Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 28
"Sita in sorrow".

The Sarga begins with the sound of birds cooing, seemingly bringing good news to Sita. However, her mind remains haunted by the threats of Ravana and the Rakshasa women.. .

The following narration begins describing Sita's state of mind

||Sloka 28.01||

సా రాక్షసేంద్రస్య వచో నిశమ్య
తద్రావణ స్యా ప్రియ మప్రియార్తా|
సీతా వితత్రాస యథా వనాంతే
సింహాభిపన్నా గజరాజకన్యా||28.01||

స|| రాక్షసేంద్రస్య తత్ అప్రియం వచః నిశమ్య అప్రియార్తా సా సీతా వనాంతే సింహాభిపన్న గజరాజకన్యా ఇవ వితత్రాస||

Tilaka TiKa says- వచో నిశమ్య సంస్మృత్య, అప్రియార్తా అప్రియేణ ప్రియసంయోగ అభావేన, ఆర్తా దుఃఖితా |

||Sloka meanings||

రాక్షసేంద్రస్య తత్ అప్రియం వచః నిశమ్య -
having heard the unpleasant words of the king of Rakshasas
అప్రియార్తా సా సీతా వితత్రాస -
bereft of her husband, that Sita was terrified
గజరాజకన్యా ఇవ -
like the young elephant princess
వనాంతే సింహాభిపన్న-
confronted by the lion in the deep forest

||Sloka summary||

"Remembering the unpleasant words spoken by the king of Rakshasas, Sita, who was anxious to be with her husband, felt terrified like a young elephant princess caught by a lion in the middle of the forest." ||28.01||

This Sarga takes place after Trijata's dream, which has good forebodings for Sita. In this context the appropriate meaning for నిశమ్య is 'having remembered' the vile words of Ravana, Sita was again terrified .

||Sloka 28.02||

సా రాక్షసీ మధ్యగతాచ భీరు
ర్వాగ్భిర్భృశం రావణ తర్జితా చ|
కాంతారమధ్యే విజనే విసృష్టా
బాలేవ కన్యా విలలాప సీతా||28.02||

స|| భీరుః భృశం వాగ్భిః రావణ తర్జితా చ రాక్షసీమధ్యగతా చ సా సీతా విజనే కాంతారమధ్యే విశృజ్య బాలా కన్యా ఇవ విలలాప||

||Sloka meanings||

భీరుః భృశం వాగ్భిః రావణ తర్జితా చ -
timid lady, threatened by Ravana's terrible words
రాక్షసీమధ్యగతా చ సా సీతా -
Sita, surrounded by Rakshasa women
విజనే కాంతారమధ్యే విశృజ్య బాలా కన్యా ఇవ -
like a young girl left alone in a desolate forest
విలలాప - cried

||Sloka summary||

"The timid lady surrounded by Rakshasa women, threatened by Ravana's terrible words wept like a young girl left alone in a desolate forest. ||28.02||

Previously, Sita had emphatically told Ravana that he could not escape from Dasarathi
- "असंशयं दाशरथेर्नमोक्ष्यसे";

She had also proudly told the Rakshasa women that her husband was her master, even if he was poor or without a kingdom. However, after being threatened by the Rakshasas, Sita blames herself for her misfortunes, calling herself "अल्पपुण्या" (lacking in merit) and "कृपणा" (miserable). She goes as far as saying "न हि जीवितेः अर्थो" (there is no purpose to this life). All of this shows that Sita is unable to control her mind.

Despite being happy to hear Trijata's dream and the positive omens recalled by Trijata, Ravana's words still reverberate in her mind. Thus, Sita is still unable to find peace.

Poet says that with none of her people being near, she cries like a girl left in the middle of a forest.

||Sloka 28.03||

సత్యం బతేదం ప్రవదంతి లోకే
నాకాలమృత్యుర్బవతీతిసంతః|
యత్రాహమేవం పరిభర్త్స్య మానా
జీవామి కించిత్ క్షణమప్యపుణ్యా|| 3||

