Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||
Sundarakanda
Sarga 7
અથ સપ્તમસ્સર્ગઃ

This Sarga is about riches of Ravana. In the end it is also about Sundara of Sundarakanda

We see and hear about the palace complex and riches of Ravana. The riches were "દેવૈશ્ચ સર્વૈઃ સુપૂજિતાનિ "- cherished by even Gods. The riches were "સ્વબલાર્જિતાનિ", won by his own prowess. They were "દોષૈઃ પરિવર્જિતાનિ "- without blemishes. His palace was of "અપ્રતિરૂપરૂપં " matchless beauty. And it reflected આત્મબલાનુરૂપં - his own might. Hanuman also sees a glowing "પુષ્પાહ્વયં નામ મહાવિમાનં" - a great aerial car by name Pushpaka. Seeing all these Hanuman was "સવિશ્મયઃ" filled with wonder.

But Hanuman going in search of Sita could not find Sita, who was "પતિગુણવેગનિર્જિતામ્ " - won over by the rich attributes of her husband, who was "સુપૂજિતામ્ " a well-respected one. Unable to find Sita, Hanuman,"બહુવિધાત્મનઃ " who can pursue many thoughts, "કૃતાત્મનઃ" who has achieved set goals , became "અતિ દુઃખિતં મનઃ " very agitated in his mind.

That is the summary of Sarga 7.

Now we go through the word meanings and the summaries of all Slokas
.

||Sloka 7.01||

સ વેશ્મજાલં બલવાન્ દદર્શ
વ્યાસક્ત વૈઢૂર્યસુવર્ણજાલમ્|
યથામહત્પ્રાવૃષિ મેઘજાલમ્
વિદુત્પિનદ્ધં સવિહઙ્ગજાલમ્||7.01||

સ||બલવાન્ સઃ હનુમાન્ વ્યાસક્ત વૈઢૂર્યસુવર્ણજાલં સવિહઙ્ગજાલં વેશ્મજાલં પ્રાવૃષિ વિદ્યુત્પિનદ્ધમ્ મહત્ મેઘજાલં ઇવ દદર્શ ||

Rama Tika says- બલવાન્ સ હનુમાન્ વ્યાસક્તાનિ ખચિતાનિ વૈઢૂર્યાણિ યેષુ તાન્યેવ સુવર્ણ જાલાનિ સ્વર્ણમય ગવાક્ષાણિ યસ્મિન્ સવિહઙ્ગજાલં વિહઙ્ગ સમૂહિતં વેશ્મ જાલં ગૃહસમૂહં વિદ્યુત્ પિનદ્ધં પ્રાવૃષિ મેઘજાલમિવ દદર્શ

||Sloka meanings||

બલવાન્ સઃ હનુમાન્ -
that mighty Hanuman (saw)
સવિહઙ્ગજાલં વેશ્મજાલં -
group of mansions with flocks of birds
વ્યાસક્ત વૈઢૂર્યસુવર્ણજાલં-
(with) golden lattices encrusted with Vaidhurya
વિદ્યુત્ પિનદ્ધં પ્રાવૃષિ મેઘજાલમિવ -
like a group of clouds with streaks of lightning in the rainy season
દદર્શ - saw

||Sloka summary||

The mighty Hanuman saw the group of mansions, having golden lattices encrusted with Vaidhurya and with flocks of birds, looking like a group of clouds with streaks of lightning in the rainy season. ||7.01||

||Sloka 7.02||

નિવેશનાનાં વિવિધાશ્ચશાલાઃ
પ્રધાનશઙ્ખાયુધચાપશાલાઃ|
મનોહરાશ્ચાપિપુનર્વિશાલાઃ
દદર્શ વેશ્માદ્રિષુ ચન્દ્રશાલાઃ||7.02||

સ||(સઃ હનુમાન્) પ્રધાનશઙ્ખાયુથચાપશાલાઃ વિવિધાઃ શાલાઃ નિવેશનાનામ્ દદર્શ|પુનઃ વેશ્માદ્રિષુ મનોહરાઃ વિશાલાઃ ચન્દ્રશાલાઃ ચ દદર્શ||

