Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 51

Hanuman who was brought to the court of Ravana, saying 'సత్యం రాక్షస రాజేంద్ర', delivers his message to Ravana. Starting off as a message from the Vanara King Sugriva, then he veers on to his own message to Ravana, couching it as a talk from well-wisher. In that delivery, the person he spoke about was Rama. Hanuma says, "శక్తో రామో"- Rama has that power. What is that Power? "పునరేవా తథా స్రష్టుం - To create again like that."; What is being recreated? "సభూతాన్ స చరాచరాన్ సర్వలోకాన్ -The whole world with all the moving and nonmoving elements"; These are words of Hanuma about Rama.

Through Shrutis we know that only the Supreme being has that power . He is the creator, maintainer and destroyer. He is the one with that great fame. In Shrutis it is said that - "న తస్యే శే కశ్చన తస్య నామ మహద్యశః".- The Supreme being has the other name of "మహద్యశః". Hanuman also refers to Rama as "మహా యశాః", thus, highlighting the divine aspect of Rama., and emphasizing that Rama is the Supreme being.

When one hears Hanuma's message to Ravana, one is reminded of the first impression of Rama about Hanuma. Those words of Rama, on the Rishyamuka mountain, about Hanuma were addressed to Lakshmana. Those words ring too true.

Rama said at that time
"నానృగ్వేద వినీతస్య నాయుజుర్వేదధారిణః|
నా సామవేద విదుషః శక్యమేవం సుభాషితుమ్||
నూనం వ్యాకరణం కృతమ్ అనేన .. "|

Meaning that only one who mastered the four Vedas could speak as flawlessly as Hanuma. Rama says, "He mastered the grammar fully. Having spoken so long there was not a single misspoken word. He won my heart with his words"

This is the praise garnered by Hanuma after the very first moment of the meeting. Sundarakanda is replete with memorable instances of Hanuma. Hanuma's valor, intelligence, and knowledge. Here , in the assembly of Ravana we see another aspect of Hanuman. Acting as the messenger of Rama, we see the skilled wordsmith that is Hanuma deliver his message..

Now we go through the fifty first Sarga Slokas with meanings.

||Sloka 51.01||

తం సమీక్ష్య మహాసత్త్వం సత్త్వవాన్ హరిసత్తమః|
వాక్య మర్థవదవ్యగ్రః తం ఉవాచ దశాననమ్||51.01||

స|| సత్త్వవాన్ హరిసత్తమః మహాసత్త్వం తం దశాననమ్ అవ్యగ్రః అర్థవత్ వాక్యం తం ఉవాచ||

||Sloka meanings||

సత్త్వవాన్ హరిసత్తమః -
courageous Hanuman
మహాసత్త్వం తం దశాననమ్ -
the very powerful ten-headed one
అవ్యగ్రః అర్థవత్ వాక్యం -
slowly with meaningful words
తం ఉవాచ -
spoke to him as follows.

||Sloka summary||

"Courageous Hanuman looking at the very powerful ten-headed one spoke to him slowly and with meaningful words".||51.01||

||Sloka 51.02||

అహం సుగ్రీవసన్దేశాత్ ఇహ ప్రాప్తః తవాలయమ్|
రాక్షసేంద్ర హరీశస్త్వాం భ్రాతా కుశలమబ్రవీత్||51.02||

స|| రాక్షసేంద్ర అహం సుగ్రీవ సందేశాత్ ఇహ తవ ఆలయం ప్రాప్తః| హరీశః భ్రాతా త్వాం కుశలం అబ్రవీత్||

||Sloka meanings||

రాక్షసేంద్ర అహం సుగ్రీవ సందేశాత్ -
o king of Rakshasas, with message from Sugriva
ఇహ తవ ఆలయం ప్రాప్తః-
reached your palace here
హరీశః భ్రాతా -
leader of Vanaras , (like) your brother
త్వాం కుశలం అబ్రవీత్-
asks about your welfare.

||Sloka summary||

"I have come here to your palace with a message from Sugriva. The King of Vanaras who is like a brother asks about your welfare." ||51.02||

||Sloka 51.03||

భ్రాతుః శృణు సమాదేశం సుగ్రీవస్య మహాత్మనః|
ధర్మార్థోపహితం వాక్య మిహచాముత్ర చ క్షమమ్||51.03||

స|| భ్రాతుః మహాత్మనః సుగ్రీవస్య సమాదేశం ఇహ చ అముత్ర చ దర్మార్థ ఉపహిత వాక్యం క్షమమ్ శృణు |

||Sloka meanings||

భ్రాతుః మహాత్మనః సుగ్రీవస్య -
of the great self, Sugriva your brotherక
సమాదేశం -message
ఇహ చ అముత్ర చ క్షమమ్-
pertinent to this world and the other world too
దర్మార్థ ఉపహిత వాక్యం -
words consistent with righteousness and propriety
శృణు - listen

||Sloka summary||

"Hear the message of the great self, your brother which is pertinent to this world and the other world too , and is consistent with righteousness and propriety, and is beneficial too." ||51.03||

||Sloka 51.04||

రాజా దశరథో నామ రథకుజ్ఞరవాజిమామ్|
పితేవ బంధుర్లోకస్య సురేశ్వర సమద్యుతిః||51.04||

స|| రథకుంజిరవాజిమాన్ బంధుః లోకస్య పితేవ సురేశ్వరద్యుతిః దశరథః నామ రాజా||

||Sloka meanings||

రథకుంజిరవాజిమాన్ -
richly endowed with chariots, horses and elephants
బంధుః లోకస్య పితేవ -
a friend of this world , like a father
సురేశ్వరద్యుతిః -
equal to Indra in splendor
దశరథః నామ రాజా -
king named Dasaratha

||Sloka summary||

"The king named Dasaratha who is richly endowed with chariots, horses and elephants, is a friend of this world, equal to Indra in splendor."||51.04||

||Sloka 51.05,06||

జ్యేష్ఠః తస్య మహాబాహుః పుత్రః ప్రియకరః ప్రభుః|
పితుర్నిర్దేశాన్నిష్క్రాంతః ప్రవిష్ఠో దండకావనమ్||51.05||

లక్ష్మణేన సహభ్రాత్రా సీతాయా చాపి భార్యయా|
రామో నామ మహాతేజా ధర్మ్యం పన్థానమాశ్రితః||51.06||

