|| om tat sat||

Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

హరిః ఓమ్
ఓమ్ శ్రీరామాయ నమః
శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణే
సుందరకాండే
చతుర్థః సర్గః
( శ్లోకార్థతాత్పర్యతత్త్వదీపిక)

Sundarakanda
Sarga 4
(Slokas with word meanings and summary)

Hanuman having defeated Lankini enters Lanka by placing his left foot first. He jumps over the boundary wall, instead of entering through the main entrance, as per the injunctions of those days. There he sees many Rakshasas guarding Ravana's palace. The palace is surrounded by a moat and has a golden entrance. Then Hanuma enters the Rakshasa king's palace complex.

That is the summary of Sarga 4.

Now we start with meanings for all Slokas, along with snippets from TikaTraya

॥Sloka 4.01॥

స నిర్జిత్య పురీం శ్రేష్ఠాం లఙ్కాం తాం కామరూపిణీ|
విక్రమేణ మహాతేజా హనుమాన్ కపిసత్తమః||1||
అద్వారేణ మహాబాహుః ప్రాకారమభిపుప్లువే |

స|| కపిసత్తమః మహాబాహుః హనుమాన్ తాం లఙ్కాం కామరూపిణీం విక్రమేణ నిర్జిత్య సః అద్వారేణ శ్రేష్ఠాం పురీం ప్రాకారం అభిపుప్లువే ||

||Sloka meanings||

హనుమాన్ కపిసత్తమః మహాబాహుః -
Hanuman, best of Vanaras and one with powerful arms
తాం లఙ్కాం కామరూపిణీం -
that Lankini who can take any form
విక్రమేణ నిర్జిత్య సః -
defeating her with his prowess
శ్రేష్ఠాం పురీం -
great city of Lanka
అద్వారేణ ప్రాకారం అభిపుప్లువే -
leapt over the boundary wall

||Sloka summary||

The mighty Hanuman with his prowess having overcome the demoness Lanka who can assume any form leapt over the rear entrance of the great city Lanka.॥4.01॥

Here poet says in one line, అద్వారేణ మహాబాహుః ప్రాకారమభిపుప్లువే; the three words in this sentence namely, అద్వారేణ, మహాబాహుః, ప్రాకారం; all the three words have deeper meaning in the lore of spiritual enquiry. We will elaborate the same at the end of the Sarga.

About leaping over the boundary wall and avoiding main entrance, Tilaka Tika says, శత్రోః పురం గ్రామం వా గృహం ' అద్వారేణ ప్రవిశేత్ శతృవినాశాయ' ఇతి నీతిస్మృతేః '; this says that while entering an enemy city, village or house, for the destruction of enemies, one shall enter through a place other than 'ద్వార', the main entrance.

॥Sloka 4.02॥

ప్రవిశ్య నగరీం లఙ్కాం కపిరాజహితంకరః||2||
చక్రేఽథ పాదం సవ్యం చ శత్రూణాం స తు మూర్థని|

స|| కపిరాజహితం కరః నగరీం లఙ్కాం ప్రవిశ్య సః శత్రూణాం మూర్ధని సవ్యం పాదం చక్రే తు||

||Sloka meanings||

సః కపిరాజహితం కరః - he, the well-wisher of the king
నగరీం లఙ్కాం ప్రవిశ్య- entering the city of Lanka
శత్రూణాం మూర్ధని - on the enemies head
సవ్యం పాదం చక్రే తు - place left foot

॥Sloka summary॥

The well-wisher of the king of Vanaras having entered Lanka placed his left foot first in the city as though placing his foot on the head of the enemy foretelling their defeat.||4.02||

The point of putting the left foot forward has other references. Govindaraja in his Ramayana Tilaka presented the following from Niti Sastra, "అద్వారేణ ప్రవిశేత్ శతృవినాశాయ "- That means while entering the enemies fort or a house or a town, one should not enter through the main entrance. One must use a side entrance. This also fits with the main explanation.

But why put left foot first? Elaborating on this Govindaraja says in his Tilaka putting left foot forward is like placing a foot on the head of the enemies and is a sign of victory according to Raja Sastra. He also quotes Brihaspati as saying:

శ్లో|| ప్రయాణకాలే చ గృహప్రవేశే వివాహకాలేపి దక్షిణాఘ్రిం|
కృత్వాగ్రతః శతృపుర ప్రవేశే వామం నిదధ్యాచరణం నృపాల్యే ||

Meaning that at the time of starting a travel, in marriages, and while entering a house one should put right foot first. Putting right foot forward is thus auspicious while starting. But while entering 'శతృపుర ప్రవేశే' the enemies city, one must put his left (వామం) foot first.

