

||Sloka summary||

"Hearing those piteous words I became very angry. After her reply I saw the action left to be done." ||58.107||

The action left is only destruction of Lanka

||Sloka 58.108|| 

తతోఽవర్ధత మే కాయస్తదా పర్వతసన్నిభః|

యుద్ధకాంక్షీ వనం తచ్చ వినాశయితుమారభే||58.108||

స|| తతః యుద్ధకాంక్షీ మే కాయః తదా పర్వతసన్నిభః అవర్ధత| తత్ వనం వినాశయితుం ఆరభే ||

||Sloka meanings||

తతః యుద్ధకాంక్షీ - 

desirous of a battle

మే కాయః తదా పర్వతసన్నిభః అవర్ధత - 

I grew my size to that of mountain

తత్ వనం వినాశయితుం ఆరభే- 

then I started  destroying the grove

||Sloka summary||

"Then desirous of a battle I grew my size to that of mountain. Then I started  destroying the grove. "||58.108||

||Sloka 58.109|| 

తద్భగ్నం వనషణ్డం తు భ్రాన్తత్రస్త మృగద్విజమ్|

ప్రతిబుద్ధా నిరీక్షన్తే రాక్షస్యా వికృతాననః||58.109||

స|| వికృతాననః రాక్షస్యః ప్రతిబుద్ధాః భగ్నం భ్రాన్తత్రస్తమృగద్విజం  తత్ వనషణ్డం నిరీక్షన్తే||

||Sloka meanings||

వికృతాననః రాక్షస్యః -  

ugly Rakshasa women 

ప్రతిబుద్ధాః  - woke up 

తత్ భగ్నం వనషణ్డం -

 that grove being destroyed 

భ్రాన్తఃత్రస్త మృగద్విజం  -

 with terrified birds and beasts

నిరీక్షన్తే- saw

||Sloka summary||

"The ugly Rakshasa women , woke up and saw the destroyed garden, with terrified birds and beasts". ||58.109||

||Sloka 58.110|| 

 మాం చ దృష్ట్వా వనే తస్మిన్ సమాగమ్య తతస్తతః|

తాః సమభ్యాఽఽగతాః క్షిప్రం రావణాయచ చక్షిరే||58.110||

స|| తతస్తతః సమాగమ్య తస్మిన్ వనే మామ్ దృష్ట్వా క్షిప్రం సమభ్యాగతః రావణాయ ఆచచక్షిరే||

||Sloka meanings||

తతస్తతః సమాగమ్య - 

having gathered together

తస్మిన్ వనే మామ్ దృష్ట్వా -

 seeing me in the grove,

క్షిప్రం సమభ్యాగతః - 

understanding at once

రావణాయ ఆచచక్షిరే -

 at once they reported to Ravana

||Sloka summary||

"Having gathered together, seeing me in the grove, understanding at once they reported to Ravana." ||58.110||  

||Sloka 58.111|| 

రాజన్ వనమిదం దుర్గం తవ భగ్నం దురాత్మనా|

వానరేణ హ్యవిజ్ఞాయ తవ వీర్యం మహాబల||58.111||

స|| మహాబల రాజన్ దురాత్మనా వానరేణ తవ వీర్యం అవిజ్ఞాయ తవ దుర్గం ఇదం వనం భగ్నం ||

||Sloka meanings||

మహాబల రాజన్ - 

o mighty King

తవ వీర్యం అవిజ్ఞాయ - 

not knowing your strength

దురాత్మనా వానరేణ - 

by the evil minded Vanara

ఇదం తవ దుర్గం  వనం భగ్నం - 

this your inaccessible grove destroyed

||Sloka summary||

" Oh Mighty King ! , Not knowing your strength, the grove in the fort has been destroyed by an evil minded Vanara." ||58.111|| 

||Sloka 58.112|| 

దుర్బుద్ధేస్తస్య రాజేన్ద్ర తవ విప్రియకారిణః|

వధమాజ్ఞాపయ క్షిప్రం యథాఽసౌ విలయం ప్రజేత్||58.112||

స|| రాజేన్ద్ర తవ విప్రియకారిణః దుర్బుద్ధేః తస్య వధం ఆజ్ఞాపయ అసౌ విలయం వ్రజేత్ ||

||Sloka meanings||

రాజేన్ద్ర తవ విప్రియకారిణః - 

o king of kings the one doing unpleasant things 

దుర్బుద్ధేః తస్య వధం ఆజ్ఞాపయ - 

that evil one must be ordered to be killed

అసౌ విలయం వ్రజేత్ - 

he shall be punished immediately

||Sloka summary||

Oh King of kings ! The aimless wanderer acting contrary to you interest must be ordered to be killed".||58.112||

||Sloka 58.113|| 

 తచ్ఛ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రేణ విసృష్టా భృశదుర్జయాః|

రాక్షసాః కింకరా నామ రావణస్య మనోఽనుగాః||58.113||

స||తత్ శ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రేణ భృశ దుర్జయాః రావణస్య మనోనుగాః కింకరా నామ రాక్షసాః విస్రుష్టాః||

Rama Tika says - విస్రుష్టాః ప్రేషితాః|

||Sloka meanings||

తత్ శ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రేణ - 

having heard that, the king of Rakshasas 

భృశ దుర్జయాః - 

invincible soldiers 

కింకరా నామ రాక్షసాః విస్రుష్టాః- 

Rakshasas by the name Kinkaras were sent

రావణస్య మనోనుగాః -  

knowers of Ravana's mind 

||Sloka summary||

"Having heard that, the king of Rakshasas, sent Rakshasas by the name Kinkaras who are invincible , who know his mind." ||58.113|| 

||Sloka 58.114|| 

తేషామశీతి సాహస్రం శూలముద్గరపాణినామ్|

మయా తస్మిన్ వనోద్దేశే పరిఘేణ నిషూదితమ్||58.114||

స||తస్మిన్ వనోద్దేశే శూలముద్గరపాణినామ్ అశీతి సాహస్రం మయా పరిఘేణ నిషూదితం|| 

||Sloka meanings||

తస్మిన్ వనోద్దేశే - in that grove

శూలముద్గరపాణినామ్ - 

armed with spears and maces 

అశీతి సాహస్రం - eighty thousand 

మయా పరిఘేణ నిషూదితం -

 killed by me with an iron bar 

||Sloka summary||

"In that grove with an iron bar I killed eighty thousand Rakshasas who were armed with spears and maces ."||58.114||

||Sloka 58.115|| 

తేశాం తు హతశేషా యే తే గత్వా లఘువిక్రమాః|

నిహతం చ మహత్ సైన్యం రావణాయాచచక్షిరే||58.115||

స||తేషాం యే హతశేషాః తే లఘువిక్రమాః గత్వా మహత్ సైన్యం నిహతం రావణాయ ఆచచక్షిరే||

||Sloka meanings||

తేషాం యే హతశేషాః -

 among them those that are not killed

తే లఘువిక్రమాః గత్వా - 

the less powerful ones, having gone 

మహత్ సైన్యం నిహతం - 

the great army has been destroyed

రావణాయ ఆచచక్షిరే - 

reported to Ravana

||Sloka summary||

"Among them those that are not killed, the less powerful ones went and reported to Ravana that the great army has been destroyed". ||58.115||