స|| తస్య జ్యేష్ఠ పుత్రః ప్రియకరః ప్రభుః రామః నామ మహాతేజా ధర్మ్యం పమ్థానమాశ్రితః పితుః నిర్దేశాత్ నిష్క్రాంతః | లక్ష్మనేన సహభ్రాతా భార్యయా సీతా చ అపి ప్రవిష్ఠః దండకావనమ్ ||

||Sloka meanings||

తస్య జ్యేష్ఠ పుత్రః - his eldest son
ప్రియకరః ప్రభుః రామః నామ -
dear one and the lord by name Rama
మహాతేజా ధర్మ్యం పన్థానమాశ్రితః -
highly effulgent one, ever following the path of righteousness
పితుః నిర్దేశాత్ నిష్క్రాంతః -
on the orders of his father and went in exile.
లక్ష్మణేన సహభ్రాతా -
along with his brother Lakshmana
భార్యయా సీతా చ అపి -
wife Sita too
ప్రవిష్ఠః దండకావనమ్ -
entered Dandaka forest

||Sloka summary||

"His very dear eldest son, the lord by the name Rama is highly effulgent one. He is righteous, followed a path on the orders of his father and went in exile. He entered Dandaka forest with his brother Lakshmana and his wife Sita too.||51.05,06||

||Sloka 51.07||

తస్య భార్యా వనే నష్టా సీతా పతిమనువ్రతా|
వైదేహస్య సుతా రాజ్ఞో జనకస్య మహాత్మనః||51.07||

స|| సీతా మహాత్మనః రాజ్ఞో వైదేహస్య జనకస్య సుతా సీతా పతివ్రతా తస్య భార్యా వనే నష్టా ||

||Sloka meanings||

మహాత్మనః రాజ్ఞో వైదేహస్య -
of the great self, King of Videha
జనకస్య సుతా సీతా -
daughter of Janaka
పతివ్రతా తస్య భార్యా సీతా -
his wife Sita, a pious one
వనే నష్టా - lost in the forest

||Sloka summary||

"His wife Sita, a pious one, the daughter of the great self, King of Videha , Janaka, is lost in the forest.||51.07||

||Sloka 51.08||

సమార్గమాణస్తాం దేవీం రాజపుత్త్రః సహానుజః|
ఋష్యమూకమనుప్రాప్తః సుగ్రీవేణ సమాగతః||51.08||

స|| తాం దేవీం మార్గమాణః సః రాజపుత్రః అనుజః సహ ఋష్యమూకం అనుప్రాప్తః సుగ్రీవేణ సమాగతః||

||Sloka meanings||

తాం దేవీం మార్గమాణః -
While searching for that lady
సః రాజపుత్రః అనుజః సహ -
the prince along with his brother
ఋష్యమూకం అనుప్రాప్తః -
reached Rishyamuka mountains
సుగ్రీవేణ సమాగతః -
met with Sugriva

||Sloka summary||

"While searching for her, the prince along with his brother reached Rishyamuka mountains and met with Sugriva" ||51.08||

||Sloka 51.09||

తస్య తేన ప్రతిజ్ఞాతం సీతాయాం పరిమార్గణమ్|
సుగ్రీవస్యాపి రామేణ హరిరాజ్యం నివేదితమ్||51.09||

స|| తేన తస్య సీతాయాం పరిమార్గణం ప్రతిజ్ఞాతం| రామేణ సుగ్రీవస్యా అపి హరిరాజ్యం నివేదితుం ( ప్రతిజ్ఞాతం)||

Rama Tika says - తస్య రామస్య సమీపే సీతాయాః పరిమార్గణే తేన సుగ్రీవేణ ప్రతిజ్ఞాతం , రామేణాపి సుగ్రీవస్య హరిరాజ్యం నివేదితుం ప్రతిజ్ఞాతమ్|

||Sloka meanings||

సీతాయాం పరిమార్గణం -
Searching for Sita
తేన తస్య ప్రతిజ్ఞాతం -
has been promised by him
రామేణ సుగ్రీవస్యా -
by Rama for Sugriva
హరిరాజ్యం నివేదితుం అపి ( ప్రతిజ్ఞాతం) -
securing the kingdom of Vanaras (was promised)

||Sloka summary||

"Searching for Sita has been promised by him (Sugriva). Securing the kingdom of Vanaras was promised by Rama."||51.09||

||Sloka 51.10||

తతః తేన మృథే హత్వా రాజపుత్త్రేణ వాలినమ్|
సుగ్రీవః స్థాపితో రాజ్యే హర్యృక్షాణాం గణేశ్వరః||51.10||

స|| తతః తేన రాజపుత్రేణ వాలినం మృథే హత్వా సుగ్రీవః హర్యృ క్షాణాం రాజ్యే గణేశ్వరః స్థాపితః||

Rama Tika says - తతః ప్రతిజ్ఞాకరణానన్తరం తేన రామేణ వాలినం హత్వా హర్యక్షాణాం గణేశ్వరః తద్యోగ్యః సుగ్రీవః రాజ్యే స్థాపితః||

||Sloka meanings||

తతః తేన రాజపుత్రేణ -
then by the prince
వాలినం మృథే హత్వా -
killing Vali in a battle
సుగ్రీవః హర్యృ క్షాణాం రాజ్యే -
Sugriva in the kingdom of Vanaras
గణేశ్వరః స్థాపితః-
was made as the king

||Sloka summary||

"Then the prince killing Vali in a battle , made Sugriva as the leader of the kingdom of Vanaras." ||51.10||

||Sloka 51.11||

త్వయా విజ్ఞాతపూర్వశ్చవాలీ వానరపుంగవః |
రామేణ నిహత సజ్ఞ్ఖ్యేశరేణైకేన వానరః||51.11||

స|| వాలీ వానరపుంగవః త్వయా విజ్ఞాతపూర్వః చ | వానరః రామేణ సంఖ్యే ఏకేన శరేన నిహతః||

||Sloka meanings||

వాలీ వానరపుంగవః -
Vali, the best of Vanaras
త్వయా విజ్ఞాతపూర్వః చ -
known to you earlier.
వానరః రామేణ సంఖ్యే -
by Rama in the battle that Vanara
ఏకేన శరేన నిహతః-
was killed with one arrow

||Sloka summary||

"Vali, the best of Vanaras is known to you earlier. He was killed with one arrow by Rama in the war."||51.11||

||Sloka 51.12||

స సీతా మార్గమాణే వ్యగ్రః సుగ్రీవసత్యసంగరః|
హరీన్ సంప్రేషయామాస దిశః సర్వా హరీశ్వరః||51.12||

స|| సుగ్రీవః సత్య సంగరః హరీశ్వరః స సీతా మార్గమాణే వ్యగ్రః దిశః సర్వాన్ హరీన్ సంప్రేషయామాస ||

||Sloka meanings||

సుగ్రీవః సత్య సంగరః -
Sugriva, who battles for truth
స సీతా మార్గమాణే హరీశ్వరః వ్యగ్రః -
the king of Vanaras anxious for searching for Sita
సర్వాన్ దిశః హరీన్ సంప్రేషయామాస -
started sending Vanaras in all directions

||Sloka summary||

"Sugriva, the king of Vanaras who battles for truth, anxious for searching for Sita sent Vanaras in all directions."||51.12||

||Sloka 51.13||

తాం హరీణాం సహస్రాణి శతాని నియుతాని చ|
దిక్షు సర్వాసు మార్గన్తే హ్యథశ్చోపరిచామ్బరే||51.13||

