Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 29

In the earlier Sargas thinking of Rama and Lakshmana - 'రామానుజం లక్ష్మణపూర్వజం" , Sita blames herself as the cause of the separation from Rama. And unable to bear the sorrow and in desperation, Sita says she was ready to go to Yama - "యమస్య మూలం

For a tormented soul there are two protectors.
Bhagavan and the Teacher. When separated from both, with no ostensible support , the Jiva will be devastated. Sita is also in a similar position. For Sita Rama and Lakshmana are the Bhagavan and the teacher.

In the last Sloka of the previous Sarga , we heard that auspicious omens manifested in her. In this Sarga we hear more of that.

Now the twenty ninth Sarga with meanings and commentary

||Sloka 29.01||

తథా గతాం తాం వ్యధితామనిందితామ్
వ్యపేతహర్షాం పరిదీన మానసామ్|
శుభాం నిమిత్తాని శుభాని భేజిరే
నరం శ్రియా జుష్ట మిహోప జీవినః||29.01||

స||తథాగతాం వ్యథితాం అనిందితాం వ్యపేత హర్షాం పరదీనమానసామ్ శుభామ్ తాం శ్రియా జుష్టం నరం ఉపజీవనః ఇవ శుభాని నిమిత్తాని భేజిరే ||

||Sloka meanings||

తథాగతాం వ్యథితాం -
as expected the agonized lady
అనిందితాం వ్యపేత హర్షాం -
one who is without faults, and is bereft of all happiness
పరిదీనమానసామ్ - distressed in mind
శుభామ్ - auspicious
తాం శుభాని నిమిత్తాని భేజిరే - auspicious omens surrounded her
శ్రియా జుష్టం నరం ఉపజీవనః ఇవ -like one blessed with fortune surrounded by well wishers

||Sloka summary||

"Auspicious signs of fortune surrounded the lady, who is agonized, who is without faults, who is bereft of all happiness, and is distressed in mind, like a wealthy man is surrounded by well-wishers." ||29.01||

||Sloka 29.02||

తస్యా శ్శుభం వామ మరాళపక్ష్మ
రాజీవృతం కృష్ణవిశాలశుక్లమ్|
ప్రాస్పందతైకం నయనం సుకేశ్యా
మీనాహతం పద్మామివాభితామ్రం|| 29.02||

స|| సుకేశ్యాః తస్యాః శుభం అరాలపక్ష్మ రాజీవృతమ్ కృష్ణవిశాలశుక్లమ్ వామనయనమ్ మీనాహతం అభితామ్రం ఏకం పద్మమివ ప్రాస్పందత ||29.02||

||Sloka meanings||

సుకేశ్యాః - lady with beautiful hair
తస్యాః శుభం har auspicious
అరాలపక్ష్మరాజీవృతమ్-
surrounded by curved eye lashes
కృష్ణవిశాలశుక్లమ్ వామనయనమ్ -
left black pupils in broad eye in white
మీనాహతం అభితామ్రం ఏకం పద్మమివ -
like a lotus with reddish ring struck by a fish
ప్రాస్పందత - throbbed

||Sloka summary||

"Sita's left eye which is surrounded by a row of curved eyelashes, with broad black pupils in white, throbbed , like a red lotus gently struck by a fish, throbbed. ||29.02||

Sita is described as a lady with beautiful hair.

||Sloka 29.03||

భుజశ్చ చార్వంచిత పీనవృత్తః
పరార్థ్యకాలాగరుచందనార్హః|
అనుత్తమే నాధ్యుషితః ప్రియేణ
చిరేణ వామః సమవేపతాsశు||29.03||

స|| చార్వంచిత పీన వృత్తః వామ భుజశ్చ పరార్థ్యకాలా అగరు చందన అర్హః అనుత్తమేన ప్రియేన చిరేణ అధ్యుషితః ఆశు సమవేపత||

||Sloka meanings||.

చార్వంచిత పీన వృత్తః -
round and stout beautifully curved
పరార్థ్యకాలా అగరు చందన అర్హః-
deserving the application of agaru and sandal paste
అనుత్తమేన ప్రియేన చిరేణ అధ్యుషితః-
for a long time used by her beloved for resting his head
వామ భుజశ్చ - her left shoulder
ఆశు సమవేపత - suddenly throbbed.

||Sloka summary||

"Her round and stout beautifully curved arm, deserving the application of agaru and sandal paste, which was used by her beloved for resting his head, suddenly throbbed." ||29.03||

 

||Sloka 29.04||

గజేంద్రహస్తప్రతిమశ్చ పీనః
తయోః ద్వయోః సంహతయోః సుజాతః|
ప్రస్పందమానః పున రూరు రస్యా
రామం పురస్తాత్ స్థిత మాచచక్షే ||29.04||