 

||Sloka 58.116|| 

 తతో మే బుద్ధిరుత్పన్నా చైత్య ప్రాసాదమాక్రమమ్|

తత్రస్థాన్ రాక్షసాన్ హత్వా శతం స్తమ్భేన వైపునః||58.116||

లలామ భూతో లంకాయాః స వైవిధ్వంసితో మయా|

స||తతః మే బుద్ధిః ఉత్పన్నా చైత్యప్రాసాదం ఆక్రమం స్తంభేన తత్రస్థాన్ శతమ్ రాక్షసాన్ హత్వా పునః మయా లంకాయాః లలామభూతః సః విధ్వంసితః||

Rama Tika says  - లంకాయాః లలామభూతం అలంకారభూతః చైత్యప్రాసాదమ్|

||Sloka meanings||

తతః మే బుద్ధిః ఉత్పన్నా - 

then it occurred to me

చైత్యప్రాసాదం ఆక్రమం - 

to take hold of the high-rise mansion

స్తంభేన తత్రస్థాన్ శతమ్ రాక్షసాన్ హత్వా - 

having killed hundred Rakshasas stationed there with a pillar

లలామభూతః స మయా విధ్వంసితః- 

that decorative mansion was destroyed by me 

పునః లంకాయాః - again of Lanka 

||Sloka summary||

"Then it occurred to me to take hold of the high-rise mansion. Having killed hundred Rakshasas stationed there with a pillar, I destroyed the decorative mansion". ||58.116||

 

||Sloka 58.117|| 

  తతః ప్రహస్తస్య సుతం జంబుమాలినమాదిశత్||58.117||

రాక్షసైర్బహుభిః సార్థం ఘోరరూప భయానకైః|

స|| తతః ఘోరరూపైః భయానకైః బహుభిః రాక్షసైః సార్ధం ప్రహస్తస్య సుతం జమ్బుమాలినమ్ ఆదిశత్ ||

||Sloka meanings||

తతః ఘోరరూపైః భయానకైః -

then Rakshasas who are terrific in appearance, who are frightening

బహుభిః రాక్షసైః సార్ధం- 

with many Rakshasas 

ప్రహస్తస్య సుతం జమ్బుమాలినమ్ ఆదిశత్ - 

Prahasta's son and Jambumali  were ordered

||Sloka summary||

"Then  many Rakshasas who are terrific in appearance, who are frightening,  together with Prahasta's son and Jambumali  were ordered."  ||58.117||

||Sloka 58.118|| 

తం మహాబలసంపన్నం రాక్షసం రణకోవిదమ్||58.118||

పరిఘేణాతి ఘోరేణ సూదయామి సహానుగం|

స||మహాబలసంపన్నం రణకోవిదం సహానుగం తం రాక్షసం ఘోరేణ పరిఘేణ సూదయామి ||

||Sloka meanings||

మహాబలసంపన్నం - 

ones endowed with great strength

రణకోవిదం  - 

experts in war endowed

సహానుగం -  

along with their followers  

తం రాక్షసం ఘోరేణ పరిఘేణ సూదయామి - 

those Rakshasa were killed using the terrific iron bar.

||Sloka summary||

"Then that expert in war endowed with great strength , along with other Rakshasas who accompanied him were killed using the terrific iron bar." ||58.118|| 

||Sloka 58.119|| 

 తచ్ఛ్రుత్వా రాక్షసేంద్రస్తు మంత్రిపుత్త్రాన్ మహాబలాన్||58.119||

పదాతి బలసంపన్నాన్ ప్రేషయామాస రావణః|

స|| తత్ శ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రః మహాబలాన్ పదాతిబలసంపన్నాన్ మన్త్రిపుత్త్రాన్ రావణః ప్రేషయామాస||

||Sloka meanings||

తత్ శ్రుత్వా రావణః రాక్షసేన్ద్రః - 

hearing that the king of Rakshasas

మహాబలాన్ పదాతిబలసంపన్నాన్ -

powerful ones along with mighty foot soldiers 

మన్త్రిపుత్త్రాన్ ప్రేషయామాస -

 sent the sons of the minister

||Sloka summary||

"Hearing that the king of Rakshasas sent powerful sons of the minister along with mighty foot soldiers." ||58.119|| 

||Sloka 58.120|| 

పరిఘేణైవ తాన్ సర్వాన్ నయామి యమసాదనమ్||58.120||

మంత్రిపుత్త్రాన్ హతాన్ శ్రుత్వా సమరే లఘువిక్రమాన్|

పంచ సేనాగ్రగాన్ శూరాన్ ప్రేషయామాస రావణః||58.121||

స|| తాన్ సర్వాన్ పరిఘేణైవ యమసాదనం నయామి |రావణః మన్త్రిపుత్త్రాన్ హతాన్ శ్రుత్వా లఘువిక్రమాన్ పంచ సేనాగ్రగాన్ సమరే ప్రేషయామాస||

Rama Tika says - లఘువిక్రమాన్ శీఘ్ర విక్రమకారిణః మన్త్రిపుత్రాన్ హతాన్ శ్రుత్వా  సేనాగ్రగాన్ పంచ ప్రేషయామాస|

||Sloka meanings||

తాన్ సర్వాన్ పరిఘేణైవ - 

all of them with iron bar 

యమసాదనం నయామి - 

sent them to the abode of Yama

రావణః మన్త్రిపుత్త్రాన్ హతాన్ శ్రుత్వా - 

Ravana hearing that the sons of the minister were killed 

లఘువిక్రమాన్ పంచ సేనాగ్రగాన్ - 

five generals capable of achieving victory quickly 

సమరే ప్రేషయామాస - 

sent them to the battle

||Sloka summary||

"I sent all of them to the abode of Yama  with that iron bar. Ravana hearing that the less valiant sons of the minister were killed, sent five army generals." ||58.120,121||

 

||Sloka 58.122|| 

తానహం సహసైన్యాన్ వై సర్వానేవాభ్యసూదయమ్|

తతః పునర్దశగ్రీవః పుత్త్రమక్షం మహాబలమ్||58.122||

బహుభీ రాక్షసైస్సార్థం ప్రేషయామాస రావణః|

స|| అహం సహసైన్యాన్ తాన్ సర్వాన్ అభ్యసూదయమ్| తతః దశగ్రీవః  రావణః మహాబలం పుత్రం అక్షం బహుభిః రాక్షసైః సార్ధం ప్రేషయామాస||

||Sloka meanings||

అహం తాన్ సర్వాన్ సహసైన్యాన్ అభ్యసూదయమ్ - 

I killed all of them along with their army.

