Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||
Sundarakanda
Sarga 7
अथ सप्तमस्सर्गः

This Sarga is about riches of Ravana. In the end it is also about Sundara of Sundarakanda

We see and hear about the palace complex and riches of Ravana. The riches were "देवैश्च सर्वैः सुपूजितानि "- cherished by even Gods. The riches were "स्वबलार्जितानि", won by his own prowess. They were "दोषैः परिवर्जितानि "- without blemishes. His palace was of "अप्रतिरूपरूपं " matchless beauty. And it reflected आत्मबलानुरूपं - his own might. Hanuman also sees a glowing "पुष्पाह्वयं नाम महाविमानं" - a great aerial car by name Pushpaka. Seeing all these Hanuman was "सविश्मयः" filled with wonder.

But Hanuman going in search of Sita could not find Sita, who was "पतिगुणवेगनिर्जिताम् " - won over by the rich attributes of her husband, who was "सुपूजिताम् " a well-respected one. Unable to find Sita, Hanuman,"बहुविधात्मनः " who can pursue many thoughts, "कृतात्मनः" who has achieved set goals , became "अति दुःखितं मनः " very agitated in his mind.

That is the summary of Sarga 7.

Now we go through the word meanings and the summaries of all Slokas
.

॥Sloka 7.01॥

स वेश्मजालं बलवान् ददर्श
व्यासक्त वैढूर्यसुवर्णजालम्।
यथामहत्प्रावृषि मेघजालम्
विदुत्पिनद्धं सविहङ्गजालम्॥7.01||

स॥बलवान् सः हनुमान् व्यासक्त वैढूर्यसुवर्णजालं सविहङ्गजालं वेश्मजालं प्रावृषि विद्युत्पिनद्धम् महत् मेघजालं इव ददर्श ॥

Rama Tika says- बलवान् स हनुमान् व्यासक्तानि खचितानि वैढूर्याणि येषु तान्येव सुवर्ण जालानि स्वर्णमय गवाक्षाणि यस्मिन् सविहङ्गजालं विहङ्ग समूहितं वेश्म जालं गृहसमूहं विद्युत् पिनद्धं प्रावृषि मेघजालमिव ददर्श

॥Sloka meanings||

बलवान् सः हनुमान् -
that mighty Hanuman (saw)
सविहङ्गजालं वेश्मजालं -
group of mansions with flocks of birds
व्यासक्त वैढूर्यसुवर्णजालं-
(with) golden lattices encrusted with Vaidhurya
विद्युत् पिनद्धं प्रावृषि मेघजालमिव -
like a group of clouds with streaks of lightning in the rainy season
ददर्श - saw

||Sloka summary||

The mighty Hanuman saw the group of mansions, having golden lattices encrusted with Vaidhurya and with flocks of birds, looking like a group of clouds with streaks of lightning in the rainy season. ||7.01||

||Sloka 7.02॥

निवेशनानां विविधाश्चशालाः
प्रधानशङ्खायुधचापशालाः।
मनोहराश्चापिपुनर्विशालाः
ददर्श वेश्माद्रिषु चन्द्रशालाः॥7.02||

स॥(सः हनुमान्) प्रधानशङ्खायुथचापशालाः विविधाः शालाः निवेशनानाम् ददर्श।पुनः वेश्माद्रिषु मनोहराः विशालाः चन्द्रशालाः च ददर्श॥

Rama Tika says- प्रधानैः शङ्खायुधचापैः शालन्ते शोभन्ते ताः निवेशनानां गृहाणां विविधाः शालाः आवान्तरगृहाणि मनोहराः विशालाश्च वेश्माद्रिषु अद्रिसदृश वेश्मसु चन्द्रशालाः शिरोगृहाणि चन्द्रकान्तमणिसंबद्धावान्तर गृहाणि वा पुनः ददर्श।

