|| om tat sat||

Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

હરિઃ ઓમ્
ઓમ્ શ્રીરામાય નમઃ
શ્રીમદ્વાલ્મીકિ રામાયણે
સુંદરકાંડે
ચતુર્થઃ સર્ગઃ
( શ્લોકાર્થતાત્પર્યતત્ત્વદીપિક)

Sundarakanda
Sarga 4
(Slokas with word meanings and summary)

Hanuman having defeated Lankini enters Lanka by placing his left foot first. He jumps over the boundary wall, instead of entering through the main entrance, as per the injunctions of those days. There he sees many Rakshasas guarding Ravana's palace. The palace is surrounded by a moat and has a golden entrance. Then Hanuma enters the Rakshasa king's palace complex.

That is the summary of Sarga 4.

Now we start with meanings for all Slokas, along with snippets from TikaTraya

||Sloka 4.01||

સ નિર્જિત્ય પુરીં શ્રેષ્ઠાં લઙ્કાં તાં કામરૂપિણી|
વિક્રમેણ મહાતેજા હનુમાન્ કપિસત્તમઃ||1||
અદ્વારેણ મહાબાહુઃ પ્રાકારમભિપુપ્લુવે |

સ|| કપિસત્તમઃ મહાબાહુઃ હનુમાન્ તાં લઙ્કાં કામરૂપિણીં વિક્રમેણ નિર્જિત્ય સઃ અદ્વારેણ શ્રેષ્ઠાં પુરીં પ્રાકારં અભિપુપ્લુવે ||

||Sloka meanings||

હનુમાન્ કપિસત્તમઃ મહાબાહુઃ -
Hanuman, best of Vanaras and one with powerful arms
તાં લઙ્કાં કામરૂપિણીં -
that Lankini who can take any form
વિક્રમેણ નિર્જિત્ય સઃ -
defeating her with his prowess
શ્રેષ્ઠાં પુરીં -
great city of Lanka
અદ્વારેણ પ્રાકારં અભિપુપ્લુવે -
leapt over the boundary wall

||Sloka summary||

The mighty Hanuman with his prowess having overcome the demoness Lanka who can assume any form leapt over the rear entrance of the great city Lanka.||4.01||

Here poet says in one line, અદ્વારેણ મહાબાહુઃ પ્રાકારમભિપુપ્લુવે; the three words in this sentence namely, અદ્વારેણ, મહાબાહુઃ, પ્રાકારં; all the three words have deeper meaning in the lore of spiritual enquiry. We will elaborate the same at the end of the Sarga.

About leaping over the boundary wall and avoiding main entrance, Tilaka Tika says, શત્રોઃ પુરં ગ્રામં વા ગૃહં ' અદ્વારેણ પ્રવિશેત્ શતૃવિનાશાય' ઇતિ નીતિસ્મૃતેઃ '; this says that while entering an enemy city, village or house, for the destruction of enemies, one shall enter through a place other than 'દ્વાર', the main entrance.

||Sloka 4.02||

પ્રવિશ્ય નગરીં લઙ્કાં કપિરાજહિતંકરઃ||2||
ચક્રેઽથ પાદં સવ્યં ચ શત્રૂણાં સ તુ મૂર્થનિ|

સ|| કપિરાજહિતં કરઃ નગરીં લઙ્કાં પ્રવિશ્ય સઃ શત્રૂણાં મૂર્ધનિ સવ્યં પાદં ચક્રે તુ||

||Sloka meanings||

સઃ કપિરાજહિતં કરઃ - he, the well-wisher of the king
નગરીં લઙ્કાં પ્રવિશ્ય- entering the city of Lanka
શત્રૂણાં મૂર્ધનિ - on the enemies head
સવ્યં પાદં ચક્રે તુ - place left foot

||Sloka summary||

The well-wisher of the king of Vanaras having entered Lanka placed his left foot first in the city as though placing his foot on the head of the enemy foretelling their defeat.||4.02||

The point of putting the left foot forward has other references. Govindaraja in his Ramayana Tilaka presented the following from Niti Sastra, "અદ્વારેણ પ્રવિશેત્ શતૃવિનાશાય "- That means while entering the enemies fort or a house or a town, one should not enter through the main entrance. One must use a side entrance. This also fits with the main explanation.

But why put left foot first? Elaborating on this Govindaraja says in his Tilaka putting left foot forward is like placing a foot on the head of the enemies and is a sign of victory according to Raja Sastra. He also quotes Brihaspati as saying:

શ્લો|| પ્રયાણકાલે ચ ગૃહપ્રવેશે વિવાહકાલેપિ દક્ષિણાઘ્રિં|
કૃત્વાગ્રતઃ શતૃપુર પ્રવેશે વામં નિદધ્યાચરણં નૃપાલ્યે ||

Meaning that at the time of starting a travel, in marriages, and while entering a house one should put right foot first. Putting right foot forward is thus auspicious while starting. But while entering 'શતૃપુર પ્રવેશે' the enemies city, one must put his left (વામં) foot first.