తతః దశగ్రీవః  రావణః - 

then the ten-headed Ravana

మహాబలం పుత్రం అక్షం - 

his powerful son Aksha

బహుభిః రాక్షసైః సార్ధం ప్రేషయామాస- 

sent along with many Rakshasas.

||Sloka summary||

"I  killed all of them along with their army. Then the ten-headed Ravana ordered his powerful son Aksha along with many Rakshasas. "||58.122||

||Sloka 58.123, 124|| 

తం తు మన్డోదరీపుత్త్రం కుమారం రణపణ్డితమ్||58.123||

సహసా ఖం సముత్క్రాన్తం పాదయోశ్చ గృహీతవాన్ |

చర్మాసినం శతగుణం భ్రామయిత్వా వ్యపేషయమ్||58.124||

స|| రణపణ్డితం మన్దోదరీ పుత్త్రం ఖమ్ ఉత్క్రాంతం చర్మాసినం కుమారం సహసా పాదయోః గృహీతవాన్ | శతగుణం భ్రామయిత్వా వ్యపేషయమ్|

||Sloka meanings||

రణపణ్డితం మన్దోదరీ పుత్త్రం - 

expert in war, and son of Mandodari

ఖమ్ ఉత్క్రాంతం  - 

as he rose up in the skies 

కుమారం - prince 

సహసా పాదయోః చర్మాసినం గృహీతవాన్ - 

quickly caught him by his feet

శతగుణం భ్రామయిత్వా వ్యపేషయమ్ - 

whirled around hundred times he was smashed to the ground

||Sloka summary||

"The expert in war, and son of Mandodari, when he rose up in the skies he was caught by his feet. Whirled around hundred times he was smashed to the ground". ||58.123,124||

||Sloka 58.125|| 

  తం అక్షమాగతమ్ భగ్నం నిశమ్య స దశాననః|

తత ఇన్ద్రజితం నామ ద్వితీయం రావణస్సుతమ్||58.125||

వ్యాదిదేశ సుసంక్రుద్ధో బలినం యుద్ధదుర్మదమ్|

స|| దశాననః రావణః ఆగతం అక్షం భగ్నం నిశమ్య సుసంకృద్ధః | తతః బలినం యుద్ధదుర్మదమ్ ఇన్ద్రజితం నామ ద్వితీయం సుతం వ్యాదిదేశ||

||Sloka meanings||

దశాననః రావణః - 

ten-headed Ravana

ఆగతం అక్షం భగ్నం నిశమ్య -

 hearing that Aksha was killed

సుసంకృద్ధః - enraged 

తతః బలినం యుద్ధదుర్మదమ్ - 

then powerful and thirsting for war 

ఇన్ద్రజితం నామ ద్వితీయం సుతం - 

second son by name Indrajit 

వ్యాదిదేశ - sent 

||Sloka summary||

"The ten-headed Ravana hearing that Aksha was killed became enraged. Then he ordered his second son the mighty Indrajit who is thirsting for war".||58.125||

||Sloka 58.126|| 

  తచ్చాప్యహం బలం సర్వం తం చ రాక్షసపుంగవమ్||58.126||

నష్టౌజసం రణే కృత్వా పరం హర్షముపాగమమ్|

స|| అహమ్ సర్వం తత్ బలం చ తం రాక్షసపుంగవం రణే నష్టౌజసం కృత్వా పరం హర్షం ఉపాగమమ్||

||Sloka meanings||

తత్ రాక్షసపుంగవం సర్వం బలం చ - 

 the whole army of the best of Rakshasas 

రణే తం నష్టౌజసం కృత్వా -

 having destroyed them in the battle 

అహమ్  పరం హర్షం ఉపాగమమ్- I was very happy

||Sloka summary||

"Having destroyed  the whole army and the Rakshasa warriors in the battle I was very happy." ||58.126||

||Sloka 58.127|| 

మహతాఽపి మహాబాహుః ప్రత్యయేన మహాబలః||58.127||

ప్రేషితో రావణే నైవ సహవీరైర్మదోత్కటైః|

స|| మహాబాహుః మహాబలః మదోత్కటైః వీరై సహ రావణేనైవ మహతా ప్రత్యయేన ప్రేషితః||

Tilaka Tikaa says- మహతా ప్రత్యయేన విశ్వాసేన|

||Sloka meanings||

మహాబాహుః మహాబలః - 

strong armed and powerful 

మదోత్కటైః వీరై సహ - 

along with intoxicated warriors 

రావణేనైవ మహతా ప్రత్యయేన - 

Ravana with great confidence

ప్రేషితః- sent them 

||Sloka summary||

"మదోన్మత్తుడైన మహాబలుడు రావణునిచేత యుద్ధమునకై మహాబాహువులు కలవాడు (ఇంద్రజిత్తు) పంపబడెను." ||58.127||  

"Ravana again sent warriors who are  strong armed, powerful, intoxicated, with great confidence". ||58.127||

||Sloka 58.128|| 

  సోఽవిషహ్యం హి మాం బుద్ధ్వా 

స్వం బలం చావమర్దితమ్||58.128||

బ్రాహ్మేణాస్త్రేణ స తు మాం

 ప్రాబధ్నాచ్చాతివేగితః|

స||సః మాం అవిషహ్యం బుద్ధ్వా స్వం బలం చ అవమర్దితం స తు అతివేగితః  మామ్ బ్రహ్మేణ అస్త్రేణ ప్రబధ్నాత్||

Rama Tikaa says-  మహతా ప్రత్యయేన విశ్వాసేన వీరైః సహ ప్రహితః ప్రేషితః స ఏష ఇన్ద్రజిత్  స్వ సైన్యం అవమర్దితం బుద్ధ్వా అతఏవ మమవిష్యహ్యం బుద్ధ్వా బన్ధ్తుం ఇచ్ఛతి ఇతి శేషః|

||Sloka meanings||

సః మాం అవిషహ్యం బుద్ధ్వా - 

realizing that I cannot be killed

స్వం బలం చ అవమర్దితం - 

knowing that his forces too are reduced ,

స తు అతివేగితః  - 

very quickly

మామ్ బ్రహ్మేణ అస్త్రేణ ప్రబధ్నాత్- 

captured me with Brahma astra

||Sloka summary||

"Realizing that I cannot be killed , knowing that his power is reduced , he quickly captured me with Brahma astra." ||58.128|| 

||Sloka 58.129|| 

రజ్జుభిశ్చాపి బధ్నన్తి తతో మాం తత్ర రాక్షసాః||58.129||

రావణస్య సమీపం చ గృహీత్వా మాముపానయన్|

స||తతః తత్ర రాక్షసాః మామ్ రజ్జుభిః అభిభధ్నన్తి| మామ్ గృహీత్వా రావణస్య సమీపం ఉపానయన్||

||Sloka meanings||

తతః తత్ర రాక్షసాః - 

then Rakshasas there

మామ్ రజ్జుభిః అభిభధ్నన్తి - 

tied me up with ropes

మామ్ గృహీత్వా - dragging me  

రావణస్య సమీపం ఉపానయన్ - 

they took me near Ravana.

||Sloka summary||

"Then Rakshasas there tied me up with ropes. Dragging me, they brought me near Ravana." ||58.129|| 

||Sloka 58.130|| 

దృష్ట్వా సంభాషితశ్చాహం రావణేన దురాత్మనా||58.130||

పృష్టశ్చ లంకాగమనం రాక్షసానాం చ తం వధమ్|

స|| అహం దురాత్మనా రావణేన దృష్ట్వా సంభాషితః చ | లంకాగమనం రాక్షసానాం తం వధం పృష్టశ్చ||

||Sloka meanings||

దృష్ట్వా దురాత్మనా రావణేన - 

after having seen 

అహం దురాత్మనా రావణేన సంభాషితః చ - 

I was spoken to by the evil minded Ravana.