స|| లోకే అకాలమృత్యుః న భవతి ఇతి ఇదం సత్యం సన్తః ప్రవదంతి| యత్ర ఏవం పరిభర్త్స్యమానా అపుణ్యా అహం దీనా క్షణం అపి జీవతి బత||

||Sloka meanings||

లోకే అకాలమృత్యుః న భవతి ఇతి -
that untimely death will not happen in this world
ఇదం సత్యం సన్తః ప్రవదంతి -
this truth is stated by elders
యత్ర ఏవం పరిభర్త్స్యమానా అపుణ్యా -
this way threatened and living without merits
అహం దీనా క్షణం అపి జీవతి బత-
I am living pitiably even for a moment is surely because of that

||Sloka summary||

"The elders say that untimely death will not happen in this world. That seems to be true. Even though I am threatened like this, I am living pitifully even for a moment, surely due to a lack of merits." ||28.03|

In her sorrow, Sita blames herself for all her miseries

||Sloka 28.04||

సుఖాద్విహీనం బహుదుఃఖపూర్ణం
ఇదం తు నూనం హృదయంస్థిరం మే|
విశీర్యతే యన్న సహస్రధాఽద్య
వజ్రాహతం శృంగ మివాచలస్య||28.04||

స|| సుఖాత్ విహీనం బహుదుఃఖపూర్ణం ఇదం మే హృదయం నూనం స్థిరం యత్ వజ్రాహతం అచలస్య శృంగమివ సహస్రథా అద్య నవిశీర్యతే||28.04||

||Sloka meanings||

సుఖాత్ విహీనం బహుదుఃఖపూర్ణం -
Although without happiness and filled with agony
ఇదం మే హృదయం నూనం స్థిరం -
my heart is surely hard
యత్ వజ్రాహతం అచలస్య శృంగమివ -
like the summit of a mountain hit by Thunderbolt
సహస్రథా అద్య న విశీర్యతే - does not break into a thousand pieces

||Sloka summary||

"Although I am without happiness and filled with agony , my heart is hard and does not break into thousand pieces like the mountain hit by Vajrayutha." ||28.04||

||Sloka 28.05||

నైవాస్తి దోషం మమనూన మత్ర
వధ్యాహ మస్యాఽప్రియదర్శనస్య|
భావం న చాస్యాహ మను ప్రదాతు
మలం ద్విజో మంత్రమివాఽద్విజాయ||28.05||

స|| అహం అప్రియదర్శనస్య అస్య వధ్యా అత్ర మమ దోషః న ఇవ అస్తి (యది) | అహం అస్య భావం ద్విజః అద్విజాయ మంత్రమివ అనుప్రదాతుం న అలమ్ ||28.05||

Tilaka Tika says- అత్ర ఈదృశే విషయే ప్రాణత్యాగోఽపి నదోషం అస్తి| యతః అహమ్ అస్య వధ్యా| ఏవం చ దుర్మరణ దోషస్య దుర్వారత్వేన దోషా అభావోక్తిరితి భావః||28.05||

||Sloka meanings||

అహం అప్రియదర్శనస్య అస్య వధ్యా -
Set to be killed by the ugly one
అత్ర మమ దోషః న ఇవ అస్తి (యది) -
(If I were to die) there is no fault.
అహం అస్య భావం అనుప్రదాతుం న అలమ్ -
I cannot surrender to his wishes
అద్విజాయ మంత్రమివ -
like (the Brahmin who would not part) his knowledge to a others

||Sloka summary||

""Set to be killed by the ugly one, if I were to die, there is no fault. I cannot surrender myself to him like the Brahmin who would not share his knowledge with a non-Brahmin." ." ||28.05||

||Sloka 28.06||

నూనం మమాంగా న్యచిరా దనార్య
శ్శస్త్రై శ్శితై శ్చేత్స్యతి రాక్షసేంద్రః|
తస్మిన్నాగచ్ఛతి లోకనాథే
గర్భస్థజంతోరివ శల్య కృన్తః||28.06||

స|| లోకనాథే తస్మిన్ ఆనాగచ్ఛతి అనార్యః రాక్షసేంద్రః శల్యకృంతః గర్భస్థ జంతోరివ మమ అంగాని నూనం శ్శితైః శత్రైః ఛేత్స్యతి||28.06||