||Sloka 4.03,04||

પ્રવિષ્ઠ સંપન્નો નિશાયાં મારુતાત્મજઃ||4.03||
સ મહાપથમાસ્થાય મુક્તપુષ્પ વિરાજિતમ્|
તતસ્તુ તાં પુરીં લઙ્કાં રમ્યાં અભિયયૌ કપિઃ||4.04||

સ|| સત્ત્વસંપન્નઃ સઃ મારુતાત્મજઃ નિશાયામ્ મુક્તાપુષ્પવિરાજિતં મહાપથમ્ આસ્થાય પ્રવિષ્ઠઃ|| તતઃ તાં રમ્યાં નગરીં લઙ્કાં અભિયયૌ||

||Sloka meanings||

સત્ત્વસંપન્નઃ સઃ મારુતાત્મજઃ
- Son of Vayu, endowed with great strength,
નિશાયામ્
- in the darkness of the night
મુક્તાપુષ્પવિરાજિતં મહાપથમ્ આસ્થાય
- having made the way to the main street set with flowers of pearls
પ્રવિષ્ઠઃ - entered
તતઃ તાં રમ્યાં નગરીં લઙ્કાં -
then that enchanting city Lanka
અભિયયૌ -went about

||Sloka summary||

The son of wind god endowed with great strength having made his way entered the main streets of Lanka set with flowers of pearls. Then he went about that beautiful city in search of Sita.||4.03,04||

||Sloka 4.05||

હસિતોત્કૃષ્ણનિનદૈ સ્તૂર્યઘોષપુરસ્સરૈઃ|
વજ્રાંકુશનિકાશૈશ્ચ વજ્રજાલવિભૂષિતૈઃ||4.05||
ગૃહમેઘૈઃ પુરી રમ્યા બભાસે દ્યૌ રિવાંબુધૈઃ|

સ|| હસિતોત્કૃષ્ટ નિનદૈઃ તૂર્યઘોષપુરઃ સરૈઃ વજ્રાંકુશનિકાશૈશ્ચ વજ્રજાલ વિભૂષિતૈઃ મેઘાઇવ ગૃહૈઃ રમ્યા પુરી અમ્બુદૈઃ દ્યૌઃ ઇવ બભાસે||

||Sloka meanings||

હસિતોત્કૃષ્ટ નિનદૈઃ - filled with sounds of laughter
તૂર્યઘોષપુરઃ સરૈઃ - reverberating with sounds of musical instruments
વજ્રાંકુશનિકાશૈશ્ચ - images adorned with diamonds
વજ્રજાલવિભૂષિતૈઃ adorned with diamond lattices
મેઘાઇવ ગૃહૈઃ રમ્યા પુરી - houses like clouds in the beautiful city
અમ્બુદૈઃ દ્યૌઃ ઇવ બભાસે -shone like clouds in the sky

||Sloka summary||

Filled with sounds of laughter, reverberating with sounds of musical instruments, with houses as though they were in clouds and decorated with windows adorned with diamonds, as well as images adorned with diamonds, the city resembled the celestial sky shining with clouds.||4.05||

These are intricate descriptions and the TiKa Traya elaborations area good reference. Here Rama Tilaka Tika says, '.. હસિતાનામટ્ટહાસાનાં ઉત્કૃષ્ટ નિનદૈઃ મહાસ્વનૈઃ;વજ્રનિર્મિતૈઃ જાલૈઃ ગવાક્ષૈઃ પક્ષિ પ્રવેશનિવારક આવરણવિશેષૈઃ વા વિભૂષિતૈઃ શોભિતૈઃ ગૃહમેઘૈઃ મેઘાકાર ગૃહૈશ્ચરમ્યા પુરી અંબરૈઃ અમ્બરવર્તિગૃહાકારમેઘૈઃ દ્યૌઃ ઇવ બભાસે||

||Sloka 4.06,7||

પ્રજજ્વાલ તદા લઙ્કા રક્ષોગણગૃહૈ શ્શુભૈઃ||6||
સિતાભ્રસદૃશૈશ્ચિત્રૈઃ પદ્મસ્વસ્તિકસંસ્થિતૈઃ|
વર્થમાન ગૃહૈશ્ચાપિ સર્વત સ્સુવિભૂષિતા||7||

સ|| તતઃ સિતાભ્રસદૃશૈઃ શુભૈઃ ચિત્રૈઃ પદ્મસ્વસ્થિક સંસ્થિતૈઃ રાક્ષસ ગણ ગૃહૈઃ વર્ધમાન ગૃહૈશ્ચાપિ સર્વતઃ લઙ્કા સુવિભૂષિતા||

||Sloka meanings||

તતઃ શુભૈઃ સિતાભ્રસદૃશૈઃ -
then auspicious. and resembling white clouds
ચિત્રૈઃ પદ્મસ્વસ્થિક સંસ્થિતૈઃ -
with paintings, and engraved with lotus and Swastika marks
રાક્ષસ ગણ ગૃહૈઃ -
the houses of the Rakshasas
વર્ધમાન ગૃહૈશ્ચાપિ -
with houses which are meant to prosper
સર્વત સ્સુવિભૂષિતા -
glittering all over

||Sloka summary||

The well decorated houses of the Rakshasas all over the city of Lanka were resembling the white clouds, with auspicious marks of swastika as well as paintings. The houses are meant to prosper and were glittering all over.||4.06,7||