లంకాగమనం - 

coming to Lanka 

రాక్షసానాం తం వధం పృష్టశ్చ- 

the killing of Rakshasas too was asked

||Sloka summary||

"After having seen I was spoken to by the evil minded Ravana. He asked me about my coming to Lanka and the killing of Rakshasas."||58.130||

||Sloka 58.131|| 

తత్సర్వం చ మయా తత్ర సీతార్థమితి జల్పితమ్||58.131||

అస్యాహం దర్శనాకాంక్షీ ప్రాప్తః తద్భవనం విభో|

స||తత్ సర్వం సీతార్థం ఇతో మయా తత్ర జల్పితం  విభో| అస్యాః దర్శనకాంక్షీ త్వద్భవనం ప్రాప్తః | 

Govindaraja Tika says - అస్యాః సీతాయాః|

||Sloka meanings||

విభో తత్ సర్వం సీతార్థం - 

oh king all that was for Sita sake

మయా తత్ర జల్పితం -

 it was burnt by me 

అస్యాః దర్శనకాంక్షీ - 

desiring to see her

ఇతో  త్వద్భవనం ప్రాప్తః- 

I came to your mansion

||Sloka meanings||

"Oh King ! All that was burnt for Sita sake. Desiring to see her, I came to your mansion." ||58.131||

||Sloka 58.132|| 

మారుతస్యౌరసః పుత్త్రో వానరో హనుమానహమ్||58.132||

రామదూతం చ మాం విద్ధి సుగ్రీవ సచివం కపిమ్|

సోఽహం దూత్యేన రామస్య త్వత్సకాశ మిహాగతః||58.133||

స||అహం మారుతస్య ఔరసః పుత్త్రః వానరః హనుమాన్ ||కపిం మాం రామదూతం సుగ్రీవ సచివం విద్ధి| అహం రామస్య దూత్యేన త్వత్ సకాసం ఇహ ఆగతః||

||Sloka meanings||

అహం మారుతస్య ఔరసః పుత్త్రః-

 I am legitimate son of wind god.

వానరః హనుమాన్ - 

a Vanara by name Hanuman 

కపిం మాం రామదూతం - 

Vanara me as Rama's messenger  

సుగ్రీవ సచివం విద్ధి - 

know me as Sugriva's minister 

 రామస్య దూత్యేన - 

as a messenger of Rama  

అహం త్వత్ సకాసం ఇహ ఆగతః- 

I came here to convey the message 

||Sloka summary||

"నేను మారుతి ఔరసపుత్రుని. వానరుడను హనుమంతుడను. వానరుడనైన నన్ను రామదూత గా సుగ్రీవుని భృత్యునిగా తెలిసికొమ్ము. నేను రామ దూత్యముతో నీ కొఱకై వచ్చితిని".||58.132,133||

"I am a Vanara , son of wind god, by name Hanuman. Know me, a Vanara, as the messenger of Rama and the minister of Sugriva. I have come here with a message of Rama to be delivered to you".||58.132,133||

  

||Sloka 58.134|| 

సుగ్రీవశ్చ మహాతేజాః స త్వాం కుశలమబ్రవీత్|

ధర్మార్థకామసహితం హితం పథ్య మువాచ చ||58.134||

స|| మహాతేజాః సుగ్రీవః త్వాం కుశలం అబ్రవీత్ || ధర్మార్థ సహితం హితం పథ్యం ఉవాచ హ||

||Sloka meanings||

మహాతేజాః సుగ్రీవః - 

highly powerful Sugriva

త్వాం కుశలం అబ్రవీత్ - 

enquires about your welfare

ధర్మార్థ సహితం హితం పథ్యం -

 beneficial advice which is righteous too

ఉవాచ హ - he conveyed

||Sloka summary||

"The highly powerful Sugriva enquires about your welfare. He sent beneficial advice which is righteous too." ||58.134||

||Sloka 58.135|| 

వసతో ఋష్యమూకే మే పర్వత విపులద్రుమే|

రాఘవో రణవిక్రాన్తో మిత్రత్వం సముపాగతః||58.135||

స|| విపులద్రుమే ఋష్యమూకే వసతః మే  రణవిక్రాన్తః రాఘవః మిత్రత్వం ఉపాగతః||

||Sloka meanings||

విపులద్రుమే ఋష్యమూకే వసతః మే- 

living on Rishyamuka with plenty of trees

రణవిక్రాన్తః రాఘవః - 

with Raghava who is skilled in war

మిత్రత్వం ఉపాగతః-  

I made a treaty of friendship

||Sloka summary||

"Living on Rishyamuka with plenty of trees, I made a treaty of friendship with Raghava who is skilled in war".||58.135||

||Sloka 58.136|| 

  తేన మే కథితం రాజ్ఞా భార్యా మే రక్షసా హృతా|

తత్ర సాహాయ్య మస్మాకం కార్యం సర్వాత్మనా త్వయా||58.136||

స|| రాజ్ఞా తేన మే కథితం | మే భార్యా రక్షసా హృతా | తత్ర త్వయా సర్వాత్మనా అస్మాకం సాహాయ్యం కార్యం ||

||Sloka meanings||

రాజ్ఞా తేన మే కథితం  - 

o king he told me

మే భార్యా రక్షసా హృతా - 

my wife is abducted by Rakshasas

తత్ర త్వయా సర్వాత్మనా - 

there you have to in all ways 

అస్మాకం సాహాయ్యం కార్యం -

 help us in our tasksమాకు 

||Sloka summary||

" O King  ! He told me 'My wife is abducted by Rakshasas. There you have to help us by all means".||58.136|| 

||Sloka 58.137|| 

మయా చ కథితం తస్మై వాలినశ్చ వధం ప్రతి|

తత్ర సహాయ్య హేతోర్మే సమయం కర్తుమర్హసి||58.137||

స|| మయా చ వాలినః వధం ప్రతి తస్మై కథితం| తత్ర సహాయ్యహేతోః సమయం కర్తుం అర్హసి||

Tilaka Tika says- సమయం ప్రతిజ్ఞాం|

||Sloka meanings||

వాలినః వధం ప్రతి  - 

about killing Vali  

మయా చ తస్మై కథితం-

 was told to him by me 

తత్ర సహాయ్యహేతోః - 

there for helping 

సమయం కర్తుం అర్హసి - 

need to make an agreement

||Sloka summary||

"I have also told him about killing of Vali. It is proper to make an agreement to help."  ||58.137||

||Sloka 58.138|| 

వాలినా హృతరాజ్యేన సుగ్రీవేణ మహాప్రభుః|

చక్రేఽగ్ని సాక్షికం సఖ్యం రాఘవః సహలక్ష్మణః||58.138||

స|| మహాప్రభుః సహ లక్ష్మనః రాఘవః వాలినా హృతరాజ్యేన సుగ్రీవేణ అగ్నిసాక్షికం సఖ్యం చక్రే||

||Sloka meanings||

మహాప్రభుః రాఘవః సహ లక్ష్మణః - 

great lord Raghava along with Lakshmana

వాలినా హృత రాజ్యేన సుగ్రీవేణ - 

with Sugriva whose kingdom was usurped by Vali 

అగ్నిసాక్షికం సఖ్యం చక్రే- 

with fire as witness  made an agreement

||Sloka summary|

"With fire as witness , that great lord Raghava along with Lakshmana made an agreement with Sugriva whose kingdom was usurped by Vali".||58.138||

||Sloka 58.139|| 

తేన వాలినముత్పాట్య శరేణైకేన సంయుగే|

వానరాణాం మహారాజః కృతః స ప్లవతాం ప్రభుః||58.139||

స|| తేన సంయుగే ఏకేన శరణే వాలినం ఉత్పాట్య ప్లవతాం ప్రభుః సః వానరాణామ్ మహారాజః కృతః||

||Sloka meanings||

తేన సంయుగే - then in the battle 

ఏకేన శరణేవాలినం వాలినం ఉత్పాట్య - 

Vali was killed with one arrow,

ప్లవతాం ప్రభుః - the king of flyers 

సః వానరాణామ్ మహారాజః కృతః -  

He, Sugriva was made the king of Vanaras 

||Sloka summary||

"Then in the battle Vali was killed with one arrow, and Sugriva, the king of flyers, was made the king of Vanaras. "||58.139||

||Sloka 58.140|| 

తస్యసాహయ్యమస్మాభిః కార్యం సర్వాత్మనా త్విహ|

తేన ప్రస్థాపితః తుభ్యం సమీప మిహ ధర్మతః||58.140||

స|| ఇహ అస్మాభిః సర్వాత్మనా తస్య సహాయ్యం కార్యం | తేన తుభ్యం సమీపం ధర్మతః ప్రస్థాపితః||