స|| సంహతయోః ద్వయోః అస్యాః ఊరుః పీనః సుజాతః గజేంద్రహస్తప్రతిమః ప్రస్పందమానః రామం పురస్తాత్ స్థితం ఆచచక్షే||

||Sloka meanings||

సంహతయోః ద్వయోః అస్యాః ఊరుః -
her two thighs close to each other
గజేంద్రహస్తప్రతిమః -
resembling an elephant's trunk
పీనః సుజాతః - stout and well-shaped
ప్రస్పందమానః - throbbing
రామం పురస్తాత్ స్థితం ఆచచక్షే-
indicated as though Rama was standing in front

||Sloka summary||

One of her two well-shaped and stout thighs, which resemble the trunk of the king of elephants and are close to each other, throbbed again, indicating as though Rama was standing in front of her." ||29.04||

||Sloka 29.05||

శుభం పునర్హేమసమానవర్ణ
మీషద్రజో ధ్వస్తమివామలాక్ష్యాః|
వాసస్థ్సితాయాః శిఖరాగ్రదంత్యాః
కించిత్పరిస్రంసత చారుగాత్య్రాః ||29.05||

స|| పునః అమలాక్షయాః శిఖరాగ్రదంత్యాః చారుగాత్ర్యాః స్థితాయాః శుభం హేమసమానవర్ణం ఈర్షత్ రజోధ్వస్తమ్ ఇవ వాసః కించిత్ పరిసంస్రత||

Rama Tika says- అమలాక్ష్యాః నిర్మల నేత్రాయాః శిఖరాగ్రవత్ దాడిమ బీజాగ్రభాగవత్ దన్తా యస్యాః చారు యస్యాః తస్యాః స్థితాయాః సీతాయాః శుభం మఙ్గళప్రదం హేమసమాన వర్ణం ఈర్షత్ కించిత్ రజసా ధ్వస్త మివ వాసో అస్త్రం శుభం శుభసూచకం యథాభవతి తథా కించిత్ పరిస్రంసత్ పర్యస్త్రంసత్||

||Sloka meanings||

పునః అమలాక్షయాః -
Again as the lady with pristine eyes
శిఖరాగ్రదంత్యాః చారుగాత్ర్యాః -
well-shaped teeth, one with beautiful limbs,
స్థితాయాః- standing
హేమసమానవర్ణం -
of the color of the gold
ఈర్షత్ రజోధ్వస్తమ్ ఇవ వాసః -
like a cloth slightly covered with dust
శుభం కించిత్ పరిసంస్రత -
slipped a bit auspiciously

||Sloka summary||

"Again, as the lady with pristine eyes, well-shaped teeth, and beautiful limbs stood up, her sari of golden hue but dull due to being soiled slipped a little, auspiciously." ||29.05||

||Sloka 29.06||

ఏతైర్నిమిత్తైః అపరశ్చ సుభ్రూః
సంబోధితా ప్రాగపి సాధు సి ద్ధైః|
వాతాతప్లకాంత మివ ప్రణష్టమ్
వర్షేణ బీజం ప్రతిసంజహర్ష||29.06||

స|| ప్రాగపి సాధు సిద్ధైః ఏతైః నిమిత్తైః అపరైశ్చ సంబోధితా సుభౄః వాతప్రక్లాంతం ప్రణష్టం బీజం వర్షేణ ఇవ ప్రతిసంజహర్ష||

||Sloka meanings||

ప్రాగపి సాధు సిద్ధైః -
( indicated) before also by experienced seers
ఏతైః నిమిత్తైః అపరైశ్చ -
with these omens as also other indications
సంబోధితా - thus addressed
సుభౄః - the lady with beautiful eyebrows
వాతప్రక్లాంతం ప్రణష్టం బీజం - like a seed blighted by sun and wind
వర్షేణ ఇవ - ( sprouted) with rain
ప్రతిసంజహర్ష - felt happy

||Sloka summary||

"Because of these omens which were in the past also indicated by Siddhas and others, Sita the lady with lovely eyebrows, felt happy like a withering seed which comes back to life with a shower of rain.||29.06||

 

||Sloka 29.07||

తస్యాం పునర్బింబఫలాధరోష్టమ్
స్వక్షిభ్రు కేశాంత మరాళ పక్ష్మ|
వక్త్రం బభాసే సితశుక్లదంష్ట్రమ్
రాహోర్ముఖాః చంద్ర ఇవ ప్రముక్తః||29.07||