స|| హరీణాం సహస్రాణి శతాని నియుతాని చ తామ్ సర్వాసు దిక్షు అథశ్చ ఉపరి అంబరే చ మార్గంతే||

||Sloka meanings||

హరీణాం సహస్రాణి శతాని నియుతాని చ -
thousands and hundreds of Vanaras are deployed
తామ్ సర్వాసు దిక్షు మార్గంతే -
searching for her in all directions
అథశ్చ ఉపరి అంబరే చ -
in the skies and in the underworld too

||Sloka summary||

"Thousands of Vanaras are deployed for searching for her in all directions, in the skies and in the underworld too." ||51.13||

||Sloka 51.14||

వైనతేయసమాః కేచిత్కేచిత్ తత్రానిలోపమాః|
అసంగతయః శీఘ్రా హరివీరా మహాబలాః||51.14||

స|| హరివీరాః మహాబలాః అసంగతయః శీఘ్రాః కేచిత్ వైనతేయసమాః కేచిత్ అనిలోపమాః|

||Sloka meanings||

హరివీరాః మహాబలాః -
Vanaras powerful
అసంగతయః శీఘ్రాః -
swift and can go without touching the ground
కేచిత్ వైనతేయసమాః -
some like Garuda
కేచిత్ అనిలోపమాః -
some like wind god

||Sloka summary||

"Vanaras, swift footed powerful , some like Garuda, some like wind god, went without touching the ground." ||51.14|

||Sloka 51.15||

అహం తు హనుమాన్నామ మారుతస్య ఔరసస్సుతః|
సీతాయాస్తు కృతే తూర్ణం శతయోజనమాయతమ్||51.15||
సముద్రం లంఘయిత్వైవ తాం దిద్రుక్షురిహాగతః|

స|| అహం హనుమాన్ నామ మారుతస్య ఔరస సుతః | సీతాయాస్తు కృతే తూర్ణమ్ శతయోజనం ఆయతం సముద్రం లంఘయిత్వైవ దిదృక్షు రిహాగతః |

||Sloka meanings||

అహం హనుమాన్ నామ -
I am called Hanuman
మారుతస్య ఔరస సుతః -
Maruti's own son
సీతాయాస్తు కృతే తూర్ణమ్ దిదృక్షు -
Looking for Sita I quickly
శతయోజనం ఆయతం సముద్రం -
the hundred Yojana wide ocean.
లంఘయిత్వైవ ఇహాగతః -
having crossed came here

||Sloka summary||

"I am called Hanuman , Maruti's own son. Looking for Sita I quickly jumped across the hundred Yojana wide ocean." ||51.15||

||Sloka 51.16,17||

భ్రమతా చ మయా దృష్టా గృహే తే జనకాత్మజా||51.16||
తద్భవాన్ దృష్టధర్మార్థః తపః కృత పరిగ్రహః|
పరదారాన్ మహాప్రాజ్ఞ నోపరోద్ధుం త్వమర్హసి||51.17||

స|| భ్రమతా మయా తే గృహే జనకాత్మజా దృష్టా| భవాన్ దృష్టధర్మార్థః |తపః కృతపరిగ్రహః | తత్ మహాప్రాజ్ఞ త్వం పరదారాన్ ఉపరోద్ధం న అర్హసి||

Govindaraja Tika says- దృష్ఠధర్మార్థః శాస్త్రేణ విదితధర్మార్థ స్వరూప ఇత్యర్థః| తపః కృతపరిగ్రహః తపసి విషయే కృత స్వీకారః యద్వా తపసా స్వయం పరిగ్రహః|

||Sloka meanings||

భ్రమతా తే గృహే జనకాత్మజా -
while moving around in your palace
మయా జనకాత్మజా దృష్టా -
the daughter of Janaka was seen by me
భవాన్ దృష్టధర్మార్థః -
you are knower of the truth of righteousness,
తపః కృతపరిగ్రహః -
performed great austeritiesతపస్సు
తత్ మహాప్రాజ్ఞ - such a very wise person
త్వం పరదారాన్ ఉపరోద్ధం న అర్హసి -
abducting another's wife is not appropriate for you

||Sloka summary|

"While moving around I have seen the daughter of Janaka in your palace. You are knower of the truth of righteousness, carried great austerities. Such a very wise person , abducting another's wife is not appropriate for you." ||51.16,17||

||Sloka 51.18||

న హి ధర్మ విరుద్ధేషు బహ్వాపాయేషు కర్మసు|
మూలఘాతిషు సజ్జన్తే బుద్ధిమన్తో భవద్విథాః||51.18||

స|| భవద్భిః బుద్ధిమానః ధర్మవిరుద్ధేషు బహ్వాపయేషు మూలఘాతిషు కర్మసు న సజ్జంతే హి ||

||Sloka meanings||

భవద్భిః బుద్ధిమానః -
by you who is wise
ధర్మవిరుద్ధేషు బహ్వాపయేషు -
unrighteous involving danger
మూలఘాతిషు కర్మసు -
actions that strike at the root of existence
న సజ్జంతే హి-
are surely not taken up

||Sloka summary||

" Actions which are unrighteous, which strike at the very root of existence are not taken up by wise people like you." ||51.18||

||Sloka 51.19||

కశ్చ లక్ష్మణముక్తానాం రామకోపానువర్తినామ్|
శరణామగ్రతః స్థాతుం శక్తో దేవాసురేష్వపి||51.19||

స|| లక్ష్మణముక్తానాం రామకోపానువర్తినామ్ శరాణాం అగ్రతః స్థాతుం దేవాసురేష్వపి కః శక్తః||

||Sloka meanings||

లక్ష్మణముక్తానాం -
let loose by Lakshmana
రామకోపానువర్తినామ్ శరాణాం -
arrows of an angered Rama
అగ్రతః స్థాతుం - to stand in front of them
దేవాసురేష్వపి కః శక్తః -
who among Devas and Asuras has the power?