Tilaka Tika elaborates , વર્ધમાન ગૃહૈશ્ચાપિ - વર્ધમાનગૃહૈઃ વર્ધમાનનામસંસ્થાનવત્ ગૃહૈઃ -'ચતુઃ શાલં ચતુર્દ્વારં સર્વતો ભદ્ર સંજ્ઞિતમ્| દક્ષિણ દ્વાર રહિતં વર્ધમાનં ધનપ્રદમ્ |પ્રાગ્દ્વારરહિતં સ્વસ્તિકાખ્યં પુત્રધનપ્રદમ્ |ઇત્યુક્તેઃ|| this is essentially to tell us that some of those descriptions indicative of prosperous houses.

||Sloka 4.08||

તાં ચિત્રમાલ્યાભરણાં કપિરાજહિતંકરઃ|
રાઘવાર્થં ચરન્ શ્રીમાન્ દદર્શચ નનંદ ચ ||8||

સ|| કપિરાજહિતં કરઃ શ્રીમાન્ ચિત્રમાલ્યાભરણામ્ તાં (પુરીમ્) રાઘવાર્થમ્ ચરન્ દદર્શચ નનંદ ચ||

||Sloka meanings||

કપિરાજહિતં કરઃ શ્રીમાન્ - well-wisher of king of Vanaras
ચિત્રમાલ્યાભરણામ્ તાં - city decorated with colorful garlands
રાઘવાર્થં ચરન્- going about for the purposes of Rama
દદર્શચ નનંદ ચ - saw and was delighted too.

||Sloka summary||

For achieving Raghav's purpose, the well-wisher of the chief of Vanaras going about that city of colorful garlands saw that city and felt happy ||4.08||

||Sloka 4.09||

ભવનાદ્ભવનં ગચ્છન્ દદર્શ પવનાત્મજઃ|
વિવિધાકૃતિરૂપાણિ ભવનાનિ તતસ્તતઃ||9||

સ|| ભવનાત્ ભવનં ગચ્છન્ પવનાત્મજઃ તતઃ તતઃ વિવિધાકૃતિ રૂપાણિ ભવનાનિ દદર્શ||

||Sloka meanings||

ભવનાત્ ભવનં ગચ્છન્ -
going from house to house
પવનાત્મજઃ - son of Vayu
વિવિધાકૃતિ રૂપાણિ ભવનાનિ દદર્શ -
saw mansions of different shapes and sizes.

||Sloka summary||

Going from one building to another, the son of wind god saw mansions of different shapes and sizes.||4.09||

||Sloka 4.10||

શુશ્રાવ મથુરં ગીતં ત્રિસ્થાનસ્વરભૂષિતમ્ |
સ્ત્રીણાં મદસમૃદ્ધાનાં દિવિચાપ્સરસામિવ ||10||

સ|| (સઃ) દિવિ અપ્સરસામિવ મદસમૃદ્ધાનામ્ સ્ત્રીણામ્ ત્રિસ્થાન સ્વરભૂષિતાં મધુરં ગીતમ્ શુશ્રાવ||

||Sloka meanings||

દિવિ અપ્સરસામિવ -like the Apsarasas in the heaven
મદસમૃદ્ધાનામ્ સ્ત્રીણામ્- intoxicated women
ત્રિસ્થાન સ્વરભૂષિતાં - with tunes set to three pitches
મધુરં ગીતમ્ શુશ્રાવ -heard melodious songs

||Sloka summary||

He heard melodious songs of intoxicated women with tunes set to three pitches (namely medium high and low) singing like the Apsarasas in the heaven.||4.10||

The three pitches are - ઉરઃ કંઠ શિરોરૂપસ્થાન ત્રય જનિત મન્દમધ્યમતારાસ્વન વિશેષૈઃ - generated in three places namely, ઉરઃ કઠઃ શિરઃ, stomach , throat and head and three pitches are listed as Manda, Madhyama Tara

||Sloka 4.11||

શુશ્રાવ કાઞ્ચીનિનદં નૂપુરાણાં ચ નિસ્સ્વનમ્|
સોપાનનિનદાંશ્ચૈવ ભવનેષુ મહાત્મનામ્ ||11||
અસ્ફોટિતનિનાદાંશ્ચ ક્ષ્વેળિતાંશ્ચ તતસ્તતઃ|