॥Sloka 4.03,04॥

ప్రవిష్ఠ సంపన్నో నిశాయాం మారుతాత్మజః||4.03||
స మహాపథమాస్థాయ ముక్తపుష్ప విరాజితమ్|
తతస్తు తాం పురీం లఙ్కాం రమ్యాం అభియయౌ కపిః||4.04||

స|| సత్త్వసంపన్నః సః మారుతాత్మజః నిశాయామ్ ముక్తాపుష్పవిరాజితం మహాపథమ్ ఆస్థాయ ప్రవిష్ఠః|| తతః తాం రమ్యాం నగరీం లఙ్కాం అభియయౌ||

||Sloka meanings||

సత్త్వసంపన్నః సః మారుతాత్మజః
- Son of Vayu, endowed with great strength,
నిశాయామ్
- in the darkness of the night
ముక్తాపుష్పవిరాజితం మహాపథమ్ ఆస్థాయ
- having made the way to the main street set with flowers of pearls
ప్రవిష్ఠః - entered
తతః తాం రమ్యాం నగరీం లఙ్కాం -
then that enchanting city Lanka
అభియయౌ -went about

||Sloka summary||

The son of wind god endowed with great strength having made his way entered the main streets of Lanka set with flowers of pearls. Then he went about that beautiful city in search of Sita.॥4.03,04॥

॥Sloka 4.05॥

హసితోత్కృష్ణనినదై స్తూర్యఘోషపురస్సరైః|
వజ్రాంకుశనికాశైశ్చ వజ్రజాలవిభూషితైః||4.05||
గృహమేఘైః పురీ రమ్యా బభాసే ద్యౌ రివాంబుధైః|

స|| హసితోత్కృష్ట నినదైః తూర్యఘోషపురః సరైః వజ్రాంకుశనికాశైశ్చ వజ్రజాల విభూషితైః మేఘాఇవ గృహైః రమ్యా పురీ అమ్బుదైః ద్యౌః ఇవ బభాసే||

||Sloka meanings||

హసితోత్కృష్ట నినదైః - filled with sounds of laughter
తూర్యఘోషపురః సరైః - reverberating with sounds of musical instruments
వజ్రాంకుశనికాశైశ్చ - images adorned with diamonds
వజ్రజాలవిభూషితైః adorned with diamond lattices
మేఘాఇవ గృహైః రమ్యా పురీ - houses like clouds in the beautiful city
అమ్బుదైః ద్యౌః ఇవ బభాసే -shone like clouds in the sky

||Sloka summary||

Filled with sounds of laughter, reverberating with sounds of musical instruments, with houses as though they were in clouds and decorated with windows adorned with diamonds, as well as images adorned with diamonds, the city resembled the celestial sky shining with clouds.||4.05||

These are intricate descriptions and the TiKa Traya elaborations area good reference. Here Rama Tilaka Tika says, '.. హసితానామట్టహాసానాం ఉత్కృష్ట నినదైః మహాస్వనైః;వజ్రనిర్మితైః జాలైః గవాక్షైః పక్షి ప్రవేశనివారక ఆవరణవిశేషైః వా విభూషితైః శోభితైః గృహమేఘైః మేఘాకార గృహైశ్చరమ్యా పురీ అంబరైః అమ్బరవర్తిగృహాకారమేఘైః ద్యౌః ఇవ బభాసే॥

॥Sloka 4.06,7॥

ప్రజజ్వాల తదా లఙ్కా రక్షోగణగృహై శ్శుభైః||6||
సితాభ్రసదృశైశ్చిత్రైః పద్మస్వస్తికసంస్థితైః|
వర్థమాన గృహైశ్చాపి సర్వత స్సువిభూషితా||7||

స|| తతః సితాభ్రసదృశైః శుభైః చిత్రైః పద్మస్వస్థిక సంస్థితైః రాక్షస గణ గృహైః వర్ధమాన గృహైశ్చాపి సర్వతః లఙ్కా సువిభూషితా||

||Sloka meanings||

తతః శుభైః సితాభ్రసదృశైః -
then auspicious. and resembling white clouds
చిత్రైః పద్మస్వస్థిక సంస్థితైః -
with paintings, and engraved with lotus and Swastika marks
రాక్షస గణ గృహైః -
the houses of the Rakshasas
వర్ధమాన గృహైశ్చాపి -
with houses which are meant to prosper
సర్వత స్సువిభూషితా -
glittering all over

||Sloka summary||

The well decorated houses of the Rakshasas all over the city of Lanka were resembling the white clouds, with auspicious marks of swastika as well as paintings. The houses are meant to prosper and were glittering all over.॥4.06,7॥

