Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 34

Sita gave her introduction, saying she is the wife of valiant Rama ('ભાર્યા રામસ્ય ધીમતઃ'); She also confirmed her helplessness saying she will give up her life after the deadline set by Ravana ( "તતઃ ત્યક્ષ્યામિ જીવિતં')

Hanuma has already resolved that assuring Sita is his first duty. Now Hanuman goes about that task in this Sarga,

We continue with Slokas of thirty fourth Sarga.

|| Sloka 34.01||

તસ્યાત્ તદ્વચનં શ્રુત્વા હનુમાન્ હરિયૂધપઃ|
દુઃખા દુઃખાભિભૂતાયાઃ સાંત્વ મુત્તર મબ્રવીત્||34.01||

સ|| હરિયૂધપઃ દુઃખાત્ દુઃખાભિભૂતાયાઃ તસ્યાઃ તત્ વચનં શ્રુત્વા સાંત્વં ઉત્તરં અબ્રવીત્||

|| Sloka meanings||

દુઃખાત્ દુઃખાભિભૂતાયાઃ-
one overwhelmed with sorrow
તસ્યાઃ તત્ વચનં શ્રુત્વા -
hearing her words
હરિયૂધપઃ સાંત્વં ઉત્તરં અબ્રવીત્ -
Hanuman spoke words of consolation in reply.

|| Sloka summary||

Hearing the words of the one who was overwhelmed with sadness, Hanuman spoke words of consolation in reply.||34.01||

|| Sloka 34.02||

અહં રામસ્ય સંદેશાત્ દેવિ દૂતસ્તવાગતઃ|
વૈદેહી કુશલી રામઃ ત્વાં ચ કૌશલમબ્રવીત્||34.02||

સ|| દેવી અહં રામસ્ય દૂતઃ તવ સંદેશાત્ આગતઃ| વૈદેહી કુશલી રામઃ ત્વાં ચ કૌશલં અબ્રવીત્||

|| Sloka meanings||

દેવી અહં રામસ્ય દૂતઃ -
O Devi, I am Rama's messenger,
તવ સંદેશાત્ આગતઃ -
came here ordered for you
વૈદેહી કુશલી રામઃ -
Vaidehi! Rama who is well
ત્વાં ચ કૌશલં અબ્રવીત્ -
enquiring about your welfare.

|| Sloka summary||

"Oh Devi ! I am Rama's messenger, came here for you on his orders. Oh Vaidehi! Rama who is well, is enquiring your welfare."||34.02||

|| Sloka 34.03||

યો બ્રહ્મમસ્ત્રં વેદાંશ્ચ વેદ વેદવિદાં વરઃ|
સ ત્વા દાશરથી રામો દેવિ કૌશલ મબ્રવીત્||34.03||

સ|| વેદવિદાં વરઃ યઃ બ્રહ્મમ્ અસ્ત્રં ચ વેદાંશ્ચ વેદ સઃ દાશરથી રામઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ |

|| Sloka meanings||

વેદવિદાં વરઃ -
the one who knows all Vedas
યઃ બ્રહ્મમ્ અસ્ત્રં ચ વેદાંશ્ચ વેદ -
one who knows Brahma astra and Vedas too
સઃ દાશરથી -
that one who is a son of Dasaratha
રામઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ -
that Rama asks about your welfare. "

|| Sloka summary||

"The one who knows all Vedas, who knows Brahma astra and Vedas too, who is a son of Dasaratha, that Rama asks about your welfare. "

|| Sloka 34.04||

લક્ષ્મણશ્ચ મહાતેજા ભર્તુસ્તેઽનુચરઃ પ્રિયઃ|
કૃતવાન્ શોકસંતપ્તઃ શિરસા તે અભિવાદનમ્||34.04||

સ|| તે ભર્તુઃ અનુચરઃ મહાતેજાઃ લક્ષ્મણઃ ચ શોકસંતપ્તઃ તે શિરસા અભિવાદનં કૃતવાન્ ||

|| Sloka meanings||

તે ભર્તુઃ અનુચરઃ -
Your husband's follower
મહાતેજાઃ લક્ષ્મણઃ ચ -
very mighty Lakshmana also
શોકસંતપ્તઃ -
immersed in grief
તે શિરસા અભિવાદનં કૃતવાન્ -
offers salutations to you bowing his head.

|| Sloka summary||

"Your husband's follower, the very mighty Lakshmana immersed in grief, bowing his head, offers salutations to you."||34.04||

|| Sloka 34.05|

સા તયોઃ કુશલં દેવી નિશમ્ય નરસિંહયોઃ|
પ્રીતિસંહૃષ્ટ સર્વાંગી હનૂમંતં અથાબ્રવીત્||34.05||

સ|| અથ સા દેવી પ્રીતિસંહૃષ્ટસર્વાંગી તયોઃ નરસિંહયોઃ કુશલં નિશમ્ય પ્રીતિ સંહૃષ્ટઃ હનુમંતં અબ્રવીત્||

|| Sloka meanings||

અથ સા દેવી -
then that lady
પ્રીતિસંહૃષ્ટસર્વાંગી -
experiencing pleasure all over her limbs,
તયોઃ નરસિંહયોઃ કુશલં નિશમ્ય -
hearing the welfare of the two lions among men
પ્રીતિ સંહૃષ્ટઃ - delightedly
હનુમંતં અબ્રવીત્ -
spoke to Hanuman

|| Sloka summary||

"Then that lady experiencing pleasure all over her limbs, hearing the welfare of the two lions among men, spoke to Hanuman."||34.05||