॥Sloka meanings||

प्रधानशङ्खायुथचापशालाः -
places for keeping storing valuable conches, weapons and bows
विविधाः शालाः निवेशनानाम् ददर्श -
many places in those mansions
पुनः वेश्माद्रिषु मनोहराः -
also in those mansions delightful
विशालाः चन्द्रशालाः च ददर्श -
spacious terraces open to skies (for seeing moon)

||Sloka summary||

"There Hanuman saw several places for storing valuable conches, weapons and bows among those mansions, again he saw delightful and spacious terraces open to the skies on top of those houses.||7.02||

||Sloka 7.03॥

गृहाणि नानावसुराजितानि
देवासुरैश्चापि सुपूजितानि।
सर्वैश्च दोषैः परिवर्जितानि
कपिर्ददर्श स्वबलार्जितानि॥7.03||

स॥ (सः महा) कपिः (तत्) गृहाणि सर्वैश्च देवाः असुरैः चापि सुपूजितानि स्वबलार्जितानि दोषैः परिवर्जितानि नानावसुराजितानि ददर्श॥

Rama Tika says- नानावसुभिः अनेक विध धनैः राजितानि देवाः असुरैरपि सुपूजितानि आति प्रशंसितानि स्व बलार्जितानि कुबेरात्प्राप्तानि गृहाणि कपिः ददर्श।

॥Sloka meanings||

सर्वैश्च देवाः आसुरैः चापि सुपूजितानि -
cherished by gods and demons alike
स्वबलार्जितानि दोषैः परिवर्जितानि -
blemish less and won by his own might ,
नानावसुराजितानि -
many types of treasures
कपिः (तत्) गृहाणि ददर्श -
the Vanara saw in those mansions

||Sloka summary||

"The Vanara saw in those mansions many types of treasures, cherished by gods and demons alike, which were blemish less and won by his own might." ||7.03||

||Sloka 7.04॥

तानि प्रयत्नाभिसमाहितानि ॥
मयेव साक्षादिव निर्मितानि।
महीतले सर्व गुणोत्तराणि
ददर्श लङ्काधिपतेर्गृहाणि॥7.04||

स॥ प्रयत्नाभि समाहितानि सर्वगुणोत्तराणि लंकाधिपतेः गृहाणि साक्षात् मयेव निर्मितानि भवनानि इव हनुमान् ददर्श॥

Rama Tika says- प्रयत्नेन अभिसमाहितानि चतुर्दिक्षु क्रमेण संनिवेशितानि मयेन साक्षात् निर्मितानि इव विश्वकर्मणा निर्मितत्वेपि अनेक मायामयत्वान् मयनिर्मित सदृशानि इत्यर्थः, सर्वगुणोत्तराणि सर्वगुणैः श्रेष्ठानि गृहाणी ददर्श।

॥Sloka meanings||

प्रयत्नाभि समाहितानि - Built with great care and effort
सर्वगुणोत्तराणि लंकाधिपतेः गृहाणि -
the excellent mansions of the king of Lanka
साक्षात् मयेव निर्मितानि भवनानि इव -
looked like the mansions built by Maya
हनुमान् ददर्श - Hanuman saw

||Sloka summary||

"Built with great care and effort, the excellent mansions of the king of Lanka looked like the mansions built by Maya ( the divine architect) himself." ||7.04||

||Sloka 7.05॥

ततो ददर्शोच्छ्रितमेघरूपम्
मनोहरं काञ्चनचारुरूपम्।
रक्षोऽधिप स्यात्मबलानुरूपम्
गृहोत्तमं ह्यप्रतिरूपरूपम्॥7.05||

स॥ (तत्) रक्षोधिपस्य उत्तमम् गृहम् ददर्श । (तत् गृहम्) मनोहरं कांचनचारुरूपं अप्रतिरूपरूपं रक्षोधिपस्य आत्मबलानुरूपं अस्ति। तत् गृहं उच्छ्रितमेघरूपं इव अस्ति॥