સ|| (સઃ) મહાત્મનામ્ ભવનેષુ કાંચીનિનદમ્ નૂપુરાણાં નિસ્સ્વનમ્ સોપાનનિનદાંશ્ચૈવ અસ્ફોટિતનિનાદાંશ્ચ તતઃ તતઃ ક્ષ્વેળિતાંશ્ચ શુશ્રાવ||

||Sloka meanings||

મહાત્મનામ્ ભવનેષુ -from the palaces of great people
કાંચીનિનદમ્ -sounds of bells worn on the waist
નૂપુરાણાં નિસ્સ્વનમ્ - sounds of the anklets
સોપાનનિનદાંશ્ચૈવ - sounds of feet on the steps
અસ્ફોટિતનિનાદાંશ્ચ - sounds of clapping
તતઃ તતઃ ક્ષ્વેળિતાંશ્ચ શુશ્રાવ -
sounds of jokes here and there were heard.

||Sloka summary||

He heard from the palaces of great people the sounds of bells worn on the waists, sounds of anklets (worn on the ankles), sounds of climbing steps and sounds of clapping and joking here and there. ||4.11||

||Sloka 4.12, 13||

શુશ્રાવ જપતાં તત્ર મંત્રાન્ રક્ષોગૃહેષુવૈ||12||
સ્વાધ્યાયનિરતાંશ્ચૈવ યાતુધાનાન્ દદર્શ સઃ|
રાવણ સ્તવસંયુક્તાન્ ગર્જતો રાક્ષસાનપિ||13||

સ|| (સઃ) તત્ર રક્ષોગૃહેષુ જપતાં મંત્રાન્ શુશ્રાવ ||સ્વાધ્યાયનિરતાં યાતુધાનાન્ ચ રાવણસ્તવ સંયુક્તાન્ ગર્જતઃ રાક્ષસાન્ અપિ દદર્શ ||

||Sloka meanings||

તત્ર રક્ષોગૃહેષુ -
from the houses of Rakshasa
જપતાં મંત્રાન્ શુશ્રાવ -
heard chanting of sacred hymns
સ્વાધ્યાયનિરતાં યાતુધાનાન્ ચ -
those engaged in the recital of Vedas
રાવણસ્તવ સંયુક્તાન્ રાક્ષસાન્ ગર્જતઃ -
Rakshasas loudly engaged in eulogy of Ravana
અપિ દદર્શ - saw the

||Sloka summary||

He heard the sacred chanting from the houses of Rakshasas. He saw Rakshasas engaged in the study of Vedas, as well as those engaged in the loud eulogy of Ravana.||4.12,13||

||Sloka 4.14||

રાજમાર્ગં સમાવૃત્ય સ્થિતં રક્ષો બલં મહત્|
દદર્શ મધ્યમે ગુલ્મે રાવણસ્ય ચરાન્બહૂન્||14||

સ|| (સઃ) મધ્યમે ગુલ્મે રાજમાર્ગં સમાવૃત્ય સ્થિતં મહત્ રક્ષોબલં રાવણસ્ય બહૂન્ ચરાન્ દદર્શ||

||Sloka meanings||

મધ્યમે ગુલ્મે - in the center of the city
રાજમાર્ગં સમાવૃત્ય સ્થિતં - gathered on the main street
મહત્ રક્ષોબલં - great army of Rakshasas
રાવણસ્ય બહૂન્ ચરાન્ દદર્શ - Ravana's spies too, he saw

||Sloka summary||

He saw army of Rakshasas and Ravana's spies gathered on the main streets in the center of the city.||4.14||

||Sloka 4.15||

દીક્ષિતાન્ જટિલાન્ મુણ્ડાન્ ગોઽજિનાંબરવાસસઃ|
દર્ભમુષ્ટિપ્રહરણાન્ અગ્નિકુણ્ડાયુધાન્ સ્તથા||15||

સ|| (સઃ) દીક્ષિતાન્ જટિલાન્ મુણ્ડાન્ ગોજીનામ્બરવાસસઃ દર્ભમુષ્ટિપ્રહારણાન્ તથા અગ્નિકુણ્ડાયુધાન્ તથા ( દદર્શ)||

||Sloka meanings||

દીક્ષિતાન્ જટિલાન્ મુણ્ડાન્ -
priests, ascetics with matted hair, those with shaven heads
ગોજીનામ્બરવાસસઃ - those robed in cowhides
દર્ભમુષ્ટિપ્રહારણાન્ તથા - those holding Dharbha grass
અગ્નિકુણ્ડાયુધાન્ તથા - those carrying tools for fire sacrifices

||Sloka summary||

He saw priests, ascetics with matted hair, those with shaven head, , those robed in cowhides, those holding Dharbha grass , and those carrying tools for fire sacrifices ||4.15||

||Sloka 4.16||

કૂટમુદ્ગરપાણીંશ્ચ દણ્ડાયુધધરાનપિ|
એકાક્ષાન્ એકકર્ણાંશ્ચ લંબોદરપયોધરાન્||16||

સ|| (સઃ) કૂટમુદ્ગરપાણીં ચ દંડાયુધધરાન્ (રાક્ષસાન્) અપિ , એકાક્ષાન્ એક કર્ણાં ચ લંબોધરાન્ પયોધરાન્ (દદર્શ)||

||Sloka meanings||

કૂટમુદ્ગરપાણીં ચ -
those holding iron mallets and hammers
દંડાયુધધરાન્ અપિ -
those holding staffs and arms
એકાક્ષાન્ એક કર્ણાં ચ -
those with only one eye , with only one ear
લંબોધરાન્ પયોધરાન્ ચ -
those with huge stomachs, those with heavy breasts.

