Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||
सुंदरकांड.
अथ नवमस्सर्गः

In the very beginning of ninth Sarga we again hear, "अससादाथ लक्ष्मीवान् राक्षसेन्द्रनिवेशनम्" (9.04), that the "Lakshmivan" namely Hanuman, entered the palace complex of Ravana, the King of Rakshasas.

Describing of the wealth of Ravana, the poet says that the riches present in that palace are equivalent to or exceeding ("तादृशी तद्विशिष्टा वा" - 9.09) those available with Kubera, Yama or Varuna .

The "गंधस्त्वं", or the sweet scents were floating in that palace. They were inviting Hanuman as though he was a relative being invited. Where were they leading him? "तत्र यत्र स रावण" (9.21) - " to that place where Ravana is !

Again mesmerized by the display of opulence Hanuman wondered," स्वर्गोयं देवलोकोयं" (9.31). "Is this heaven, or the abode of Devas or the abode of Indra". Those are- भोग लोकाः; These are places where people enjoy the fruits of their works. Each one exceeding the other in opulence. Hanuman's wonder also grew in leaps and bounds.

There Hanuman saw "सहस्रं वर नारीणां" (9.34). Thousands of women; Women in their best attires and in different poses. They are Ravana's wives. All of whom are willingly married to Ravana infatuated by his power or beauty. The search goes on like this. But Hanuman does not find Sita

Now we will continue with word meanings of all Slokas

||Sloka 9.01||

तस्यालय वरिष्टस्य मध्ये विपुलमायतम्।
ददर्श भवनं श्रेष्टं हनुमान्मारुतात्मजः॥9.01||

स॥ मारुतात्मजः हनुमान् तस्य आलयवरिष्ठस्य मध्ये विपुलं आयतं भवनं श्रेष्टं ददर्श॥

॥Sloka meanings||

मारुतात्मजः हनुमान् ददर्श -
Hanuman, the son of wind god saw
तस्य आलयवरिष्ठस्य मध्ये -
in the middle of the main building
विपुलं आयतं श्रेष्टं भवनं -
a spacious mansion, best among all the mansions.

||Sloka summary||

"Hanuman, the son of wind god, saw in the middle of the main building a spacious mansion, best among all the mansions." ||9.01||

TiKa Traya text reads विमलमायतं instead of विपुलमायतं; there is no great difference in the summary of the meanings

||Sloka 9.02||

अर्थयोजन विस्तीर्णम् आयतं योजनं हि तत्।
भवनं राक्षसेन्द्रस्य बहुप्रासादसंकुलम्॥9.02||

स॥ तत् राक्षसेन्द्रस्य भवनं बहुप्राशाद संकुलं अर्थ योजन विस्तीर्णम् योजनं आयतम् ( अस्ति)||

||Sloka meanings||

तत् राक्षसेन्द्रस्य भवनं -
the palace of the king of Rakshasas
बहुप्राशाद संकुलं -
a conglomeration of many palaces
अर्थ योजन विस्तीर्णम् योजनं आयतम् -
half a Yojana width and a yojana long

||Sloka summary||

ता॥ ऒक योजनमु पॊडवु अर योजनमु वॆडल्पु गल आ राक्षसेंद्रुनि भवनमु अनेकमैन प्रासादमुलतो कूडियुन्नदि.||9.02||

"The palace of the king of Rakshasas, is a conglomeration of many palaces. It is half a Yojana width and a yojana long."||9.02||

||Sloka 9.03||

मार्गमाणस्तु वैदेहीं सीतां आयतलोचनाम्।
सर्वतः परिचक्राम हनुमान् अरिसूदनः॥9.03||

स॥ अरिसूदनः हनुमान् आयतलोचनं वैदेहीं सीतां मार्गमाणः तु सर्वतः परिचक्राम॥

॥Sloka meanings||

अरिसूदनः हनुमान् -
Hanuman who can subdue all enemies
आयतलोचनं वैदेहीं सीतां मार्गमाणः -
in search of the wide eyed Sita
सर्वतः परिचक्राम - went all around

||Sloka summary||

Hanuman who can subdue all enemies in search of the wide eyed Sita went all around in search of Sita.||9.03||

||Sloka 9.04||

उत्तमम् राक्षसावासं हनुमान् अवलोकयन्।
अससादाथ लक्ष्मीवान् राक्षसेन्द्रनिवेशनम्॥9.04||

स॥ अथ लक्ष्मीवान् हनुमान् उत्तमं राक्षसावासं अवलोकयन् राक्षसेंद्र निवेशनं अससाद॥

॥Sloka meanings||

अथ लक्ष्मीवान् हनुमान् -
Then Hanuman endowed with riches
उत्तमं राक्षसावासं अवलोकयन्-
seeing the Rakshasa complex
राक्षसेंद्र निवेशनं अससाद -
entered the palace of the king

||Sloka summary||

Then Hanuman endowed with riches of strength reached the palace of the King of Rakshasas.||9.04||

'अससादाथ लक्ष्मीवान् राक्षसेन्द्रनिवेशनम्' अनि इदि मूडवसारि विंटुन्नामु.

In the first few lines we hear for the third time

"अससादाथ लक्ष्मीवान् राक्षसेन्द्रनिवेशनम्" || " ,
"Lakshmivan Hanuman enters the palace of the King of Rakshasas". This line has now appeared three times.

It is as though he entered the third level of that Palace complex . In the eighth Sarga we heard about the search for Self The 'Self', hidden within the five sheaths ( Pancha Kosa). Now when Hanuman reached the third level, it is as though he entered the third sheath, namely the Manomaya Kosa.

In the first Sarga we heard that
"रावयति असत् प्रलापान् कारयति इति रावणः".
Here "रावयति" meaning one who awakens your instincts to "rave",
"असत् प्रलापान् कारयति" meaning one who makes you rave about "me" and "mine",
both define that one as Ravana !

In reality the one that makes us think of "me and mine", the one that makes us rave, bringing "ego" into forefront is our mind. Mind is the seed bed of all thoughts. So Ravana effectively is none other than our own mind. Entering the Ravana chambers is like entering the sheath of mind, - the Manomaya Kosa.
Ravana's palace is the Manomaya Kosa.

||Sloka 9.05||

चतुर्विषाणैर्द्विरदैः त्रिविषाणैः तथैव च।
परिक्षिप्तमसंबाधं रक्ष्यमाणमुदायुधैः ||9.05||

स॥ ( तत् भवनं) चतुर्विषाणैः तथैव त्रिविषाणैः द्विरदैः गजैः परिक्षिप्तं असंबाधं उदायुधैः रक्ष्यमाणं (अस्ति)||

||Sloka meanings||

चतुर्विषाणैः तथैव त्रिविषाणैः द्विरदैः गजैः -
elephants with four tusks , three tusks and two tusks
परिक्षिप्तं - surrounded by
असंबाधं उदायुधैः रक्ष्यमाणं-
guarded by armed Rakshasas holding weapons

||Sloka summary||

That palace was guarded by armed Rakshasas and elephants with four tusks , three tusks and two tusks.||9.05||

||Sloka 9.06||

राक्षसीभिश्च पत्नीभी रावणस्य निवेशनम्।
अहृताभिश्च विक्रम्य राजकन्याभिरावृतम्॥9.06||

स॥ (तत्) रावणस्य निवेशनं पत्नीभिः विक्रम्य आहृताभिः राजकन्याश्च राक्षसीभिश्च आवृतम्।

॥Sloka meanings||

तत्) रावणस्य निवेशनं आवृतम् -
that palace of Ravana was full
पत्नीभिः विक्रम्य आहृताभिः राजकन्याश्च -
with his wives, princesses brought by him after winning them over
राक्षसीभिश्च - and Rakshasa women

||Sloka summary||

"That palace of Ravana was full with his wives, princesses brought by him after winning them over (in a battle) and other Rakshasa women." ||9.06||

||Sloka 9.07||

तन्नक्रमकराकीर्णं तिमिङ्गिलझषाकुलम्।
वायुवेग समाधूतं पन्नगैरिव सागरम्॥9.07||

स॥(तत् रावणस्य निवेशनम्) नक्रमकराकीर्णं तिमिङ्गिळझुषाकुलम् वायुवेग समाधूतं पन्नगैः सागरं इव (अस्ति)||

||Sloka meanings||

नक्रमकराकीर्णं तिमिङ्गिळझुषाकुलम् -
filled with crocodiles, sharks, whales and fish
पन्नगैः - serpents
वायुवेग समाधूतं सागरं इव-
sea shaken by the force of wind

||Sloka summary||

That Ravana's palace looked like an ocean full of crocodiles, sharks as well as whales and shaken by the wind . ||9.08||

||Sloka 9.08,9||

याहि वैश्रवणे लक्ष्मीर्या चन्द्रे हरिवाहने।
सारावणगृहे सर्वा नित्यमेवानपायिनी॥9.08||

स॥ या लक्ष्मी वैश्रवणे या हरिवाहने इन्द्रे च (अस्ति) सा सर्वा रावणगृहे नित्यमेव अनपायिनी (अस्ति)||

Rama Tika says - या लक्ष्मीः वैश्रवणे कुबेरे हरिवाहने हरितास्वरूपवाहनवति इन्द्रेच सा अनपायिनी विनाशरहिता लक्ष्मीः रावण गृहे नित्यमेव वसती इति शेषः।