Rama Tika says- లోకనాథే తస్మిన్ రామే అనాగచ్ఛతి సతి అనార్యః క్షుద్రో రావణః మమ అఙ్గాని గర్బస్థ జన్తోః దితిర్గర్భస్థ పవనస్య అఙ్గాని శల్యకృన్తః ఇన్ద్రః ఇవ ఛేత్స్యతి | గోవిన్దరాజ టీకాలో శల్యకృన్తః నాపితః|

||Sloka meanings||

లోకనాథే తస్మిన్ ఆనాగచ్ఛతి -
(if) the lord of the world does not come here
అనార్యః రాక్షసేంద్రః - vile king of Rakshasas
నూనం శత్రైః మమ అంగాని ఛేత్స్యతి -
will surely cut my limbs into pieces with sharp weapons
శల్యకృంతః గర్భస్థ జంతోరివ -
like a barber cutting the fetus in the womb

||Sloka summary||

"If he, the lord of the world, does not come here, the vile king of Rakshasas will cut me to pieces like the barber who cuts the fetus with a sharp knife." ||28.06||

||Sloka 28.07||

దుఃఖం బతేదం మమదుఃఖితాయా
మాసౌ చిరాయాధిగమిష్యతౌ ద్వౌ|
బద్దస్య వధ్యస్య తథా నిశాంతే
రాజాపరాధాదివ తస్కరస్య||28.07||

స|| రాజాపరాధాత్ బద్ధస్య నిశాంతే వధ్యస్య తస్కరస్య ఇవ దుఃఖితాయాః మమ ద్వౌ మాసౌ చిరాయాధిగమిష్యతః ఇదం దుఃఖం బత ||

Tilaka Tika says- త్వత్తో వియుక్తా అత ఏవ అల్పభాగ్యాఽహమ్|| విపద్యామి వినస్యామి|

Govindaraja Tika says- చిరాయా దుఃఖితాయాః మమ ద్వౌ మాసౌ వధస్య అవధిభూతౌ అభిగమిష్యతః|ఇదం దుఃఖం బత| కస్య దుఃఖమ్ ఇవ? రాజాపరాధాత్ బద్ధస్య తథా నిశాన్తే వధ్యస్య తస్కరస్య ఇవ దుఃఖమ్|

||Sloka meanings||

రాజాపరాధాత్ బద్ధస్య -
caught due to offending the king
నిశాంతే వధ్యస్య తస్కరస్య ఇవ -
like a thief waiting to be killed at the dawn
దుఃఖితాయాః మమ -
for me in this sorrow
ద్వౌ మాసౌ చిరాయాధిగమిష్యతః -
two months is a long time to wait
ఇదం దుఃఖం బత -
alas this grief

||Sloka summary||

"For me sorrowing, this two months is a long time to wait. I am like the thief caught due to offending the king, and waiting overnight to be killed at the daybreak." ||28.07||

||Sloka 28.08||

హా రామ హా లక్ష్మణ హా సుమిత్రే
హా రామమాతాః సహ మే జనన్యా|
ఏషా విపద్యా మ్యహ మల్పభాగ్యా
మహార్ణవే నౌరివ మూఢవాతా||28.08||

స||హారామ హా లక్ష్మణ హా సుమిత్రే హా రామమాతాః మే జనన్యా సహ అల్పభాగ్యా ఏషా అహం మహాణవే మూఢవాతా నౌరివ విపద్యామి||

||Sloka meanings||

హారామ హా లక్ష్మణ - O Rama, O Lakshmana
హా సుమిత్రే హా రామమాతాః - O Sumitra ,O mother of Rama
మే జనన్యా సహ - O mother ఓ జననీ భూమాతా !
అల్పభాగ్యా విపద్యామి- me with ill luck going to perish,
మూఢవాతా నౌరివ -like a ship caught in the whirlwind
ఏషా అహం మహార్ణవే- in the middle of the ocean

||Sloka summary||

"Oh Rama, Oh Lakshmana, Oh Sumitra, Oh Rama's mother, Oh my own mother, I am an ill-starred woman going to perish, like the ship caught in a whirlwind in the midst of an ocean." ||28.08||

||Sloka 28.09||

తరస్వినౌ ధారయతా మృగస్య
సత్వేన రూపం మనుజేంద్ర పుత్రౌ|
నూనం విశస్తౌ మమ కారణాత్తౌ
సింహర్షభౌ ద్వావివ వైద్యుతేన||9||

స||మృగస్య రూపం ధారయతా సత్వేన తరస్వినౌ తౌ మనుజేంద్రపుత్రౌ వైద్యుతేన ద్వౌ సింహర్షభౌ ఇవ మమ కారణాత్ నూనమ్ విశస్తౌ||