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"Who among Devas and Asuras has the power to stand in front of the arrows let loose by Lakshmana or an angered Rama." ||51.19||

||Sloka 51.20||

న చాపి త్రిషు లోకేషు రాజన్ విద్యేత కశ్చన|
రాఘవస్య వ్యళీకం యః కృత్వా సుఖమవాప్నుయాత్||51.20||

స|| రాజన్ రాఘవస్య వ్యలీకం కృత్వా సుఖం అవాప్నుయాత్ త్రిషు లోకేషు కశ్చన న విద్యేత్ ||

||Sloka meanings||

రాజన్ రాఘవస్య వ్యలీకం కృత్వా -
o king, after displeasing Rama
సుఖం అవాప్నుయాత్ -
one who can experience happiness
త్రిషు లోకేషు కశ్చన న విద్యేత్ -
none in the three worlds

||Sloka summary||

"Oh King ! After displeasing Rama there is none in the three worlds who can experience happiness."||51.20||

||Sloka 51.21||

తత్త్రికాలహితం వాక్యం ధర్మ్యమర్థానుబన్ది చ|
మన్యస్వ నరదేవాయ జానకీ ప్రతిదీయతామ్||51.21||

స|| తత్ త్రికాలహితం ధర్మ్యం అర్థానుబంధి చ వాక్యం మన్యస్వ| నరదేవాయ జానకీ ప్రతిదీయతామ్||

Tilaka Tika says- తత్తస్మాత్ త్రికాలహితమ్ సీతాదానేన పూర్వ అపరాధనాశత్వాత్ వర్తమానైశ్వర్యాఅవిరోధాత్ భావిశుభహేతుత్వాత్ త్రికాలహితమ్|తదేవ వాక్యమాహ సీతా ప్రదీయతామ్||

||Sloka meanings||

తత్ త్రికాలహితం -
that which is good for all three times
ధర్మ్యం అర్థానుబంధి చ వాక్యం -
words which are righteous and protect wealth
మన్యస్వ - please hear
నరదేవాయ జానకీ ప్రతిదీయతామ్ -
return Sita to the king of men

||Sloka summary||

"Think of these words good for all three times, which are righteous, which provide you with material wealth. Oh King ! Janaki may be returned to the king of men." ||51.21||

Elaborating on "good for all three times", Tilaka Tika says "Giving away Sita is good for all times, for the past the sin of carrying away Sita, the present allows him to have riches of all types and the future predictable good happenings".

This is indeed a sincere sober advice from Hanuma. Return Sita to Rama, the king of men. That action alone will save him from all past, present and future troubles.

||Sloka 51.22||

దృష్ఠా హీయం మయా దేవీ లబ్దం య దిహ దుర్లభమ్|
ఉత్తరం కర్మ యత్ శేషం నిమిత్తం తత్ర రాఘవః||51.22||

స|| మయా ఇయమ్ దేవీ దృష్టాహి యత్ దుర్లభం ఇహ లబ్ధం | ఉత్తరం యత్ కర్మ శేషం తత్ర రాఘవః నిమిత్తం||

యద్వానరకోటిభిరపి దుర్లభం సీతా దర్శనం తత్ మయా లబ్ధం

||Sloka meanings||

మయా ఇయమ్ దేవీ దృష్టా హి -
I have seen this lady
యత్ దుర్లభం ఇహ లబ్ధం -
that which is very difficult is done
ఉత్తరం యత్ కర్మ శేషం -
course of further action
తత్ర రాఘవః నిమిత్తం-
will be planned by Rama

||Sloka summary||

" I have seen this lady. That which is very difficult is done . The course of further action will be planned by Rama".||51.22||

Hanuma also cuts off other avenues of denial, which the culprits normally tend to use. Hanuma says very clearly.

'दृष्टा हीयं मया देवी"

He confirms that he has seen Sita, which was exceedingly difficult. So, denial is an impossibility for Ravana. Further course of action is to be taken by Rama. But Hanuma holds an olive branch.

||Sloka 51.23||

లక్షితేయం మయా సీతా తథా శోకపరాయణా|
గృహ్యాయాం నాభిజానాసి పజ్ఞ్చాస్యామివ పన్నగీం||51.23||

స|| తథా శోకపరాయణా ఇయం సీతా మయా లక్షితా పంచాస్యం పన్నగీం ఇవ యాం గృహ్య నాభిజానాసి||

||Sloka meanings||

తథా శోకపరాయణా ఇయం సీతా -
this Sita immersed in sorrow
మయా లక్షితా - seen by me
యాం గృహ్య -
whom you have abducted
పంచాస్యం పన్నగీం ఇవ -
is like a five headed serpent
నాభిజానాసి -
you are not knowing

||Sloka summary||

"You are not knowing, that this Sita immersed in sorrow , whom I have seen and you have abducted, is like a five headed serpent ". ||51.23||

||Sloka 51.24||

నేయం జరయితుం శక్యా సాసురైరమరైరపి|
విషసంసృష్ట మత్యర్థం భుక్తమన్నమివౌజసా||51.24||

స|| అత్యర్థం విషసంసృష్టం భుక్తం అన్నం ఇవ ఇయం సాసురైః అమరైః అపి ఓజసా జరయితుం న శక్యా ||

Rama Tika says - అత్యర్థమత్యన్తం విషసంస్పృష్టం ఓజసా భుక్తం అన్నమివ ఇయం సీతా జరయితుం గోపయితుం అత్యర్థః న శక్యా|

||Sloka meanings||

అత్యర్థం విషసంసృష్టం -
mixed with excessive venom
భుక్తం అన్నం ఇవ -
food that was eaten
ఇయం సాసురైః అమరైః అపి -
even for Suras and Asuras , this lady
ఓజసా జరయితుం న శక్యా -
to absorb and digest

||Sloka summary||

"Like the food mixed with venom, which is eaten cannot be absorbed, this one too cannot be hidden by Devas or Asuras." ||51.24||

||Sloka 51.25||

తపః సన్తాపలబ్దస్తే యోఽయం ధర్మపరిగ్రహః|
న స నాశయితుం న్యాయ ఆత్మ ప్రాణపరిగ్రహః||51.25||

స|| తపః సంతాపలబ్ధః తే యః అయం ధర్మపరిగ్రహః ఆత్మప్రాణపరిగ్రహః సః నాశయితుం న న్యాయ్యః||

Rama Tika says - తపః సంతాపేన తపసః కరణేన లబ్ధః యః కర్మ పరిగ్రహః ధర్మ సాధకః మహైశ్వర్యం ఇత్యర్థః , సః యశ్చ ఆత్మ ప్రాణ పరిగ్రహః వ ప్రాణస్య పరిగ్రహః చిరజీవత్వం ఇత్యర్థః స చ నాశయితుం విధ్వంసయితుమ్ న న్యాయః।

||Sloka meanings||

తపః సంతాపలబ్ధః తే -
accumulated by virtue of austerities
యః అయం ధర్మపరిగ్రహః -
accumulated by virtue of righteous actions
ఆత్మప్రాణపరిగ్రహః సః -
accumulated boons protecting your life
నాశయితుం న న్యాయ్యః-
destroying them is not proper

||Sloka summary||

"It is not proper that the accumulated righteousness by the virtue of austerities acquired by you, accumulated boons protecting your life, are destroyed." ||51.25||

||Sloka 51.26||

అవధ్యతాం తపోభిర్యాం భవాన్ సమనుపశ్యతి|
ఆత్మనః సాసురైర్దేవైర్హేతుః తత్రాప్యయం మహాన్||51.26||