॥Sloka meanings||

या लक्ष्मी वैश्रवणे -
wealth was possessed by Vaisravana ( son of Vishrava, Kubera)
या हरिवाहने इन्द्रे च -
wealth possessed by Indra who rides the chariot drawn by green horses
सा सर्वा रावणगृहे -
there in the house of Ravana
नित्यमेव अनपायिनी - always present

||Sloka summary||

All of the wealth was possessed by Vaisravana ( son of Vishrava, Kubera), and Indra who rides chariot drawn by green horses, was always there in the house of Ravana

||Sloka 9.09||

या च राज्ञः कुबेरस्य यमस्य वरुणस्य च।
तादृशी तद्विशिष्टा वा ऋद्धी रक्षोगृहे ष्विह॥9.09||

स॥ राज्ञः कुबेरस्य या वरुणस्य या यमस्य ऋद्धिः तादृशी तद्विशिष्ठा वा (ऋद्धिः) इह रक्षो गृहे (अस्ति)||

||Sloka meanings||

राज्ञः कुबेरस्य या वरुणस्य या यमस्य -
( wealth) of Kubera, Varuna or Yama
ऋद्धिः तादृशी तद्विशिष्ठा वा -
wealth that is equal or more exquisite
इह रक्षो गृहे - is in this Rakshasa's palace

||Sloka summary||

"Such wealth or more exquisite wealth as possessed by Kubera, Varuna or Yama was available in the house of the Rakshasa king." ॥9.09॥

||Sloka 9.10||

तस्य हर्म्यस्य मध्यस्थं वेश्म चान्यत्सुनिर्मितम्।
बहुनिर्यूह संकीर्णं ददर्श पवनात्मजः॥9.10||

स॥ पवनात्मजः तस्य हर्म्यस्य मध्यस्थं अन्यत् बहुनिर्यूहसंकीर्णम् सुनिर्मितं वेश्म ददर्श॥

॥Sloka meanings||

पवनात्मजः - the son of wind god
तस्य हर्म्यस्य मध्यस्थं -
in the middle of those palaces
अन्यत् बहुनिर्यूहसंकीर्णम् सुनिर्मितं वेश्म -
another palace in a well-built complex of mansions
ददर्श - saw

||Sloka summary||

"The son of wind god saw in the middle of those palaces , a palace in a well-built complex of mansions mansions."||9.10||

||Sloka 9.11||

ब्रह्मणोऽर्थे कृतं दिव्यं दिवि यद्विश्वकर्मणा।
विमानं पुष्पकं नाम सर्वरत्नविभूषितम्॥9.11||

स॥पुष्पकं नाम विमानं सर्व रत्न विभूषितं दिव्यं यत् ब्रह्मणोर्थे विश्वकर्मणा कृतं (अस्ति) ||

||Sloka meanings||

पुष्पकं नाम विमानं -
Ariel vehicle by name Pushpaka
सर्व रत्न विभूषितं दिव्यं -
decorated with all kinds of gems and wonderful
यत् ब्रह्मणोर्थे विश्वकर्मणा कृतं - which was built for Brahma by Vishwakarma

||Sloka summary||

"There was a wonderful aerial chariot by name Pushpaka, which was built for Brahma by Vishwakarma." ||9.11||

||Sloka 9.12||

परेण तपसा लेभे यत्कुबेरः पितामहात्।
कुबेरमोजसा जित्वा लेभे तद्राक्षसेश्वरः॥9.12||

स॥ ( तत् विमानं) कुबेरः पितामहात् परेण तपसा लेभे। कुबेरं ओजसा जित्वा तत् राक्षसेश्वरः लेभे ||

||Sloka meanings||

कुबेरः पितामहात् लेभे-
obtained by Kubera from the Grandsire ( Brahma)
परेण तपसा -
by supreme penance
कुबेरं ओजसा जित्वा -
Defeating Kubera with his prowess
तत् राक्षसेश्वरः लेभे - Ravana acquired the same

||Sloka summary||.

"That (aerial chariot) was obtained by Kubera from the Grandsire ( Brahma) by supreme penance. Defeating Kubera with his prowess Ravana acquired the same" ||9.12||

||Sloka 9.13,14||

ईहामृग समायुक्तैः कार्तस्वरहिरण्मयैः।
सुकृतैराचितं स्तम्भैः प्रदीप्तमिव च श्रिया॥9.13||
मेरुमन्दरसंकाशै रुल्लिखद्भि रिव्वाम्बरम्।
कूटागारै श्शुभाकारैः सर्वतः समलंकृतम्॥9.14||

स॥ ईहामृगसमायुक्तैः कार्तस्वरहिरण्मयैः सुकृतैः स्तम्भैः श्रिया प्रदीप्तं इव मेरुमंदर संकाशैः उल्लिखद्भिरिव अम्बरं सर्वतः शुभाकारैः कूटागारैः समलंकृतं ( अस्ति)

||Sloka meanings||

ईहामृगसमायुक्तैः -
with carved images of wolves
कार्तस्वरहिरण्मयैः -
made of two types of
सुकृतैः स्तम्भैः श्रिया प्रदीप्तं -
with finely built pillars lustrous as though blazing
इव मेरुमंदर संकाशैः -
like mount Meru and Mandara
उल्लिखद्भिरिव अम्बरं -
as though scraping the sky
सर्वतः शुभाकारैः कूटागारैः समलंकृतं -
auspicious and graced with a number of pleasure houses all over

||Sloka summary||

Blazing with images of wolves and finely built pillars made of Hiranmaya and Kartasvara (two types of gold), as if touching the sky and with multitude of pleasure houses, that auspicious aerial car was resembling the Meru and Mandara mountains. ||9.14||

||Sloka 9.15||

ज्वलनार्क प्रतीकाशं सुकृतम् विश्वकर्मणा।
हेमसोपान संयुक्तं चारुप्रवर वेदिकम्॥9.15||

स॥ विश्वकर्मणा सुकृतं ज्वलनार्कप्रतीकाशं हेमसोपान संयुक्तं चारुप्रवर वेदिकम् (अस्ति)||

||Sloka meanings||

ज्वलनार्कप्रतीकाशं -
glowing like fire and the Sun
हेमसोपान संयुक्तं -
with golden staircases
चारुप्रवर वेदिकम् -
with beautiful platforms
विश्वकर्मणा सुकृतं -
built by Vishwakarma

||Sloka summary||

"(It was )glowing like fire and the Sun , it was well built by Vishwakarma with golden staircases and many platforms."
||9.15||

||Sloka 9.16||

जालावातायनैर्युक्तं कांचनैस्स्पाटिकैरपि।
इन्द्रनील महानील मणि प्रवर वेदिकम्॥9.16||

स॥ (तत् विमानं) कांचनैः स्फाटिकैरपि जालवातायनैः युक्तं इन्द्र नील महानील मणि प्रवर वेदिकम् अस्ति॥

॥Sloka meanings||

कांचनैः स्फाटिकैरपि -
of gold and crystals also
जालवातायनैः युक्तं -
windows with lattices
इन्द्र नील महानील मणि -
with Indraneela and Mahaneela sapphires
प्रवर वेदिकम् - embedded platforms

||Sloka summary||

"With lattice windows made of gold and crystals, the platforms were embedded with Indraneela and Mahaneela sapphires." ||9.16||

||Sloka 9.17||

विद्रुमेण विचित्रेण मणिभिश्चमहाधनैः।
निस्तुलाभिश्च मुक्ताभिः तलेनाभि विराजितम्॥9.17||

स॥विचित्रेण विद्रुमेण महाधनैः मणिभिश्च निस्तुलाभिः मुक्ताभिः तलेन अभिविराजितम् अस्ति ||

||Sloka meanings||

विद्रुमेण विचित्रेण - with colorful corals
मणिभिश्चमहाधनैः - very precious gems
निस्तुलाभिश्च मुक्ताभिः- incomparable pearls
तलेनाभि विराजितम् - the floor (on Pushpaka) is shining

||Sloka summary||

"The floor (of the arial vehicle) is shining bright with colorful corals and very precious gems, and incomparable pearls." ||9.17||

||Sloka 9.18||

चन्दनेन च रक्तेन तपनीयनिभेन च।
सुपुण्यगन्धिनायुक्तं आदित्यतरुणोपमम्॥9.18||

स॥ रक्तेन चन्दनेन तपनीयनिभेन च सुपुण्यगन्धिना युक्तं आदित्य तरुणोपपमं (अस्ति)||

||Sloka meanings||

रक्तेन चन्दनेन सुपुण्यगन्धिना युक्तं -
with fragrant red Sandal
तपनीयनिभेन आदित्यतरुणोपमम् -
shining bright with molten gold
आदित्यतरुणोपमम् -
comparable to rising Sun.

||Sloka summary||

" With fragrant red Sandal, shining bright with molten gold comparable to rising Sun." ||9.18||

||Sloka 9.19||

कूटागारैर्वराकारैः विविधैः समलंकृतम्।
विमानं पुष्पकं दिव्यं आरुरोह महाकपिः॥9.19||

स॥ विविधैः वराकरैः कूटागारैः समलंकृतं दिव्यं पुष्पकं विमानं महाकपिः आरुरोह॥

॥Sloka meanings||

कूटागारैर्वराकारैः विविधैः -
consisting of many corridors of wonderful forms.
समलंकृतं - decorated with
दिव्यं पुष्पकं विमानं -
celestial Pushpaka arial vehicle
महाकपिः आरुरोह - Hanuman ascended

||Sloka summary||

"Hanuman ascended that wonderful Pushpaka well decked with many wonderful corridors of different forms." ||9.19||

||Sloka 9.20||

तत्रस्थ स्स तदा गन्धं पानभक्ष्यान्नसंभवम्।
दिव्यं सम्मूर्छितं जिघ्र द्रूपवंत मिवानलम्॥9.20||

