సుందరకాండ
ఏబదిఒకటవ సర్గము

తం సమీక్ష్య మహాసత్త్వం సత్త్వవాన్ హరిసత్తమః|
వాక్యమర్థవదవ్యగ్రః తమువాచ దశాననమ్ ||

తా|| మహా పరాక్రమశాలి అయిన హనుమంతుడు అతి బలవంతుడగు ఆ రావణునిచూచి ఎట్టి భయములేకుండా అర్థవంతములైన మాటలతో ఇట్లు పలికెను.

అహం సుగ్రీవ సందేశాత్ ఇహప్రాప్త స్తవాలయమ్ |
రాక్షసేంద్ర హరీశస్త్వాం భ్రాతా కుశలమబ్రవీత్ ||
భ్రాతుః శృణు సమాదేశం సుగ్రీవస్య మహాత్మనః|
ధర్మార్థోపహితం వాక్యం ఇహ చాముత్ర చ క్షమమ్ ||

తా|| సుగ్రీవుని సందేశముతో నీ లంకానగరమునకు వచ్చితిని. సోదరునివలె హితము గోరు వానరరాజైన ఆ సుగ్రీవుడు రాక్షరాజైన నీ క్షేమసమాచారములను అడిగెను. మహాత్ముడు నీ సోదరతుల్యుడైన సుగ్రీవుని సందేశము వినుము. ఇది ధర్మార్థములతో గూడినది. ఇహపలోకములందు శ్రేయస్సును గూర్చునది"

రాజా దశరథో నామ రథ కుఙిరవాజిమాన్ |
పితేవ బంధుః లోకస్య సురేశ్వర సమద్యుతిః ||
జ్యేష్ఠస్తస్య మహాబాహుః పుత్రః ప్రియకరః ప్రభుః |
పితుర్నిదేశాన్నిష్క్రాంతః ప్రవిష్టో దండకావనమ్ ||
లక్ష్మణేన సహ భ్రాతా సీతాయా చాపి భార్యయా|
రామోనామ మహాతేజా ధర్మ్యం పన్థానమాశ్రితః ||

తా|| దశరథుడను పేరుగల ఒక మహారాజు గలడు. ఆతడు రథాశ్వగజబలములు కలవాడు. లోకమునకు తండ్రివంటి వాడు. బంధువు ఇంద్రునితో సమానమైన తేజస్సు గలవాడు. అతని పెద్దకుమారుడు ఆజానుబాహువు, ఎల్లఱకు ప్రియము గూర్చువాడు , రాముడను పేరు గలవాడు , మాహాతేజస్సు గలవాడు, ధర్మమార్గానువర్తనుడు. అట్టి శ్రీరాముడు తండ్రి ఆజ్ఞానుసారము సోదరుడైన లక్ష్మణునితో భార్య అయిన సీతాదేవితో రాజ్యమువీడి దండకావనము ప్రవేశించెను.

తస్య భార్యా వనే నష్టా సీతా పతిమనువ్రతా |
వైదేహాస్య సుతా రాజ్ఞో జనకస్య మహాత్మనః ||
స మార్గమాణాస్తం దేవీం రాజపుత్రస్సహానుజః |
ఋష్యమూక మనుప్రాప్తః సుగ్రీవేణ సమాగతః||
తస్యతేన ప్రతిజ్ఞాతం సీతాయాః పరిమార్గణమ్ |
సుగ్రీవస్యాపి రామేణ హరిరాజ్యం నివేదితమ్ ||

తా|| ఆయన భార్య సీతాదేవి మాహాసాధ్వి, వైదేహి రాజైన జనకుని కూతురు. ఆమె దండకారణ్యమునందు అపహరింపబడినది. ఆ రాజపుత్రుడు తమ్ముడైన లక్ష్మణునితో గూడి సీతాదేవిని వెదకుచూ ఋష్యమూకపర్వతము చేరి సుగ్రీవునితో కలిసెను. సీతాదేవిని వెదకించుటకు సుగ్రీవుడును వానరరాజ్యమునకు సుగ్రీవుని రాజుగా చేయుటకు శ్రీరాముడును ప్రతిజ్ఞలను పూనిరి

స సీతా మార్గణే వ్యగ్రః సుగ్రీవ సత్యసంగరః |
హరీన్ సంప్రేషయామాస దిశస్సర్వా హరీశ్వరః ||
అహం తు హనుమాన్నామ మారుతస్యౌరసస్సుతః |
సీతాయాస్తు కృతే తూర్ణం శతయోజనమాయతమ్ ||
సముద్రం లంఘయిత్వైవ తాం దిదృక్షురిహాగతః |
భ్రమతా చ మయా దృష్టా గృహే తే జనకాత్మజా ||