|| Sloka 34.06||

કલ્યાણી બતગાથેયં લૌકીકિ પ્રતિભાતિ મા|
એતિ જીવિતમાનંદો નરં વર્ષશતાદપિ||34.06||

સ||] જીવંતં નરં વર્ષશતાદપિ જીવંતં (તદા) આનંદઃ એતિ લૌકીકિ ગાધા કલ્યાણિ ઇતિ મે પ્રતિભાતિ||

|| Sloka meanings||

નરં વર્ષશતાદપિ જીવંતં -
the human being if he lives hundred years
(તદા) આનંદઃ એતિ -
finds happiness
લૌકીકિ ગાધા -
that popular adage
કલ્યાણિ ઇતિ મે પ્રતિભાતિ -
appears to me as auspicious

|| Sloka summary||

"The popular adage that ' the human being who lives hundred years finds happiness ', appears to me as true". ||34.06||

That adage is as follows."એતિ જીવન્તિ માનંદો નરં વર્ષ શતાદપિ"
" Human being who lives hundred years finds happiness"

That is just not an adage. It is also a spiritual truth according to Appalacharyulu.

Bliss is Brahman. Jiva separated from Brahman, is lost in world of sorrows. Separated Jiva goes through many cycles of birth and rebirth. After many such cycles his focus moves towards spirituality. With spirituality he experiences the Bliss. That 'Bliss' is Brahman. Experiencing the bliss is attaining Brahman. Attaining Brahman is the true completion of life cycle. Thus, life cycle is not a cycle of birth and death. The life cycle is complete only when one experiences Brahman. Thus, the life cycle truly ends with bliss.

Thus, Appalacharyulu garu says the Jiva separated from Brahman, reuniting Brahma is the completion of Life cycle.
That is the hundred years of Life cycle.

Thus, the true meaning of the adage, "achieving happiness if one completes life cycle of Hundred years" is about man experiencing Brahman, if he is at it.

That life cycle always ends in delight. That is also why in the Hindu tradition, the great epics and dramas which replicate worldly life, always conclude in happiness.

There is another point to be noted here , according to Appalacharyulu garu. The man did not attain happiness or delight. "આનંદઃ નરં એતિ"- "Bliss envelops the man". The Jiva or man did not attain the Bhagavan. When the man turns his mind towards spirituality, becomes obsessed with spiritual matters, Bhagavan out of love envelops him. The bliss or experiencing of Brahman happens.

Does everybody experience Brahman? How does that happen? After how many years one experiences Brahman?
The answers to all these questions are thus embedded in the adage."એતિ જીવન્તિ માનંદો નરં વર્ષ શતાદપિ"

Sita says that with grateful feeling , having learnt about welfare of Rama Lakshmana, Sita

|| Sloka 34.07||

તયા સમાગતે તસ્મિન્ પ્રીતિરુત્પાદિતાદ્ભુતા|
પરસ્પરેણ ચાલાપં વિશ્વસ્તૌતૌ પ્રચક્રતુઃ||34.07||

સ|| સમાગતે તસ્મિન્ તથા અદ્ભુતા પ્રીતિઃ ઉત્પાદિતા | તૌ વિશ્વસ્તૌ પરસ્પરેણ આલાપં ચ ચક્રતુઃ||

|| Sloka meanings||

સમાગતે તસ્મિન્ તથા -
thus as they got together
અદ્ભુતા પ્રીતિઃ ઉત્પાદિતા -
wonderful pleasure was created
તૌ વિશ્વસ્તૌ -
both confiding in each other
પરસ્પરેણ આલાપં ચ ચક્રતુઃ -
both started talking

|| Sloka summary||

"As they got together, wonderful pleasure was felt. Both of them felt confidence in each other and conversed." ||34.07||

|| Sloka 34.08||

તસ્યાઃ તદ્વચનં શ્રુત્વા હનુમાન્ હરિયૂધપઃ|
સીતાયાઃ શોકદીનાયાઃ સમીપમુપચક્રમે||34.08||

સ|| હનુમાન્ હરિયૂધપઃ સીતાયાઃ શોકદીનાયાઃ તસ્યાઃ સમીપં ઉપચક્રમે ||

|| Sloka meanings||

હનુમાન્ હરિયૂધપઃ -
Hanuman the best among Vanaras
સીતાયાઃ શોકદીનાયાઃ -
of Sita who is stricken with grief
તસ્યાઃ સમીપં ઉપચક્રમે -
moved close to her

|| Sloka summary||

"Hanuman the best among Vanaras moved nearer to Sita, who was stricken with grief."||34.08||

|| Sloka 34.09||

યથા યથા સમીપં સ હનુમાનુપસર્પતિ|
તથા તથા રાવણં સા તં સીતા પરિશંકતે||34.09||

સ|| યથા યથા સઃ હનુમાન્ ઉપસર્પતિ તથા તથા સા સીતા તં રાવણં પરિશંકતે||

|| Sloka meanings||.