॥Sloka meanings||

मनोहरं कांचनचारुरूपं -
captivating , with the splendor of gold
अप्रतिरूपरूपं - matchless
रक्षोधिपस्य आत्मबलानुरूपं -
worthy of the might of the Rakshasa king
उच्छ्रितमेघरूपं इव - like towering cloud
उत्तमम् गृहम् ददर्श - magnificent palace he saw

||Sloka summary||

"Hanuman saw a magnificent palace like a towering cloud, matchless, captivating , with the splendor of gold, worthy of the might of the Rakshasa king." ||7.06||

||Sloka 7.06॥

महीतले स्वर्गमिव प्रकीर्णम्
श्रियाज्वलन्तं बहुरत्न कीर्णम्।
नानातरूणां कुसुमावकीर्णम्
गिरेरिवाग्रं रजसावकीर्णम्॥7.06||

स॥ श्रिया ज्वलन्तं बहुरत्न कीर्णम् (तत् गृहम्) महीतले प्रकीर्णम् स्वर्गमिव (अस्ति)। नानातरूणां कुसुमावकीर्णं रजसा गिरेः अग्रं इव (तत् गृहम् अस्ति)॥

Rama Tika says- महीतले प्रकीर्णम् पतितं स्वर्गमिव; कुमावकीर्णं कुसुमैः व्याप्तं;रजसावकीर्णं रजसा पुष्पाणां इति शेषः।

Govindaraja says - तदन्तर्वर्ति पुष्पकविमानं दर्सयति- अंटे इक हनुम आ भवनमुल मध्यलो नुन्न पुष्पक विमानमुचूचुचुन्नाडु

॥Sloka meanings||

श्रिया ज्वलन्तं बहुरत्न कीर्णम् -
glittering with many gems and riches
महीतले स्वर्गमिव प्रकीर्णम्-
looking like the heaven fallen on the earth
नानातरूणां कुसुमावकीर्णम्-
full of flowers from many trees
गिरेरिवाग्रं रजसावकीर्णम् -
looked like the top of a mountain full of flowers
( Hanuma saw the arial vehicle)

||Sloka summary||

"Glittering with gems and riches that mansion was like heaven fallen on the earth. Covered with flowers of all kinds of trees, that mansion looked like a mountain top covered with flowers" . ||7.06||

||Sloka 7.07॥

नारीप्रवेकैरिव दीप्यमानम्
तटिद्भि‍रम्भोदव दर्च्यमानम्।
हंसप्रवेकैरिव वाह्यमानम्
श्रियायुतं खे सुकृतां विमानम्॥7.07||

स॥ तत् सुकृतां विमानम् अर्चमानम् नारीप्रवेकैः श्रिया युतं (अस्ति)। अम्भोदवत् दीप्यमानं तटिद्भिः इव अस्ति। खे हंसप्रवैकैः वाह्यमानम् इव अस्ति॥

॥Sloka meanings||

तत् विमानम् - aerial chariot
सुकृतां - Royal
नारीप्रवेकैरिव दीप्यमानम् - lit up by resplendent women
तटिद्भि‍रम्भोदव दर्च्यमानम् -
rain cloud with lightning , worthy of worship
हंसप्रवेकैरिव खे वाह्यमानम् -
as if drawn by swans in the sky

||Sloka summary||

That royal aerial chariot auspicious and worthy of worship was filled with resplendent women. It was like the rain clouds lit with lightning. It was as if drawn by swans in the sky. ||7.07||

||Sloka 7.08॥

यथा नगाग्रं बहुधातुचित्रम्
यथा नभश्च ग्रहचन्द्रचित्रम्।
ददर्शयुक्तीकृत मेघचित्रम्
विमानरत्नं बहुरत्न चित्रम्॥7.08||