Tilaka Tika elaborates , వర్ధమాన గృహైశ్చాపి - వర్ధమానగృహైః వర్ధమాననామసంస్థానవత్ గృహైః -'చతుః శాలం చతుర్ద్వారం సర్వతో భద్ర సంజ్ఞితమ్। దక్షిణ ద్వార రహితం వర్ధమానం ధనప్రదమ్ ।ప్రాగ్ద్వారరహితం స్వస్తికాఖ్యం పుత్రధనప్రదమ్ ।ఇత్యుక్తేః॥ this is essentially to tell us that some of those descriptions indicative of prosperous houses.

॥Sloka 4.08॥

తాం చిత్రమాల్యాభరణాం కపిరాజహితంకరః|
రాఘవార్థం చరన్ శ్రీమాన్ దదర్శచ ననంద చ ||8||

స|| కపిరాజహితం కరః శ్రీమాన్ చిత్రమాల్యాభరణామ్ తాం (పురీమ్) రాఘవార్థమ్ చరన్ దదర్శచ ననంద చ||

||Sloka meanings||

కపిరాజహితం కరః శ్రీమాన్ - well-wisher of king of Vanaras
చిత్రమాల్యాభరణామ్ తాం - city decorated with colorful garlands
రాఘవార్థం చరన్- going about for the purposes of Rama
దదర్శచ ననంద చ - saw and was delighted too.

||Sloka summary||

For achieving Raghav's purpose, the well-wisher of the chief of Vanaras going about that city of colorful garlands saw that city and felt happy ||4.08||

॥Sloka 4.09॥

భవనాద్భవనం గచ్ఛన్ దదర్శ పవనాత్మజః|
వివిధాకృతిరూపాణి భవనాని తతస్తతః||9||

స|| భవనాత్ భవనం గచ్ఛన్ పవనాత్మజః తతః తతః వివిధాకృతి రూపాణి భవనాని దదర్శ||

||Sloka meanings||

భవనాత్ భవనం గచ్ఛన్ -
going from house to house
పవనాత్మజః - son of Vayu
వివిధాకృతి రూపాణి భవనాని దదర్శ -
saw mansions of different shapes and sizes.

||Sloka summary||

Going from one building to another, the son of wind god saw mansions of different shapes and sizes.||4.09||

॥Sloka 4.10॥

శుశ్రావ మథురం గీతం త్రిస్థానస్వరభూషితమ్ |
స్త్రీణాం మదసమృద్ధానాం దివిచాప్సరసామివ ||10||

స|| (సః) దివి అప్సరసామివ మదసమృద్ధానామ్ స్త్రీణామ్ త్రిస్థాన స్వరభూషితాం మధురం గీతమ్ శుశ్రావ||

||Sloka meanings||

దివి అప్సరసామివ -like the Apsarasas in the heaven
మదసమృద్ధానామ్ స్త్రీణామ్- intoxicated women
త్రిస్థాన స్వరభూషితాం - with tunes set to three pitches
మధురం గీతమ్ శుశ్రావ -heard melodious songs

||Sloka summary||

He heard melodious songs of intoxicated women with tunes set to three pitches (namely medium high and low) singing like the Apsarasas in the heaven.||4.10||

The three pitches are - ఉరః కంఠ శిరోరూపస్థాన త్రయ జనిత మన్దమధ్యమతారాస్వన విశేషైః - generated in three places namely, ఉరః కఠః శిరః, stomach , throat and head and three pitches are listed as Manda, Madhyama Tara

॥Sloka 4.11॥

శుశ్రావ కాఞ్చీనినదం నూపురాణాం చ నిస్స్వనమ్|
సోపాననినదాంశ్చైవ భవనేషు మహాత్మనామ్ ||11||
అస్ఫోటితనినాదాంశ్చ క్ష్వేళితాంశ్చ తతస్తతః|

స|| (సః) మహాత్మనామ్ భవనేషు కాంచీనినదమ్ నూపురాణాం నిస్స్వనమ్ సోపాననినదాంశ్చైవ అస్ఫోటితనినాదాంశ్చ తతః తతః క్ష్వేళితాంశ్చ శుశ్రావ||

||Sloka meanings||

మహాత్మనామ్ భవనేషు -from the palaces of great people
కాంచీనినదమ్ -sounds of bells worn on the waist
నూపురాణాం నిస్స్వనమ్ - sounds of the anklets
సోపాననినదాంశ్చైవ - sounds of feet on the steps
అస్ఫోటితనినాదాంశ్చ - sounds of clapping
తతః తతః క్ష్వేళితాంశ్చ శుశ్రావ -
sounds of jokes here and there were heard.