Govindaraja Tika says- మృగస్య రూపం ధారయతా సత్వేన జన్తునా మమ కారణాత్ మన్నిమిత్తమ్ విశస్తౌ హింసితౌ| ద్వౌ సింహర్షభావివ ద్వౌ సింహావివ ద్వౌ వృషభావివ ఇత్యర్థః | వైద్యుతేన అశనినా||

||Sloka meanings||

మృగస్య రూపం ధారయతా సత్వేన -
by the creature in the guise of a deer
తరస్వినౌ తౌ మనుజేంద్రపుత్రౌ -
the two powerful princes
వైద్యుతేన ద్వౌ సింహర్షభౌ ఇవ -
like the two lions hit by a lightning
మమ కారణాత్ నూనమ్ విశస్తౌ-
surely died because of me

||Sloka summary||.

"The two powerful princes must have been killed by the creature in the guise of a deer on my account, like the two mighty lions are killed by the bolt of lightning." ||28.09||

||Sloka 28.10||

నూనం స కాలో మృగరూపధారీ
మా మల్పభాగ్యాం లులుభే తదానీమ్|
యత్రార్యపుత్రం విససర్జ మూఢా
రామానుజం లక్ష్మణపూర్వజం చ||28.10||

స||నూనం స కాలః మృగరూపధారీ తదానీం అల్పభాగ్యాం మూఢా మాం లులుభే యత్ర రామానుజం లక్ష్మణపూర్వజమ్ ఆర్యపుత్రం చ విససర్జ||

||Sloka meanings||

నూనం స కాలః మృగరూపధారీ -
Surely that is the fate in the guise of a deer
తదానీం అల్పభాగ్యాం మూఢా మాం లులుభే -
tempted this unfortunate and foolish soul
రామానుజం లక్ష్మణపూర్వజమ్ ఆర్యపుత్రం చ విససర్జ -
drove away Rama's brother and Lakshmana's elder brother

"Surely that is the fate in the guise of a deer that tempted this unfortunate soul which sent away Rama's brother and Lakshmana's elder brother." ||28.10||

||Sloka 28.11||

హారామ సత్యవ్రత దీర్ఘబాహో
హా పూర్ణ చంద్ర ప్రతిమానవక్త్ర|
హా జీవలోకశ్చ హితః ప్రియశ్చ
వధ్యాం న మాం వేత్సి హి రాక్షసానామ్||28.11||

స||సత్యవ్రత దీర్ఘబాహో హా రామ హా పూర్ణచంద్ర ప్రతిమాన వక్త్రహా జీవలోకస్య హితః ప్రియశ్చ మామ్ రక్షసానాం వధ్యాం న వేత్సి||

||Sloka meanings||

సత్యవ్రత దీర్ఘబాహో హా రామ -
committed to truth, long armed Rama
హా పూర్ణచంద్ర ప్రతిమాన వక్త్రహా -
whose face resembles a shining full moon
జీవలోకస్య హితః ప్రియశ్చ -
benefactor of the world of beings, dear to every one
మామ్ రక్షసానాం వధ్యాం న వేత్సి-
do you not know that I am to be killed by the Rakshasas?

||Sloka summary||

"Oh the one committed to truth! Oh the long-armed one! Oh Rama whose face shines like a full moon! Oh beloved of the world, dear to everyone! You do not know that I am to be killed by the Rakshasas." ||28.11||

||Sloka 28.12||

అనన్య దైవత్వ మియం క్షమా చ
భూమౌ చ శయ్యా నియమశ్చ ధర్మే|
పతివ్రతా త్వం విఫలం మమేదం
కృతం కృతఘ్నేష్వివ మానుషాణామ్||28.12||

స||అనన్యదైవత్వం ఇయం క్షమా చ భూమౌ శయ్య ధర్మే నియమశ్చ పతివ్రతాత్వం మమ ఇదం కృతఘ్నేషు మానుషాణాం కృతమివ విఫలమ్ ||