स॥ तत् विमानरत्नं बहुरत्न चित्रं अस्ति। (तत् विमानम्) यथा बहुधातुचित्रम् नगाग्रं इव यथा युक्तीकृत मेघचित्रं इव यथा नभश्च ग्रहचन्द्र चित्रं इव अस्ति ॥

॥Sloka meanings||

विमानरत्नं बहुरत्न चित्रम् -
best of aerial chariots was colorful on account of being encrusted with gems .
बहुधातुचित्रम् नगाग्रं इव -
like a mountain peak which was colorful because of many the minerals embedded in the mountain
युक्तीकृत मेघचित्रं-
like a mass of colorful clouds.
नभश्च ग्रहचन्द्र चित्रं इव-
like the sky which was looking colorful with planets and Moon

||Sloka summary||

"That best of aerial chariots was colorful on account of gems encrusted. It was like a mountain peak which was colorful because of many the minerals embedded in the mountain. It was like a mass of colorful clouds. It was like the sky which was looking colorful with planets and Moon."||7.08||

||Sloka 7.09॥

महीकृता पर्वतराजिपूर्णा
शैलाः कृता वृक्षवितानपूर्णा।
वृक्षाः कृता पुष्पवितानपूर्णाः
पुष्पं कृतं केसर पत्र पूर्णम्॥7.09||

स॥ यत्र पर्वत राजि पूर्णा मही (चित्री) कृता । यत्र वृक्ष वितानपूर्णा शैलाः (चित्री) कृता । यत्र वृक्षाः पुष्पवितानपूर्णा (इव चित्री ) कृता । यत्र पुष्पम् केसरपत्रपूर्णम् चित्रीकृता । (तत् विमानं हनुमान् ददर्श) ॥

Rama Tika says- यत्र विमाने मही स्थिति भूमिः पर्वतराजिपूर्णा कृता निर्मित पर्वतैः पूरितेत्यर्थः, शैलास्तु वृक्षवितानैः तरुसमूहैः पूर्णाः कृताः ; पुष्पं च केसर पत्राभ्यां पूर्ण कृतम्।

॥Sloka meanings||

पर्वत राजि पूर्णा मही (चित्री) कृता-
earth was drawn filled with mountain ranges
वृक्ष वितानपूर्णा शैलाः (चित्री) कृता -
mountains were drawn with canopy of trees
वृक्षाः कृता पुष्पवितानपूर्णाः -
the trees were drawn filled with lovely flowers.
पुष्पं कृतं केसर पत्र पूर्णम्-
The flowers were drawn filled with petals and filaments.

||Sloka summary||

The earth was drawn filled with mountain ranges. The mountains were drawn with canopy of trees, the trees were drawn filled with lovely flowers. The flowers were drawn filled with petals and filaments.||7.09||

||Sloka 7.10॥

कृतानि वेश्मानिच पाण्डुराणि
तथा सुपुष्पाण्यपि पुष्कराणि।
पुनश्च पद्मानि स केसराणि
धन्यानि चित्राणि तथा वनानि॥7.10||

स॥ यस्मिन् पांडुराणि वेश्मानि च (चित्री) कृतानि । तथैव यस्मिन् पुष्पाणि सह पुष्कराणि (चित्रीकृतानि)। पुनः यस्मिन् केसराणि सः पद्मानि (चित्री कृतानि) । यस्मिन् धन्यानि वनानि चित्राणि चित्रीकृतानि (तत् विमानम् ददर्श)॥

Rama Tika says- यस्मिन् पाण्डुराणि वेश्मानि कृतानि; सुपुष्पाः शोभनपुष्फ विशिष्ठाः पुष्करिण्यः सरस्यः कृताः सकेशराणि पद्मानि कृतानि;चित्राणि सरोवराणि वरसरोयुक्तानि वनानि कृतानि।