||Sloka summary||

He heard from the palaces of great people the sounds of bells worn on the waists, sounds of anklets (worn on the ankles), sounds of climbing steps and sounds of clapping and joking here and there. ||4.11||

॥Sloka 4.12, 13॥

శుశ్రావ జపతాం తత్ర మంత్రాన్ రక్షోగృహేషువై||12||
స్వాధ్యాయనిరతాంశ్చైవ యాతుధానాన్ దదర్శ సః|
రావణ స్తవసంయుక్తాన్ గర్జతో రాక్షసానపి||13||

స|| (సః) తత్ర రక్షోగృహేషు జపతాం మంత్రాన్ శుశ్రావ ||స్వాధ్యాయనిరతాం యాతుధానాన్ చ రావణస్తవ సంయుక్తాన్ గర్జతః రాక్షసాన్ అపి దదర్శ ||

||Sloka meanings||

తత్ర రక్షోగృహేషు -
from the houses of Rakshasa
జపతాం మంత్రాన్ శుశ్రావ -
heard chanting of sacred hymns
స్వాధ్యాయనిరతాం యాతుధానాన్ చ -
those engaged in the recital of Vedas
రావణస్తవ సంయుక్తాన్ రాక్షసాన్ గర్జతః -
Rakshasas loudly engaged in eulogy of Ravana
అపి దదర్శ - saw the

||Sloka summary||

He heard the sacred chanting from the houses of Rakshasas. He saw Rakshasas engaged in the study of Vedas, as well as those engaged in the loud eulogy of Ravana.||4.12,13||

॥Sloka 4.14॥

రాజమార్గం సమావృత్య స్థితం రక్షో బలం మహత్|
దదర్శ మధ్యమే గుల్మే రావణస్య చరాన్బహూన్||14||

స|| (సః) మధ్యమే గుల్మే రాజమార్గం సమావృత్య స్థితం మహత్ రక్షోబలం రావణస్య బహూన్ చరాన్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

మధ్యమే గుల్మే - in the center of the city
రాజమార్గం సమావృత్య స్థితం - gathered on the main street
మహత్ రక్షోబలం - great army of Rakshasas
రావణస్య బహూన్ చరాన్ దదర్శ - Ravana's spies too, he saw

||Sloka summary||

He saw army of Rakshasas and Ravana's spies gathered on the main streets in the center of the city.||4.14||

॥Sloka 4.15॥

దీక్షితాన్ జటిలాన్ ముణ్డాన్ గోఽజినాంబరవాససః|
దర్భముష్టిప్రహరణాన్ అగ్నికుణ్డాయుధాన్ స్తథా||15||

స|| (సః) దీక్షితాన్ జటిలాన్ ముణ్డాన్ గోజీనామ్బరవాససః దర్భముష్టిప్రహారణాన్ తథా అగ్నికుణ్డాయుధాన్ తథా ( దదర్శ)||

||Sloka meanings||

దీక్షితాన్ జటిలాన్ ముణ్డాన్ -
priests, ascetics with matted hair, those with shaven heads
గోజీనామ్బరవాససః - those robed in cowhides
దర్భముష్టిప్రహారణాన్ తథా - those holding Dharbha grass
అగ్నికుణ్డాయుధాన్ తథా - those carrying tools for fire sacrifices

||Sloka summary||

He saw priests, ascetics with matted hair, those with shaven head, , those robed in cowhides, those holding Dharbha grass , and those carrying tools for fire sacrifices ||4.15||

॥Sloka 4.16॥

కూటముద్గరపాణీంశ్చ దణ్డాయుధధరానపి|
ఏకాక్షాన్ ఏకకర్ణాంశ్చ లంబోదరపయోధరాన్||16||

స|| (సః) కూటముద్గరపాణీం చ దండాయుధధరాన్ (రాక్షసాన్) అపి , ఏకాక్షాన్ ఏక కర్ణాం చ లంబోధరాన్ పయోధరాన్ (దదర్శ)||

||Sloka meanings||

కూటముద్గరపాణీం చ -
those holding iron mallets and hammers
దండాయుధధరాన్ అపి -
those holding staffs and arms
ఏకాక్షాన్ ఏక కర్ణాం చ -
those with only one eye , with only one ear
లంబోధరాన్ పయోధరాన్ చ -
those with huge stomachs, those with heavy breasts.