स॥सः तदा तत्रस्थः पानभक्ष्यान्नसंभवं सम्मूर्छितं रूपवंतं अनिलमिव दिव्यं गंधं जिघ्रत् ||

||Sloka meanings||

सः तदा तत्रस्थः -
he standing there
पानभक्ष्यान्नसंभवं-
rising from food and drinks
सम्मूर्छितं - intoxicating
रूपवंतं अनिलमिव -
as if giving form to the wind
दिव्यं गंधं जिघ्रत् -
smelt divine fragrance

||Sloka summary||

"Standing there, Hanuman smelt divine fragrance rising from food and drinks, which was intoxicating and spread as if to give shape to the wind."||9.20||

||Sloka 9.21||

स गन्धस्त्वं महासत्त्वं बन्धुर्बन्धुमिवोत्तमम्।
इत एही त्युवाचेन तत्र यत्र स रावणः॥9.21||

स॥ स गंधः तं महासत्त्वं यत्र सरावणः तत्र इतः एहि इति उत्तमं बंधुं बंधुरिव उवाच ||

तिलक टीकालो - यत्र स रावणः तत्रस्थाने इत एहि इत्युवाचेव उक्त गुणवायुः कर्ता दिव्यगन्धेन रावण शयन गृहं ज्ञातवान् इत्यर्थः ; ततः तस्मात् पुष्पकात् अवरुह्य गन्धानुमितां तां रावण शालां प्रश्थितः तां शालां ददर्श.

||Sloka meanings||

स गंधः - that fragrance
तं महासत्त्वं - that mighty Hanuman
उत्तमं बंधुं बंधुरिव उवाच -
like a close relative inviting a relative said
तत्र इतः एहि यत्र सरावणः इति -
come here where Ravana is

||Sloka summary||

"That fragrance was as though inviting the mighty Hanuman like relative inviting kith and kin saying "come here" and leading him to Ravana's chambers." ||9.21||

||Sloka 9.22||

तत स्थां प्रस्थितश्शालाम् ददर्श महतीं शुभाम्।
रावणस्य मनः कान्तां कान्तामिव वरस्त्रियम्॥9.22||

स॥ ततः प्रस्थितः महतीं शुभां शालां ददर्श तत् वरस्त्रिय कांतामिव मनः कांतां रावणस्य |।

Rama Tika says - ततः रावण समीपात् प्रस्थितो हनुमान् कान्तां शोभिताम्वरस्त्रियमिव रावणस्य महाकान्ताम् अतीच्छाविषयीभूतां शालां ददर्श

॥Sloka meanings||

ततः प्रस्थितः -
as he moved forward ( Hanuman)
मनः कांतां रावणस्य -
one dear to Ravana's heart
वरस्त्रिय कांतामिव -
like the best of women
महतीं शुभां शालां ददर्श -
saw a great and auspicious hall

||Sloka summary||

Then as he moved forward he saw a great auspicious hall which was like best of women dear to Ravana's heart.

||Sloka 9.23||

मणिसोपानविकृतां हेमजालविभूषिताम्।
स्पाटिकैरावृततलां दन्तान्तरितरूपिकाम्॥9.23||

स॥ मणिसोपानविकृतां हेमजाल विभूषिताम् स्फाटिकैरावृततलां दन्तान्तरित रूपिकां (शालां ददर्श)||

||Sloka meanings||

मणिसोपानविकृतां -
stair case inlaid with gems
हेमजाल विभूषिताम् -
decorated with gold lattices
स्फाटिकैरावृततलां -
floor inlaid with crystals
दन्तान्तरित रूपिकां -
and images of elephants

||Sloka summary||

"The stairs were inlaid with special gems, windows were with gold lattices, floor was covered with ivory inlaid with silver with images of elephants." ||9.23||

||Sloka 9.24||

मुक्ताभिश्च प्रवाळैश्च रूप्यचामीकरैरपि।
विभूषितां मणिस्तम्भैः सुबहूस्तम्भभूषिताम्॥9.24||

स॥ ( तत् शाला) मुक्ताभिश्च प्रवाळैश्च रूप्यचामीकरैरपि मणिस्तंभैः विभूषितां सुबहु स्तंभैः भूषितं (अस्ति)||

||Sloka meanings||

मुक्ताभिश्च प्रवाळैश्च -
with pearls and corals
रूप्यचामीकरैरपि -
also with gold and silver
मणिस्तंभैः विभूषितां -
decorated with pearl pillars
सुबहु स्तंभैः भूषितं -
decorated with many such pillars

||Sloka summary||

"That hall was decorated with many pearl pillars which were decorated with ornamented golden and silver pillars and were in laid with pearls and corals." ||9.24||

||Sloka 9.25||

नम्रैः रृजुभिरत्युच्चैः समंतात्सुविभूषितैः |
स्तम्भैः पक्षैरिवात्युच्चैर्दिवं संप्रस्थितामिव ||9.25||

स॥ (तत् शालायां) नम्रैः ऋजुभिः अत्युच्चैः समन्तात् सुविभूषितैः स्तम्भैः अत्युच्चैः पक्षैः दिवं सम्प्रस्थितामिव (संति) ||

||Sloka meanings||

नम्रैः ऋजुभिः अत्युच्चैः -
bent, straight ones very lofty
समन्तात् सुविभूषितैः स्तम्भैः -
well decorated all over with pillars
अत्युच्चैः पक्षैः -
with large wings
दिवं सम्प्रस्थितामिव -
as if trying to reach for heavens

||Sloka summary||

"Well decorated with very lofty columns some of which are bent and some of which are straight which are touching the skies, it looked as if like it started to reach for heavens with large wings." ||9.25||

||Sloka 9.26||

महत्या कुथयास्तीर्णां पृथिवी लक्षणाङ्कया।
पृथिवीमिव विस्तीर्णं सराष्ट्र गृहमालिनीम्॥9.26||

स॥ तत् शाला पृथिवी लक्षणांकया कुथया आस्तीर्णं सराष्ट्र गृहमालिनीं पृथिवीमिव विस्तीर्णम् (अस्ति)

Rama Tika says - पृधिवीलक्षणांकया पृथिवी लक्षणानां तरु सरित् समुद्रादीनां अंको रेखा यस्यां तया विशालाया कुथया चित्र कंबळास्तरणेन आस्तीर्णां इति।

॥Sloka meanings||

तत् शाला पृथिवी लक्षणांकया -
that hall was with several murals of earth
कुथया आस्तीर्णं -
(on an) expansive carpet पॆद्द तिवासी (मीद)
सराष्ट्र गृहमालिनीं -
with a garland of places and houses
पृथिवीमिव विस्तीर्णम् -
expansive like an earth itself

||Sloka summary||

"With several murals of earth which were having garland of palaces drawn on it, the expansive carpet looked like a piece of earth itself." ||9.26||

||Sloka 9.27||

नादितां मत्तविहगैः दिव्यगन्धादिवासिताम्।
परार्थ्यास्तरणो पेतां रक्षोधिपनिषेविताम्॥9.27||

स॥ मत्तविहगैः नादितां दिव्यगंधाधिवासिताम् परार्ध्यास्तरणोपेतां रक्षोधिपेन निषेवितां तं शालां ददर्श॥

॥Sloka meanings||

मत्तविहगैः नादितां -
With birds in heat making resounding noise
दिव्यगंधाधिवासिताम् -
filled with divine fragrances
परार्ध्यास्तरणोपेतां -
with exquisite tapestries
रक्षोधिपेन निषेवितां -
often visited by the king of Rakshasas
(तं शालां ददर्श) - (saw that hall)

||Sloka summary||

With birds in heat making resounding noise, with divine fragrances and with exquisite tapestries the mansion was inhabited by the king of Rakshasas.

||Sloka 9.28||

धूम्रां अगरुधूपेन विमलां हंसपाण्डुराम्।
चित्रां पुष्पोपहारेण कल्माषी मिव सुप्रभाम्॥9.28||

स॥ विमलां हंसपाण्डुराम् (शाला) अगरुधूपेन धूम्रां इव अस्ति | पुष्पोपहारेण चित्राम् सुप्रभाम् कल्मषां कामधेनुं इव संति ||

||Sloka meanings||

विमलां हंसपाण्डुराम् -
pure white like a swan ,
अगरुधूपेन धूम्रां इव -
turned smokey color because of agaru smoke
पुष्पोपहारेण चित्राम् -
with offering of colorful flowers
कल्माषी मिव सुप्रभाम् -
कामधेनुवु वलॆ मंचि वर्चस्सु तो वॆलुगुतोंदि

॥Sloka summary||

Though pure white like a swan it was smokey because of agaru smoke. Because of the offering of flowers it was radiant like wish fulfilling Kamadhenu.||9.28||

||Sloka 9.29||

मनसंह्लाद जननीं वर्णस्यापि प्रसादिनीम्।
तां शोकनाशिनीं दिव्यां श्रियः संजननीमिव॥9.29||

स॥ मनः संह्लाद जननीं वर्णस्यापि प्रसादिनीं शोकनाशिनीं श्रियं संजननीं इव दिव्यां ताम् ददर्श॥

॥Sloka meanings||

मनसंह्लाद जननीं -
generating delight to the heart
वर्णस्यापि प्रसादिनीम् -
pleasing with color
शोकनाशिनीं श्रियं संजननीं इव-
demolishing sorrow as it were it, like a source of prosperity
दिव्यां - wonderful

||Sloka summary||

"The mansion was generating delight to the heart, pleasing with color and complexion, demolishing sorrow as it were, and it looked like the source of prosperity." ||9.29||

||Sloka 9.30||

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थैस्तु पञ्चपञ्चभिरुत्तमैः।
तर्पयामास मातेव तदा रावणपालिता॥9.30||