స|| పునః తస్యాః బింబఫలాధరోష్ఠం స్వక్షిభృకేశాంతం అరాళపక్ష్మ సితచారుదంతం వక్త్రం రాహోః ముఖాత్ ప్రముక్తః చంద్ర ఇవ బభాసే||

||Sloka meanings||

పునః బింబఫలాధరోష్ఠం -
with beautiful red lips which are like Bimba fruit
స్వక్షిభృకేశాంతం అరాళపక్ష్మ -
with curved eyelashes extending up to her hair
సితచారుదంతం -
with white lovely teeth
తస్యాః వక్త్రం బభాసే -
her face shone
రాహోః ముఖాత్ ప్రముక్తః చంద్ర ఇవ -
like the moon that was released from the mouth of Rahu.

||Sloka summary||

Her face shining with beautiful red lips which are like Bimba fruit, with sparkling teeth, curved eyelashes extending up to her hair , looked like the moon that was released from the mouth of Rahu. || 29.07||

These omens were in vogue having been declared as such by people who knew. Poet describes that Sita, feeling a bit relieved, was looking like the full moon who came out of his encounter with Rahu.

This is the poet telling us that the sorrows of Sita are ending. Hanuman has seen Sita's sorrow, he has heard the threats of Rakshasa women, he heard Trijata's dream. The time is ripe for Hanuman to come out and reveal himself to Sita

||Sloka 29.08||

సా వీత శోకా వ్యపనీత తంద్రీ
శాంతజ్వరా హర్షవివృద్ధసత్వా|
అశోభతార్యా వదనేన శుక్లే
శీతాంశునా రాత్రి రివోదితేన ||29.08||

స|| అర్యా సా వీతశోకా వ్యపనీతతంద్రీ శాంతజ్వరా హర్షవిశుద్ధసత్త్వా వదనేన శుక్లే ఉదితేన శీతాంశునా రాత్రిః ఇవ అశోభత||

Rama Tika says- వీతో వ్యతీతః శోకో యస్యాః వ్యపనీతా గతా తన్ద్రా యస్యాః శాన్తో జ్వరో మనస్తాపో యస్యాః హర్షేణ వివుద్ధం ప్రకాశితం సత్త్వం చిత్తం యస్యాః సా ఆర్యా సీతా శుక్లే సితపక్షే శీతాంశునా చన్ద్రేణ రాత్రిరివ వదనేన అశోభత||

||Sloka meanings||

వీతశోకా వ్యపనీతతంద్రీ -
శోకమునుండి విడివడి , అలసత్వము పోయి
శాంతజ్వరా హర్షవిశుద్ధసత్త్వా వదనేన -
హర్షముతో నిండి శుద్ధమైన మనస్సుకల అదనముతో వున్న
అర్యా సా - ఆ పూజ్యురాలు
శుక్లే ఉదితేన శీతాంశునా రాత్రిః ఇవ -
శుక్లపక్షము నాటి చల్లని చంద్రుని వలె
అశోభత - శోభించెను

||Sloka summary||

"That revered lady, feeling relieved from sorrows and exhaustion, with a serene sense of peace and a mind illumined with joy, had a charming face that looked like the cool moon on a bright fortnight." ||29.08||

In the Upanishads, we often encounter dialogues between the teacher and the student, where the teacher tests the student's readiness to receive the teachings. The teacher proceeds with the teachings only when satisfied with the student's preparedness.

There are five characteristics that a student must possess to be ready for learning:

-Belief in the goal to be achieved.
-Hunger to achieve that goal.
-Willingness to work for that goal.
-Patience to achieve that goal.
-Freedom from jealousy.

Sita, who desires only to reunite with Rama and disregards the temptations of wealth and power, embodies these five characteristics:

She is entirely focused on Rama and rejects all entreaties of Ravana, keeping a blade of grass between herself and him as a symbol of her devotion.
She is persistent in her sorrow and takes extreme measures, such as fasting and sleeping on the floor, to achieve her goal.
She is willing to give up her life if she cannot attain Rama.
She listens with rapt attention when Hanuman sings the story of Rama.
She does not blame Rama for neglecting her welfare, despite having thoughts about it.

These indicators suggest that Sita is in a receptive state and ready to receive guidance like a disciple ready to hear the Guru. Thus, Hanuman's appearance is timely.

This is what we learn from the twenty-ninth Sarga of the Sundarakanda in Valmiki's Ramayana.

Thus ends the twenty-ninth Sarga.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ఏకోనత్రింశస్సర్గః||

Thus end the twenty-ninth Sarga in Sundarakanda of Valmiki Ramayana the first poem composed by the first poet in Sanskrit.

||ఓం తత్ సత్||