||Sloka summary||

He saw those holding iron mallets and hammers, those holding staffs and arms. those with only one eye , those with only one ear, those with huge stomachs, those with heavy breasts.||4.16||

॥Sloka 4.17॥

కరాళాన్ భుగ్నవక్త్రాంచ వికటాన్ వామనాంస్తథా|
ధన్వినః ఖడ్గినశ్చైవ శతఘ్నీ ముసలాయుధాన్||17||

స|| (సః) కరాళాన్ భుఘ్నవక్త్రాం చ వికటాన్ తథా వామనాన్ చ ధన్వినః ఖడ్గినః చ శతఘ్నీ ముసలాయుధాన్ చ (దదర్శ)

||Sloka meanings||

కరాళాన్ భుఘ్నవక్త్రాం చ - those with frightful faces
వికటాన్ తథా వామనాన్ చ - those with distorted forms and dwarfs
ధన్వినః ఖడ్గినః చ - those holding bows and swords
శతఘ్నీ ముసలాయుధాన్ చ - those holding pestles and clubs

||Sloka summary||

Those (Rakshasas) with frightful faces , dwarfs as also those with distorted forms. He saw those armed with swords, bows as well as iron clubs or pestles.

॥Sloka 4.18॥

పరిఘోత్తమహస్తాంశ్చ విచిత్ర కవచోజ్జ్వలాన్|
నాతిస్థూలాన్ నాతికృశాన్ నాతిదీర్ఘాతిహ్రస్వకాన్||18||

స|| (సః) పరిఘోత్తమహస్తాం చ విచిత్రకవచోజ్జ్వలాన్ న అతిస్థూలాన్ న అతికృశాన్ న అతిదీర్ఘా న అతిహ్రస్వకాన్ (దదర్శ)||

||Sloka meanings||

||Sloka summary||

He saw Rakshasas with hands which are like iron bolts holding wonderful shields, not too fat , not too thin, not too tall or short.||4.18||

॥Sloka 4.19॥

శ్లో|| నాతిగౌరాన్ నాతికృష్ణాన్ నాతికుబ్జాన్న వామనాన్|
విరూపాన్ బహురూపాంశ్చ సురూపాంశ్చ సువర్చసః||19||
ధ్వజీన్ పతాకినశ్చైవ దదర్శ వివిధాయుధాన్

స|| (సః) న అతిగౌరాన్ న అతి కృష్ణాన్ న అతికుబ్జాన్ న వామనాన్ బహురూపాం చ సురూపాం చ సువర్చసః ధ్వజీన్ పతాకినశ్చ వివిధాయుధాన్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

న అతిగౌరాన్ న అతి కృష్ణాన్ - not very fair, nor very dark
న అతికుబ్జాన్ న వామనాన్ - not hunch backed nor too short
బహురూపాం చ సురూపాం చ - good looking ones with many forms
సువర్చసః ధ్వజీన్ పతాకినశ్చ - those with handsome looks, holding flagstaffs with flags
వివిధాయుధాన్ దదర్శ - holding different weapons

||Sloka summary||

He saw Rakshasas who are not very fair, nor very dark; neither hunchbacked nor too short; good looking ones with many forms; those with handsome looks, those who are holding flagstaffs with flags, holding flagstaffs with flags and variety of arms. ||4.19||

॥Sloka 4.20, 21॥

శక్తివృక్షాయుధాంశ్చైవ పట్టిసాశనిధారిణః||20||
క్షేపణీపాశహస్తాంశ్చ దదర్శ స మహాకపిః|
స్రగ్విణస్త్వనులిప్తాంశ్చ వరాభరణ భూషితాన్||21||

స|| సః మహాకపిః శక్తివృక్షాయుధాశ్చైవ పట్టిసాశనిధారిణః క్షేపణీ పాశహస్తాంచ స్రగ్విణస్త్వనులిప్తాంచ వరాభరణ భూషితాన్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

సః మహాకపిః -
that great Vanara
శక్తివృక్షాయుధాశ్చైవ -
those who were holding powerful trees as weapons
పట్టిసాశనిధారిణః -
those who were holding spears and arrows,
క్షేపణీ పాశహస్తాంచ -
those who were holding slings from which missiles are thrown
స్రగ్విణస్త్వనులిప్తాంచ - those wearing garlands, smeared with unguents,
వరాభరణ భూషితాన్ (దదర్శ)- those adorned with excellent ornaments (he saw).