યથા યથા સઃ હનુમાન્ ઉપસર્પતિ -
as Hanuman slowly started moving
તથા તથા સા સીતા -
at the same time Sita
તં રાવણં પરિશંકતે -
suspected him to be Ravana

|| Sloka summary||

"As Hanuman slowly moved towards her, Sita suspected him to be Ravana. "||34.09||

|| Sloka 34.10||

અહોધિગ્દુષ્કૃત મિદં કથિતં હિ ય દસ્ય મે|
રૂપાંતર મુપાગમ્ય સ એવાયં હિ રાવણઃ||34.10||

સ|| અહો યદિ અયં રૂપાંતરં ઉપાગમ્ય સઃ રાવણઃ હિ (અસ્તિ) ઇદં અસ્ય મે કથિતં દુષ્કૃતં ધિક્||

|| Sloka meanings||

અહો યદિ અયં સઃ રાવણઃ -
Oh If this is that Ravana
રૂપાંતરં ઉપાગમ્ય હિ (અસ્તિ) -
come in different form
ઇદં અસ્ય મે કથિતં -
whatever I told him
દુષ્કૃતં ધિક્ -
should not have been done

|| Sloka summary||

"Oh If this is that Ravana who is in disguise then I told him what should not have been told". ||34.10||

|| Sloka 34.11||

તામશોકસ્ય શાખાં સા વિમુક્ત્વા શોકકર્શિતા|
તસ્યા મે વાનવદ્યાંગી ધરણ્યાં સમુપાવિશત્||34.11||

સ|| અનવદ્યાંગી સા અશોકશ્ચ શાખામ્ વિમુક્ત્વા શોકકર્શિતા તસ્યાં ધરણ્યામેવ સમુપાવિશત્ ||

|| Sloka meanings||.

અનવદ્યાંગી -
lady with flawless limbs
સા અશોકશ્ચ શાખામ્ વિમુક્ત્વા -
left the branch of the Ashoka tree
શોકકર્શિતા -
emaciated with grief,
તસ્યાં ધરણ્યામેવ સમુપાવિશત્ -
squatted down on that ground.

|| Sloka summary||

"That lady with flawless limbs, who is emaciated with grief, left the branch of the Ashoka tree held by her and squatted down on the ground." ||34.11||

|| Sloka 34.12||

હનુમાનપિ દુઃખાર્તાં તાં દૃષ્ટ્વા ભયમોહિતામ્|
અવંદત મહાબાહુઃ તતસ્તાં જનકાત્મજામ્||34.12||

સ|| મહાબાહુઃ હનુમાન્ અપિ દુઃખાર્તાં ભયમોહિતાં જનકાત્મજાં તાં દૃષ્ટ્વા અવંદત||

|| Sloka meanings||

મહાબાહુઃ હનુમાન્ અપિ -
Hanuman with powerful arms
દુઃખાર્તાં ભયમોહિતાં -
immersed in sorrow and filled with fear
તાં જનકાત્મજાં દૃષ્ટ્વા -
seeing the daughter of Janaka
અવંદત -
bowed to her

|| Sloka summary||

Seeing that lady, daughter of Janaka, who is immersed in sorrow and filled with fear, Hanuman prostrated. ||34.12||

|| Sloka 34.13||

સા ચૈનં ભયવિત્રસ્તા ભૂયો નૈવાભ્યુદૈક્ષત|
તં દૃષ્ટ્વા વંદમાનં તુ સીતા શશિનિભાનના||34.13||
અબ્રવીત્ દીર્ઘમુચ્છ્વસ્ય વાનરં મધુરસ્વરા|

સ|| ભયવિત્રસ્તા સા ચ એનં ભૂયઃ ન અભ્યુદૈક્ષત એવ| તં શશિનિભાનના સીતા દીર્ઘઃ ઉચ્છ્વસ્ય વંદમાનં વાનરં મધુર સ્વરા અબ્રવીત્ ||

|| Sloka meanings||

ભયવિત્રસ્તા - trembling with fear
સા ચ એનં ભૂયઃ ન અભ્યુદૈક્ષત એવ -
she also did not even look at him
તં શશિનિભાનના સીતા - that moon faced lady Sita
દીર્ઘઃ ઉચ્છ્વસ્ય -breathing deeply
વંદમાનં વાનરં - to the Vanara who bowed down
મધુર સ્વરા અબ્રવીત્ - spoke in soft tones

|| Sloka summary||

"Trembling with fear she also did not even look at him. Then that moon faced lady Sita breathing deeply spoke softly to the Vanara who bowed down to her." ||34.13||

|| Sloka 34.14||

માયાં પ્રવિષ્ટો માયાવી
યદિ ત્વં રાવણઃ સ્વયમ્||34.14||
ઉત્પાદયસિ મે ભૂયઃ
સંતાપં તન્નશોભનમ્|

સ|| યદિ ત્વં સ્વયં માયાવી રાવણઃ માયાં પ્રવિષ્ટઃ મે ભૂયઃ સંતાપં ઉત્પાદયસિ તત્ ન શોભનમ્||

|| Sloka meanings||

યદિ ત્વં - If you are
માયાવી રાવણઃ સ્વયં -
trickster Ravana himself
માયાં પ્રવિષ્ટઃ -
entered here in disguise
મે ભૂયઃ સંતાપં ઉત્પાદયસિ -
you are again causing grief for me
તત્ ન શોભનમ્ - that is not good

|| Sloka summary||

''If you are the trickster Ravana himself and entered here in disguise , then you are again causing grief . That is not good. ||34.14||

|| Sloka 34.15||

સ્વં પરિત્યજ્ય રૂપં યઃ પરિવ્રાજકરૂપધૃત્||34.15||
જનસ્થાને મયા દૃષ્ટઃ ત્વં સ એવાસિ રાવણઃ|