Tilaka Tikaa says- తస్య రామసాహాయ్యం అస్మాభిః కార్యం అతః తేన మయా తుభ్యం తవ సమీపం ఇతః ప్రస్థాపితః దూత ఇతి శేషః|

||Sloka meanings||

ఇహ అస్మాభిః సర్వాత్మనా - here for us too in all ways 

తస్య సహాయ్యం కార్యం - 

help him in this task 

ధర్మతః ప్రస్థాపితః- 

hence following the righteous path  

తేన తుభ్యం సమీపం ధర్మతః ప్రస్థాపితః - 

message was sent to you  by him  on righteous grounds.

||Sloka summary||

"Then we too have to help him in this task. A message was sent to you  by him  on righteous grounds." ||58.140||

||Sloka 58.141|| 

క్షిప్రమానీయతాం సీతా దీయతాం రాఘవాయ చ|

యావన్నహరయో వీరా విధమన్తి బలం తవ||58.141||

స|| వీరాః హరయః  తవ బలం యావత్ న విధమన్తి (తావత్)  సీతా క్షిప్రం ఆనీయతాం రాఘవాయ దీయతాం |

Rama Tika says- హరయో వానరాః యావత్  తే బలం న విధమన్తి తావదేవ రాఘవస్య సీతా ఆనీయతాం దీయతాం చ|

||Sloka meanings||

యావత్ వీరాః హరయః - 

before the Vanara warriors

తవ బలం న విధమన్తి - 

destroy your army

(తావత్)  సీతా క్షిప్రం ఆనీయతాం రాఘవాయ దీయతాం- 

Sita may be brought and  returned to Rama at once

||Sloka summary||

"Before the Vanara warriors destroy your army , Sita may be brought and  returned to Rama at once."||58.141||

||Sloka 58.142|| 

వానరాణాం ప్రభావో హి న కేన విదితః పురా|

దేవతానాం సకాశం చ యే గచ్చన్తి నిమన్త్రితాః||58.142||

స|| యే నిమన్త్రితాః దేవతానాం సంకాశం గచ్ఛన్తి పురా వానరాణామ్ ప్రభావః కేన నవిదితః||

Rama Tika says - నన్వితి బలవతో మే వానరాః కిం కరిష్యన్తీ ఇతి ఆహ- న వానరాణాం ఇతి| నిమన్త్రితాః ప్రబలస్వరిపుఘాతాయ దేవైః ఆహుతాః యే వానరాః దేవతానాం సకాసం సమీపం గచ్ఛన్తి తేషాం వానరాణాం అయం ప్రభావః కేన సాధారణేన్ జనేన న విదితః కించ స్వర్గోఽపి  న విదితో విదిత ఏవ

Tilaka Tika says- వానరాణామితి| ఏవం చ లంకానాశనే వానరా అసమర్థా న ఇతి మన్తవ్యం ఇతి భావః|

||Sloka meanings||

పురా దేవతానాం సకాశం - old time for Devas 

యే నిమన్త్రితాః గచ్ఛన్తి - who were deployed and went 

వానరాణామ్ ప్రభావః కేన నవిదితః- 

power of those Vanaras who does not know 

||Sloka summary||

"Who does not know the power of Vanaras who  were deployed and went in old times for Devas ". ||58.142||

Here, the strength of Vanaras as elaborated by referring to the service provided to even Devas. Implication is that they have the capability to destroy Rakshasas 

||Sloka 58.143|| 

 ఇతి వానరరాజః త్వామాహేత్యభిహితో మయా|

మామైక్షత తతః క్రుద్ధః చక్షుసా ప్రదహన్నివ||58.143||

స|| ఇతి వానరాజః త్వాం ఆహ ఇతి మయా అభిహితః| తతః కృద్ధః చక్షుషా ప్రదహన్నివ మామ్ ఏక్షత||

||Sloka meanings||

ఇతి వానరాజః త్వాం ఆహ - 

thus the king of Vanaras spoke to you

ఇతి మయా అభిహితః - 

I was ordered 

తతః కృద్ధః చక్షుషా - 

then he with anger in his eyes

ప్రదహన్నివ మామ్ ఏక్షత - 

looked at me like he was going to burn me.

||Sloka summary||

I told him that "Thus the king of Vanaras spoke to you" . Then he looked at me with anger in his eyes like he was going to burn me. ||58.144||

||Sloka 58.143|| 

తేన వధ్యోఽహమాజ్ఞప్తో రక్షసా రౌద్రకర్మణా|

మత్ప్రభావం అవిజ్ఞాయ రావణేన దురాత్మనా||58.144||

స|| రౌద్రకర్మణా రక్షసా దురాత్మనా తేన రావణేన మత్ప్రభావం అవిజ్ఞాయ అహం వధ్యఃఆజ్ఞాపతః||

||Sloka meanings||

రౌద్రకర్మణా రక్షసా దురాత్మనా - 

the evil-minded Rakshasa 

తేన రావణేన - by Ravana

మత్ప్రభావం అవిజ్ఞాయ-  

not knowing my powers 

 అహం వధ్యఃఆజ్ఞాపతః- 

ordered that I be killed.

||Sloka summary||

"Then the evil-minded Rakshasa Ravana, not knowing my powers, ordered that I be killed||58.144||.

||Sloka 58.145|| 

  తతో విభీషణో నామ తస్య భ్రాతా మహామతిః|

తేన రాక్షరాజోఽసౌ యాచితో మమకారణాత్||58.145||

స|| తతః తస్య భ్రాతా మహామతిః విభీషణః మమకారణాత్ తేన  రాక్షసరాజః యాచితః||

||Sloka meanings||

తతః తస్య భ్రాతా మహామతిః విభీషణః - 

then his highly intelligent  brother Vibhishana

మమకారణాత్ తేన -on my behalf

రాక్షసరాజః యాచితః- begged the king .

||Sloka summary||

"Then his highly intelligent  brother Vibhishana begged the king on my behalf. " ||58.145||

. 

||Sloka 58.146|| 

నైవం రాక్షసశార్దూల త్యజతా మేష నిశ్చయః|

రాజశాస్త్రవ్యపేతో హి మార్గః సంసేవ్యతే త్వయా||58.146||

స|| రాక్షస శార్దూల  ఏవం న ఏషః నిశ్చయః త్యజతామ్ | రాజశాస్త్రవ్యపేతః మార్గః త్వయా సంసేవ్యతే హి ||  

||Sloka meanings||

 

రాక్షస శార్దూల - 

o tiger among Rakshasas   

ఏవం న ఏషః నిశ్చయః త్యజతామ్  -

 you must drop such decision.