||Sloka summary||

That great Vanara saw Rakshasas, who were holding powerful trees as weapons, who were holding spears and arrows, who were holding slings from which missiles are thrown. He saw Rakshasas wearing garlands, smeared with unguents, adorned with excellent ornaments.||4.20,21||

॥Sloka 4.22॥

నానావేష సమాయుక్తాన్ యథా స్వైరగతాన్ బహూన్ |
తీక్ష్ణశూలధరాంశ్చైవ వజ్రిణస్య మహాబలాన్||22||

స|| (సః) నానావేషసమాయుక్తాన్ స్వైరగతాన్ యథా బహూన్ తీక్ష్ణశూలధరాం చ వజ్రిణస్య మహాబలాన్ (దదర్శ)||

||Sloka meanings||

నానావేషసమాయుక్తాన్ -
dressed variety of colorful dresses
స్వైరగతాన్ యథా -
those who move about freely
బహూన్ తీక్ష్ణశూలధరాం చ -
many who are holding sharp tridents
వజ్రిణస్య మహాబలాన్ -
those who are holding thunderbolts and strong ones too

||Sloka summary||

He saw many Rakshasas who are dressed in variety of colorful dresses , who were moving about freely who were holding sharp tridents and armed those with thunderbolt like weapons. He also saw very strong Rakshasas.||4.22||

॥Sloka 4.23॥

శతసాహస్ర మవ్యగ్ర మారక్షం మధ్యమం కపిః|
రక్షోధిపతినిర్ధిష్ఠం దదర్శాంతఃపురాగ్రతః ||23||

స|| కపిః అన్తఃపుర అగ్రతః రక్షోధిపతినిర్దిష్టం శతసాహస్రం అవ్యగ్రం మధ్యమం ఆరక్షం దదర్శ||

||Sloka meanings||

అన్తఃపుర అగ్రతః - in front of the harem
రక్షోధిపతినిర్దిష్టం - ordered by the king of Rakshasas
శతసాహస్రం అవ్యగ్రం- hundred thousand vigilant
మధ్యమం ఆరక్షం దదర్శ - soldiers of the middle rank
కపిః దదర్శ - the Vanara saw

||Sloka summary||

The Vanara saw hundred thousand vigilant army soldiers of middle rank stationed in front of the harem as ordered by the king of Rakshasas.||4.23||

Tilaka Tika says , - అధిపతినా రావణేన నిర్దిష్టమ్ ఆజ్ఞాపితమ్ అవ్యగ్రం వ్యగ్రతారహితమ్ ారక్షం సమంతాద్రక్షకమ్ మధ్యమం మధ్యకక్షావర్తీ సతసాహస్రం లక్ష సంఖ్యాకమ్ అంతః పురాగ్రతః అంతః పురాగ్రే ప్రాప్తః కపిః దదర్శ; In line with our translation.

॥Sloka 4.24, 25॥

స తదా తద్గృహం దృష్ట్వా మహాహాటకతోరణమ్|
రాక్షసేంద్రస్య విఖ్యాతమద్రి మూర్ధ్ని ప్రతిష్టితమ్||24||
పుండరీకావతంసాభిః పరిఘాభిరలంకృతమ్|
ప్రాకారావృత మత్యంతం దదర్శ స మహాకపిః||25||

స|| సః మహాకపిః మహాహాటకతోరణం అద్రిమూర్ధ్ని ప్రతిష్టితం విఖ్యాతం పుణ్డరీకావతంసాభిః పరిఖాభిః అలంకృతామ్ అత్యన్తం ప్రాకారావృతాం దృష్ట్వా తదా రాక్షసేంద్రస్య తత్ గృహమ్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

దృష్ట్వా - observing
మహాహాటకతోరణం - huge archway made of gold
అద్రిమూర్ధ్ని ప్రతిష్టితం - situated on the top of the mountain
పుణ్డరీకావతంసాభిః అలంకృతామ్ - decorated with white lotus flowers
పరిఖాభిః - moats
అత్యన్తం ప్రాకారావృతం - surrounding all over,
తదా సః మహాకపిః - then that great Vanara
రాక్షసేంద్రస్య తత్ గృహమ్ దదర్శ - saw the palace of the king of Rakshasas

||Sloka summary||

Observing the huge archway made of gold situated on the top of the mountain, surrounding moats decorated with white lotus flowers all over, then the great Vanara saw the palace of the king of Rakshasas.||4.24,24||

॥Sloka 4.26॥

త్రివిష్ఠపనిభం దివ్యం దివ్యనాద వినాదితమ్|
వాజిఘోషితసంఘుష్టం నాదితంభూషణైస్తథా||26||