સ|| યઃ રાવણઃ સ્વં રૂપં પરિત્યજ્ય પરિવ્રાજક રૂપધૃત્ જનસ્થાને મયા દૃષ્ટઃ ત્વં સ એવ અસિ||

|| Sloka meanings||

યઃ રાવણઃ સ્વં રૂપં પરિત્યજ્ય -
that Ravana having given up his own form
પરિવ્રાજક રૂપધૃત્-
disguised as a mendicant
જનસ્થાનેમયા દૃષ્ટઃ -
seen by me in Janasthana
ત્વં સ એવ અસિ -
you are the same one

|| Sloka summary||

''You are the same Ravana I saw in Janasthana who having given up his own form was disguised as a mendicant ".||34.15||

|| Sloka 34.16||

ઉપવાસકૃશાં દીનાં કામરૂપ નિશાચર||34.16||
સંતાપયસિ માં ભૂયઃ સંતપ્તાં તન્નશોભનમ્|

સ|| નિશાચર કામરૂપ ઉપવાસ કૃશાં સંતપ્તાં દીનાં માં ભૂયઃ સંતાપયસિ તત્ ન શોભનમ્||

|| Sloka meanings||

નિશાચર કામરૂપ -
Oh Vile night-being, who can assume any form
ઉપવાસ કૃશાં -
one who is emaciated due to fasting
દીનાં સંતપ્તાં માં -
pitiable one stricken with grief
માં ભૂયઃ સંતાપયસિ -
again making me sorrowful
તત્ ન શોભનમ્ -
that is not good

|| Sloka summary||

"Oh Vile night-being, who can assume any form, you are again making me, who is already in sorrow and in a pitiable condition, who is emaciated due to fasting, more sorrowful. That is not good."||34.16||

|| Sloka 34.17||

અથવા નૈતદેવં હિ યન્મયા પરિશંકિતમ્||34.17||
મનસો હિ મમ પ્રીતિરુત્પન્ના તવદર્શનાત્|

સ|| અથવા મયા યત્ પરિશંકિતં એતત્ એવં ન હિ (કિંતુ) તવ દર્શનાત્ મમ મનસઃ પ્રીતિઃ ઉત્પન્ન હિ ||

|| Sloka meanings||

અથવા મયા યત્ પરિશંકિતં -
Or this suspicion of mine
એતત્ એવં ન હિ -
It may not be so
(કિંતુ) તવ દર્શનાત્ -
Seeing you
મમ મનસઃ પ્રીતિઃ ઉત્પન્ન હિ-
pleasure is generated in my mind

|| Sloka summary||

"Or this suspicion of mine may not be correct. Because after seeing you pleasure is generated in my mind." ||34.17||

|| Sloka 34.18||

યદિ રામસ્ય દૂતસ્ત્વં આગતો ભદ્રમસ્તુતે||34.18||
પૃછ્છામિ ત્વાં હરિશ્રેષ્ઠ પ્રિયા રામકથા હિ મે|

સ||યદિ ત્વં રામસ્ય દૂતઃ આગતઃ તે ભદ્રં અસ્તુ | હરિશ્રેષ્ઠ ત્વાં મે પ્રિયા રામકથા પૃચ્છામિ |

|| Sloka meanings||

યદિ ત્વં રામસ્ય દૂતઃ આગતઃ -
If you are Rama's messenger
હરિશ્રેષ્ઠ તે ભદ્રં અસ્તુ -
Oh best of Vanaras, may all be well with you
ત્વાં મે પ્રિયા રામકથા પૃચ્છામિ -
I am asking you tell me the story of Rama

|| Sloka summary||

"If you are Rama's messenger may all be well with you. Oh best of Vanaras! I am asking you tell me the story of Rama" ||34.18||

|| Sloka 34.19||

ગુણાન્ રામસ્ય કથય પ્રિયસ્ય મમ વાનર||34.19||
ચિત્તં હરસિ મે સૌમ્ય નદીકૂલં યથા રયઃ

સ|| વાનર મમ પ્રિયસ્ય રામસ્ય ગુણાન્ કથય | હે સૌમ્ય યથા નદીકૂલં રયઃ તથા મે ચિત્તં હરસિ ||

|| Sloka meanings||

મમ પ્રિયસ્ય રામસ્ય ગુણાન્ -
my dear Rama's virtues
વાનર કથય - Vanara tell
હે સૌમ્ય યથા નદીકૂલં રયઃ -
Oh Gentle one! Like the currents wear away the river bank
તથા મે ચિત્તં હરસિ -
you are luring my mind

|| Sloka summary||

" Oh Vanara tell my dear Rama's virtues, Oh Gentle one! Like the currents wear away the river bank, you are luring my mind". ||34.19||

"Like the currents wear away the river bank, you are luring my mind"; the river currents have the force and they wear away the river bank. So what is it that Hanuman has, which is luring Sita's mind? Tilaka Tika says, the answer is hanuman's knowledge of Rama; 'મચ્ચિત્ત તાપકર્ષકત્વં રામ ગુણ જ્ઞાનં એવ ઇતિ સૂચિતમ્'.

|| Sloka 34.20||

અહો સ્વપ્નસ્ય સુખતા યાઽહમેવં ચિરાહૃતા||34.20||
પ્રેષિતં નામ પશ્યામિ રાઘવેણ વનૌકસં|

સ|| સ્વપ્નસ્ય સુખતા અહો ચિરાહૃતા યા રાઘવેણ પ્રેષિતં નામ વનૌકસં એવમ્ પશ્યામિ ||

|| Sloka meanings||

સ્વપ્નસ્ય સુખતા અહો -
Oh the pleasure of a dream
ચિરાહૃતા - for a long time
યા રાઘવેણ પ્રેષિતં નામ -
sent by Raghava
વનૌકસં એવમ્ પશ્યામિ -
seeing that Vanara only

|| Sloka summary||

"Oh the pleasure of a dream, I have been seeing the Vanara sent by Raghava in that way only". ||34.20||

|| Sloka 34.21||

સ્વપ્નેઽપિ યદ્યહં વીરં રાઘવં સહ લક્ષ્મણમ્||34.21||
પશ્યેયં નાવસીદેયં સ્વપ્નોઽસિ મમમત્સરી|