స|| భవాన్ తపోభిః ఆత్మనః సాసురైః దేవైః యామ్ అవధ్యతాం సమనుపశ్యసి తత్రాపి అయం మహాన్ హేతుః ||

Rama Tika says- నను మమ వరహేతుక అవధ్యత్వాత్ కథం విధాత ఇత్యత్ ఆహ అవధ్యతామ్ ఇతి। తపోభిః తపహేతుక వరప్రాప్త్యా సురాదిభిః ఆత్మనో అవధ్యతాం యాం భవాన్ అనుపశ్యతి తత్ర అయం మహాన్ హేతుః కారణం।

||Sloka meanings||

భవాన్ తపోభిః -
by virtue of penance
సాసురైః దేవైః యామ్ -
by Asura and Devas by whom
ఆత్మనః అవధ్యతాం సమనుపశ్యసి -
you think yourself to be free from being killed
తత్రాపి అయం మహాన్ హేతుః -
even there, there is a reason for concern

||Sloka summary||

"By virtue of penance you think yourself to be free from being killed by Asura and Devas. Even there, there is a reason for concern". ||51.26||

||Sloka 51.27||

సుగ్రీవో నహి దేవోఽయం నాసురో న చ రాక్షసః|
న దానవో న గంధర్వో న యక్షో న చ పన్నగః||51.27||
తస్మాత్ ప్రాణపరిత్రాణం కథం రాజన్ కరిష్యసి|

స|| సుగ్రీవః అయం దేవః న| న అసురః | న రాక్షసః | న దానవః| న గంధర్వః| న యక్షః | న చ పన్నగః|రాజన్ తస్మాత్ ప్రాణ పరిత్రాణం కథం కరిష్యసి||

Rama Tika says- హేతుం ఆహ। సుగ్రీవ ఇతి। అయం సుగ్రీవః రాఘవశ్చ దేవాదిః న | కింతు సుగ్రీవో హరీశ్వరః రాఘవశ్చ మానుషః నిత్యమనుప్యః ఏతేన ఆభ్యాం త్వ అభయదానం నాస్తీతి సూచితం తస్మాత్ ప్రాణ పరిత్రాణాం కథం కరిష్యసి॥

||Sloka meanings||

సుగ్రీవః అయం దేవః న -
this Sugriva is not a God
న అసురః న రాక్షసః -
not an Asura. not a Rakshasa
న దానవః న గంధర్వః -
not a Danava or Gandharva
న యక్షః న చ పన్నగః -
not Yaksha, not a Punnaga
రాజన్ తస్మాత్ ప్రాణ పరిత్రాణం కథం కరిష్యసి -
O King how will you protect your life

||Sloka summary||

"Sugriva is not a God. Not an Asura. Not a Rakshasa. Not a Danava or Gandharva or Yaksha. Oh King how will you protect your life".||51.27||

Here, Hanuma is directly questioning Ravana about his boon. Sugriva is a Vanara and Raghava is a human. Ravana is not protected against both by his boon.

||Sloka 51.28||

న తు ధర్మోపసంహారం అధర్మఫలసంహితమ్||51.28||
తదేవ ఫలమన్వేతి ధర్మశ్చాధర్మనాశనః|

స|| ధర్మోపసంహారం అధర్మఫలసంహితం న తు తత్ ఫలమేవ అన్వేతి ।ధర్మశ్చ అధర్మ నాశనః న||

Rama Tika says- నను తపో బలాత్ మమ విధ్వంసః న ఏవ భవిష్యతి ఇత్యత ఆహ - నత్వితి। యః అధర్మ ఫలసంహితః అధర్మసిద్ధిం ప్రాప్తః అధర్మకారీ ఇత్యర్థః , తం ధర్మోపసంహారం ధర్మవన్తం అపి నాన్వేతి ప్రాప్నోతి ధర్మఫలం శేషః , కింతు తదధర్మ ఫలమేవ అన్వేతి। నను సర్వేషాం కించిత్ అధర్మవత్వసత్వాత్ ధర్మఫలప్రాప్తిః కేషామ్ చిదపి న స్యాత్ ఇత్యత ఆహ - ధర్మో విపుల సత్కర్మ అనుష్ఠానమ్ అధర్మ నాశనః అల్ప అధర్మ విధ్వంసకః ఏతేన తవ అధర్మస్య ఆధిక్యాత్ ధర్మ ఫలం నైవ భవిష్యతీ ఇత్యర్థః॥

||Sloka meanings||.

ధర్మోపసంహారం -
though performing righteous action
అధర్మఫలసంహితం తు -
one doing unrighteous acts
తత్ ఫలమేవ అన్వేతి -
attains the fruits of those actions
ధర్మశ్చ అధర్మ నాశనః న -
But dharma does not annul Adharma.

||Sloka summary||

"Though performing righteous action, one doing unrighteous acts attains the fruits of those actions. But dharma does not annul Adharma". ||51.28||

Fruits of righteousness cannot be used in conjunction with unrighteousness. Both yield fruits that are due. Fruits of righteousness do not annul unrighteousness.

Here we hear about righteous and unrighteous actions. Merits acquired through actions of atonement alone destroy the demerits or sins of unrighteous acts. In the absence of atonement, one must face the fruits of unrighteous acts

Hanuma tells the same again.

||Sloka 51.29||

ప్రాప్త ధర్మఫలం తావత్ భవతా నాత్ర న సంశయః||51.29||
ఫలమస్యాప్యధర్మ్యస్య క్షిప్రమేవ ప్రపత్స్యసే|

స|| భవతా ధర్మఫలం ప్రాప్తం తావత్ అత్ర సంశయః న | అస్య అధర్మస్య ఫలం అపి క్షిప్రమేవ ప్రపత్స్యసే||

Tilaka Tika says- నను మత్తపసో మే ధర్మం వ్యర్థమేవ న ఇత్యాహ ప్రాప్తం ఇతి। తావత్ ఇతః పూర్వం ఏవ ధర్మ ఫలం ప్రాప్తం అతః అస్య అపహరణ రూపస్య అధర్మస్య ఫలం క్షిప్రం ప్రపత్స్యసే ।

||Sloka meanings||

భవతా ధర్మఫలం ప్రాప్తం -
you have obtained righteous fruits
తావత్ అత్ర సంశయః న -
there is no doubt
అస్య అధర్మస్య ఫలం అపి -
fruits of this unrighteous conduct too
క్షిప్రమేవ ప్రపత్స్యసే -
will quickly be attained

||Sloka summary||

"There is no doubt about the righteous fruits you have obtained. These fruits of this unrighteous conduct will quickly be attained".||51.29||

||Sloka 51.30||

జనస్థానవథం బుద్ధ్వా బుద్ధ్వా వాలివథం ప్రతి||51.30||
రామసుగ్రీవ సఖ్యం చ బుద్ధ్యస్వ హిత మాత్మనః|