Rama Tika says- પ્રધાનૈઃ શઙ્ખાયુધચાપૈઃ શાલન્તે શોભન્તે તાઃ નિવેશનાનાં ગૃહાણાં વિવિધાઃ શાલાઃ આવાન્તરગૃહાણિ મનોહરાઃ વિશાલાશ્ચ વેશ્માદ્રિષુ અદ્રિસદૃશ વેશ્મસુ ચન્દ્રશાલાઃ શિરોગૃહાણિ ચન્દ્રકાન્તમણિસંબદ્ધાવાન્તર ગૃહાણિ વા પુનઃ દદર્શ|

||Sloka meanings||

પ્રધાનશઙ્ખાયુથચાપશાલાઃ -
places for keeping storing valuable conches, weapons and bows
વિવિધાઃ શાલાઃ નિવેશનાનામ્ દદર્શ -
many places in those mansions
પુનઃ વેશ્માદ્રિષુ મનોહરાઃ -
also in those mansions delightful
વિશાલાઃ ચન્દ્રશાલાઃ ચ દદર્શ -
spacious terraces open to skies (for seeing moon)

||Sloka summary||

"There Hanuman saw several places for storing valuable conches, weapons and bows among those mansions, again he saw delightful and spacious terraces open to the skies on top of those houses.||7.02||

||Sloka 7.03||

ગૃહાણિ નાનાવસુરાજિતાનિ
દેવાસુરૈશ્ચાપિ સુપૂજિતાનિ|
સર્વૈશ્ચ દોષૈઃ પરિવર્જિતાનિ
કપિર્દદર્શ સ્વબલાર્જિતાનિ||7.03||

સ|| (સઃ મહા) કપિઃ (તત્) ગૃહાણિ સર્વૈશ્ચ દેવાઃ અસુરૈઃ ચાપિ સુપૂજિતાનિ સ્વબલાર્જિતાનિ દોષૈઃ પરિવર્જિતાનિ નાનાવસુરાજિતાનિ દદર્શ||

Rama Tika says- નાનાવસુભિઃ અનેક વિધ ધનૈઃ રાજિતાનિ દેવાઃ અસુરૈરપિ સુપૂજિતાનિ આતિ પ્રશંસિતાનિ સ્વ બલાર્જિતાનિ કુબેરાત્પ્રાપ્તાનિ ગૃહાણિ કપિઃ દદર્શ|

||Sloka meanings||

સર્વૈશ્ચ દેવાઃ આસુરૈઃ ચાપિ સુપૂજિતાનિ -
cherished by gods and demons alike
સ્વબલાર્જિતાનિ દોષૈઃ પરિવર્જિતાનિ -
blemish less and won by his own might ,
નાનાવસુરાજિતાનિ -
many types of treasures
કપિઃ (તત્) ગૃહાણિ દદર્શ -
the Vanara saw in those mansions

||Sloka summary||

"The Vanara saw in those mansions many types of treasures, cherished by gods and demons alike, which were blemish less and won by his own might." ||7.03||

||Sloka 7.04||

તાનિ પ્રયત્નાભિસમાહિતાનિ ||
મયેવ સાક્ષાદિવ નિર્મિતાનિ|
મહીતલે સર્વ ગુણોત્તરાણિ
દદર્શ લઙ્કાધિપતેર્ગૃહાણિ||7.04||

સ|| પ્રયત્નાભિ સમાહિતાનિ સર્વગુણોત્તરાણિ લંકાધિપતેઃ ગૃહાણિ સાક્ષાત્ મયેવ નિર્મિતાનિ ભવનાનિ ઇવ હનુમાન્ દદર્શ||

Rama Tika says- પ્રયત્નેન અભિસમાહિતાનિ ચતુર્દિક્ષુ ક્રમેણ સંનિવેશિતાનિ મયેન સાક્ષાત્ નિર્મિતાનિ ઇવ વિશ્વકર્મણા નિર્મિતત્વેપિ અનેક માયામયત્વાન્ મયનિર્મિત સદૃશાનિ ઇત્યર્થઃ, સર્વગુણોત્તરાણિ સર્વગુણૈઃ શ્રેષ્ઠાનિ ગૃહાણી દદર્શ|

||Sloka meanings||

પ્રયત્નાભિ સમાહિતાનિ - Built with great care and effort
સર્વગુણોત્તરાણિ લંકાધિપતેઃ ગૃહાણિ -
the excellent mansions of the king of Lanka
સાક્ષાત્ મયેવ નિર્મિતાનિ ભવનાનિ ઇવ -
looked like the mansions built by Maya
હનુમાન્ દદર્શ - Hanuman saw

||Sloka summary||

"Built with great care and effort, the excellent mansions of the king of Lanka looked like the mansions built by Maya ( the divine architect) himself." ||7.04||

||Sloka 7.05||

તતો દદર્શોચ્છ્રિતમેઘરૂપમ્
મનોહરં કાઞ્ચનચારુરૂપમ્|
રક્ષોઽધિપ સ્યાત્મબલાનુરૂપમ્
ગૃહોત્તમં હ્યપ્રતિરૂપરૂપમ્||7.05||