||Sloka summary||

He saw those holding iron mallets and hammers, those holding staffs and arms. those with only one eye , those with only one ear, those with huge stomachs, those with heavy breasts.||4.16||

||Sloka 4.17||

કરાળાન્ ભુગ્નવક્ત્રાંચ વિકટાન્ વામનાંસ્તથા|
ધન્વિનઃ ખડ્ગિનશ્ચૈવ શતઘ્ની મુસલાયુધાન્||17||

સ|| (સઃ) કરાળાન્ ભુઘ્નવક્ત્રાં ચ વિકટાન્ તથા વામનાન્ ચ ધન્વિનઃ ખડ્ગિનઃ ચ શતઘ્ની મુસલાયુધાન્ ચ (દદર્શ)

||Sloka meanings||

કરાળાન્ ભુઘ્નવક્ત્રાં ચ - those with frightful faces
વિકટાન્ તથા વામનાન્ ચ - those with distorted forms and dwarfs
ધન્વિનઃ ખડ્ગિનઃ ચ - those holding bows and swords
શતઘ્ની મુસલાયુધાન્ ચ - those holding pestles and clubs

||Sloka summary||

Those (Rakshasas) with frightful faces , dwarfs as also those with distorted forms. He saw those armed with swords, bows as well as iron clubs or pestles.

||Sloka 4.18||

પરિઘોત્તમહસ્તાંશ્ચ વિચિત્ર કવચોજ્જ્વલાન્|
નાતિસ્થૂલાન્ નાતિકૃશાન્ નાતિદીર્ઘાતિહ્રસ્વકાન્||18||

સ|| (સઃ) પરિઘોત્તમહસ્તાં ચ વિચિત્રકવચોજ્જ્વલાન્ ન અતિસ્થૂલાન્ ન અતિકૃશાન્ ન અતિદીર્ઘા ન અતિહ્રસ્વકાન્ (દદર્શ)||

||Sloka meanings||

||Sloka summary||

He saw Rakshasas with hands which are like iron bolts holding wonderful shields, not too fat , not too thin, not too tall or short.||4.18||

||Sloka 4.19||

શ્લો|| નાતિગૌરાન્ નાતિકૃષ્ણાન્ નાતિકુબ્જાન્ન વામનાન્|
વિરૂપાન્ બહુરૂપાંશ્ચ સુરૂપાંશ્ચ સુવર્ચસઃ||19||
ધ્વજીન્ પતાકિનશ્ચૈવ દદર્શ વિવિધાયુધાન્

સ|| (સઃ) ન અતિગૌરાન્ ન અતિ કૃષ્ણાન્ ન અતિકુબ્જાન્ ન વામનાન્ બહુરૂપાં ચ સુરૂપાં ચ સુવર્ચસઃ ધ્વજીન્ પતાકિનશ્ચ વિવિધાયુધાન્ દદર્શ||

||Sloka meanings||

ન અતિગૌરાન્ ન અતિ કૃષ્ણાન્ - not very fair, nor very dark
ન અતિકુબ્જાન્ ન વામનાન્ - not hunch backed nor too short
બહુરૂપાં ચ સુરૂપાં ચ - good looking ones with many forms
સુવર્ચસઃ ધ્વજીન્ પતાકિનશ્ચ - those with handsome looks, holding flagstaffs with flags
વિવિધાયુધાન્ દદર્શ - holding different weapons

||Sloka summary||

He saw Rakshasas who are not very fair, nor very dark; neither hunchbacked nor too short; good looking ones with many forms; those with handsome looks, those who are holding flagstaffs with flags, holding flagstaffs with flags and variety of arms. ||4.19||

||Sloka 4.20, 21||

શક્તિવૃક્ષાયુધાંશ્ચૈવ પટ્ટિસાશનિધારિણઃ||20||
ક્ષેપણીપાશહસ્તાંશ્ચ દદર્શ સ મહાકપિઃ|
સ્રગ્વિણસ્ત્વનુલિપ્તાંશ્ચ વરાભરણ ભૂષિતાન્||21||

સ|| સઃ મહાકપિઃ શક્તિવૃક્ષાયુધાશ્ચૈવ પટ્ટિસાશનિધારિણઃ ક્ષેપણી પાશહસ્તાંચ સ્રગ્વિણસ્ત્વનુલિપ્તાંચ વરાભરણ ભૂષિતાન્ દદર્શ||

||Sloka meanings||

સઃ મહાકપિઃ -
that great Vanara
શક્તિવૃક્ષાયુધાશ્ચૈવ -
those who were holding powerful trees as weapons
પટ્ટિસાશનિધારિણઃ -
those who were holding spears and arrows,
ક્ષેપણી પાશહસ્તાંચ -
those who were holding slings from which missiles are thrown
સ્રગ્વિણસ્ત્વનુલિપ્તાંચ - those wearing garlands, smeared with unguents,
વરાભરણ ભૂષિતાન્ (દદર્શ)- those adorned with excellent ornaments (he saw).