స|| జనస్థానవధం బుద్ధ్వా తథా వాలివథం బద్ధ్వా రామసుగ్రీవ సఖ్యం చ ఆత్మనః జితం బుద్ధ్యస్వ||

||Sloka meanings||

జనస్థానవధం బుద్ధ్వా -
having known the killings in Janasthana
తథా వాలివథం బద్ధ్వా -
knowing the killing of Vali
రామసుగ్రీవ సఖ్యం చ -
friendship of Rama and Sugriva
ఆత్మనః జితం బుద్ధ్యస్వ -
know that you have been conquered

||Sloka summary||

"Having known the killings in Janasthana , the killing of Vali ,and the friendship of Rama and Sugriva, know that you have been conquered too." ||51.30||

||Sloka 51.31||

కామం ఖ ల్వహ మప్యేకః సవాజిరథకుజ్ఞరామ్||51.31||
లంకాం నాశయితుం శక్తస్తస్యైష తు న నిశ్చయః|

స|| అహం ఏకః అపి సవాజిరథకుంజరామ్ లంకాం నాశయితుం కామం శక్తాః ఖలు | ఏషః తు నిశ్చయః న||

Tilaka Tika says- స్వామ్యాజ్ఞాం వినా తదనుష్ఠానం అశక్యమితి భావః॥

||Sloka meanings||

అహం ఏకః అపి -
I alone single-handedly
సవాజిరథకుంజరామ్ లంకాం -
Lanka along will all the horses, chariots, and elephants
నాశయితుం కామం శక్తాః ఖలు -
capability to destroy surely
ఏషః తు నిశ్చయః న -
this is not my resolution

||Sloka summary||

"I alone single-handedly have the capability to destroy the Lanka along will all the horses, chariots, and elephants. This is not my resolution".||51.31||

అంటే స్వామి ఆజ్ఞ లేకుండా నాశనము చేయను అని హనుమ భావము.

||Sloka 51.32||

రామేణ హి ప్రతిజ్ఞాతం హర్యృక్షగణసన్నిధౌ||51.32||
ఉత్సాదనమమిత్రాణాం సీతాయైస్తు ప్రధర్షితా|

స|| రామేణ హర్యక్షుగణ సన్నిధౌ యైః సీతా ప్రధర్షితా అమిత్రాణాం ఉత్సాదనం ప్రతిజ్ఞాతం హి ||

||Sloka meanings||

రామేణ హర్యక్షుగణ సన్నిధౌ -
Rama in the presence of all the Vanara groups
యైః సీతా ప్రధర్షితా -
by whom Sita was troubled
అమిత్రాణాం ఉత్సాదనం -
to exterminate those enemies
ప్రతిజ్ఞాతం హి - made a vow

||Sloka summary||

"Rama in the presence of all the Vanara groups took a vow to destroy enemies who trouble Sita". ||51.32||

||Sloka 51.33||

అపకుర్వన్ హి రామస్య సాక్షాదపి పురందరః||51.33||
న సుఖం ప్రాప్నుయాదన్యః కిం పునస్త్వద్విధో జనః|

స|| రామస్య అపకుర్వన్ సాక్షాత్ పురందరః అపి సుఖం న ఆప్నుయాత్ | త్వత్ విధః కిం పునః||

||Sloka meanings||

రామస్య అపకుర్వన్ -
Offending Rama
సాక్షాత్ పురందరః అపి -
even Purandara himself
సుఖం న ఆప్నుయాత్ -
cannot live in happiness
త్వత్ విధః కిం పునః -
what to say of you?

||Sloka summary||

"Offending Rama even Purandara himself cannot live in happiness. What to say of you?".||51.33||

||Sloka 51.34||

యాం సీతే త్యభిజానాసి యేయం తిష్టతి తే వశే||51.34||
కాళరాత్రీతి తాం విద్ధి సర్వలంకావినాశినీం|

స|| యాం సీతా ఇతి అభిజానాసి యా ఇయమ్ తే వశే తిష్ఠతి తాం సర్వలంకావినాశినీం కాళరాత్రి ఇతి విద్ధి||

||Sloka meanings||

యాం సీతా ఇతి అభిజానాసి -
one whom you know as Sita
యా ఇయమ్ తే వశే తిష్ఠతి -
one who is under your control living here
తాం సర్వలంకావినాశినీం -
know her as the destroyer of whole of Lanka
కాళరాత్రి ఇతి విద్ధి -
the harbinger of dark night

||Sloka summary||

"This one whom you know as Sita who is under your control living here, know her as the destroyer of whole of Lanka , the harbinger of dark night." ||51.34||

||Sloka 51.35||

తదలం కాలపాశేన సీతావిగ్రహరూపిణా||51.35||
స్వయం స్కన్థావసక్తేన క్షమమాత్మని చిన్త్యతాం|

స|| తత్ సీతా విగ్రహరూపిణా స్కన్ధావసక్తేన కాలపాశేన స్వయం ( న ఘ్రియతాం ) | అలం ఆత్మని క్షేమమ్ చిన్త్యతామ్ ||

Rama Tika says - స్వయం స్కన్ధావసక్తేన స్కన్ధయోర్ధృతేన సీతా విగ్రహ రూపిణా కాలపాశేన న ఘ్రియతాం ఇత్యర్థః । తత్ర హేతుః ఆత్మని అత్మార్థం క్షేమం చిన్త్యతామ్॥

||Sloka meanings||

తత్ సీతా విగ్రహరూపిణా -
that Sita in that form
స్కన్ధావసక్తేన కాలపాశేన -
noose of death around your shoulders
అలం స్వయం ఆత్మని క్షేమమ్ చిన్త్యతామ్ -
Enough, think of your own wellbeing

||Sloka summary||

"You are holding the noose of death in the form of Sita on your shoulders. Enough, think of your own wellbeing".||51.35||

||Sloka 51.36||

సీతాయా స్తేజసా దగ్ధాం రామ కోపప్రపీడితామ్||51.36||
దహ్యమానా మిమాం పశ్య పురీం సాట్టప్రతోళికాం|

స|| సీతాయా తేజసా దగ్ధామ్ రామకోపప్రపీడితామ్ దహ్యమానాం సాట్టప్రతోలికాం ఇమాం పురీం పశ్య ||