स॥ रावणपालिता (शाला) तदा माता इव पंचभिः इन्द्रियार्थैः पंच इन्द्रियाणि तर्पयामास ||

||Sloka meanings||

रावणपालिता (शाला) तदा -
that chamber ruled by Ravana
पंचभिः इन्द्रियार्थैः -
for the five senses
माता इव पंच इन्द्रियाणि तर्पयामास -
offered the objects of those senses like a mother

||Sloka summary||

"The chamber of Ravana, like a mother, gratified all five senses with five objects of senses." ||9.30||

||Sloka 9.31||

स्वर्गोऽयं देवलोकोऽयं इन्द्रस्येयं पुरी भवेत्।
सिद्धिर्वेयं पराहिस्या दित्यमन्यत मारुतिः॥9.31||

स॥अयं स्वर्गः अयं देवलोकः अयं इंद्रस्यपुरी भवेत् | इयं परासिद्धिः स्यात् मारुतिः अमन्यत ||

Tilaka Tika says - स्वर्गो ज्योतिष्टोमादिक यज्ञ्य फलभूमि, देवलोको वायुवरूणादिलोकः, इन्द्रस्य पुर्यं अमरावति;

Govindaraja says - सामान्यतः स्वर्गोऽयं। तत्रापि देवलोकः त्रयत्रंशत् देवानां लोकः।तत्राऽपि इन्द्रस्य पुरीअमरावति । परा सिद्धिः ब्रह्मणः स्थानं ।

॥Sloka meanings||

अयं स्वर्गः अयं देवलोकः -
इदि स्वर्गमा ? देवलोकमा?
अयं इंद्रस्यपुरी भवेत् -
इंद्रुनि राजधानि अयिन अमरावति या?
इयं परासिद्धिः स्यात् -
इदि इदि अपरमैन सिद्धि
मारुतिः अमन्यत -
अनि मारुति अनुकॊनॆनु.
अयं स्वर्गः अयं देवलोकः -
This is heaven. This is the world of Gods.
अयं इंद्रस्यपुरी भवेत् - This is the city of Indra.
इयं परासिद्धिः स्यात् - this is the supreme achievement
मारुतिः अमन्यत - Hanuman thought

||Sloka summary||

"This is heaven. This is the world of Gods. This is the city of Indra. Hanuman thought of this is the supreme achievement."||9.31||

Seeing the opulence of the royal palace, Hanuman wonders " स्वर्गोयं देवलोकोयं". This must be the heaven or the abode of Gods, or Amaravati ,the abode of Indra etc

In Ramayana Tilaka, heaven or Svarga is referred to as "ज्योतिष्टोमादिक यज्ञ फलभोग भूमिः". Superior to that Svarga is the world of Devas. That is referred to as "वायु वरुणादिलोकः". Superior to that world of Devas is the abode of Indra "अमरावति". That is referred to as "इंद्र लोकः".All these are, भोग लोकः. Places where one enjoys the fruits of his deeds.

Looking at the opulence, Hanuman's wonder also grew in leaps and bounds. Hearing these sights described and Hanuman's wonder, we realize how easily the mind is captured by the external beauty and opulence. If Hanuman himself is seemed to have been captured by the external opulence , even if it is only momentarily, what to think of normal mortals.

||Sloka 9.32||

प्रध्यायत इवापस्यत् प्रदीपां स्तत्र कांचनान्।
धूर्तानिव महाधूर्तै र्देवनेन पराजितान्॥9.32||

स॥ तत्र कांचनान् प्रदीपान् देवनेन महाधूर्तैः पराजितं प्रध्यायत धूर्तानिव ( हनुमन्) अपस्यत् ||

Rama TiKa says - काञ्चनान् काञ्चनमयान् प्रदीपान् मङ्गळार्थं स्तम्भप्रदेषेषु संस्थापित दीपान्, देवनेन द्यूतेन महाद्यूतैः अतिवञ्चितैः पराजितान् अत एव ध्यायतः धन विध्वंशात् नयन निमीलनादि चेष्ठयाध्यानमिव कुर्वतोधूर्तानिव अपश्यत् । रावणातितेजसा पराभूतत्वात् दीपा न प्रकाशन्ते इत्यर्थः।

॥Sloka meanings||

तत्र कांचनान् प्रदीपान् -
the glowing golden lamps
देवनेन महाधूर्तैः -
expert gamblers in a game of dice
पराजितं प्रध्यायत धूर्तानिव -
defeated and lost in thoughts
अपस्यत् - he saw

||Sloka summary||

"Hanuman saw, the golden lamps which looked like great gamblers defeated in a game of dice and lost in deep thought. The gamblers were as though they were in a deep thought." ||9.32||

Rama Tika says that the lamps too defeated by the luster of Ravana, are not shining.

||Sloka 9.33||

दीपानां च प्रकाशेन तेजसा रावणस्य च।
अर्चिर्भिः भूषणानां च प्रदीप्तेत्यभ्य मन्यत॥9.33||

स॥ दीपानां प्रकाशेन रावणस्य तेजसा च भूषणानां अर्चिभिः प्रदीप्ता इति अमन्यत॥

॥Sloka meanings||

दीपानां प्रकाशेन -
with the brightness of the lamps
रावणस्य तेजसा च -
the brilliance of Ravana
भूषणानां अर्चिभिः -
brilliant glow of his ornaments
प्रदीप्ता इति अमन्यत -
Hanuma thought, that the place was ablaze

||Sloka summary||

"Hanuman thought that the brightness of the lamps and the brilliance of Ravana, the brilliant glow of his ornaments set the place ablaze with brightness." ||9.33||

||Sloka 9.34||

ततोऽपश्यत्कुथाऽऽसीनां नानावर्णाम्बरस्रजम्।
सहस्रं वरनारीणां नानावेष विभूषितम् ||9.34||

स॥ तत्ः कुथासीनम् नानावर्णांबरस्रजम् नानावेषभूषितम् वरनारीणाम् सहस्रं अपश्यत् ||

||Sloka meanings||

तत्ः कुथासीनम् -
then seated on the carpets
नानावर्णांबरस्रजम् -
wearing clothes and garlands of different colors
नानावेषभूषितम् -
wearing many varieties of clothes
वरनारीणाम् सहस्रं अपश्यत् -
saw thousands of women

||Sloka summary||

"Then he saw thousands of women wearing many varieties of clothes and garlands of different colors seated on the carpets."||9.34||

||Sloka 9.35||

परिवृत्तऽर्थरात्रे तु पाननिद्रावशं गतम्।
क्रीडित्वोपरतं रात्रौ सुष्वाप बलवत्तदा॥9.35||

स॥रात्रौ क्रीडित्वा उपरतं पाननिद्रावशं गतं तदा अर्थरात्रे परिवृत्ते बलवत् सुष्वाप॥

॥Sloka meanings||

रात्रौ क्रीडित्वा उपरतं -
Wearied having sported at night
पाननिद्रावशं गतं -
succumbing to drinks and sleep thereafter
तदा अर्थरात्रे परिवृत्ते -
when the mid night rolled away
बलवत् सुष्वाप -
fell asleep,

||Sloka summary||

"Wearied having sported at night, succumbing to drinks and sleep thereafter they fell asleep, when the mid night rolled away." ||9.35||

||Sloka 9.36||

तत्प्रसुप्तं विरुरुचे निश्शब्दान्तरभूषणम्।
निश्शब्दहंस भ्रमरं यथा पद्मवनं महत्॥9.36||

स॥निःशब्दांतर भूषणम् प्रसुप्तम् निःशब्धांतर भ्रमरं महत् पद्मवनं यथा विरुरुचे॥

॥Sloka meanings||

निःशब्दांतर भूषणम् प्रसुप्तम् -
With sounds of their ornaments stilled, and sleeping (women)
निःशब्धहंस भ्रमरं -
(like) silent bees and swans
महत् पद्मवनं यथा -
of a lotus forest
विरुरुचे - was seen

||Sloka summary||

"With sounds of their ornaments stilled and sleeping women, the mansion looked beautiful like a forest of lotuses, with silenced swans and bees." ||9.36||

||Sloka 9.37||

तासां संवृतदंतानि मीलिताक्षाणि मारुतिः।
अपश्यत् पद्मगन्धीनि वदनानि सुयोषिताम्॥9.37||

स॥ मारुतिः तासां सुयोषिताम् संवृतदन्तानि मीलिताक्षाणि पद्मसुगंधिनि वदनानि अपस्यत् ||

||Sloka meanings||

तासां सुयोषिताम् -
of those well-bred young women
संवृतदंतानि -
with concealed teeth
मीलिताक्षाणि -
with closed eyes
पद्मसुगंधिनि वदनानि-
faces giving out fragrance of lotuses
मारुतिःअपस्यत् - Maruti saw

||Sloka summary||

"Maruti saw the faces of those well-bred young women with closed eyes and concealed teeth giving out smell of lotuses." ||9.37||

||Sloka 9.38||

प्रबुद्धानिव पद्मानि तासां भूत्वाक्षपाक्षये।
पुनस्संवृतपत्त्राणि रात्राविव बभुस्तदा॥9.38||

स॥ तासां क्षपाक्षये प्रबुद्धानि पद्मानिव भूत्वा पुनः रात्रौ संवृतपत्राणिव तदा बभुः॥