రాజశాస్త్రవ్యపేతః మార్గః త్వయా సంసేవ్యతే హి -

 the path you have taken is not according to science of diplomacy

||Sloka summary||

"Tiger among Rakshasas, you must drop such decision. The path you have taken is not according to science of diplomacy ".||58.146||

||Sloka 58.147|| 

దూతవధ్యా న దృష్టా హి రాజశాస్త్రేషు రాక్షస|

దూతేన వేదితవ్యం చ యథార్థం హితవాదినా||58.147||

స|| తతః రాక్షస రాజశాస్త్రేషు దూతవధ్యా అ దృష్టా హి | హితవాదినా దూతేన యధార్థం వేదితవ్యం||

||Sloka meanings||

తతః రాక్షస - o Rakshasa king 

రాజశాస్త్రేషు దూతవధ్యా అ దృష్టా హి - 

in diplomacy the killing of messenger is not seen indeed

హితవాదినా దూతేన - a well-wishing messenger

యధార్థం వేదితవ్యం - expected to tell the truth 

||Sloka summary||

"Oh Rakshasa ! In diplomacy the killing of messenger is not seen indeed. A well-wishing messenger is to convey the truth." ||58.147||

||Sloka 58.148|| 

సుమహత్యపరాధేఽపి దూతస్యాతులవిక్రమ|

విరూపకరణం దృష్టం న వధోఽస్తీతి శాస్త్రతః||58.148||

స|| హే అతులవిక్రమః సుమహతి అపరాధః అపి దూతస్య విరూపకరణం దృష్టం శాస్త్రతః వధః నాస్తి||

Rama Tika says  - దూతస్య అపరాధే సుమహత్ అపి విరూపకరణం దృష్టం వధో న దృష్టః ఇతి|

||Sloka meanings||

హే అతులవిక్రమః - 

o Ravana of immeasurable courage 

సుమహతి అపరాధః అపి - 

even if a big harm of any kind is done

దూతస్య విరూపకరణం దృష్టం -

mutilation of the messenger is seen

శాస్త్రతః వధః నాస్తి- 

killing is not done according to sastras

||Sloka summary||

"Oh Ravana of immeasurable courage! Even if a harm of any kind is done, the messenger may only be mutilated as per sastras. Killing is not done".||58.148||

||Sloka 58.149|| 

విభీషణేనైవ ముక్తో రావణః సందిదేశ తాన్ |

రాక్షసానేత దేవాస్య లాంగూలం దహ్యతామితి||58.149|

స|| విభీషణేన ఏవం ఉక్తః రావణః అస్య ఏతత్ లాంగూలం దహ్యతాం ఇతి తాన్ రాక్షసాన్ సన్దిదేశ||

||Sloka meanings||.

విభీషణేన ఏవం ఉక్తః - 

thus told by Vibhishana

అస్య ఏతత్ లాంగూలం దహ్యతాం ఇతి - 

that his tail may be set on fire

ఇతి తాన్ రాక్షసాన్ రావణః సన్దిదేశ - 

Ravana ordered the Rakshasas.

||Sloka summary||

"Thus told by Vibhishana, Ravana ordered the Rakshasas that his tail may be set on fire." ||58.149||

||Sloka 58.150|| 

  తతస్తస్య వచశ్శ్రుత్వా మమ పుచ్చం సమన్తతః|

వేష్టితం శణవల్కైశ్చ జీర్ణైః కార్పాసజైః పటైః||58.150||

స|| తతః తస్య వచః శ్రుత్వా మమ పుచ్ఛం సమన్తతః శణవల్కైః జీర్ణైః కార్పాసజైః పటైః వేష్టితం|| 

||Sloka meanings||

తతః తస్య వచః శ్రుత్వా -

 hearing those words of Ravana

మమ పుచ్ఛం సమన్తతః వేష్టితం - 

wrapped my tail fully 

శణవల్కైః జీర్ణైః కార్పాసజైః పటైః- 

with cloth made of fiber, and pieces of cotton. .

||Sloka summary||

"Then hearing those words of Ravana, all of them together wrapped my tail with saris made of fiber, and pieces of cotton."||58.150||

||Sloka 58.151|| 

రాక్షసాః సిద్ధసన్నాహాః తతస్తే చణ్డవిక్రమాః| 

తదాఽదహ్యన్త మే పుచ్చం నిఘ్నన్తః కాష్ఠముష్టిభిః||58.151||

బద్ధస్య బహుభిః పాశైర్యన్త్రితస్య చ రాక్షసైః|

స|| తతః సిద్ధసన్నాహాః చణ్డవిక్రమాః రాక్షసాః కాష్ఠముష్టిభిః నిఘ్నన్తః బహుభిః పాశైః బద్దస్య రాక్షసైః యన్త్రితస్య మే పుచ్ఛం తదా అదహ్యత|| 

||Sloka meanings||

తతః సిద్ధసన్నాహాః - 

then those well set with preparation

చణ్డవిక్రమాః రాక్షసాః - 

the ferocious Rakshasas

కాష్ఠముష్టిభిః నిఘ్నన్తః - 

hitting me with fire sticks and fists 

బహుభిః పాశైః బద్దస్య రాక్షసైః - 

tied by the Rakshasas with many ropes 

యన్త్రితస్య మే పుచ్ఛం తదా అదహ్యత - 

thus fastened my tail was set fire 

||Sloka summary||

"Then the ferocious Rakshasas who were all set, hit me with fire sticks and fists, while I was tied with ropes. Then they set my tail on fire." ||58.151|| 

||Sloka 58.152|| 

తతస్తే రాక్షసా శ్శూరా బద్ధం మామగ్నిసంవృతమ్||58.152||

అఘోషయన్ రాజమార్గే నగరద్వారమాగతాః|

స|| తతః శూరాః రాక్షసాః బద్ధం అగ్నిసంవృతం మామ్ రాజమార్గే అఘోషయన్ నగరద్వారం ఆగతాః

"అప్పుడూ ఆ శూరులూ రాక్షసులూ నగర ద్వారము వద్దకు నన్ను తీసుకుపోయి రాజవీథులలో ఘోషణ చేసిరి." ||58.152||

||Sloka meanings||

తతః శూరాః రాక్షసాః -  

then those Rakshasa warriors 

బద్ధం అగ్నిసంవృతం మామ్ - 

me who was bound and set on fire,

రాజమార్గే అఘోషయన్ - 

announcing in the royal streets

నగరద్వారం ఆగతాః - 

reached the gate of the city

||Sloka summary||

"Then those Rakshasa warriors took me, who was bound and set on fire, announcing along the royal streets, reached the gate of the city." ||58.152||

||Sloka 58.153,154|| 

  తతోఽహం సుమహద్రూపం సంక్షిప్య పునరాత్మనః||58.153||

విమోచయిత్వా తం బద్ధం ప్రకృతిస్థః స్థితః పునః|

ఆయసం పరిఘం గృహ్య తాని రక్షాంస్యసూదయమ్||58.154||

స|| తతః అహం ఆత్మనః సుమహత్ రూపం పునః సంక్షిప్య తం బంధం విమోచయిత్వా పునః ప్రకృతిస్థః స్థితః ఆయసమ్ పరిఘం గృహ్య తాని రక్షాంసి అసూదయమ్||