దగ్ధాం - దహ్యమానాం

||Sloka meanings||

సీతాయా తేజసా -
Sita's luster
రామకోపప్రపీడితామ్ దహ్యమానాం -
being burned by Rama's wrath
సాట్టప్రతోలికాం ఇమాం పురీం పశ్య-
see the city of Lanka along with its market places and streets

||Sloka summary||

"See the city of Lanka along with its market places and streets being burned by Rama's wrath and Sita's glowing fire." ||51.36||

||Sloka 51.37||

స్వాని మిత్త్రాణి మన్త్రీంశ్చ జ్ఞాతీన్ భాతౄన్ సుతాన్ హితాన్||51.37||
భోగాన్దారాం శ్చ లంకాం చ మా వినాశముపానయ|

స|| స్వాని మిత్రాణి మంత్రీంశ్చ జ్ఞాతీన్ భాతౄన్ సుతాన్ హితాన్ భోగాన్ దారాంశ్చ లంకాం చ వినాశం మా ఉపానయ||

||Sloka meanings||

స్వాని మిత్రాణి మంత్రీంశ్చ -
of your clan, brothers, ministers,
జ్ఞాతీన్ భాతౄన్ సుతాన్ హితాన్ -
brothers, friends, sons,
భోగాన్ దారాంశ్చ లంకాం చ -
wives' pleasures and Lanka
వినాశం మా ఉపానయ -
not lead them to destruction

||Sloka summary||

"Do not bring about the destruction of your clan, brothers, friends, ministers, sons, wives and all pleasures". ||51.37||

||Sloka 51.38||

సత్యం రాక్షస రాజేంద్ర శృణుష్వ వచనం మమ||51.38||
రామదాసస్య దూతస్య వానరస్య చ విశేషతః|

స|| రాక్షస రాజేంద్ర మమ దూతస్య వానరస్య విశేషతః రామదాసస్య సత్యం వచనం శృణుస్వ ||

Govindaraja comment on this Sloka in his Tika says - "రామదాసస్యేతి అనేన రామ సామర్థ్యం ఉక్తం|దూతస్యేతి అనేన హితోపదేశాధికారః| వానరస్యేతి మాద్యస్థ్యమ్|| లోకాన్ భూః ఆదీన్ | సభూతాన్ పృథివ్యాప్తేజోవాకాశరూప పఙ్ఛమహాభూతయుక్తాన్| సచరాచరాన్ చతుర్ముఖద్వారా స్రుష్టజఙ్గమయుక్తాన్| సంహృత్య ఫలయావసానే రుద్రద్వారా స్వయం చ సంహృత్య| పునః కల్పాదౌ తథైవ, 'ధాతా యథా పూర్వమకల్పయత్' ఇతి శృత్యుక్తరీత్యాస్రష్టుమ్ సమర్థః| తత్ర ప్రమాణః మహాయశా ఇతి| 'న తస్యేశే కశ్చన తస్య నామ మహాద్యశః' ఇతి హి శ్రుతిః || శ్రుతిస్మృతిషు తథా ప్రసిద్ధః ఇత్యర్థః"

||Sloka meanings||

రాక్షస రాజేంద్ర -
O king of Rakshasas
దూతస్య వానరస్య విశేషతః రామదాసస్య -
of this messenger a Vanara , specifically the servant of Rama
మమ సత్యం వచనం శృణుస్వ-
hear my truthful words

||Sloka summary||

"Oh King of Rakshasas ! Hear the truthful words of this messenger a Vanara , specifically the servant of Rama." ||51.38||

||Sloka 51.39||

సర్వాన్ లోకాన్ సుసంహృత్య సభూతాన్ స చరాచరాన్||51.39||
పునరేవ తథా స్రష్ఠుం శక్తో రామో మహాయశాః|

స|| రామః మహాయశః సర్వాన్ లోకాన్ సభూతాన్ స చరాచరాన్ సుసంహృత్య పునరేవ తథా స్రష్టుం శక్తః ||

||Sloka meanings||

రామః మహాయశః - Illustrious Rama
సర్వాన్ లోకాన్ సభూతాన్ స చరాచరాన్ -
all the worlds along with all beings
సుసంహృత్య - after destroying
పునరేవ తథా స్రష్టుం శక్తః -
can again recreate as before

||Sloka summary||

"Illustrious Rama , after destroying all the worlds along with all beings can again recreate as before". ||51.39||

These are words addressed to Ravana.

Here referring to Rama as "महायशाः" Hanuma hints of divinity of Rama. Ravana is a well-read man. He would know. The only one who can destroy and recreate is the Supreme being. He is also referred to as "महायशाः" in Shrutis
Hanuma is hoping that Ravana, who is knowledgeable about Shrutis and Smritis, gets the hint of Rama's divinity,

Hanuma is telling Ravana not to fight with such great Rama.

||Sloka 51.40-43||

దేవాసుర నరేన్ద్రేషు యక్షరక్షోగణేషు చ||51.40||
విధ్యాధరేషు సర్వేషు గన్ధర్వేషూరగేషు చ|

సిద్ధేషు కిన్నరేన్ద్రేషు పతత్రిషు చ సర్వతః||51.41||
సర్వభూతేషు సర్వత్ర సర్వకాలేషు నాస్తి సః|
యో రామం ప్రతియుధ్యేత విష్ణుతుల్య పరాక్రమమ్||51.42||

స|| విష్ణుతుల్యపరాక్రమం రామం ప్రతియుధ్యేత దేవాసురనరేంద్రేషు యక్షరక్షోగణేషు చ సర్వేషు విద్యాధరేషు గన్ధర్వేషు ఉరగేషు చ సిద్ధేషు చ కిన్నరేన్ద్రేషు సర్వతః పతత్రిషు సర్వభూతేషు సర్వత్ర సర్వకాలేషు నాస్తి||

||Sloka meanings||

విష్ణుతుల్యపరాక్రమం -
equal to Vishnu in valor
రామం ప్రతియుధ్యేత -
one who can combat Rama
దేవాసురనరేంద్రేషు యక్షరక్షోగణేషు చ -
among all of Devas, Asuras, Yakshas and Rakshasas
సర్వేషు విద్యాధరేషు గన్ధర్వేషు ఉరగేషు చ -
among all Vidyadharas , Gandharvas, Uragas
సిద్ధేషు చ కిన్నరేన్ద్రేషు -
Siddhas or Kinnaras
సర్వతః పతత్రిషు సర్వభూతేషు -
all over the world, among birds as well as all beings
సర్వత్ర సర్వకాలేషు నాస్తి -
in all places at all times there is none

||Sloka summary||

"Equal to Vishnu in valor , there is none who can combat Rama among all the kings of Devas and Asuras, among the Yakshas and Rakshasas, among all Vidyadharas , Gandharvas, Uragas and Siddhas or Kinnaras. All over the worlds among birds all beings, in all places at all times there is none." ||51.40,42||