As in रामटीका, गोविन्दराज टीका adds comments as follows; तासां वदनानान् इति शेषः- All this is about describing the face of a woman

||Sloka meanings||

क्षपाक्षये प्रबुद्धानि -
from early morning to sunset
पद्मानिव भूत्वा -
being like lotuses
पुनः रात्रौ संवृतपत्राणिव -
again in the night closing up their petals
तदा बभुः - thus they were seen

||Sloka summary||

"The faces of the women looked like the lotuses with closed petals after having been like the lotuses in bloom from early mooning." ||9.38||

||Sloka 9.39||

इमानि मुखपद्मानि नियतं मत्तषट्पदाः।
अम्बुजानीव फुल्लानि प्रार्थयन्ति पुनः पुनः॥9.39||

स॥ मत्तषट्पदाः इमानि मुखपद्मानि फ्हुल्लानि अम्ब्बुजानिव पुनः पुनः नियतम् प्रार्थयन्ति इति श्रीमान् महाकपिः अमन्यत |

Rama Tika says - इमानि प्रदृश्यमानानि मुखपद्मानि फुल्लानि अम्बुजानिव, षट्पदाः पुनः पुनः प्रार्थयन्ति नित्यं तत्र स्थातुं प्रयाचन्त इत्यर्थः, इति येव अमन्यत अन्वमिनोत् अत एव तानि वदनानि उपपत्याऽनुमान युक्ता सलिलोद्भवैः कोमलैः समानि मेने।

Govindaraja in his Tika says - तानि मुखानि गुणतः सौरभादि गुणैः सलिलोद्भवैः पद्मैः।प्रार्थयन्ति प्राथयेरन् मधुर सलुब्धतया अत्र पुनः पुनः षट्पदानि पतेयुर्त्यर्थः।

||Sloka meanings||

मत्तषट्पदाः -
intoxicated bees
इमानि मुखपद्मानि -
their lotus like faces
अम्बुजानीव फुल्लानि -
( looking) like blooming lotuses
पुनः पुनः नियतम् प्रार्थयन्ति -
would again and again desire to enjoy

||Sloka summary||

The intoxicated bees would again and again desire to enjoy the beautiful blooming lotus like faces ||9.39||

||Sloka 9.40||

इतिचामन्यत श्रीमान् उपपत्या महाकपिः।
मेने हि गुणतस्तानि समानि सलिलोद्भवैः॥9.40||

स॥ तानि गुणतः उपपत्त्या सलिलोद्भवैः समानि मेने हि ||

||Sloka meanings||

श्रीमान् महाकपिः -
the great Vanara
तानि गुणतः सलिलोद्भवैः समानि - that based on qualities like the lotuses in a pond
उपपत्त्या - having ascertained
इति च अमन्यत -
felt that the intoxicated bees again and again mistakenly land on those faces

||Sloka summary||

"Having ascertained that based on qualities, the ladies' faces are like the lotuses in a pond , the great Vanara felt that the intoxicated bees again and again mistakenly land on those faces." ||9.40||

||Sloka 9.41||

सा तस्य शुशुभेशाला ताभिस्त्रीभि र्विराजिता।
शारदीव प्रसन्ना द्यौः ताराभिरभिशोभिता॥9.41||

स॥ तस्य सा शाला ताभिः स्त्रीभिः विराजिता | ताराभिः अभिशोभिता प्रसन्ना शारदी द्यौ इव शुशुभे॥

॥Sloka meanings||

तस्य सा शाला -
The mansion of the Rakshasa king
ताराभिः अभिशोभिता -
shining with stars
प्रसन्ना शारदी द्यौ इव शुशुभे -
pleasant autumnal sky shone
ताभिः स्त्रीभिः विराजिता -
with those ladies it shone

||Sloka summary||

The mansion of the (Rakshasa king) shone with those women, like the clear autumnal sky lit by shining stars.

||Sloka 9.42||

स च ताभिः परिवृतः शुशुभे राक्षसाधिपः।
यथा ह्युडु पतिः श्रीमां स्ताराभिरभिसंवृतः॥9.42||

स॥ ताभिः परिवृत्तः सः राक्षसाधिपः ताराभि अभिसंवृत्तः श्रीमान् ह्युडुपतिः इव शुशुभे॥

॥Sloka meanings||

ताभिः परिवृत्तः सः राक्षसाधिपः -
surrounded by them the king of Rakshasas
ताराभि अभिसंवृत्तः -
surrounded by stars
श्रीमान् ह्युडुपतिः इव शुशुभे -
shone like the beautiful Moon

||Sloka summary||

Thus surrounded by them the king of Rakshasas shone like the beautiful Moon surrounded by the stars. ||9.42||

||Sloka 9.43||

याश्च्यवन्तेऽम्बरात्ताराः पुण्यशेष समावृताः।
इमा स्ता स्संगताः कृत्स्ना इति मेने हरिस्तदा॥9.43||

स॥ याः ताराः पुण्यशेष समावृताः अम्बरात् च्यवन्ते ताः कृत्स्नाः इमाः संगताः इति तदा हरिः मेने ||

||Sloka meanings||

याः ताराः पुण्यशेष समावृताः -
those starts whose merits have been expired
अम्बरात् च्यवन्ते -
thus fall off from the sky
ताः कृत्स्नाः इमाः संगताः -
all of them are among this group of women
इति तदा हरिः मेने - though the Vanara.

||Sloka summary||

"The Vanara thought that the women looked like the stars who have fallen to earth after having exhausted their merits. " ||9.43||

||Sloka 9.44||

ताराणामिव सुव्यक्तं महतीनां शुभार्चिषाम्।
प्रभावर्ण प्रसादाश्च विरेजुस्तत्र योषिताम्॥9.44||

स॥ तत्र योषिताम् प्रभावर्ण प्रसादः च शुभार्चिषाम् महतीनाम् ताराणामिव सुव्यक्तम् विरेजुः॥

॥Sloka meanings||

प्रभावर्ण प्रसादः -
luster color and grace
तत्र योषिताम् -
of those young women
विरेजुः - shining
शुभार्चिषाम् -
the one who radiates auspicious glow
महतीनाम् ताराणामिव - like that of big stars

||Sloka summary||

"The luster, color and grace of those women was shining bright like that of big starts which release auspicious glow."||9.44||

||Sloka 9.45||

व्यावृत्तगुरु पीनस्रक्प्रकीर्ण वरभूषणाः।
पानव्यायामकालेषु निद्रापहृतचेतसः॥9.45||

स॥ ( सा) पानव्यायाम कालेषु व्यावृत्त गुरुपीन स्रक्प्रकीर्ण वर भूषणाः निद्र अपहृत चेतसः सन्ति॥

॥Sloka meanings||

पानव्यायाम कालेषु -
drinking and exercises
व्यावृत्त गुरुपीन स्रक्प्रकीर्ण वर भूषणाः -
with jewels scattered and garlands displaced
निद्र अपहृत चेतसः -
with minds dazed and lost in sleep

||Sloka summary||

"With jewels displaced and garlands scattered after drinking and sexual exercise they were lost in sleep with dazed minds." ||9.45||

||Sloka 9.46||

व्यावृत्त तिलकाः काश्चित् काश्चिदुद्भ्रान्तनूपुराः।
पार्श्वे गळितहाराश्च काश्चित् परमयोषिताः॥9.46||

स॥ कश्चित् परमयोषितः व्यावृत्त तिलकाः कश्चित् उद्भ्रान्तनूपुराः कश्चित् पार्श्वे गळितहाराः च ||

||Sloka meanings||

कश्चित् परमयोषितः व्यावृत्त तिलकाः -
A few women had their Vermilion marks smudged
कश्चित् उद्भ्रान्तनूपुराः -
a few had anklets let loose
कश्चित् पार्श्वे गळितहाराः च -
a few had necklaces one side.

||Sloka summary||

"A few had their Vermilion marks smudged, a few had anklets let loose and a few had necklaces one side."

||Sloka 9.47||

मुक्ताहाराऽवृता श्चान्याः काश्चित् विस्रस्तवाससः।
व्याविद्दरशनादामाः किशोर्य इव वाहिताः॥9.47||

स॥ अन्याः मुक्ताहारावृताः अन्याः काश्चित् विस्रस्तवाससः व्याविद्धरशनादामाः वाहिताः किशोर्याः इव आसीत्॥

॥Sloka meanings||

अन्याः मुक्ताहारावृताः -
some had broken pearl strings on their girdle
अन्याः काश्चित् विस्रस्तवाससः -
some had their clothes slipped off
व्याविद्धरशनादामाः -
some had waist belts snapped
वाहिताः किशोर्याः इव -
some fallen to the ground like young mares released to rest

||Sloka summary||

"Others had broken pearl strings on their girdle, some had their clothes slipped off, and some had waist belts snapped and some fallen to the ground like young mares released to rest."||9.47||

||Sloka 9.48||

सुकुण्डलधराश्चान्या विच्छिन्नमृदितस्रजः।
गजेन्द्रमृदिताः पुल्ला लता इव महानने॥9.48||

स॥ सुकुण्डलधराः अन्याः विच्छिन्नमृदितस्रजाः महावने गजेंद्रमृदिताः पुल्ला लता इव आसीत् ||

||Sloka meanings||

महावने - (in) mighty forest
गजेन्द्रमृदिताः पुल्ला लता इव - like blooming creepers in a (dense forest) crushed by mighty elephants
अन्याः विच्छिन्नमृदितस्रजाः -
some with broken and crushed flower garlands
सुकुण्डलधराः -
with excellent ear tops

||Sloka summary||

"With excellent ear tops, though broken and crushed flower garlands some looked like blooming creepers in dense forest crushed by mighty elephants."||9.48||

||Sloka 9.49||

चन्द्रांशुकिरणाभाश्च हाराः कासांचिदुत्कटाः।
हंसा इव बभुः सुप्ताः स्तनमध्येषु योषिताम्॥9.49||