||Sloka meanings||

తతః అహం - then I

ఆత్మనః సుమహత్ రూపం పునః సంక్షిప్త్య - 

reduced my huge form again to a small size

 తం బంధం విమోచయిత్వా - 

freeing myself from the bonds 

పునః ప్రకృతిస్థః స్థితః  - 

again came  back to my natural  form

ఆయసమ్ పరిఘం గృహ్య -  

took the iron bar                   

తాని రక్షాంసి అసూదయమ్ -

 killed all the Rakshasas

||Sloka summary||

"Then having reduced my huge form to a small size and having got rid of the bonds, again came back to my natural form. I took the iron bar and killed all the Rakshasas." ||58.153,154||

||Sloka 58.155|| 

తతస్తన్నగరద్వారం వేగే నాప్లుతవానహమ్|

పుచ్ఛేన చ ప్రదీప్తేన తాం పురీం సాట్టగోపురామ్||58.155||

దహామ్యహమసంభ్రాన్తో యుగాన్తాగ్నిరివ ప్రజాః|

స|| తతః అహం వేగేన తత్ నగరద్వారం అసంభ్రాన్తః ఆప్లుతవాన్ | అహం  యుగాన్తాగ్నిః ఇవ ప్రజాః ఇవ సాట్టప్రాకార గోపురం తాం పురీం ప్రదీప్తేన పుచ్చేన దహామి||

||Sloka meanings||

తతః అహం వేగేన తత్ నగరద్వారం ఆప్లుతవాన్ - 

then I quickly jumped on the city gate 

అసంభ్రాన్తః అహం  - 

యుగాన్తాగ్నిః ఇవ ప్రజాః ఇవ - 

like the fire at the time of the dissolution

సాట్టప్రాకార గోపురం తాం పురీం దహామి - 

burnt the city along with all its boundary walls the towers

ప్రదీప్తేన పుచ్చేన - with the fire at the tip of my tail 

||Sloka summary||

"Then I quickly jumped on the city gate without being perplexed. Then like the fire at the time of the dissolution, I burnt the city along with all its boundary walls the towers, with the fire at the tip of my tail " ||58.155||

||Sloka 58.156|| 

వినష్టా జానకీ వ్యక్తం న హ్యదగ్ధః ప్రదృశ్యతే||58.156||

లంకాయాం కశ్చిదుద్దేశః సర్వా భస్మీకృతా పురీ|

స|| వ్యక్తం జానకీ వినష్టా లంకాయాం కశ్చిత్ ఉద్దేశః అదగ్ధః న ప్రదృశ్యతే | సర్వా పురీ భస్మీకృతా||

Rama Tika says - వినష్టేతి| యతః పురీ లంకా మయా భస్మీకృతా , అతఏవ లంకాయాః కశ్చి దుద్దేశః అదగ్ధో నదృశ్యతే అతఏవ జానకీ వినష్టా|

||Sloka meanings||

 

సర్వా పురీ భస్మీకృతా-

 full city was burnt to ashes

లంకాయాం అదగ్ధః ఉద్దేశః -

 unburnt place in Lanka 

కశ్చిత్ న ప్రదృశ్యతే - 

not one  was seen

వ్యక్తం జానకీ వినష్టా - 

seemed like Janaki was also lost 

||Sloka summary||

"Full city was burnt to ashes. Not one unburnt place in Lanka was seen. Seemed like Janaki was also lost." ||58.156||

||Sloka 58.157|| 

దహతా చ మయా లంకాం దగ్ధా సీతా న సంశయమ్||58.157||

రామస్యహి మహత్కార్యం మయేదం వితథీకృతమ్|

స|| మయా లంకాం దహతా చ| సీతా దగ్ధా సంశయం న|| మయా ఇదం రామస్య మహత్ కార్యం వితధీకృతం|| 

Rama Tika says- మయా సీతా దగ్ధా అత ఏవ రామస్య కార్యం మయా విఫలీకృతం ఇతి శోకసమావిష్టోఽహం చిన్తాం ఉపాగతః||

||Sloka meanings||

మయా లంకాం దహతా చ -

 Lanka was burnt by me 

సీతా దగ్ధా సంశయం న - 

Sita too was burnt without doubt

మయా ఇదం రామస్య మహత్ కార్యం వితధీకృతం- 

the great mission of Rama has been spoilt by me

||Sloka summary||

"Lanka was burnt by me . Sita too was burnt without doubt. The great mission of Rama has been spoilt by me." ||58.157|| 

||Sloka 58.158,159|| 

 

 ఇతి శోకసమావిష్టః చిన్తామహముపాగతః||58.158||

అథాహం వాచ మశ్రౌషం చారణానాం శుభాక్షరామ్|

జానకీ న చ దగ్ధేతి విస్మయోదన్త భాషిణామ్||58.159||

స|| ఇతి శోకసమావిష్టః అహం చిన్తాం ఉపాగతః| అథ అహం జానకీ న చ దగ్ధా ఇతి విస్మయోదన్తభాషనం చారణానాం శుభాక్షరం వాచం అశ్రౌషం||

||Sloka meanings||

ఇతి శోకసమావిష్టః -

 thus over taken by sorrow

అహం చిన్తాం ఉపాగతః - 

I started thinking

అథ జానకీ న చ దగ్ధా ఇతి -

 then that Sita was not burnt 

 విస్మయోదన్త భాషిణామ్ -

 words spoken in wonder 

చారణానాం శుభాక్షరం వాచం -

 auspicious spoken words of charanas 

 అహం అశ్రౌషం- I heard 

||Sloka summary||

Thus over taken by sorrow I started thinking. Then I heard auspicious spoken words of charanas, spoken in wonder  that Sita was not burnt  ." ||58.158,159||

||Sloka 58.160|| 

తతో మే బుద్ధిరుత్పన్న శ్రుత్వా తామద్భుతాం గిరమ్|

అదగ్ధా జానకీత్యేవం నిమిత్తైశ్చోపలక్షితా||58.160||

స|| అద్భుతాం తాం గిరం శ్రుత్వా తతః జానకీ అదగ్ధా ఇత్యేవం మే బుద్ధిః ఉత్పన్నా నిమిత్తైశ్చ ఉపలక్షితా||

Govindaraja says- నిమిత్తైశ్చోపలక్షితా- శకునాదిభిశ్చ సీతా నదగ్ధేతి జ్ఞాతేతి అర్థః|

||Sloka meanings||

తతః జానకీ అదగ్ధా ఇత్యేవం -

 then that Janaki was not burnt

అద్భుతాం తాం గిరం శ్రుత్వా- 

hearing those wonderful words

మే బుద్ధిః ఉత్పన్నా -  

it occurred to me in my mind 

నిమిత్తైశ్చ ఉపలక్షితా - 

understood by the omens too.