||Sloka summary||

That great Vanara saw Rakshasas, who were holding powerful trees as weapons, who were holding spears and arrows, who were holding slings from which missiles are thrown. He saw Rakshasas wearing garlands, smeared with unguents, adorned with excellent ornaments.||4.20,21||

||Sloka 4.22||

નાનાવેષ સમાયુક્તાન્ યથા સ્વૈરગતાન્ બહૂન્ |
તીક્ષ્ણશૂલધરાંશ્ચૈવ વજ્રિણસ્ય મહાબલાન્||22||

સ|| (સઃ) નાનાવેષસમાયુક્તાન્ સ્વૈરગતાન્ યથા બહૂન્ તીક્ષ્ણશૂલધરાં ચ વજ્રિણસ્ય મહાબલાન્ (દદર્શ)||

||Sloka meanings||

નાનાવેષસમાયુક્તાન્ -
dressed variety of colorful dresses
સ્વૈરગતાન્ યથા -
those who move about freely
બહૂન્ તીક્ષ્ણશૂલધરાં ચ -
many who are holding sharp tridents
વજ્રિણસ્ય મહાબલાન્ -
those who are holding thunderbolts and strong ones too

||Sloka summary||

He saw many Rakshasas who are dressed in variety of colorful dresses , who were moving about freely who were holding sharp tridents and armed those with thunderbolt like weapons. He also saw very strong Rakshasas.||4.22||

||Sloka 4.23||

શતસાહસ્ર મવ્યગ્ર મારક્ષં મધ્યમં કપિઃ|
રક્ષોધિપતિનિર્ધિષ્ઠં દદર્શાંતઃપુરાગ્રતઃ ||23||

સ|| કપિઃ અન્તઃપુર અગ્રતઃ રક્ષોધિપતિનિર્દિષ્ટં શતસાહસ્રં અવ્યગ્રં મધ્યમં આરક્ષં દદર્શ||

||Sloka meanings||

અન્તઃપુર અગ્રતઃ - in front of the harem
રક્ષોધિપતિનિર્દિષ્ટં - ordered by the king of Rakshasas
શતસાહસ્રં અવ્યગ્રં- hundred thousand vigilant
મધ્યમં આરક્ષં દદર્શ - soldiers of the middle rank
કપિઃ દદર્શ - the Vanara saw

||Sloka summary||

The Vanara saw hundred thousand vigilant army soldiers of middle rank stationed in front of the harem as ordered by the king of Rakshasas.||4.23||

Tilaka Tika says , - અધિપતિના રાવણેન નિર્દિષ્ટમ્ આજ્ઞાપિતમ્ અવ્યગ્રં વ્યગ્રતારહિતમ્ ాરક્ષં સમંતાદ્રક્ષકમ્ મધ્યમં મધ્યકક્ષાવર્તી સતસાહસ્રં લક્ષ સંખ્યાકમ્ અંતઃ પુરાગ્રતઃ અંતઃ પુરાગ્રે પ્રાપ્તઃ કપિઃ દદર્શ; In line with our translation.

||Sloka 4.24, 25||

સ તદા તદ્ગૃહં દૃષ્ટ્વા મહાહાટકતોરણમ્|
રાક્ષસેંદ્રસ્ય વિખ્યાતમદ્રિ મૂર્ધ્નિ પ્રતિષ્ટિતમ્||24||
પુંડરીકાવતંસાભિઃ પરિઘાભિરલંકૃતમ્|
પ્રાકારાવૃત મત્યંતં દદર્શ સ મહાકપિઃ||25||

સ|| સઃ મહાકપિઃ મહાહાટકતોરણં અદ્રિમૂર્ધ્નિ પ્રતિષ્ટિતં વિખ્યાતં પુણ્ડરીકાવતંસાભિઃ પરિખાભિઃ અલંકૃતામ્ અત્યન્તં પ્રાકારાવૃતાં દૃષ્ટ્વા તદા રાક્ષસેંદ્રસ્ય તત્ ગૃહમ્ દદર્શ||

||Sloka meanings||

દૃષ્ટ્વા - observing
મહાહાટકતોરણં - huge archway made of gold
અદ્રિમૂર્ધ્નિ પ્રતિષ્ટિતં - situated on the top of the mountain
પુણ્ડરીકાવતંસાભિઃ અલંકૃતામ્ - decorated with white lotus flowers
પરિખાભિઃ - moats
અત્યન્તં પ્રાકારાવૃતં - surrounding all over,
તદા સઃ મહાકપિઃ - then that great Vanara
રાક્ષસેંદ્રસ્ય તત્ ગૃહમ્ દદર્શ - saw the palace of the king of Rakshasas

||Sloka summary||

Observing the huge archway made of gold situated on the top of the mountain, surrounding moats decorated with white lotus flowers all over, then the great Vanara saw the palace of the king of Rakshasas.||4.24,24||

||Sloka 4.26||

ત્રિવિષ્ઠપનિભં દિવ્યં દિવ્યનાદ વિનાદિતમ્|
વાજિઘોષિતસંઘુષ્ટં નાદિતંભૂષણૈસ્તથા||26||