સ|| સ્વપ્ને અપિ સહલક્ષ્મણં વીરં રાઘવં પશ્યેયં યદિ ન અવસીદેયં મમ સ્વપ્નઃ અપિ મત્સરી|

|| Sloka meanings||

સ્વપ્ને અપિ -
even in a dream
સહલક્ષ્મણં વીરં રાઘવં પશ્યેયં યદિ -
If I can see heroic Raghava along with Lakshmana
નાવસીદેયં -
not be despondent
મમ સ્વપ્નઃ અપિ મત્સરી -
even a dream is inimical to me.લેદુ

|| Sloka summary||

"Even in a dream, If I can see heroic Raghava along with Lakshmana I will not be despondent. Even a dream is inimical to me." ||34.21||

નાહં સ્વપ્ન મહં મન્યે
સ્વપ્ને દૃષ્ટ્વા હિ વાનરમ્||34.22||
ન શક્યોsભ્યુદયઃ પ્રાપ્તું
પ્રાપ્ત શ્ચાભ્યુદયો મમ|

સ|| અહં ઇયં સ્વપ્નં ન મન્યે| સ્વપ્ને વાનરં દૃષ્ટ્વા અભ્યુદયઃ પ્રાપ્તું ન શક્યઃ | (પરંતુ) મમ અભ્યુદયઃ પ્રાપ્તઃ ચ ||

|| Sloka meanings||

અહં ઇયં સ્વપ્નં ન મન્યે -
I do not think this is a dream
સ્વપ્ને વાનરં દૃષ્ટ્વા-
seeing a Vanara in a dream
અભ્યુદયઃ પ્રાપ્તું ન શક્યઃ -
cannot get happy tidings
(પરંતુ) મમ અભ્યુદયઃ પ્રાપ્તઃ ચ -
but I am experiencing happiness

|| Sloka summary||

"I do not think this is a dream. Seeing a Vanara in dream you cannot get happy tidings. But I am experiencing happiness".||34.22||

|| Sloka 34.23||

'કિન્નુ સ્યાચ્ચિત્તમોહોઽયં
ભવેદ્વાતગતિસ્ત્વિયમ્||34.23||
ઉન્માદજો વિકારો વા
સ્યાદિયં મૃગતૃષ્ણિકા|

સ|| અયં ચિત્તમોહઃ સ્યાત્ કિં નુ ? ઇયં વાતગતિઃ ભવેત્ | ઉન્માદજઃ વિકારો વા| ઇયં મૃગતૃષ્ણિકા સ્યાત્ ||

|| Sloka meanings||

અયં ચિત્તમોહઃ સ્યાત્ કિં નુ ? -
maybe this is a delusion of the mind
ઇયં વાતગતિઃ ભવેત્ -
this may be mental imbalance
ઉન્માદજઃ વિકારો વા -
developed out of madness or change
ઇયં મૃગતૃષ્ણિકા સ્યાત્ - may be like a mirage

|| Sloka summary||

"May be this is a delusion of the mind. This may be mental imbalance. It may have developed out of madness or change, or may be a mirage" ||34.23||

|| Sloka 34.24||

અથવા નાયમુન્માદો મોહોઽપ્યુન્માદલક્ષણઃ||34.24||
સંબુધ્યે ચાહ માત્માનં ઇમં ચાપિ વનૌકસમ્|

સ|| અથવા ન અયં ઉન્માદઃ ઉન્માદલક્ષણઃ મોહઃ અપિ ન|અહં આત્માનમ્ ઇયં વનૌકસાં સંબુધ્યે||

|| Sloka meanings||

અથવા ન આયં ઉન્માદઃ -
this is not insanity
ઉન્માદલક્ષણઃ મોહઃ અપિ ન -
nor is it delusion a sign of insanity
અહં આત્માનમ્ -
I am on my own
ઇયં વનૌકસાં સંબુધ્યે-
recognizing this Vanara

|| Sloka summary||

"But this is not insanity or nor is it delusion a sign of insanity. I am myself recognizing this Vanara".||34.24||

|| Sloka 34.25||

ઇત્યેવં બહુધા સીતા સંપ્રધાર્ય બલાબલમ્||34.25||
રક્ષસાં કામરૂપત્વાન્ મેને તં રાક્ષસાધિપમ્|

સ|| સીતા ઇત્યેવં બલાબલં બહુધા સંપ્રધાર્ય રક્ષસાં કામરૂપત્વાત્ તં રાક્ષસાધિપમ્ મેને||

|| Sloka meanings||

સીતા ઇત્યેવં બલાબલં -
Sita in many ways weighing the strength and weakness
બહુધા સંપ્રધાર્ય -
after considering in many ways
રક્ષસાં કામરૂપત્વાત્ -
Rakshasa's ability to take any form
તં રાક્ષસાધિપમ્ મેને -
decided that he is indeed the king of Rakshasas

|| Sloka summary||

"Thus Sita in many ways weighing the strength and weakness of her thoughts and after reconsideration, decided that he is indeed the king of Rakshasas who can take any form." ||34.25||

|| Sloka 34.26||

'એતાં બુદ્ધિં તદા કૃત્વા સીતા સા તનુમધ્યમા||34.26||
ન પ્રતિ વ્યાજહારાઽથ વાનરં જનકાત્મજા|