स॥ कासांचित् योषितां स्तनमध्येषु उत्कटाः चंद्रांशुकिरणाभाः च हाराः सुप्ताः हंसा इव बभुः॥

॥Sloka meanings||

कासांचित् योषितां -
some of the women
स्तनमध्येषु उत्कटाः हाराः च -
shining pearl chains resting between their breasts (like)
चंद्रांशुकिरणाभाः -
shining in the rays of moon
सुप्ताः हंसा इव बभुः -
sleeping swans

||Sloka summary||

"Some of the women with shining pearl chains, which were shining like rays of moon, resting between their breast. They looked like swans in sleep."||9.49||

||Sloka 9.50||

अपरासां च वैढूर्याः कादम्बा इव पक्षिणः।
हेमसूत्राणि चान्यासां चक्रवाका इवाभवन्॥9.50||

स॥ अपरासांश्च वैडूर्याः पक्षिणः कादम्बाः इव अन्यासाम् हेमसूत्राणि पक्षिणः चक्रवाका इव॥

॥Sloka meanings||

अपरासांश्च वैडूर्याः पक्षिणः कादम्बाः इव -
Vaidhurya worn by women looked like Kadamba birds
अन्यासाम् हेमसूत्राणि पक्षिणः चक्रवाका इव -
golden chains on others looked like Chakravaka birds

||Sloka summary||

"The Vaidhurya worn by women looked like Kadamba birds , the golden chains on others looked like Chakravaka birds."||9.50||

||Sloka 9.51||

हंसकारण्डवाकीर्णाः चक्रवाकोपशोभिताः।
आपगा इव ता रेजुर्जघनैः पुलिनैरिव॥9.51||

स॥ जघनैः पुलिनैः इव ताः हंसकारण्डवाकीर्णाः चक्रवाकोपशोभिताः आपगा इव रेजुः॥

॥Sloka meanings||

जघनैः पुलिनैः इव ताः -
With the hips like river banks those ladies
हंसकारण्डवाकीर्णाः -
filled with Swans and Karandava birds
चक्रवाकोपशोभिताः -
shining with Chakravaka birds
आपगा इव रेजुः -
shining like rivers

||Sloka summary||

"With the hips like river banks, they shone like rivers filled with swans, Karandava birds and Chakravaka birds."

||Sloka 9.52||

किङ्किणी जाल संकोशास्ता हैमविपुलांबुजाः।
भावग्राहा यशस्तीराः सुप्तानद्य इवाऽऽबभुः॥9.52||

स॥ किंकिणीज्वालसंकोशाः हैमविपुलाम्बुजाः सुप्ताः भावग्राहाः यशस्तीराः नद्या इव आबभुः॥

॥Sloka meanings||

किंकिणीज्वालसंकोशाः सुप्ताः -
sleeping with tiny bells tied around their waist ( those ladies )
नद्या इव आबभुः -
appeared like rivers ( with)
हैमविपुलाम्बुजाः -
golden ornaments looking like lotuses
भावग्राहाः -
amorous gestures in love play like crocodiles
यशस्तीराः -
radiant beauty like river banks

||Sloka summary||

"With tiny bells tied around the waist looking like buds, bold golden ornaments looking like lotuses, their gestures of love looking like passion of crocodiles, their radiant beauty looking like silver banks , the sleeping ones appeared like rivers"

||Sloka 9.53||

मृदुष्वङ्गेषु कासांचित् कुचाग्रेषु च संस्थिताः।
बभूवुर्भूषणा नीव शुभा भूषणराजयः॥9.53||

स॥ कासांचित् मृदुषु अंगेषु कुचाग्रेषु च संस्थिताः शुभाः भूषणराजयः भूषणानीव बभूवुः ||

||श्लोकार्थमुलु॥

कासांचित् मृदुषु अंगेषु कुचाग्रेषु- on the tender limbs and breasts of some women
संस्थिताः शुभाः - set beautiful
भूषणराजयः भूषणानीव बभूवुः -
imprints of ornaments looked like ornaments themselves

||Sloka summary||

"Some women with the tender limbs and breast and nipples imprinted with marks of ornaments, themselves looked like ornaments." ||9.53||

||Sloka 9.54||

अंशुकान्ताश्च कासांचिन् मुखमारुतकंपिताः।
उपर्युपरिवक्त्राणां व्याधूयन्ते पुनः पुनः॥9.54||

स॥ कासांचित् मुखमारुत कंपिताः अंशुकांताश्च वक्त्राणां उपरि उपरि पुनः पुनः व्याधूयन्ते॥

॥Sloka meanings||
कासांचित् मुखमारुत -
(by the) breath released by their mouths of some women
कंपिताः अंशुकांताश्च-
shaken fringes of garments
वक्त्राणां उपरि उपरि -
on their faces
पुनः पुनः व्याधूयन्ते -
fluttered again and again

||Sloka summary||

"Fringes of their garments, shaken by the breath released by their mouths, fluttered on their faces again and again."||9.54||

||Sloka 9.55||

ताः पताकाइवोद्धूताः पत्नीनां रुचिरप्रभाः।
नानावर्ण सुवर्णानां वक्त्रमूलेषु रेजिरे॥9.55||

स॥ नानावर्णसुवर्णानां पत्नीनाम् वक्त्रमूलेषु ताः रुचिरप्रभाः उध्दूताः पताकाः इव रेजिरे॥

॥Sloka meanings||

नानावर्णसुवर्णानां पत्नीनाम् -
of Ravana's wives of different and beautiful hues
वक्त्रमूलेषु ताः रुचिरप्रभाः -
on their faces the fringes of garments
उध्दूताः पताकाः इव रेजिरे -
like fluttering flags

||Sloka summary||

"The fringes of garments, fluttering on the faces of Ravana's of different beautiful hues, shone like splendid flags"; ||9.55||

||Sloka 9.56||

ववल्गुश्चात्र कासांचित् कुण्डलानि शुभार्चिषाम्।
मुखमारुत संसर्गान् मन्दं मन्दं सुयोषिताम्॥9.56||

स॥ कासांश्चित् शुभार्चिषाम् योषितां कुण्डलानि अत्र मुख मारुत संसर्गात् मन्दं मन्दं ववल्गुश्च॥

॥Sloka meanings||

कासांश्चित् शुभार्चिषाम् योषितां -
of some women endowed with auspicious charms
अत्र मुख मारुत संसर्गात् -
under the breath coming out of the faces
कुण्डलानि मन्दं मन्दं ववल्गुश्च -
ear tops were gently vibrating

||Sloka summary||

"The ear tops, swinging under the breath of some of the women endowed with auspicious charms, were softly vibrating generating a gentle sound." ||9.56||

||Sloka 9.57||

शर्करऽसन गन्धैश्च प्रकृत्या सुरभिस्सुखः।
तासां वदननिश्व्यासः सिषेवे रावणं तदा॥9.57||

स॥तदा प्रकृत्या शर्करासवगंधैश्च सुरभिः सुखः तासाम् वदननिःश्वासः रावणं शिषेवे॥

॥Sloka meanings||

तदा प्रकृत्या -
Then the natural
शर्करासवगंधैश्च -
with the sweet smell of wine (sugarcane juice)
तासाम् वदननिःश्वासः -
the breath coming out of their mouths
सुरभिः सुखः -
fragrant and pleasing
रावणं शिषेवे -
serving Ravana

||Sloka summary||

"Then the natural sweet smell of wine of the breath coming out of their mouths, fragrant and pleasing was serving Ravana." ||9.57||

||Sloka 9.58||

रावणाननशङ्काश्च काश्चित् रावणयोषितः।
मुखानि स्म सपत्नीनां उपाजिघ्रन् पुनः पुनः॥9.58||

स॥ कश्चित् रावण योषिताः रावणाननशंकाश्च पुनः पुनः सपत्नीनाम् मुखानि उपाजिघ्रन्॥

॥Sloka meanings||

कश्चित् रावण योषिताः- कोंदरु रावण स्त्रीलु
रावणाननशंकाश्च - रावणुडे अनुकॊनि
पुनः पुनः सपत्नीनाम् - मळ्ळी मळ्ळी सपत्नुल
मुखानि उपाजिघ्रन् - मुखमुलनु मुद्दुपॆट्टुकॊनसागिरि.