સ|| મહાકપિઃ દિવ્યં ત્રિવિષ્ટપનિભં, દિવ્યનાદ વિનાદિતમ્, વાજિહેષ્ટિતસંઘુષ્ટમ્ તથા ભૂષણૈઃ નાદિતં

||Sloka meanings||

દિવ્યં ત્રિવિષ્ટપનિભં - wonderful resembling the heaven
દિવ્યનાદ વિનાદિતમ્ - echoing with wonderful sounds
વાજિહેષ્ટિતસંઘુષ્ટમ્ - filled with sounds of neighing horses
તથા ભૂષણૈઃ નાદિતં - and vibrant sounds of jingling ornaments,

||Sloka summary||

It was wonderful resembling the heaven, echoing with wonderful sounds. It was filled with sounds of neighing horses, and sounds of jingling ornaments. ||4.26||

||Sloka 4.27||

રથૈર્યાનૈર્વિમાનૈશ્ચ તથા હયગજૈ શ્શુભૈઃ|
વારણૈશ્ચ ચતુર્દંતૈ શ્શ્વેતાભ્રનિચયોપમૈઃ ||27||

સ|| રથૈઃ યાનૈઃ વિમાનૈશ્ચ શુભૈઃ હયગજૈઃ શ્વેતાભ્રનિચયોપમૈઃ ચતુર્થન્તૈઃ વારણૈશ્ચ (ભૂષિતં)||

||Sloka meanings||

રથૈઃ યાનૈઃ વિમાનૈશ્ચ - with chariots, carriages, and flying chariots
તથા શુભૈઃ હયગજૈઃ - filled with auspicious horses and elephants
ચતુર્થન્તૈઃ વારણૈશ્ચ - filled with four tusked elephants
શ્વેતાભ્રનિચયોપમૈઃ - appearing like a heap of while clouds

||Sloka summary||

With chariots, carriages, flying chariots, filled with auspicious elephants and horses, filled with four tusked elephants appearing like heap of white clouds. ||4.27||

||Sloka 4.28||

ભૂષિતં રુચિર દ્વારં મત્તૈશ્ચ મૃગપક્ષિભિઃ|
રક્ષિતં સુમહાવીર્યૈ ર્યાતુધાનૈ સ્સહસ્રશઃ||
રાક્ષસાધિપતેર્ગુપ્ત માવિવેશ મહાકપિઃ||28||

સ|| ભૂષિતં મત્તૈઃ મૃગપક્ષિભિઃ રુચિરદ્વારમ્ સુમહાવીર્યૈઃ સહસ્રશઃ યાતુધાનૈઃ રક્ષિતં રાક્ષસાધિપતેઃ ગુપ્તં મહાકપિઃ આવિવેશ||

||Sloka meanings||

ભૂષિતં મત્તૈઃ મૃગપક્ષિભિઃ
- decorated with ornamented beats and birds
રુચિરદ્વારમ્ - beautiful entrance
સુમહાવીર્યૈઃ સહસ્રશઃ યાતુધાનૈઃ રક્ષિતં -
guarded by thousands of Rakshasas of great valor.
મહાકપિઃ આવિવેશ - great Vanara entered
રાક્ષસાધિપતેઃ ગુપ્તં -
the palace of the king of Rakshasas secretly

||Sloka summary||

Then he secretly entered the palace of the Rakshasa king which has a beautiful entrance decorated with ornamented beasts and birds, which was guarded by thousands of Rakshasas of great valor. ||4.28||

||Sloka 4.29||

સહેમજાંબૂનદચક્રવાળમ્
મહાર્હમુક્તામણિભૂષિતાંતમ્|
પરાર્થ્યકાલાગરુચંદનાક્તમ્
સ રાવણાંતઃપુરમ્ આવિવેશ||29||

સ||સઃ સહેમ જામ્બૂનદ ચક્રવાળમ્ મહાર્હમણિભૂષિતાંતમ્ પરાર્થ્યકાલાગરુચન્દનાક્તમ્ રાવણાંતઃ પુરં આવિવેશ||

||Sloka meanings||

સહેમ જામ્બૂનદ ચક્રવાળમ્ -
walls of polished gold
મહાર્હમણિભૂષિતાંતમ્ -
decorated with precious strings of pearls
પરાર્થ્યકાલાગરુચન્દનાક્તમ્ -
sprinkled with best fragrance of sandal
રાવણાંતઃ પુરં આવિવેશ -
entered the inner palace of the Rakshasa king

||Sloka summary||

Then he entered the inner palace of the Rakshasa king with walls of polished gold decorated with strings of pearls and sprinkled with best fragrance of sandal. ||4.29||

This Sloka completes the fourth Sarga.