સ|| તદા સા તનુમધ્યમા જનકાત્મજા એતાં બુદ્ધિં કૃત્વા અથ વાનરં પ્રતિ ન વ્યાજહાર ||

|| Sloka meanings||

તદા સા તનુમધ્યમા જનકાત્મજા -
then that slender waisted daughter of Janaka,
એતાં બુદ્ધિં કૃત્વા -
having entertained these thoughts
અથ વાનરં પ્રતિ ન વ્યાજહાર -
did not respond to the Vanara

|| Sloka summary||

"Then that slender waisted daughter of Janaka, having entertained these thoughts did not respond to the Vanara." ||34.26||

|| Sloka 34.27||

સીતાયાશ્ચિંતિતં બુદ્ધ્વા હનુમાન્ મારુતાત્મજઃ||34.27||
શ્રોત્રાનુકૂલૈ ર્વચનૈઃ તદા તાં સંપ્રહર્ષયત્|

સ|| હનુમાન્ મારુતાત્મજઃ સીતાયાઃ ચિંતિતં બુદ્ધ્વાતદા શ્રોત્રાનુકૂલૈઃ વચનૈઃ તાં સંપ્રહર્ષયત્ ||

|| Sloka meanings||

હનુમાન્ મારુતાત્મજઃ -
Hanuman, the son of wind god
સીતાયાઃ ચિંતિતં બુદ્ધ્વા -
having understood Sita's thoughts
તદા શ્રોત્રાનુકૂલૈઃ વચનૈઃ -
then with words that are pleasing to her words
તાં સંપ્રહર્ષયત્ - pleased her

|| Sloka summary||

" Then Hanuman, the son of wind god, having understood Sita's thoughts spoke pleasing words that brought joy." ||34.27||

"ગુણાન્ રામસ્ય કથય" means "Tell me Rama's virtues"
This is an invitation to Hanuma to sing about Rama's virtues.
That is one thing Hanuma does every time he gets chance.

|| Sloka 34.28||

અદિત્ય ઇવ તેજસ્વી લોકકાંતઃ શશી યથા||34.28||
રાજા સર્વસ્ય લોકસ્ય દેવો વૈશ્રવણો યથા|
વિક્રમેણોપપન્નશ્ચ યથા વિષ્ણુ ર્મહાયશાઃ||34.29||

સ||અદિત્ય ઇવ તેજસ્વી શશી યથા લોકકાંતઃ દેવઃ વૈશ્રવણો યથા સર્વસ્ય લોકસ્ય રાજા મહાયશાઃ વિષ્ણુ યથા વિક્રમેણ ઉપપન્નઃ ચ||

|| Sloka meanings||

અદિત્ય ઇવ તેજસ્વી -
glorious like Sun
શશી યથા લોકકાંતઃ -
brings delight to the whole world like Moon
દેવઃ વૈશ્રવણો યથા -
like God Vaisrava
સર્વસ્ય લોકસ્ય રાજા -
king of all the worlds
મહાયશાઃ વિષ્ણુ યથા -
renowned like Vishnu
વિક્રમેણ ઉપપન્નઃ ચ -
endowed with valor.

|| Sloka summary||

"He is Glorious like Sun, brings delight to the whole world like Moon, king of kings like Vaisrava, renowned like Vishnu endowed with valor."||34.28,29||

Hanuma starts off saying, "Glorious like Sun.. etc". This starting point is a high praise. This is almost like the well-known Stuti , "રાજાધિરાજાય પ્રસહ્ય સાહિને નમો વયંવૈશ્રવણાય કૂર્મહે..,"
and it flows.

|| Sloka 34.30||

સત્યવાદી મથુરવાગ્દેવો વાચસ્પતિ ર્યથા|
રૂપવાન્ સુભગઃ શ્રીમાન્ કંદર્પ ઇવ મૂર્તિમાન્||34.30||

સ||સત્યવાદી વાચસ્પતી યથા મધુર વાગ્દેવઃ | રૂપવાન્ સુભગઃ શ્રીમાન્ મૂર્તિમાન્ કંદર્પ ઇવ||

|| Sloka meanings||

સત્યવાદી દેવઃ વાચસ્પતી યથા -
truthful in speech like Brihaspati
મધુર વાક્ - sweet tongued
રૂપવાન્ સુભગઃ શ્રીમાન્ -
handsome, graceful, prosperous
મૂર્તિમાન્ કંદર્પ ઇવ -
personification like Kamadeva.

|| Sloka summary||

'' Truthful in speech like Brihaspati, handsome, graceful, prosperous personification like Kamadeva.||34.30||

|| Sloka 34.31||

સ્થાનક્રોથઃપ્રહર્તા ચ શ્રેષ્ઠો લોકે મહારથઃ|
બાહુચ્છાયા મવષ્ટબ્ધો યસ્ય લોકો મહાત્મનઃ||34.31||

સ|| સ્થાનક્રોધઃ પ્રહર્તા ચ લોકે શેષ્ઠઃ મહારથઃ લોકઃ યસ્ય મહાત્મનઃ બાહુચ્છાયામવષ્ટભ્યો ||

|| Sloka meanings||

સ્થાનક્રોધઃ -
shows anger at right time
પ્રહર્તા ચ -
punishes too.
લોકે શેષ્ઠઃ મહારથઃ -
foremost among charioteers,.
લોકઃ મહાત્મનઃ - great Self
લોકઃ યસ્ય બાહુચ્છાયામવષ્ટભ્યો -
world follow the shadow of whose shoulders

|| Sloka summary||

"He shows anger to the right persons, punishes too. Foremost among charioteers, a great self under the shadow of whose shoulders the world takes refuge." ||34.31||

|| Sloka 34.32||

અપકૃષ્યાશ્રમપદાન્ મૃગરૂપેણ રાઘવં|
શૂન્યે યેનાપનીતાપિ તસ્ય દ્રક્ષ્યસિ યત્ ફલમ્||34.32||