తా|| "సత్యసంధుడు వానరరాజైన ఆ సుగ్రీవుడు సీతాన్వేషణ తత్పరుడై అన్నిదిశలకును తన వానరులను పంపెను. నా పేరు హనుమంతుడు. నేను వాయుదేవుని పుత్రుడను. సీతాదేవి కొఱకై నూఱుయోజనములు పొడవుగల సముద్రమును దాటి ఆమెజాడను తెలిసి కొనుటకై తీవ్రవేగముతో ఈ లంకకు వచ్చితిని. ఆమెను అన్వేషించుచూ తిరుగుచున్న నాకు ఆమె ఇచట కనపడినది "

కశ్చ లక్ష్మణముక్తానాం రామకోపానువర్తినామ్ |
శరణామగ్రతః స్థాతుం శక్తోదేవాసురేష్వపి ||
న చాపి త్రిషు లోకేషు రాజన్ విద్యేత కశ్చన|
రాఘవస్య వ్యలీకం యః కృత్వా సుఖమవాప్నుయాత్||
తత్ త్రికాలహితం వాక్యం ధర్మ్యమర్థానుబంధి చ|
మన్యస్వ నరదేవాయ జానకీ ప్రతిదీయతామ్ ||

తా|| కోపములోగల రామలక్ష్మణులు ప్రయోగించిన బాణములకు ఎదురుగా నిలబడుటకు దేవాసురలతో సైతము ఎవరికి శక్తి లేదు. ఓ రాజా ! ధర్మస్వరూపుడైన శ్రీరామునకు అపకారము తలపెట్టినవానికి ముల్లోకములందు సుఖము ఉండదు. అందువలన సర్వకార్యము లందు హితము గూర్చునది యు ధర్మబద్ధమైనదియూ అర్థవంతమగు నా మాటను వినుము. నరులలో దేముడైన ఆ శ్రీరామునకు జానకీదేవిని అప్పగింపుము.

తపస్సంతాపలబ్ధస్తే యోయం ధర్మ పరిగ్రహః |
న స నాశయితుం న్యాయ్య ఆత్మప్రాణ పరిగ్రహః||

తా|| నీవు ధర్మమును ఆచరించుచూ పెక్కుకష్టములను ఓర్చుకొని తపస్సు చేసితివి. తత్ఫలితముగా మరణములేని వరము పొందితివి. అట్టి తపః ప్రభావము చేతులారా నాశనము చేసికొనుట మంచిదికాదు.

సుగ్రీవో నహిదేవోయం నాసురో న చ రాక్షసః |
న దానవో న గంధర్వో న యక్షో న చ పన్నగః||
మానుషో రాఘవో రాజన్ సుగ్రీవశ్చ హరీశ్వరః|
తస్మాత్ ప్రాణపరిత్రాణం కథం రాజన్ కరిష్యసి ||

తా|| సుగ్రీవుడు దేవతవర్గమునకు గాని అసురవర్గమునకు గాని , రాక్షసవర్గమునకు గాని అలాగే దానవ , గంధర్వ, యక్ష, పన్నగ వర్గములకు గాని చెందడు. శ్రీరాముడు మానవుడు. సుగ్రీవుడు కపీశ్వరుడు. కనుక రాజా నీప్రాణములను ఎట్లు కాపాడుకొనగలవు?

సత్యం రాక్షస రాజేంద్ర శృణుష్వ వచనం మమ |
రామదాసస్య దూతస్య వానరస్య విశేషతః ||

టా|| ఓ రాక్షసరాజా నేను శ్రీరాముని దాసుడను, దూతను. ముఖ్యముగా వానరుడను . శ్రద్ధగా వినుము. నావచనములు సత్యము

బ్రహ్మ స్వయంభూశ్చతురాననో వా
రుద్రస్త్రినేత్ర స్త్రిపురాంతకో వా |
ఇంద్రో మహేంద్ర స్సురనాయకో వా
త్రాతుం న శక్తా యుధి రామవధ్యమ్ ||

తా|| శ్రీరామునిచేతిలో చావుమూడినవానిని స్వయంభువు చతుర్ముఖుడైన బ్రహ్మగాని , త్రినేత్రుడు త్రిపురాంతకుడైన రుద్రుడుగాని, మహేంద్రుడు సురపతి అయిన దేవేంద్రుడుగాని రక్షింపజాలరు.

స సౌష్ఠవోపేతమదీనవాదినః
కపేర్నిశమ్యా ప్రతిమోప్రియం వచః |
దశాననః కోప వివృత్త లోచనః
సమాదిశత్ తస్య వధం మహాకపేః ||

తా|| నిర్భయముగా మాట్లాదుచున్న హనుమంతునియొక్క స హేతుకములైన తనకు అప్రియములైన హితవచనములను విని కోపముతో ఆ రాక్షస రాజు ఆ వానరోత్తముని వధించుటకు ఆదేశించెను.

సుందరకాండ
ఏబదిఒకటవ సర్గము
సమాప్తము