Govindaraja Tika says- అనన్యదేవత్వమ్ ఆశ్రయణీయాదేవతా న అస్తి , సా రక్షిష్యతి ఇతి బుద్ధి మే నాస్తి|.. ఇయం క్షమాచ| రావణపరుషాక్షరాణి రాక్షసీనాం తర్జనభర్త్సనాదీని రామమధురాలాప శ్రవణ కుతూహలేన అహం క్షాన్తవన్తీ | భూమౌ చ శయ్యా| తవాఙ్గ్కేసముపావిశం ఇత్యేవం విధభోగః కదాచిదపి కిలసేత్ ఇతి అత్యాశయా హి మయా భూమౌ శయనం క్రియతే||నియమశ్చ ధర్మే | విఫలం మమేదమ్ అమోఘమపి మోఘమాసీత్| కస్యఏవం ఇతి చేత్ అత్ర ఆహ - కృతం కృతఘ్నేషు మానుషాణాం| ఆత్మానం మానుషం మన్యే ఇత్యుక్తరీత్యా మానుషత్వం రామస్యాపి అస్తి|అతః తదితరమానుషాణాం మధ్యే కృతఘ్నేషుకృతం కార్యమివ||అస్య కిం మూలం ఇతిచేత్ మమేదం తస్మిన్న కాచిన్నూనతా మమైవ దుష్కృతం అత్ర హేతుః||

Govindaraja, in his Tika, elaborates on Sita's words. He notes that she has no thought of any other god who may protect her. About her tolerance, he says that she is enduring the threats of Ravana and others in the hope of eventually hearing the sweet words of Rama. She sleeps on the ground, hoping that one day she can rest in his arms. She is following the righteous path, but all her efforts are failing, much like the actions done for an ungrateful

||Sloka meanings||

అనన్యదైవత్వం ఇయం క్షమా చ -
not devoted to any other god other than you, maintaining tolerance
భూమౌ శయ్య - sleeping on the ground
ధర్మే నియమశ్చ పతివ్రతాత్వం -
maintaining righteous course of action and discipline, maintaining the vows of chastity
కృతఘ్నేషు మానుషాణాం కృతమివ -
like the good deeds performed for an ungrateful one
ఇదం విఫలమ్ - these are failing

||Sloka summary||

"Even though I am not devoted to any other god other than you, sleeping on the ground, maintaining a righteous course of action, maintaining discipline, and maintaining the vows of chastity, my efforts are failing like the prayers of an ungrateful person." ||28.12||

||Sloka 28.13||

మోఘో హి ధర్మశ్చరితో మయాఽయమ్
తథైకపత్నీత్వ మిదం నిరర్థమ్|
యా త్వాం న పశ్యామి కృశా వివర్ణా
హీనా త్వయా సంగమనే నిరాశా||13||

స|| యా త్వాం నపశ్యామి త్వయా హీనా సంగమానే నిరాశా కృశా వివర్ణా మయా చరితః అయం ధర్మః మోఘః హి | తథా ఇదం ఏకపత్నీత్వాం నిరర్థమ్||

||Sloka meanings||

యా త్వాం నపశ్యామి -
not (being able to) seeing you
త్వయా హీనా సంగమానే నిరాశా -
deprived of your company, with no hope in reuniting
కృశా వివర్ణా - shrunk and pale
మయా చరితః అయం ధర్మః మోఘః హి -
this righteousness followed by me is vain
తథా ఇదం ఏకపత్నీత్వాం నిరర్థమ్-
likewise this devotion for one wife too is in vain for you

||Sloka summary||

"Not seeing you, deprived of your company, with no hope in reuniting, following the righteous path is vain and likewise this devotion for one wife too is in vain for you." ||28.13||

||Sloka 28.14||

పితుర్నిదేశమ్ నియమేన కృత్వా
వనాన్ నివృత్తశ్చరితవ్రతశ్చ|
స్త్రీభిస్తు మన్యే విపిలేక్షణాభి
స్త్వం రంస్యసే వీతభయః కృతార్థః||28.14||

స|| త్వం పితుః నిర్దేశం నియమేన కృత్వా చరితవ్రతస్య వనాత్ నివృతః వీత భయః కృతార్థః విపులేక్షణాభిః స్త్రీభిః రంస్యసే మన్యే||

||Sloka meanings||

త్వం పితుః నిర్దేశం నియమేన కృత్వా -
Having fulfilled the pledge to your father
చరితవ్రతస్య వనాత్ నివృతః -
having returned from the forest
వీత భయః కృతార్థః -
free of fear and having accomplished
విపులేక్షణాభిః స్త్రీభిః రంస్యసే మన్యే -
revel in the company of large eyed damsels, I think

||Sloka summary||

"Having fulfilled the pledge to your father, having returned from the forest, free of fear, being an accomplished one, you will surely revel in the company of large-eyed damsels." ||28.14||

||Sloka 28.15||

అహం తు రామా త్వయి జాత కామా
చిరం వినాశాయ నిబద్ధభావా|
మోఘం చరిత్వాఽథ తపోవ్రతం చ
త్యక్ష్యామి ధిక్ జీవిత మల్పభాగ్యా||28.15||