స|| మహాకపిః దివ్యం త్రివిష్టపనిభం, దివ్యనాద వినాదితమ్, వాజిహేష్టితసంఘుష్టమ్ తథా భూషణైః నాదితం

||Sloka meanings||

దివ్యం త్రివిష్టపనిభం - wonderful resembling the heaven
దివ్యనాద వినాదితమ్ - echoing with wonderful sounds
వాజిహేష్టితసంఘుష్టమ్ - filled with sounds of neighing horses
తథా భూషణైః నాదితం - and vibrant sounds of jingling ornaments,

||Sloka summary||

It was wonderful resembling the heaven, echoing with wonderful sounds. It was filled with sounds of neighing horses, and sounds of jingling ornaments. ||4.26||

॥Sloka 4.27॥

రథైర్యానైర్విమానైశ్చ తథా హయగజై శ్శుభైః|
వారణైశ్చ చతుర్దంతై శ్శ్వేతాభ్రనిచయోపమైః ||27||

స|| రథైః యానైః విమానైశ్చ శుభైః హయగజైః శ్వేతాభ్రనిచయోపమైః చతుర్థన్తైః వారణైశ్చ (భూషితం)॥

||Sloka meanings||

రథైః యానైః విమానైశ్చ - with chariots, carriages, and flying chariots
తథా శుభైః హయగజైః - filled with auspicious horses and elephants
చతుర్థన్తైః వారణైశ్చ - filled with four tusked elephants
శ్వేతాభ్రనిచయోపమైః - appearing like a heap of while clouds

||Sloka summary||

With chariots, carriages, flying chariots, filled with auspicious elephants and horses, filled with four tusked elephants appearing like heap of white clouds. ||4.27||

॥Sloka 4.28॥

భూషితం రుచిర ద్వారం మత్తైశ్చ మృగపక్షిభిః|
రక్షితం సుమహావీర్యై ర్యాతుధానై స్సహస్రశః||
రాక్షసాధిపతేర్గుప్త మావివేశ మహాకపిః||28||

స|| భూషితం మత్తైః మృగపక్షిభిః రుచిరద్వారమ్ సుమహావీర్యైః సహస్రశః యాతుధానైః రక్షితం రాక్షసాధిపతేః గుప్తం మహాకపిః ఆవివేశ||

||Sloka meanings||

భూషితం మత్తైః మృగపక్షిభిః
- decorated with ornamented beats and birds
రుచిరద్వారమ్ - beautiful entrance
సుమహావీర్యైః సహస్రశః యాతుధానైః రక్షితం -
guarded by thousands of Rakshasas of great valor.
మహాకపిః ఆవివేశ - great Vanara entered
రాక్షసాధిపతేః గుప్తం -
the palace of the king of Rakshasas secretly

||Sloka summary||

Then he secretly entered the palace of the Rakshasa king which has a beautiful entrance decorated with ornamented beasts and birds, which was guarded by thousands of Rakshasas of great valor. ||4.28||

॥Sloka 4.29॥

సహేమజాంబూనదచక్రవాళమ్
మహార్హముక్తామణిభూషితాంతమ్|
పరార్థ్యకాలాగరుచందనాక్తమ్
స రావణాంతఃపురమ్ ఆవివేశ||29||

స||సః సహేమ జామ్బూనద చక్రవాళమ్ మహార్హమణిభూషితాంతమ్ పరార్థ్యకాలాగరుచన్దనాక్తమ్ రావణాంతః పురం ఆవివేశ||

||Sloka meanings||

సహేమ జామ్బూనద చక్రవాళమ్ -
walls of polished gold
మహార్హమణిభూషితాంతమ్ -
decorated with precious strings of pearls
పరార్థ్యకాలాగరుచన్దనాక్తమ్ -
sprinkled with best fragrance of sandal
రావణాంతః పురం ఆవివేశ -
entered the inner palace of the Rakshasa king

||Sloka summary||

Then he entered the inner palace of the Rakshasa king with walls of polished gold decorated with strings of pearls and sprinkled with best fragrance of sandal. ||4.29||

This Sloka completes the fourth Sarga.

In the very beginning of the Sarga, Valmiki describes Hanuman's entrance in the following words

" అద్వారేణ మహాబాహుః ప్రాకారమ్భిపుప్లువె"; That means, Hanuman avoiding the main entrance jumped over the boundary wall. In this line all the three words 'అద్వారేణ', 'మహాబాహుః', and 'ప్రాకారమ్ are important.