॥Sloka meanings||

वेश्मानिच पाण्डुराणि कृतानि -
mansions were drawn in white color.
तथा सुपुष्पाण्यपि पुष्कराणि -
similarly ponds were drawn with flowers.
पुनश्च पद्मानि स केसराणि -
flowers were drawn again with petals.
धन्यानि चित्राणि तथा वनानि -
similarly paintings of complete gardens were drawn

||Sloka summary||

"The mansions were drawn in white color. The ponds were drawn with flowers. The flowers were drawn again with petals. Similarly paintings of complete gardens were drawn."||7.10||

||Sloka 7.11॥

पुष्पाह्वयं नाम विराजमानं
रत्नप्रभाभिश्च विवर्थ मानम्।
वेश्मोत्तमाना मपि चोच्चमानम्
महाकपिस्तत्र महाविमानम्॥7.11||

स॥ महाकपिः तत्र पुष्पाह्वयं नाम विराजमानं महा विमानं (ददर्श)। तत् विमानं रत्न प्रभाभिः च विवर्धमानं । तत् विमानं वेश्मोत्तमानां अपि उच्च्यमानं अस्ति।

॥Sloka meanings||

महाकपिः तत्र - great Vanara (saw)
पुष्पाह्वयं नाम महा विमानं -
great aerial car going by the name of Pushpaka
विराजमानं -
splendid indeed
रत्नप्रभाभिश्च विवर्थ मानम् -
glowing with glitter of gems.
वेश्मोत्तमाना मपि चोच्चमानम् -
taller than the magnificent mansions.

||Sloka summary||

The great Vanara saw an aerial car going by the name of Pushpaka. That aerial car was glowing with the glitter of gems. That aerial was taller than the magnificent mansions.||7.11||

||Sloka 7.12॥

कृताश्च वैढूर्यमया विहङ्गाः
रूप्यप्रवाळैश्च तथा विहङ्गाः।
चित्राश्च नानावसुभिर्भुजङ्गाः
जात्यानुरूपास्तुरगा श्शुभाङ्गाः॥7.12||

स॥ वैढूर्यमयाः विहङ्गाः कृताः । तथैव रूप्यप्रवाळैश्च कृताः विहङ्गाः । चित्राः भुजङ्गाः नानावसुभिः कृताः । तुरंगाः जात्यानुरूपाः शुभाङ्गाः अपि कृताः॥

Rama Tika says- 'तस्मिन् विमाने वैढूर्यमयाः विहङ्गाः कृताः; रूप्यप्रवालैश्च विहङ्गाः कृताः;नाना वसुभिः अनेक विध मणिभिः चित्राः भुजङ्गाः कृताः ; अनुरूपाः विमान स्थिति योग्याः जात्या शोभनजात्योपलक्षिताः शुभाङ्गाः तुरगाः अश्वाः कृताः'।

॥Sloka meanings||

वैढूर्यमयाः विहङ्गाः कृताः -
birds were made of Vaidhuryas
तथैव रूप्यप्रवाळैश्च विहङ्गाः (कृताः) -
Similarly the birds were made of silver and corals.
चित्राः भुजङ्गाः नानावसुभिः कृताः -
Colorful serpents were made with gems.
जात्यानुरूपाः शुभाङ्गाः तुरंगाः अपि कृताः-
Well bred horses too with auspicious limbs were drawn.

||Sloka summary||

The birds were made of Vaidhuryas. Similarly the birds were made of silver and corals. Colorful serpents were made with gems. Well bred horses with auspicious limbs were drawn.||7.12||

||Sloka 7.13॥

प्रवाळजाम्बूनदपुष्पपक्षाः
सलील मावर्जितजिह्मपक्षाः।
कामस्य साक्षादिव भान्ति पक्षाः
कृताविहङ्गा स्सुमुखास्सुपक्षाः॥7.13||

स॥ विहङ्गाः सुपक्षाः प्रवालजाम्बूनद पुष्पपक्षाः स लीलं आवर्जितजिह्म पक्षाः कृताः। सा विहङ्गाः साक्षात् कामस्य पक्षाः इव भान्ति॥