||Sloka summary||

"Hearing those wonderful words that Janaki was not burnt, it occurred to me in my mind understood by the omens too." ||58.160||

||Sloka 58.161|| 

దీప్యమానే తు లాంగూలే నమాం దహతి పావకః|

హృదయం చ ప్రహృష్టం మే వాతాః సురభిగన్దినః||58.161||

స|| లాంగూలే దీప్యమానే పావకః మామ్ న దహతి| మే హృదయం ప్రహృష్టం వాతాః సురభిగన్ధినః||

||Sloka meanings||

లాంగూలే దీప్యమానే -

 though tail was set on fire 

పావకః మామ్ న దహతి - 

fire did not burn me

మే హృదయం ప్రహృష్టం - 

there was joy in my heart

వాతాః సురభిగన్ధినః-

 wind carried fragrance

||Sloka summary||

"The tail though set on fire did not burn me. There was joy in my heart and wind carried fragrance." ||58.161||

||Sloka 58.162|| 

తైర్నిమిత్తైశ్చ దృష్టార్థైః కారణైశ్చ మహాగుణైః|

ఋషివాక్యైశ్చ సిద్దార్థైరభవం హృష్టమానసః||58.162||

స|| నిమిత్తైః దృష్టార్థైః  మహాగుణైః  కారణైశ్చ ఋషివాక్యైశ్చ సిద్ధార్థైః తైః హృష్టమానసః అభవం||

గోవిన్దరాజ టీకాలో - దృష్టార్థైః దష్టఫలైః నిమిత్తైః శకునైః కారణైః నేత్ర స్ఫురాణాదిభః | మహాగుణైః ఫలవ్యాప్తైః |

||Sloka meanings||

నిమిత్తైః దృష్టార్థైః  - 

by such signs seen before 

మహాగుణైః  కారణైశ్చ - 

by great virtues and reasons

ఋషివాక్యైశ్చ సిద్ధార్థైః తైః - 

 by  the words of Rishis and Siddhas 

హృష్టమానసః అభవం- 

 felt happy at heart

||Sloka summary||

"By such signs, great virtues  and reasons, by  the words of Rishis and Siddhas I  felt happy at heart." ||58.162||

||Sloka 58.163|| 

పునర్దృష్ట్వా చ వైదేహీం విసృష్టశ్చతయా పునః|

తతః పర్వతమాసాద్య తత్రారిష్టమహం పునః||58.163||

ప్రతిప్లవనమారేభే యుష్మద్దర్శన కాంక్షయా|

స|| వైదేహీం పునః దృష్ట్వా తయా విసృష్టశ్చ తతః పునః అహం అరిష్టం పర్వతం ఆసాద్య యుష్మత్ దర్శన కాంక్షయా ప్రతిప్లవనం ఆరభే ||

||Sloka meanings||

వైదేహీం పునః దృష్ట్వా -

 seeing Vaidehi again

తయా విసృష్టశ్చ - 

seeking her permission

తతః పునః అహం అరిష్టం పర్వతం ఆసాద్య - 

then again I ascended the mountain Arista 

యుష్మత్ దర్శన కాంక్షయా - 

desirous of meeting you all

ప్రతిప్లవనం ఆరభే - 

started the return leap.

||Sloka summary||

"Seeing Vaidehi again , seeking her permission, I ascended the mount Arista again, desirous of meeting you all, started the leap." ||58.163||

||Sloka 58.164|| 

తతః పవనచన్ద్రార్క సిద్ధగంధర్వ సేవితమ్||58.164||

పన్థానమహమాక్రమ్య భవతో దృష్టవానిహ|

స|| తతః అహం పవన చన్ద్రార్క సిద్ధ గన్ధర్వసేవితం  పన్దానం ఆశ్రిత్య ఇహ భవతః ద్రష్టువాన్||

||Sloka meanings||

తతః అహం - Then I 

పవన చన్ద్రార్క సిద్ధ గన్ధర్వసేవితం - 

followed by the Siddhas , Gandharvas

పన్దానం ఆశ్రిత్య - 

came through the path travelled  

ఇహ భవతః ద్రష్టువాన్ - 

here to see you al

||Sloka summary||

"Then I following the path followed by the Siddhas , Gandharvas I have come here to see you all. " ||58.164||

||Sloka 58.165|| 

రాఘవస్య ప్రభావేన భవతాం చైవ తేజసా||58.165||

సుగ్రీవస్య చ కార్యార్థం మయా సర్వమనుష్ఠితమ్|

స|| రాఘవస్య ప్రభావేణ భవతాం తేజసా చైవ సుగ్రీవస్య కార్యార్థం చ మయా సర్వం అనుష్టితామ్||

||Sloka meanings||

రాఘవస్య ప్రభావేణ -

 by the power of Rama

భవతాం తేజసా చైవ - 

and your powers too 

సుగ్రీవస్య కార్యార్థం చ -

 for  achieving Sugriva's purpose 

మయా సర్వం అనుష్టితామ్ - 

everything has been accomplished by me

||Sloka summary||

"By the power of Rama, and your powers,  for  achieving Sugriva's purpose  everything has been accomplished by me ".||58.165||

||Sloka 58.167|| 

  ఏతత్సర్వం మయా తత్ర యథావదుపపాదితమ్||58.166||

అత్రయన్న కృతం శేషం తత్ సర్వం క్రియతామితి ||58.167|| 

స|| ఏతత్ సర్వం తత్ర మయా యథావత్ ఉపపాదితం అత్ర| యత్ నకృతం శేషం తత్ సర్వం క్రియతామ్||

Rama Tika says- తత్ర సాగరాదౌ జాతమ్ ఏతత్ సర్వం కర్మ మయా ఉపపాదితం , యత్ మయా న కృతం  అత వ శేషం అవశిష్టం తత్ సర్వం క్రియతాం ఇతి సేషః 

||Sloka meanings||

ఏతత్ సర్వం తత్ర యథావత్  -

 all of it as it was there  

మయా ఉపపాదితం - told by me 

అత్ర యత్ నకృతం శేషం - 

that which remains to be done 

తత్ సర్వం క్రియతామ్- 

all of that is to be accomplished 

||Sloka summary||

All this has been told by me as it is. That which is not done, that which remains to be done is to be accomplished."||58.166,67||

As a last word Hanuma said , by the power of Rama, and your enthusiasm,  everything has been accomplished by me,

for achieving Sugriva's purpose, with an added  suggestion that whatever is left undone is to be completed, etc.

With that Hanuma's long narration, Sarga fifty-eight comes to an end.

This is a unique Sarga which is also second longest in Sundarakanda with nearly hundred and seventy Slokas. Starting with Sloka six, with  bowing in the direction of Sita before starting his narration , Hanuman speaks for hundred and sixty Slokas. This is longest uninterrupted speech by any character in Ramayana, the second longest narrative speech is also by Hanuman in response to Sita's queries in Sarga 35, stretching over nearly eighty Slokas. These narratives , would remind a discerning reader of Rama's comments to Lakshmana about Hanuman's dexterity in speech, in the very first meeting of the three. 

The complete story was narrated by Hanuma starting from Sloka 1 of Sundarakanda in first person.

In the Jayamantram we hear “దాసోఽహం". "దాసోఽహం" means I am the "servant of” Rama. When we read Jayamantram that being in first person, it is as though we are shouting

that we are servants of Rama too. We get the benefit of that Mantra.

Very much in that fashion, when we read Hanuma's narration in this Sarga, it is as though we are there in search of Sita. It is as though we are telling the story.

That is why it is said reading this Sarga alone is as good as reading the entire Sundarakanda. We say so be it.

 ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే 

చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్

శ్రీమత్సుందరకాండే అష్టపంచాశస్సర్గః ||

|| om tat sat||