સ|| (તત્) રક્ષોધિપસ્ય ઉત્તમમ્ ગૃહમ્ દદર્શ | (તત્ ગૃહમ્) મનોહરં કાંચનચારુરૂપં અપ્રતિરૂપરૂપં રક્ષોધિપસ્ય આત્મબલાનુરૂપં અસ્તિ| તત્ ગૃહં ઉચ્છ્રિતમેઘરૂપં ઇવ અસ્તિ||

||Sloka meanings||

મનોહરં કાંચનચારુરૂપં -
captivating , with the splendor of gold
અપ્રતિરૂપરૂપં - matchless
રક્ષોધિપસ્ય આત્મબલાનુરૂપં -
worthy of the might of the Rakshasa king
ઉચ્છ્રિતમેઘરૂપં ઇવ - like towering cloud
ઉત્તમમ્ ગૃહમ્ દદર્શ - magnificent palace he saw

||Sloka summary||

"Hanuman saw a magnificent palace like a towering cloud, matchless, captivating , with the splendor of gold, worthy of the might of the Rakshasa king." ||7.06||

||Sloka 7.06||

મહીતલે સ્વર્ગમિવ પ્રકીર્ણમ્
શ્રિયાજ્વલન્તં બહુરત્ન કીર્ણમ્|
નાનાતરૂણાં કુસુમાવકીર્ણમ્
ગિરેરિવાગ્રં રજસાવકીર્ણમ્||7.06||

સ|| શ્રિયા જ્વલન્તં બહુરત્ન કીર્ણમ્ (તત્ ગૃહમ્) મહીતલે પ્રકીર્ણમ્ સ્વર્ગમિવ (અસ્તિ)| નાનાતરૂણાં કુસુમાવકીર્ણં રજસા ગિરેઃ અગ્રં ઇવ (તત્ ગૃહમ્ અસ્તિ)||

Rama Tika says- મહીતલે પ્રકીર્ણમ્ પતિતં સ્વર્ગમિવ; કુમાવકીર્ણં કુસુમૈઃ વ્યાપ્તં;રજસાવકીર્ણં રજસા પુષ્પાણાં ઇતિ શેષઃ|

Govindaraja says - તદન્તર્વર્તિ પુષ્પકવિમાનં દર્સયતિ- અંટે ઇક હનુમ આ ભવનમુલ મધ્યલો નુન્ન પુષ્પક વિમાનમુચૂચુચુન્નાડુ

||Sloka meanings||

શ્રિયા જ્વલન્તં બહુરત્ન કીર્ણમ્ -
glittering with many gems and riches
મહીતલે સ્વર્ગમિવ પ્રકીર્ણમ્-
looking like the heaven fallen on the earth
નાનાતરૂણાં કુસુમાવકીર્ણમ્-
full of flowers from many trees
ગિરેરિવાગ્રં રજસાવકીર્ણમ્ -
looked like the top of a mountain full of flowers
( Hanuma saw the arial vehicle)

||Sloka summary||

"Glittering with gems and riches that mansion was like heaven fallen on the earth. Covered with flowers of all kinds of trees, that mansion looked like a mountain top covered with flowers" . ||7.06||

||Sloka 7.07||

નારીપ્રવેકૈરિવ દીપ્યમાનમ્
તટિદ્ભિ‍રમ્ભોદવ દર્ચ્યમાનમ્|
હંસપ્રવેકૈરિવ વાહ્યમાનમ્
શ્રિયાયુતં ખે સુકૃતાં વિમાનમ્||7.07||

સ|| તત્ સુકૃતાં વિમાનમ્ અર્ચમાનમ્ નારીપ્રવેકૈઃ શ્રિયા યુતં (અસ્તિ)| અમ્ભોદવત્ દીપ્યમાનં તટિદ્ભિઃ ઇવ અસ્તિ| ખે હંસપ્રવૈકૈઃ વાહ્યમાનમ્ ઇવ અસ્તિ||

||Sloka meanings||

તત્ વિમાનમ્ - aerial chariot
સુકૃતાં - Royal
નારીપ્રવેકૈરિવ દીપ્યમાનમ્ - lit up by resplendent women
તટિદ્ભિ‍રમ્ભોદવ દર્ચ્યમાનમ્ -
rain cloud with lightning , worthy of worship
હંસપ્રવેકૈરિવ ખે વાહ્યમાનમ્ -
as if drawn by swans in the sky

||Sloka summary||

That royal aerial chariot auspicious and worthy of worship was filled with resplendent women. It was like the rain clouds lit with lightning. It was as if drawn by swans in the sky. ||7.07||

||Sloka 7.08||

યથા નગાગ્રં બહુધાતુચિત્રમ્
યથા નભશ્ચ ગ્રહચન્દ્રચિત્રમ્|
દદર્શયુક્તીકૃત મેઘચિત્રમ્
વિમાનરત્નં બહુરત્ન ચિત્રમ્||7.08||