સ||યેન રાઘવં મૃગરૂપેણ આશ્રમપદાત્ અપકૃષ્ય શૂન્યે અપનીતા અસિ ત્વયા યત્ ફલં દ્રક્ષ્યસિ||

|| Sloka meanings||

યેન મૃગરૂપેણ -
by whom in the form of a deer
આશ્રમપદાત્ રાઘવં અપકૃષ્ય -
diverting Raghava from the hermitage
શૂન્યે અપનીતા અસિ ત્વયા -
you were borne away from the empty hermitage
યત્ ફલં દ્રક્ષ્યસિ-
its result you will see

|| Sloka summary||

"By whom in the form of a deer diverting Raghava from the hermitage, you were borne away from the empty Ashrama, the result of that deceitful action you will see." ||34.32||

|| Sloka 34.33||

'ન ચિરાત્ રાવણં સંખ્યે યો વધિષ્યતિ વીર્યવાન્|
રોષપ્રમુક્તૈ રિષુભિઃ જ્વલદ્ભિરિવ પાવકૈઃ||34.33||

સ|| વીર્યવાન્ યઃ નચિરાત્ રોષપ્રમુક્તૈઃ જ્વલદ્ભિઃ પાવકૈઃ ઇવ ઇષુભિઃ સંખ્યે રાવણં વધિષ્યતિ||

|| Sloka meanings||

વીર્યવાન્ યઃ નચિરાત્ -
the heroic one will soon
રોષપ્રમુક્તૈઃ જ્વલદ્ભિઃ પાવકૈઃ ઇવ ઇષુભિઃ -
with burning arrows released in great anger
સંખ્યે રાવણં વધિષ્યતિ -
will kill Ravana in war

|| Sloka summary||

"The heroic one will soon will kill Ravana in war with burning arrows released in great anger"||34.33||

|| Sloka 34.34||

તેનાહં પ્રેષિતો દૂતઃ ત્વત્સકાશ મિહાગતઃ|
તદ્વિયોગેન દુઃખાર્તઃ સ ત્વાં કૌશલમબ્રવીત્||34.34||

સ|| તેન દૂતઃ પ્રેષિતઃ ઇહ ત્વત્સકાશં આગતઃ | ત્વદ્વિયોગેન દુઃખાર્તઃ સઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ ||

|| Sloka meanings||

તેન દૂતઃ પ્રેષિતઃ -
messenger sent by him
ઇહ ત્વત્સકાશં આગતઃ -
came here for you
ત્વદ્વિયોગેન દુઃખાર્તઃ -
filled with sorrow due to separation from you-
સઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ -
he enquires about your well being

|| Sloka summary||

"I am the messenger sent by him standing in your presence. He has made enquiries about your well-being".||34.34||

|| Sloka 34.35||

લક્ષ્મણશ્ચ મહાતેજાઃ સુમિત્રાનંદવર્ધનઃ|
અભિવાદ્ય મહાબાહુઃ સ ત્વાં કૌશલમબ્રવીત્||34.35||

સ|| મહાતેજઃ સુમિત્રાનંદવર્ધનઃ મહાબાહુઃ લક્ષ્મણઃ ચ અભિવાદ્ય સઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ ||

|| Sloka meanings||

મહાતેજઃ મહાબાહુઃ -
the brilliant long armed one,
સુમિત્રાનંદવર્ધનઃ લક્ષ્મણઃ ચ અભિવાદ્ય -
the delight of Sumitra Lakshmana also offering salutations
સઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ -
asks about your well being

|| Sloka summary||

"Lakshmana, the brilliant long armed one, the delight of Sumitra, offering salutations asks about your well-being."||34.35||

|| Sloka 34.36||

રામસ્ય ચ સખા દેવિ સુગ્રીવો નામ વાનરઃ|
રાજા વાનરમુખ્યાનાં સ ત્વાં કૌશલમબ્રવીત્ ||34.36||

સ|| દેવી રામસ્ય ચ સખા સુગ્રીવઃ નામ વાનરઃ વાનરમુખ્યાનાં રાજા સઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્ ||

|| Sloka meanings||

દેવી રામસ્ય ચ સખા -
Devi! Rama's friend,
સુગ્રીવઃ નામ વાનરઃ -
Vanara by name Sugriva
વાનરમુખ્યાનાં રાજા -
king of Vanaras chiefs
સઃ ત્વાં કૌશલં અબ્રવીત્-
he asks about your well being

|| Sloka summary||

" Oh Devi! Rama's friend, Vanara by name Sugriva, king of Vanaras chiefs asks about your well-being'.||34.36||

|| Sloka 34.37||

'નિત્યં સ્મરતિ રામઃ ત્વાં સસુગ્રીવઃ સલક્ષ્મણઃ|
દિષ્ટ્યા જીવસિ વૈદેહી રાક્ષસીવશમાગતા||34.37||