"విష్ణువుతో సమానమైన పరాక్రమము గల రాముని తో, యుద్ధము చేయుగల దేవతల అసురుల యక్షరాక్షస గణములలో గాని విద్యాధరులు గంధర్వులు సిద్ధులలోనూ కిన్నరులలో గాని అన్ని భూతములలో అన్నిలోకములలో అన్ని కాలములలో ఎవరూ ఎక్కడా లేరు". సర్వలోకములకు ఈశ్వరుడైన రాజసింహుడు రామునితో ఈ విధముగా అప్రియమైన పని (సీతాపహరణము) చేసిన నీ జీవితము దుర్లభము'.ani

||Sloka 51.43||

సర్వలోకేశ్వర స్యైవం కృత్వా విప్రియ ముత్తమం|
రామస్య రాజసింహస్య దుర్లభం తవ జీవితమ్||43||

స|| సర్వలోకేశ్వరస్య రాజసింహస్య రామస్య ఏవం ఉత్తమమ్ విప్రియం కృత్వా తవ జీవితమ్ దుర్లభం ||

||Sloka meanings||

సర్వలోకేశ్వరస్య -
the Lord of all worlds,
రాజసింహస్య రామస్య -
Rama, lion among princes
ఏవం ఉత్తమమ్ విప్రియం కృత్వా -
having done this great offence
తవ జీవితమ్ దుర్లభం -
your life is difficult to sustain

||Sloka summary||

"Having done this great offence to Rama , the Lord of all worlds, lion among princes , your life is difficult to sustain." ||51.43||

||Sloka 51.44||

దేవాశ్చ దైత్యాశ్చ నిశాచరేన్ద్ర
గంధర్వవిధ్యాధరనాగయక్షాః|
రామస్య లోకత్రయనాయకస్య
స్థాతుం నశక్తాః సమరేషు సర్వే||51.44||

స|| నిశాచరేంద్ర దేవాశ్చ దైత్యాశ్చ గన్ధర్వవిధ్యాధరనాగయక్షాః సర్వే లోకత్రయనాయకస్య రామస్య సమరేషు స్థాతుం న శక్తాః ||

||Sloka meanings||

నిశాచరేంద్ర -
O the king of night beings
దేవాశ్చ దైత్యాశ్చ -
among Devas Daityas
గన్ధర్వవిధ్యాధరనాగయక్షాః సర్వే-
Gandharvas Vidyadharas, Nagas, Yakshas
లోకత్రయనాయకస్య రామస్య -
of Rama the leader of the three worlds.
సమరేషు స్థాతుం న శక్తాః -
stand in the battle against

||Sloka summary||

"Oh the king of night beings ! There is none among Devas Daityas, Gandharvas, Vidyadharas, Nagas, Yakshas who can stand in the battle against Rama the leader of the three worlds." ||51.44||

||Sloka 51.45||

బ్రహ్మా స్వయంభూశ్చతురాననోవా
రుద్రస్త్రిణేత్రః త్రిపురాన్తకో వా|
ఇన్ద్రో మహేన్ద్రోః సురనాయకో
వా త్రాతుమ్ న శక్తా యుధి రామవధ్యం ||51.45||

స|| యుధి రామవధ్యం స్వయమ్భూః చతురాననః బ్రహ్మా వా త్రినేత్రః త్రిపురాంతకః రుద్రో వా ఇంద్రః సురనాయకః మహేణ్ద్రః వా త్రాతుం న శక్తాః||

||Sloka meanings||

యుధి రామవధ్యం -
one whom Rama has decided to kill
స్వయమ్భూః చతురాననః బ్రహ్మా వా -
the self-born four headed Brahma
త్రినేత్రః త్రిపురాంతకః రుద్రో వా -
the three eyed destroyer of Tripura, Rudra
ఇంద్రః సురనాయకః మహేణ్ద్రః వా -
Indra the leader of Suras or Mahendra
త్రాతుం న శక్తాః- cannot protect

||Sloka summary||

"The self-born four headed Brahma or the three eyed destroyer of Tripura, Rudra or Indra or Mahendra cannot protect in war one whom Rama has decided to kill". ||51.45||

Hanuman emphasizing inevitability of Rama's power. He says neither Brahma the Four-Faced, Self-Created, nor Rudra the Triple-eyed who destroyed the three cities, nor Indra the great Lord of the Suras, can protect one whom Rama has decided to kill'

Then Hanuman stopped.

That is a ringing statement. Govindaraja in his commentary had the following thought. గో టీ|| త్రాతుత్వేన ప్రసక్తప్రధానదేవతానిరాకరణ ప్రకరణే
విష్ణోరనుపాదనత్వాత్ పారశిష్యేత్ రామ ఏవ విష్ణురితి ప్రతిపాదితమ్||

Govindaraja says the following. Hanuma talking about protection (त्रातु),
mentioned the three main gods who cannot protect, the one Rama decides to kill. For emphasis he mentioned each of those three gods,
three times with three different names. By not mentioning Vishnu, he effectively made it clear, that Rama is none other than Vishnu.
Asking Rama for protection is the only way.

That is Hanuma's advice.
He clearly says Rama is the Supreme one.

||Sloka 51.46||

స సౌష్టవో పేత మదీనవాదినః
కపేర్నిశమ్యాప్రతిమోఽప్రియం చ|
దశాననః కోపవివృత్తలోచనః
సమాదిశత్ తస్య వథం మహాకపేః||51.46||

స|| అప్రతిమః సః దశాననః అదీనవాదినః కపేః సౌష్టవోపేతం అప్రియం వచః నిశమ్య కోపవివృతలోచనః తస్య మహాకపేః వధం సమాదిశత్ ||

||Sloka meanings||

అప్రతిమః సః దశాననః -
ten headed one who has no equals
అదీనవాదినః కపేః -
Vanaras skillful
సౌష్టవోపేతం అప్రియం వచః -
unpleasant but well-reasoned words
వచః నిశమ్య - having heard
కోపవివృతలోచనః -
with eyes rolling in anger
తస్య మహాకపేః వధం సమాదిశత్ -
ordered the killing of the great Vanara

||Sloka summary||

"The ten headed one who has no equals, hearing the extremely skillful unpleasant words of the Vanara with eyes rolling in anger ordered the killing of the great Vanara". ||51.46||

Hanuma's advice is clear. He clearly says Rama is the Supreme one.

For one whose mind is not in a condition to receive an advice, such an advice is seemingly an unacceptable message. Ravana is not one to accept such advice.

Valmiki says 'The ten headed one who has no equals, hearing the extremely skillful unpleasant words of the Vanara with eyes rolling in anger ordered the killing of the great Vanara'.

Thus, ends the Sarga fifty-one of Sundarakanda in Ramayana

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ఏకపంచాశస్సర్గః ||

Thus ends the Sarga fifty-one of Sundarakanda in Ramayana the first poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

|| om tat sat||