Here అద్వారేణ tells us that Hanuman followed the Royal dictum( Raja Sastra). It is said that when one is entering enemies fort , one does not enter through the main entrance. So he enters at a place which is not an entrance- అద్వారేణ; This is a common notion and a common explanation.

Here Appalacharyulu garu says, the poet Valmiki is alluding to the path followed by a Gnyani. Gnyani is one who has realized the "Self". Having realized "Self" he has no need for action. He could be a candidate for perfect "non action", He could be indulging himself in the happy realization of "Self". But having realized "Self", the Gnyani continues to perform action. That is not for himself, but for the welfare of the society. Such Gnyani are born not to enjoy the fruits-based action cycle, but to perform tasks ordained by the "Supreme being".

The same point is made by Krishna in Gita (Gita 3-20).
కర్మణైవ హి సంసిద్ధిమాస్థితా జనకాదయః|
లోకసంగ్రహమేవాపి సంపశ్యన్ కర్తుమర్హసి ||Gi 3-20|
Janaka and others having realized "Self" continue action for the sake of others. They continue to perform as if it is at the direction of Bhagavan.

Hanuman defeated Lankini. She allowed him to go on in search of Sita. He could have entered through the main entrance as it were. But Hanuman chose not to do that. He jumped over the boundary wall and entered the city.

Lanka is the body complex. Those who enter through the main entrance of the body complex are the ones, who are born to go through the life cycle of bondage. There are those who do not have the need for going through the cycle of bondage. They need not go through the entrance of the body complex. Gnyani need not go through the main entrance of the body complex. To emphasize that thought, Valmiki said Hanuman a Gnyani entered అద్వారేణ.
That is not through the main entrance.

So one may again wonder why the Gnyani need to go through the cycle of life at all. As noted earlier, they too may enter life cycle to perform the actions as needed or as ordained.

Hanuma is a Gnyani. Hanuma, being a Gnyani, did not enter through the entrance.
That is the point of అద్వారేణ.

'అద్వారేణ ', has yet another entirely different thought.

Here 'అ' means Bhagavan ; ద్వారేణ - through the door; Bhagavan entered through the door. Or Hanuma, moving on the purpose of Bhagavan, entered through the main entrance. Hanuman came with the express duty of performing a task for Bhagavan. That is, he came in search of Sita. So this is perfect elaboration too.

There is yet another thought about "అద్వారేణ"

People who are focused on a task, are not interested in the glare associated with grand entrances. They would, being focused on the task, adapt a path away from the glare. In అద్వారేణ Hanuman being focused on the task of searching for Sita, wanting to avoid the glare of the main entrance, entered by jumping over the boundary wall. This is also an appropriate elaboration too.

Then let us understand the second word మహాబాహుః

Hanuman is often described poetically as having long powerful arms. That is also in line with the perception of Hanuma as a powerful one. One who can fly across the oceans, carry mountains. The traditional understanding of మహాబాహుః, is thus long and powerful arms. The arms are for performing actions. In the spiritual enquiry, the requirement of arms for performing action is not being long and powerful. The important requirement is that the task so performed shall not create a bondage. Mahabaho is one whose arms perform actions that do not result in a "Bondage". That means Mahabaho is one who having forsaken the fruits of action, performs the actions which do not result in bondage. Hanuman is performing action for, 'రామార్థమ్ చ్ వానరార్థమ్ చ' 'For Rama and for Vanaras'; A selfless act. Hence he is well described as Mahabaho, performing actions that do not create bondage.

The third word is about the boundary wall, ప్రాకార.

Hanuman jumped over the boundary wall. It is boundary wall made of gold. For the body complex, the enticing worldly affairs are our golden ramparts. The one who is able to jump over them, is the one who will succeed in the search of "Self". That one who is able to jump over the golden ramparts of worldly enticements is Gnyani.
Hanuman is that Gnyani.

Thus the three words అద్వారేణ, మహాబాహు, ప్రాకార point to the characteristics of a Gnyani.
That these three are the characteristics of Hanuman is known.

One can be a Mahabaho, by forsaking fruit-related actions. One can succeed in the search for Self-realization,
by jumping over the Golden ramparts of worldly enticements. One can be focused in his search for "Self," by avoiding the glare of the main entrance.

That is the elaboration of Appalacharyulu garu.

Thus Hanuman enters the palace of the king, having entered the Lanka jumping over the boundary wall , avoiding the main entrance and placing his left foot first, with all signs portending success.

With that the Sarga four of Sundarakanda is completed.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే చతుర్థస్సర్గః||

Thus the fourth Sarga of Sundarakanda comes to an end.

||ఓమ్ తత్ సత్||

 

||om tat sat||