Rama Tika says - प्रवालैः जाम्बूनद पुष्पैश्च युक्ताः पक्षाः येषां अत एव सुपक्षाः ;शोभनपक्षविशिष्ठाः सलीलं लीलापूर्वकम् आवर्जिताः शिल्पाविशेषेण मक्षिकादि वर्जन क्रिया विशिष्ठाः जिह्मपक्षाः येषां ते सुनुखाः विहङ्गाः कृताः ;अत एव तेषां पक्षाः कामस्य कामाश्रयीभूतमनसः पक्षाः प्रग्रहीतार इव भान्ति। तत् पक्ष दर्शन मात्रेण विमाने स्थितिः प्रतीयत इत्यर्थः॥

॥Sloka meanings||

विहङ्गाः सुपक्षाः-
Birds having beautiful wings
प्रवालजाम्बूनद पुष्पपक्षाः-
wings engraved in corals and gold
स लीलं आवर्जितजिह्म पक्षाः कृताः -
wings sportively bent were drawn
सा विहङ्गाः साक्षात् -
The birds (wings) were as if
कामस्य पक्षाः इव भान्ति -
looking like wings of the cupid, the god of love

||Sloka summary||

Birds having beautiful wings, with wings engraved in corals and gold, with artificial wings sportively bent were drawn. The birds (wings) were as if they were wings of the cupid, the god of love.||7.13||

||Sloka 7.14॥

नियुज्यमानास्तु गजास्सुहस्ताः
स केसराश्चोत्पलपत्त्रहस्ताः।
बभूव देवी च कृता सुहस्ता
लक्ष्मीस्तथा पद्मिनि पद्महस्ता॥7.14||

स॥ लक्ष्मीः पद्मिनी पद्महस्ता सुहस्ता च सकेसराश्च देवी च कृता बभूव। तथा उत्पलपत्रहस्ताः नियुज्यमानाः गजाः अस्तु ॥

Rama Tika says - पद्मिनि पद्म विशिष्ठे विमान सरसि उत्पल पत्र हस्ताः अत एव सकेशराः गजा नियुज्यमानाः निर्मिता बभूवुः; पद्महस्ता पद्मयुक्त करा;अत एव सुहस्ता;शोभनहस्त विशिष्ठाः देवीः अति प्रकाशविशिष्ठा लक्ष्मीः कृता निर्मिता बभूव; बभूवेति वचन विपरिणामेन पूर्वान्वयः अपि।

॥Sloka meanings||

पद्मिनी पद्महस्ता सुहस्ता लक्ष्मीः कृता -
Lakshmi having beautiful hands holding lotus in the lotus pond was made
सकेसराश्च - lotus with its filaments
तथा गजाः नियुज्यमानाः - similarly elephants were seen
उत्पलपत्रहस्ताः - holding lotuses with their trunks

||Sloka summary||

Goddess Lakshmi in a lotus pond holding lotus with filaments in her hands was seen. Elephants carrying blue lotuses with their trunks as offerings to the Goddess were seen too. ||7.14||

||Sloka 7.15॥

इतीव तद्गृहमभिगम्य शोभनम्
सविश्मयो नगमिव चारु शोभनम्।
पुनश्च तत्परमसुगन्धि सुन्दरम्
हिमात्यये नगमिव चारुकन्दरम्॥7.15||

स॥ हनुमान् इतीव शोभनम् चारुशोभनम् नगमिव तत् गृहं अभिगम्य सविस्मयः भवति॥ (ततः) पुनश्च तत् (गृहं) हिमात्यये नगमिव परमसुगन्धि सुन्दरम् चारुकन्दरं ददर्श॥