સ||વૈદેહી સસુગ્રીવઃ સ લક્ષ્મણઃ ચ રામઃ ત્વાં નિત્યમ્ સ્મરતિ|રાક્ષસીવશમ્ આગતા દિષ્ટ્યા જીવસિ ||

|| Sloka meanings||

વૈદેહી સસુગ્રીવઃ સ લક્ષ્મણઃ ચ -
Oh Vaidehi! along with Lakshmana and Sugriva
રામઃ ત્વાં નિત્યમ્ સ્મરતિ -
Rama always thinks about you.
રાક્ષસીવશમ્ આગતા દિષ્ટ્યા જીવસિ -
by fortune, you are alive, though fallen into the hands of Rakshasis

|| Sloka summary||

"Oh Vaidehi! Rama along with Lakshmana and Sugriva always thinks about you. By fortune, you are alive, though fallen into the hands of Rakshasis."||34.37||

|| Sloka 34.38||

ન ચિરાત્ દ્રક્ષ્યસે રામં લક્ષ્મણં ચ મહાબલમ્|
મધ્યે વાનર કોટીનાં સુગ્રીવં ચામિતૌજસમ્||34.38||

સ||રામમ્ મહાબલં લક્ષ્મણં ચ વાનર કોટીનાં મધ્યે અમિતૌજસાં સુગ્રીવં ચ ન ચિરાત્ દ્રક્ષ્યસે||

|| Sloka meanings||\

રામમ્ મહાબલં લક્ષ્મણં ચ-
mighty Rama along with Lakshmana
વાનર કોટીનાં મધ્યે -
surrounded by crores of Vanaras
અમિતૌજસાં સુગ્રીવં ચ -
with Sugriva of unlimited prowess
ન ચિરાત્ દ્રક્ષ્યસે-
You will soon see

|| Sloka summary||

" You will soon see mighty Rama along with Lakshmana and Sugriva of unlimited prowess surrounded by crores of Vanaras".||34.38||

|| Sloka 34.39||

અહં સુગ્રીવ સચિવો હનુમાન્ નામ વાનરઃ|
પ્રવિષ્ઠો નગરીં લંકાં લંઘયિત્વા મહોદધિમ્||34.39||

સ|| અહમ્ સુગ્રીવ સચિવઃ | હનુમાન્ નામ વાનરઃ| મહોદધિં લંઘયિત્વા લંકાં નગરીં પ્રવિષ્ઠઃ ||

|| Sloka meanings||

અહમ્ સુગ્રીવ સચિવઃ -
I am the minister of Sugriva.
હનુમાન્ નામ વાનરઃ -
Vanara by name Hanuman.
મહોદધિં લંઘયિત્વા -
Crossing the great ocean
લંકાં નગરીં પ્રવિષ્ઠઃ -
entered the city of Lanka.

|| Sloka summary||

'I am the minister of Sugriva. A Vanara by name Hanuman. Crossing the great ocean I have entered the city of Lanka. ||34.39||

|| Sloka 34.40||

કૃત્વા મૂર્થ્નિ પદન્યાસં રાવણસ્ય દુરાત્મનઃ|
ત્વાં દ્રષ્ટુ મુપયાતોsહં સમાશ્રિત્ય પરાક્રમમ્||34.40||

સ||દુરાત્મનઃ રાવણસ્ય મૂર્ધ્નિઃ પદાન્યાસં કૃત્વા પરાક્રમં સમાશ્રિત્ય અહં ત્વાં દ્રષ્ટું ઉપયાતઃ||

|| Sloka meanings||

દુરાત્મનઃ રાવણસ્ય મૂર્ધ્નિઃ -
the head of the vile Ravana
પદાન્યાસં કૃત્વા -
having stepped on
પરાક્રમં સમાશ્રિત્ય -
using my valor
અહં ત્વાં દ્રષ્ટું ઉપયાતઃ -
I have come to see you

|| Sloka summary||

"Stepping on the head of the vile Ravana, using my valor I have come to see you".||34.40||

|| Sloka 34.41||

'નાહ મસ્મિ તથા દેવી યથા મામ્ અવગચ્છસિ|
વિશંકા ત્યજતાં એષા શ્રદ્ધત્સ્વ વદતો મમ||34.41||

સ|| દેવી માં યથા અવગચ્છસિ અહં તથા ન અસ્મિ | એષા વિશંકા ત્યજતાં વદતઃ મમ શ્રદ્ધત્સ્વ||

|| Sloka meanings||

દેવી - O Devi
યથા અવગચ્છસિ અહં તથા ન અસ્મિ -
I am not what you are thinking
એષા વિશંકા ત્યજતાં -
leave those doubts
વદતઃ મમ શ્રદ્ધત્સ્-
as I speak trust me

|| Sloka summary||

'Oh Devi I am not what you are thinking. Leave those doubts as I speak to you and trust me'.||34.40||

Saying "નાહમસ્મિ તથા દેવીÓ, that he is not that Ravana; Saying "તેનાહં પ્રેષિતો.." , that he has been sent by Rama as a messenger, singing praises of Rama, "આદિત્ય ઇવ તેજશ્વી", Hanuma tries to assure Sita, and bring peace to her troubled mind, which is locked in a whirlpool of doubts.

Thus, ends the thirty fourth Sarga of Sundarakanda in Ramayana.

Rama's name and Rama's story bring peace to a troubled mind. For Sita, momentarily lost in the fear and doubts of Ravana again appearing in the form of a Vanara, Hanuman's recital gives peace

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુંદરકાંડે ચતુસ્ત્રિંશસ્સર્ગઃ||.

Thus ends the thirty fourth Sarga of Sundarakanda in Ramayana the first ever poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||om tat sat||