In the very beginning of the Sarga, Valmiki describes Hanuman's entrance in the following words

" અદ્વારેણ મહાબાહુઃ પ્રાકારમ્ભિપુપ્લુવે"; That means, Hanuman avoiding the main entrance jumped over the boundary wall. In this line all the three words 'અદ્વારેણ', 'મહાબાહુઃ', and 'પ્રાકારમ્ are important.

Here અદ્વારેણ tells us that Hanuman followed the Royal dictum( Raja Sastra). It is said that when one is entering enemies fort , one does not enter through the main entrance. So he enters at a place which is not an entrance- અદ્વારેણ; This is a common notion and a common explanation.

Here Appalacharyulu garu says, the poet Valmiki is alluding to the path followed by a Gnyani. Gnyani is one who has realized the "Self". Having realized "Self" he has no need for action. He could be a candidate for perfect "non action", He could be indulging himself in the happy realization of "Self". But having realized "Self", the Gnyani continues to perform action. That is not for himself, but for the welfare of the society. Such Gnyani are born not to enjoy the fruits-based action cycle, but to perform tasks ordained by the "Supreme being".

The same point is made by Krishna in Gita (Gita 3-20).
કર્મણૈવ હિ સંસિદ્ધિમાસ્થિતા જનકાદયઃ|
લોકસંગ્રહમેવાપિ સંપશ્યન્ કર્તુમર્હસિ ||Gi 3-20|
Janaka and others having realized "Self" continue action for the sake of others. They continue to perform as if it is at the direction of Bhagavan.

Hanuman defeated Lankini. She allowed him to go on in search of Sita. He could have entered through the main entrance as it were. But Hanuman chose not to do that. He jumped over the boundary wall and entered the city.

Lanka is the body complex. Those who enter through the main entrance of the body complex are the ones, who are born to go through the life cycle of bondage. There are those who do not have the need for going through the cycle of bondage. They need not go through the entrance of the body complex. Gnyani need not go through the main entrance of the body complex. To emphasize that thought, Valmiki said Hanuman a Gnyani entered અદ્વારેણ.
That is not through the main entrance.

So one may again wonder why the Gnyani need to go through the cycle of life at all. As noted earlier, they too may enter life cycle to perform the actions as needed or as ordained.

Hanuma is a Gnyani. Hanuma, being a Gnyani, did not enter through the entrance.
That is the point of અદ્વારેણ.

'અદ્વારેણ ', has yet another entirely different thought.

Here 'અ' means Bhagavan ; દ્વારેણ - through the door; Bhagavan entered through the door. Or Hanuma, moving on the purpose of Bhagavan, entered through the main entrance. Hanuman came with the express duty of performing a task for Bhagavan. That is, he came in search of Sita. So this is perfect elaboration too.

There is yet another thought about "અદ્વારેણ"

People who are focused on a task, are not interested in the glare associated with grand entrances. They would, being focused on the task, adapt a path away from the glare. In અદ્વારેણ Hanuman being focused on the task of searching for Sita, wanting to avoid the glare of the main entrance, entered by jumping over the boundary wall. This is also an appropriate elaboration too.

Then let us understand the second word મહાબાહુઃ

Hanuman is often described poetically as having long powerful arms. That is also in line with the perception of Hanuma as a powerful one. One who can fly across the oceans, carry mountains. The traditional understanding of મહાબાહુઃ, is thus long and powerful arms. The arms are for performing actions. In the spiritual enquiry, the requirement of arms for performing action is not being long and powerful. The important requirement is that the task so performed shall not create a bondage. Mahabaho is one whose arms perform actions that do not result in a "Bondage". That means Mahabaho is one who having forsaken the fruits of action, performs the actions which do not result in bondage. Hanuman is performing action for, 'રામાર્થમ્ ચ્ વાનરાર્થમ્ ચ' 'For Rama and for Vanaras'; A selfless act. Hence he is well described as Mahabaho, performing actions that do not create bondage.

The third word is about the boundary wall, પ્રાકાર.

Hanuman jumped over the boundary wall. It is boundary wall made of gold. For the body complex, the enticing worldly affairs are our golden ramparts. The one who is able to jump over them, is the one who will succeed in the search of "Self". That one who is able to jump over the golden ramparts of worldly enticements is Gnyani.
Hanuman is that Gnyani.

Thus the three words અદ્વારેણ, મહાબાહુ, પ્રાકાર point to the characteristics of a Gnyani.
That these three are the characteristics of Hanuman is known.

One can be a Mahabaho, by forsaking fruit-related actions. One can succeed in the search for Self-realization,
by jumping over the Golden ramparts of worldly enticements. One can be focused in his search for "Self," by avoiding the glare of the main entrance.

That is the elaboration of Appalacharyulu garu.

Thus Hanuman enters the palace of the king, having entered the Lanka jumping over the boundary wall , avoiding the main entrance and placing his left foot first, with all signs portending success.

With that the Sarga four of Sundarakanda is completed.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુંદરકાંડે ચતુર્થસ્સર્ગઃ||

Thus the fourth Sarga of Sundarakanda comes to an end.

||ઓમ્ તત્ સત્||

 

 

||om tat sat||