Rama Tika says - इतीव एवं प्रकारं चारुकन्दरम् चारु गृहम्;नगमिव पर्वत मिव;चारु दर्शनम् तद्गृहम् अभिगम्य सविस्मयः भभूव इति शेषः। हिमात्यये वसन्ते परमसुगन्धि चारु कन्दरम् नगमिव वृक्षमिव कन्दरोऽत्र कोटरः। पुनश्चाभिगम्य सविस्मयो अभूत् इति शेषः ।

॥Sloka meanings||

इतीव शोभनम् चारुशोभनम् नगमिव-
thus auspicious and beautiful palace appearing like a mountain
तत् गृहं अभिगम्य स विस्मयः भवति -
having reached that palace he was wonder struck
परमसुगन्धि सुन्दरम् चारुकन्दरं -
with beautiful caves full of wonderful fragrances
सुगंधमुलतो सुंदरमैन गुहलु कल
पुनश्च तत् again (entered) that palace
हिमात्यये नगमिव -
looking like a mountain at the end of winter

||Sloka summary||

Thus Hanuman reached the auspicious and beautiful palace appearing like a mountain and was wonder struck. Again he saw the palace as a mountain in spring time with beautiful caves filled with wonderful fragrance. ||7.15||

||Sloka 7.16॥

ततः स तां कपिरभिपत्य पूजितां
चरन् पुरीं दशमुखबाहुनिर्जिताम् ।
अदृश्यतां जनकसुतां सुपूजिताम्
सुदुःखितः पतिगुणवेगनिर्जिताम्॥7.16||

स॥ ततः स कपिः दशमुखबाहुनिर्जिताम् पूजितां तां पुरीं अभिपत्य चरन् पतिगुणवेगवर्जितां सुपूजितां तां जनकसुतां अदृश्यतां सुदुःखितः बभूव॥

राम तिलकलो - दशमुखबाहु निर्जिताम् रावणेन वशीकृतां इति; पूजितां अतिप्रशंसा विशिष्ठांपुरीं अभिपत्य प्राप्य
चरन् सीतान्वेषणार्थंइतः ततः विचरन् सन् ; सुपूजितां महात्माभिः अति प्रशंशितां ; सुदुःखितां वियोगदुःखं प्राप्तम्; पतिगुण वेग निर्जिताम् पतिगुणानां समाधिकरहितवात्सल्यादीनां वेगेन स्मरण जनित उद्वेगेन निर्जितां जनकसुतां अदृश्य अदृष्ट्वा दुःखितो अभवत् ॥

॥Sloka meanings||

दशमुखबाहुपालितां पूजितां -
ruled by the ten headed king and worshipped by all
तां पुरीं अभिपत्य चरन् -
reaching that city and moving about
अदृश्यतां जनकसुतां सुपूजिताम् -
unable to find venerable daughter of Janaka
पतिगुणवेगनिर्जिताम्-
wone over by her husband's virtuous conduct
ततः स कपिः सुदुःखितः बभूव-
that Vanara was deeply sorrowful

||Sloka summary||

Then that Hanuman having reached and going about that city ruled by the ten headed king in search of Sita was deeply grieved not being able to see the venerable daughter of Janaka.||7.16||

||Sloka 7.17॥

ततस्तदा बहुविधभावितात्मनः
कृतात्मनो जनकसुतां सुवर्त्मनः।
अपश्यतोऽभव दतिदुःखितं मनः
सुचक्षुषः प्रविचरतो महात्मनः॥7.17||

स॥ ततः जनकसुतां अपश्यतः बहुविधभावितात्मनः कृतात्मनः सुचक्षुषः सुवर्त्मनः महात्मनः मनः अतिदुःखितं अभवत् ॥

Rama tilaka says - बहुविधभावितात्मनो नानाप्रकारेण सर्व जगत् पूजित स्वभावस्य; स्वभाववाच्यात्म शब्दः; कृतात्मनो शिक्षितांतः करणस्य; सुवर्त्मनः शोभन नीति मार्ग वर्तिनः; सुचक्षुषः शृति स्मृति न्याय रूप चक्षुः सहितस्य;॥