స|| రామా త్వయి జాతకామా అహమ్ తు చిరం నిబద్ధభావా తపః వ్రతం చ మోఘం వినాశాయ చరిత్వాథ జివితం తక్ష్యామి | అల్పభాగ్యాం ధిక్||

||Sloka meanings||

రామా త్వయి జాతకామా -
Oh Rama I loved you
అహమ్ తు చిరం నిబద్ధభావా -
for a long time kept my feelings of love fixed on you.
తపః వ్రతం చ మోఘం వినాశాయ -
followed penance and all vows in vain
చరిత్వాథ జివితం తక్ష్యామి -
having practiced giving up life
అల్పభాగ్యాం ధిక్- fie on luck less me

||Sloka summary||

""Oh Rama, I loved you. I have for a long time kept my feelings of love fixed on you. I have also followed penance and all vows in vain, only resulting in my doom. After practicing, I am giving up being luckless. Fie on me." ||28.15||

||Sloka 28.16||

సా జీవితం క్షిప్ర మహం త్యజేయం
విషేణ శస్త్రేణ శితేన వాపి|
విషస్య దాతా న హి మేఽస్తి కశ్చిత్
శస్త్రస్య వా వేశ్మని రాక్షసస్య||28.16||

స|| అహం సా జీవితం విషేణ శితేన శస్త్రేణ వా అపి క్షిప్రం త్యజేయం | రాక్షసస్య వేశ్మని మే విషస్య శస్త్రస్య వా దాతా కశ్చిత్ నాస్తి||

||Sloka meanings||

అహం సా జీవితం క్షిప్రం త్యజేయం -
I shall end that life immediately
విషేణ శితేన శస్త్రేణ వా అపి - by taking poison or using sharp weapons.
రాక్షసస్య వేశ్మని -
in this palace of the king of Rakshasas
మే విషస్య శస్త్రస్య వా దాతా కశ్చిత్ నాస్తి - there is no one who can give me poison or the weapons.

||Sloka summary||

"I will end my life at once by taking poison or using sharp weapons. But in this palace of the king of Rakshasas there is no one who can give me poison or the weapons." ||28.16||

||Sloka 28.17||

ఇతీవ దేవీ బహుధా విలప్య
సర్వాత్మనా రామ మనుస్మరంతీ|
ప్రవేపమానా పరిశుష్కవక్త్రా
నగోత్తమం పుష్పిత మాస సాద||28.17||

స|| దేవీ ఇతీవ బహుధా విలప్య సర్వాత్మనా రామం అనుస్మరంతీ ప్రవేపమానా పరిషుష్కవక్త్రా పుష్పితం నగోత్తమమ్ అససాద ||

||Sloka meanings||

దేవీ ఇతీవ బహుధా విలప్య -
In this way the noble lady sorrowing in many ways
సర్వాత్మనా రామం అనుస్మరంతీ -
always thinking of Rama, the self of all
ప్రవేపమానా పరిషుష్కవక్త్రా -
shivering and with a pale face
పుష్పితం నగోత్తమమ్ అససాద -
approached the great tree in bloom

||Sloka summary||

"In this way, the pale-looking Queen Sita, sorrowing in many ways and always thinking of Rama, shivering, approached the great tree in bloom." ||28.17||

||Sloka 28.18||

శోకాభితప్తా బహుధా విచింత్యా
సీతాఽథ వేణ్యుద్గ్రథనం గృహీత్వా|
ఉద్బధ్య వేణ్యుద్గ్రథనేన శీఘ్రం
అహం గమిష్యామి యమస్య మూలమ్||28.18||