कश्चित् रावण योषिताः- Some of the wives of Ravana
रावणाननशंकाश्च - thinking of Ravana
पुनः पुनः सपत्नीनाम् मुखानि - co-wives faces again and again
उपाजिघ्रन् - kissed.

||Sloka summary||

"Some of the wives of Ravana kissed their co-wives faces thinking of Ravana." ||9.58||

||Sloka 9.59||

अत्यर्थं सक्तमनसो रावणे ता वरस्त्रियः।
अस्वतन्त्राः सपत्नीनां प्रियमेवाऽऽचरं स्तदा॥9.59||

स॥ रावणे अत्यर्थं सक्त मनसः ता वरस्त्रियः अस्वतंत्राः तदा सपत्नीनाम् प्रियमेव आचरन् ||

||Sloka meanings||

रावणे अत्यर्थं सक्त मनसः -
Very much devoted to Ravana
ता वरस्त्रियः अस्वतंत्राः -
those women not being free ( with Ravana)
तदा सपत्नीनाम् प्रियमेव आचरन् -
responded with love to their co-wives ( thinking they are responding to Ravana)

||Sloka summary||

"Very much devoted to Ravana and not being free some of his wives responded pleasingly ( thinking that they are responding." ||9.59||

||Sloka 9.60||

बाहून् उपविधायान्याः पारिहार्यविभूषितान्।
अंशुकानि च रम्याणि प्रमदास्तत्र शिश्यिरे॥9.60||

स॥ अन्याः प्रमदाः परिहार्य विभूषितान् बाहून् रम्याणि अंशुकानि उपनिधाय शिश्यिरे॥

॥Sloka meanings||

अन्याः प्रमदाः -
other women
परिहार्य विभूषितान् बाहून् -
laying aside their adornments used their arms
रम्याणि अंशुकानि -
used beautiful garment as pillows
उपनिधाय शिश्यिरे -
as pillows and slept

||Sloka summary||

"Other women laying aside their adornments used their arms as pillows, others used their beautiful garment as pillows." ||9.60||

||Sloka 9.61||

अन्यावक्षसि चान्यस्याः तस्याः काश्चित् पुनर्भुजम्।
अपरात्वङ्क मन्यस्याः तस्याश्चाप्यपराभुजौ॥9.61||

स॥ अन्याः अन्यस्याः वक्षसि काचित् पुनः तस्याः भुजं अपरा अन्यस्याः अंकं अपरा तस्याः भुजौ शिश्यिरे॥

॥Sloka meanings||

अन्याः अन्यस्याः वक्षसि -
Some women slept on the chest of others
काचित् पुनः तस्याः भुजं- another ( slept ) on the shoulders of yet another
अपरा अन्यस्याः अंकं -
another ( slept) in the lap of the other
अपरा तस्याः भुजौ शिश्यिरे -
yet another slept on her shoulders

||Sloka summary||

"Some women slept on the chest of others, another ( slept ) on the shoulders of yet another , another ( slept) in the lap of the other, yet another slept on her shoulders." ||9.61||

||Sloka 9.62||

ऊरुपार्श्वकटी पृष्ठं अन्योन्यस्य समाश्रिताः।
परस्परनिविष्टाङ्ग्यो मदस्नेहवशानुगाः॥9.62||

स॥ मदस्नेहवशानुगाः अन्योन्यस्य उरुपार्श्वकटीपृष्ठं समाश्रिताः परमनिविष्टांग्यः शिश्यिरे॥

॥Sloka meanings||

मदस्नेहवशानुगाः अन्योन्यस्य-
Given to intoxication being friends with each other
उरुपार्श्वकटीपृष्ठं समाश्रिताः - thighs, sides, hips and backs together
परमनिविष्टांग्यः शिश्यिरे -
slept with limbs intertwined

||Sloka summary||

"Given to intoxication being friends with each other, with thighs, sides, hips and backs together, they slept with limbs intertwined "||9.62||

||Sloka 9.63||

अन्योन्यभुजसूत्रेण स्त्रीमालाग्रथिता हि सा।
मालेन ग्रथिता सूत्रे शुशुभे मत्तषट्पदा॥9.63||

स॥ अन्योन्य भुजसूत्रेण ग्रथिता सा स्त्री माला सूत्रे ग्रथिता मत्तषट्पदाः मालेव शिश्यिरे ||

||Sloka meanings||

अन्योन्य भुजसूत्रेण ग्रथिता -
Strung together on each other's shoulders
सा स्त्री माला -
that garland of women
सूत्रे ग्रथिता मत्तषट्पदाः मालेव -
a garland of flowers on a thread with tipsy bees.
शिश्यिरे - shone

||Sloka summary||

"Strung together on each other's shoulders , that garland of women, shone like a garland of flowers on a thread with tipsy bees." ||9.63||

||Sloka 9.64,65||

लतानां माधवे मासि पुल्लनां वायुसेवनात् |
अन्योन्यमालाग्रथितं संसक्त कुसुमोच्चयम्॥9.64||
व्यतिवेष्टित सुस्कन्धं अन्योन्यभ्रमराकुलम्।
आसीद्वन मिवोद्धूतम् स्त्रीवनं रावणस्य तत्॥9.65||

स॥ अन्योन्यमालाग्रथितम् संसक्त कुसुमोच्चयम् व्यतिवेष्टित सुस्कंधं अन्योन्य भ्रमराकुलम् रावणस्य तत् स्त्रीवनं माघवे मासे वायुसेवनात् फुल्लानाम् लतानाम् अन्योन्यमालाग्रथितम् अन्योन्यभमराकुलम् उद्धूतम् वनम् इव आसीत् ||

||Sloka meanings||
अन्योन्यमालाग्रथितम् -
Linked to each other like a chain
संसक्त कुसुमोच्चयम् -
like flowers on a string
व्यतिवेष्टित सुस्कंधं -
tangled together with strong joints
अन्योन्य भ्रमराकुलम् -
with bees swarming
रावणस्य तत् स्त्रीवनं -
that Ravana's forest of women
माघवे मासे -
in the month of Magha
वायुसेवनात् उद्धतम् -
shaken by the wind blowing
फुल्लानाम् लतानाम् -
blooms and creepers
अन्योन्यमालाग्रथितम् -
linked to one another like a garland
अन्योन्यभमराकुलम् -
like a swarm of bees
उद्धतम् वनम् इव -
like a thicket shaken

||Sloka summary||

"Linked to each other like a chain like flowers on a string, tangled together with strong joints like bees swarming, that garden of women was like a garden of creepers with swarming bees and the blooms being blown by the wind with the creepers linked to each other."||9.65||

||Sloka 9.66||

उचितेष्वपि सुव्यक्तं न तासां योषितां तदा।
विवेकश्शक्य आधातुं भूषणाङ्गाम्बरस्रजाम्॥9.66||

स॥तदा तासां योषिताम् भूषणांगांबर स्रजाम् विवेकः सुव्यक्तं आधातुम् उचितेष्वपि न शक्यः॥

॥Sloka meanings||

तदा तासां योषिताम् -
then of those young ones
भूषणांगांबर स्रजाम् -
ornaments , limbs, garments, and garlands
विवेकः सुव्यक्तं -
even a wise one clearly
आधातुम् उचितेष्वपि न शक्यः -
not possible to tell where which one is placed

||Sloka summary||

"It is not possible to distinguish between the ornaments , garments, limbs and garlands in order to place them in the right spots." ||9.66||

||Sloka 9.67||

रावणेसुखसंविष्टे ता स्स्त्रियो विविध प्रभाः।
ज्वलन्तः काञ्चना दीपाः प्रैक्षंताऽनिमिषा इव॥9.67||

स॥ रावणे सुखसंविष्टे विविधप्रभाः ताः स्त्रियः ज्वलंतः कांचनाः दीपाः इव अनिमिषाः प्रेक्षंत इव आसीत्॥

Rama Tilaka says - रावणे सुखसंविष्टे सुप्ते सती इत्यर्थः,ज्वलन्तः काञ्चना दीपाः तदभिमानि देव विशेषाः अनिमिषा निमेषरहिताः, सन्तः विविध प्रभाः तां रावणसंबन्धिनीः स्त्रियः प्रेक्षन्ते , एतेन रावण जागरण समये तत् स्त्रे दर्शनं देवानामपि सुदुर्लभः इति व्यङ्जितं. तेन रावण प्रतापातिशयः सूचितम् ।

॥Sloka meanings||

रावणेसुखसंविष्टे -
While Ravana was sleeping happily
विविधप्रभाः ताः स्त्रियः -
women of different lusters
ज्वलंतः कांचनाः दीपाः -
glowing golden lamp posts
अनिमिषाः प्रेक्षंत इव - as if gazed without winking

||Sloka summary||

"When Ravana was sleeping happily, the different lights burning on the lamp posts seemed to be gazing at the women of different lusters without winking". ||9.67||

Here the implication is that while Ravana is awake not even Gods can dare see his wives; also it is indicating the power of Ravana

||Sloka 9.68||

राजर्षिपितृदैत्यानां गन्धर्वाणां च योषितः।
राक्षसानां च याः कन्याः तस्य कामवशं गताः॥9.68||

स॥राजर्षि पित्रुदैत्यानाम् गंधर्वाणां योषितः राक्षसानाम् याः कन्याः तस्य कामवशानुगताः ||

||Sloka meanings||

राजर्षि पित्रुदैत्यानाम् गन्धर्वाणां -
of royal sages , ancestral deities, Daityas , Gandharvas
योषितः - women
राक्षसानाम् याः कन्याः
- Rakshasas women
तस्य कामवशानुगताः
- were infatuated with him

||Sloka summary||

"The women who hailed from families of royal sages, ancestral deities, Daityas, Gandharvas and Rakshasis too gave themselves to him, being infatuated with him." ||9.68||

||Sloka 9.69||

युद्धकामेन ता स्सर्वा रावणेन हृता स्त्रियः।
समदा मदनेनैव मोहिताः काश्चिदागताः॥9.69||

स॥ सर्वाः ताः स्त्रियः युद्धकामेन रावणेन हृताः समदाः काश्चित् मदनेन मोहिताः एव आगताः॥

॥Sloka meanings||

सर्वाः ताः स्त्रियः -
all those women
युद्धकामेन रावणेन हृताः -
won over in battle by Ravana who loves fighting battles
समदाः काश्चित् मदनेन मोहिताः एव आगताः-
some came on their own blinded by lust

||Sloka summary||

"All of those women were won over in a battle by Ravana , some came on their own blinded by lust"||9.69||

||Sloka 9.70||

न तत्र काचित् प्रमदा पसह्य
वीर्योपपन्नेन गुणेन लब्धा।
न चान्यकामापि न चान्यपूर्वा
विना वरार्हं जनकात्मजां ताम्॥9.70||