॥Sloka meanings||

ततः जनकसुतां प्रविचरतः अपश्यतः -
unable to find Sita in his search
बहुविधभावितात्मनः कृतात्मनः -
thinking of many things, the one capable of achieving anything
सुचक्षुषः सुवर्त्मनः महात्मनः -
one with foresight, one who follows righteous path , and great soul
मनः अतिदुःखितं अभवत् -
mind was filled with sorrow

||Sloka summary||

"Then being unable to see Sita, with many thoughts on his mind Hanuman the one capable of achieving anything, the one with foresight, who always follows right path became very agitated." ||7.17||

Unable to find Sita, the poet Valmiki says Hanuman,"बहुविधात्मनः " who can pursue many thoughts, "कृतात्मनः" who has achieved set goals , became "अति दुःखितं मनः " very agitated in his mind.

What is the post trying to convey?

When one sees beautiful sights, one is surely delighted by the visible external beauty, and is filled with wonder at the spectacle. With that delight one may follow the path of delight in worldly affairs. That is like following the path of "Pleasant", one of the two paths articulated by Yama to Nachiketa in Kathopanishad. The two paths are of "Good (श्रेयस्)" Vs "Pleasant ( प्रेयस्)". As articulated by Yama in teaching Nachiketa, the one in search of "Self" will continue to follow the path of "Good". They are after the eternal happiness in the realization of "Self".

Similarly Hanuman here in search of Sita, while delighted momentarily seeing the sights in Lanka, he is full of grief at not being able to see Sita. His ultimate delight is in completion of his search of Sita or "Self".

The poet Valmiki having described the Pushpaka in so many wonderful ways, refers to dejected Hanuman in glorious terms. Each of the epithets used being rich in meaning. The poet Valmiki describes " सुदुःखितः" a deeply grieving Hanuman.

Hanuman is described as:

- बहुविध भावितात्मः - बहुविधं यथा भवति तथा चिंतितात्मनः One who can contemplate the way it happens in many ways. The one who can contemplate on "Self" in many ways.

- कृतात्मः - शिक्षितान्तःकरणस्य, means one with a disciplined mental faculty. One , who was successful in attaining Self. When Mainaka asks him to stop and take rest on him, Hanuman says , "प्रतिज्ञा च मया दत्ता न स्थातव्यमिहांतरे". He says that he has taken a vow not to stop mid-way in his search. That is the commitment.

- सुवर्त्मः - शोभनमार्गावलम्बिनः one who is follower of rightful conduct. We see this in the very first Sloka of Sundarakanda. It is said Hanuman followed the path which is "चारणा चरिते पथि". Which also means path trodden by Masters. Hanuman followed well-trodden traditional path. Before undertaking his leap across the ocean, Hanuman following the rightful path, paid obeisance to Sun god and others, as if to emphasize that act of following rightful traditions.

- सुचक्षुः- सुचक्षुः श्रुतिस्मृतिन्यायरूपचक्षुः सहितस्य ; One who has good or auspicious eyes. Hanuman is the one who knows that the "Self" is different from the "Body complex", Thus he has those eyes which can look inward towards his "Self". Hanuman after landing in Lanka, standing on the Trikuta mountain looks at the city of Lanka glowing like the city of Gods, which is also a city of worldly enjoyment, as though he was looking at the "Body complex" which is again a place for all worldly enjoyment.
.
When it is said सुंदरे सुंदरो कपिः; These descriptors describe that Sundara, the Hanuman in Sundarakanda. That is why it is also called Sundarakanda.

With this note, the seventh Sarga of Sundarakanda comes to an end.

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे सप्तमस्सर्गः॥
॥ ओम् तत् सत्॥
॥om tat sat||

 

|| om tat sat||