స||శోకాభితప్తా సీతా బహుధా విచిన్త్య అథ వేణ్యుద్గ్రధనం గృహీత్వా అహం వేణ్యుద్గ్రధనేన ఉద్బుధ్య శీఘ్రం యమస్య మూలం గమిష్యామి||

||Sloka meanings||

శోకాభితప్తా సీతా బహుధా విచిన్త్య -
Sita, drenched in sorrow, thinking in many ways
అథ వేణ్యుద్గ్రధనం గృహీత్వా -
took hold of her long braid
అహం వేణ్యుద్గ్రధనేన ఉద్బుధ్య -
tying myself with this braid
శీఘ్రం యమస్య మూలం గమిష్యామి-
shall reach the Yama's abode quickly

||Sloka summary||

"Drenched in sorrow, thinking in many ways, she took hold of her long braid and said to herself, 'tying myself with this braid I shall reach Yama's abode quickly.'" ||28.18||

||Sloka 28.19||

ఉపస్థితా సా మృదుసర్వగాత్రీ
శాఖాం గృహీత్వాఽథ నగస్య తస్య |
తస్యాస్తు రామం ప్రవిచింతయంత్యా
రామానుజం స్వం చ కులం శుభాంగ్యాః||28.19||

స|| అథ మృదుసర్వగాత్రీ సా తస్య నగస్య శాఖాం గృహీత్వా (ఉపస్థితా)| రామం రామానుజం స్వం కులం చ ప్రవిచింతయంత్యా శుభాంగ్యాః తస్యాః తు శోకానిమిత్తాని ధైర్యార్జితాని లోకే ప్రవరాణి తథా పురాపి సిద్ధాని ఉపలక్షితాని బహూని నిమిత్తాని ప్రాదుర్భభూవుః||

||Sloka meanings||

సా తస్య నగస్య శాఖాం గృహీత్వా -
holding the branches of that tree
అథ సా మృదుసర్వగాత్రీ -
then the lady of delicate limbs
రామం రామానుజం స్వం కులం చ -
of Rama, his brother, her own family
ప్రవిచింతయంత్యా ఉపస్థితా
stood thinking (of them)

||Sloka summary||

"Then the lady of delicate limbs, thinking of Rama, his brother, and her own family, stood holding the branch of that Simsupa tree." ||28.19||

||Sloka 28.20||

శోకానిమిత్తాని తథా బహూని
ధైర్యార్జితాని ప్రవరాణి లోకే|
ప్రాదుర్నిమిత్తాని తదా బభూవుః
పురాపి సిద్ధా న్యుపలక్షితాని||28.20||

స|| తస్యాః శుభాంగ్యాః తు శోకానిమిత్తాని ధైర్యార్జితాని లోకే ప్రవరాణి తథా పురాపి సిద్ధాని ఉపలక్షితాని బహూని నిమిత్తాని ప్రాదుర్భభూవుః||

Rama Tika says- రామాగమనసంభావనా నిమిత్తం యేషు తాని ధైర్యార్జితాని, ధైర్యసంపాదకాని సిద్ధాని ప్రశిద్ధాని పురా మిథిలాయాం రామాగమన సమయే ఉపలక్షితాని దృష్టాని ప్రవరాణి శ్రేష్ఠాని నిమిత్తాని శకునాః తదాకాలే శాఖావలమ్బేనోపస్థితిసమయే ప్రాదుర్బభూవుః||

||Sloka meanings||

తథా శోకానిమిత్తాని ధైర్యార్జితాని -
harbingers of courage, which are dispellers of sorrow,
లోకే ప్రవరాణి -
well known in the world
పురాపి సిద్ధాని ఉపలక్షితాని -
proven true in olden times
బహూని నిమిత్తాని ప్రాదుర్భభూవుః-
many omens manifested

||Sloka summary||

"Then auspicious omens, which are harbingers of courage, which dispel sorrow, which are well-known and proven in olden times, appeared on her auspicious body." ||28.20||

Rama Tika explains that as Sita stood holding the branches of the Simsupa tree, thinking of Rama, Lakshmana, and her family, auspicious omens which are harbingers of courage manifested, indicating the arrival of Rama. Those omens were seen before. "పురాపి సిద్ధాని" means that they appeared before. There were no such occasions after Sita's marriage. Rama Tika concludes that those were the omens referred to before the arrival of Rama in the Court of Janaka.

Thus ends Sarga 28 of Sundarakanda.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే అష్టావింశస్సర్గః||

Thus ends the Sarga twenty-eight of Sundarakanda in Ramayana the first poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||om tat sat||