स॥ वरार्हं तां जनकात्मजां विना तत्र काश्चित् प्रमदा वीर्योपपन्नेन गुणेन प्रसह्य लब्धा न अन्यकामापि च न अन्यपूर्वाच न ||

||Sloka meanings||

वरार्हं तां जनकात्मजां विना -
excepting for virtuous Sita
तत्र काश्चित् प्रमदा वीर्योपपन्नेन प्रसह्य लब्धा न
- no woman was obtained by his valor forcibly
गुणेन - by virtues only
अन्यकामापि च न -
not one was in love with another
अन्यपूर्वाच न -
no one was in love with another before

||Sloka summary||

"Except for the revered daughter of Janaka, none of the women were obtained by his valor forcibly. They were not in love with another , nor were they married earlier." ||9.70||

||Sloka 9.71||

न चाकुलीना न च हीनरूपा
नादक्षिणा नानुपचारयुक्ता।
भार्याभवत्तस्य न हीनसत्त्वा
न चापि कान्तस्य न कामनीया॥9.71||

स॥ तस्य भार्या अकुलीना न च अभवत् | हीनरूपाच न | अदक्षिणा च न | अनुपचारयुक्ता च न || हीनसत्त्वा च न | कान्तस्य न कामनीया॥

॥Sloka meanings||

तस्य भार्या अकुलीना न -
none among his wives was not born of a noble family
हीनरूपाच न -
none lacked beauty, none was unkind.
अदक्षिणा च न -
none was unkind
हीनसत्त्वा च न -
none was lacking in courtesy
कान्तस्य न कामनीया -
none not lovable for the lover.

||Sloka summary||

"None among them was not born of a noble family. None lacked beauty. None was unkind. None was lacking in courtesy. None not lovable for the lover."||9.71||

We recap what we heard so far.

In that search of Sita , Hanuman sees , "सहस्र वरनारीणां" - thousands of women in that royal palace. What kind of women? All women of superior breeding, all of whom are desirous of his company. None of whom have been brought by force against their will, except for Sita, who was brought by force against her will.

Here we hear the echo of a thought. One may think of many good things and do the good things too. But one bad deed is enough to destroy the power of all good deeds done. The mind which it is not focused on one thought, the mind which muses along many thought lines, will utterly fail in the search of "Self", hidden within the five sheaths.

Poet describes all the women of Ravana's harem. They are all women of noble bearing. They may have come of their own free will. But by kidnapping Sita in a helpless condition, and bringing her by force all the merits of Ravana have been lost.

Hanuman keeps musing.

"None among the women has been won over through force. All of them have been won over by his virtues. None among them came here after being the lover of someone else. None among them is devoted to someone else. None who is not desirable", and so on.

||Sloka 9.72||

बभूव बुद्धिस्तु हरीश्वरस्य
यदीदृशी राघव धर्मपत्नी।
इमा यथा राक्षसराज भार्याः
सुजातमस्येति हि सादुबुद्धेः॥9.72||

स॥ इमाः राक्षसराजभार्याः यथा राघवपत्नी ईदृशी अस्य सुजातम् इति साधुबुद्धेः हरीश्वरस्य बुद्धिस्तु बभूव ||

||Sloka meanings||

इमाः राक्षसराजभार्याः यथा -
like these Rakshasa wives
राघवपत्नी ईदृशी -
wife of Raghava was in a similar position
अस्य सुजातम् इति -
his life would have been worthwhile
साधुबुद्धेः हरीश्वरस्य बुद्धिस्तु -
thus wise Hanuman thought

||Sloka summary||

"Hanuman thought , if the wife of Raghava born of good family could stay (with her husband) like the wives of this Rakshasa king , his life would have been worthwhile

Hanuman's train of thoughts continues.
"...
यदीदृशी राघवधर्मपत्नी।
इमा यथा राक्षसराजभार्या
सुजातमस्येति हि सादुबुद्धेः॥9.72||

"If the wife of Raghava lived like the wives of the Rakshasa king, the life of the Rakshasa king would have been worthwhile ( सुजातम्") .

There is a coarse thought echoing through the construction of this sentence, in equating the satisfied wives of the Rakshasa king with Sita. The thought of that possibility occurs to Hanuman also.
We see that in the very next sloka saying "punaScha.." thinking again.

||Sloka 9.73||

पुनश्च सोऽचिंतय धार्तरूपो
ध्रुवं विशिष्टा गुणतो हि सीता।
अधाय मस्यां कृतवान् महात्मा
लङ्केश्वरः कष्ट मनार्यकर्म॥9.73||

स॥सः आत्तरूपः पुनश्च अचिन्तयत् सीता ध्रुवं गुणतः विशिष्ठा अथ महात्मा अयं लङ्केश्वरः अस्यां अनार्यं कृतवान् कष्टम्॥

॥Sloka meanings||

सः आत्तरूपः पुनश्च अचिन्तयत् -
Assuming his true form once again he thought
सीता ध्रुवं गुणतः विशिष्ठा-
Sita surely superior by her virtues
महात्मा अयं लङ्केश्वरः -
this king of Lanka
अस्यां अनार्यं कृतवान् कष्टम्-
has indeed committed an ignoble act

||Sloka summary||

Assuming his true form once again he thought. "Sita is surely superior (to all) by her virtues. The king of Lanka has indeed committed an ignoble act" ||9.73||

In the earlier Sloka Hanuman mused saying,
"If the wife of Raghava lived like the wives of the Rakshasa king, the life of the Rakshasa king would have been worthwhile ( सुजातम्") .

Hanuman's thinking was that if the abduction of Sita was not done and Sita remained to be with Rama only, then Ravana would not face. the destruction which he is sure to face now.

But there is a coarse thought echoing through the construction of this sentence, in equating the satisfied wives of the Rakshasa king with Sita. The thought of that possibility occurs to Hanuman also.
and he thinks again and clears his thoughts.

But first we shall see the three possible coarse constructs.

1 "Even before the Svayamvara with Rama, if Sita chose Ravana his life would have been worthwhile", this thought could not have occurred to Hanuman, who was called "सादुबुद्धि" by the poet.

2 "Just like these Rakshasa wives were living in delight with their husband, if Sita, not having been kidnapped, was living in delight with Rama, then this Rakshasa's life would have been worthwhile". This could be one other thought.

3 The third thought is -"Just like the kidnapping of Sita by this Rakshasa, if the Rakshasa's wives too were kidnapped, then his life would have been a worthwhile lesson.

It is interesting to note the commentary of Govindaraja in Tika Traya.

Govindaraja says.. अथ सः हनुमान्। सीता गुणतः पातिव्रत्यादि गुणतः विशिष्ठा हि। अस्याम् एतत् विषये महात्मा महाकुलप्रसूतोऽपि अयं लङ्केश्वरः अनार्यकर्म अपहरणरूपं कर्मकृतवान् कष्टं इति आत्त रूपः अत्यन्तम् आर्तः "प्रशसायां रूपप्" पुनश्चाचिन्तयत्। वैदेह्याः धृढव्रतत्वात् पातिव्रत्यभङ्गो न भवेत् अपि तु मिथ्यापवादं एवं उत्पादितवान् इति भृशं दुःखितः सन् चिन्तितवान् इत्यर्थः ।

Govindaraja also says in his Tika - 'राक्षसराज पत्नीवत् सीता स्वभर्त्रासंगता चेत् सीतापहरणं न कृत्वान् चेत् अस्य सुजातं इत्युक्तं'.
that like the wives of Ravana, Sita was living happily with her husband, and the abduction of Sita did not happen, his ( Ravana's) life would have been worthwhile.

Hanuman would have felt the false construct in his thoughts so thought himself again. Hanuman himself felt that though there is no question about the devotion of Sita for her husband , by comparing Sita with the wives of Ravana he created a false equivalence. Feeling sorry for himself for that thought "पुनश्च चिन्तयत् आत्त रूपः". Hanuman thought again.

'पुनश्च सोऽचिंतयदार्तरूपः
धृवं विशिष्टा गुणतो हि सीता ' ||9-73||

Although there is no blemish in Hanuman , the construct of his momentary thought has those faulty echoes. This possibility occurred to Hanuman himself and he thinks again. Hanuman says to himself. " Sita is far superior to these women in character". The Rakshasa king , acting in an ungentlemanly way, has acted cruelly towards this virtuous woman".

Sita is on a different pedestal, and none among the thousands of Ravana's wives can be compared to Sita.

In Gita at one point Krishna says the following.

"मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यदति सिद्धये।
यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मा वेत्ति तत्त्वतः"॥ (गीत 7.03)

Among thousands of people only one may try for search for "Self". Among those who try only few will be able to go ahead. Even among those who move forward, only one may be able to understand Supreme being.

On a similar token , among the many "वरनारीणां "in that harem of Ravana, none had the thought of leaving Ravana. They did not have the knowledge of any other desirable one and were lost in the opulence in the world of Ravana.

Only Sita was able to see through the wealth of Ravana. Rejecting that , she longs for SriRama.

Everybody will not get the desire to go in search of Self: Among thousands one may get the idea of "Searching for Self" That one is "mumukshu".
He is the seeker

From this it is clear , to be a seeker is a very difficult proposition. The obstacles to be overcome in order to become a seeker are many. They have been very well described in this Sarga. Those are the visible forms of the opulence in the palace of Ravana. Those are also seen as the best of women in the harem of Ravana.

This is also what we hear in the "Tattva Dipika" of Appalacharyulu garu and Tika Traya too.

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे नवमस्सर्गः॥

Thus the ninth Sarga of Sundarakanda in Ramayan , the first ever poem written by Valmiki ends||

||ओम् तत् सत्॥

updat i