સ|| તત્ વિમાનરત્નં બહુરત્ન ચિત્રં અસ્તિ| (તત્ વિમાનમ્) યથા બહુધાતુચિત્રમ્ નગાગ્રં ઇવ યથા યુક્તીકૃત મેઘચિત્રં ઇવ યથા નભશ્ચ ગ્રહચન્દ્ર ચિત્રં ઇવ અસ્તિ ||

||Sloka meanings||

વિમાનરત્નં બહુરત્ન ચિત્રમ્ -
best of aerial chariots was colorful on account of being encrusted with gems .
બહુધાતુચિત્રમ્ નગાગ્રં ઇવ -
like a mountain peak which was colorful because of many the minerals embedded in the mountain
યુક્તીકૃત મેઘચિત્રં-
like a mass of colorful clouds.
નભશ્ચ ગ્રહચન્દ્ર ચિત્રં ઇવ-
like the sky which was looking colorful with planets and Moon

||Sloka summary||

"That best of aerial chariots was colorful on account of gems encrusted. It was like a mountain peak which was colorful because of many the minerals embedded in the mountain. It was like a mass of colorful clouds. It was like the sky which was looking colorful with planets and Moon."||7.08||

||Sloka 7.09||

મહીકૃતા પર્વતરાજિપૂર્ણા
શૈલાઃ કૃતા વૃક્ષવિતાનપૂર્ણા|
વૃક્ષાઃ કૃતા પુષ્પવિતાનપૂર્ણાઃ
પુષ્પં કૃતં કેસર પત્ર પૂર્ણમ્||7.09||

સ|| યત્ર પર્વત રાજિ પૂર્ણા મહી (ચિત્રી) કૃતા | યત્ર વૃક્ષ વિતાનપૂર્ણા શૈલાઃ (ચિત્રી) કૃતા | યત્ર વૃક્ષાઃ પુષ્પવિતાનપૂર્ણા (ઇવ ચિત્રી ) કૃતા | યત્ર પુષ્પમ્ કેસરપત્રપૂર્ણમ્ ચિત્રીકૃતા | (તત્ વિમાનં હનુમાન્ દદર્શ) ||

Rama Tika says- યત્ર વિમાને મહી સ્થિતિ ભૂમિઃ પર્વતરાજિપૂર્ણા કૃતા નિર્મિત પર્વતૈઃ પૂરિતેત્યર્થઃ, શૈલાસ્તુ વૃક્ષવિતાનૈઃ તરુસમૂહૈઃ પૂર્ણાઃ કૃતાઃ ; પુષ્પં ચ કેસર પત્રાભ્યાં પૂર્ણ કૃતમ્|

||Sloka meanings||

પર્વત રાજિ પૂર્ણા મહી (ચિત્રી) કૃતા-
earth was drawn filled with mountain ranges
વૃક્ષ વિતાનપૂર્ણા શૈલાઃ (ચિત્રી) કૃતા -
mountains were drawn with canopy of trees
વૃક્ષાઃ કૃતા પુષ્પવિતાનપૂર્ણાઃ -
the trees were drawn filled with lovely flowers.
પુષ્પં કૃતં કેસર પત્ર પૂર્ણમ્-
The flowers were drawn filled with petals and filaments.

||Sloka summary||

The earth was drawn filled with mountain ranges. The mountains were drawn with canopy of trees, the trees were drawn filled with lovely flowers. The flowers were drawn filled with petals and filaments.||7.09||

||Sloka 7.10||

કૃતાનિ વેશ્માનિચ પાણ્ડુરાણિ
તથા સુપુષ્પાણ્યપિ પુષ્કરાણિ|
પુનશ્ચ પદ્માનિ સ કેસરાણિ
ધન્યાનિ ચિત્રાણિ તથા વનાનિ||7.10||

સ|| યસ્મિન્ પાંડુરાણિ વેશ્માનિ ચ (ચિત્રી) કૃતાનિ | તથૈવ યસ્મિન્ પુષ્પાણિ સહ પુષ્કરાણિ (ચિત્રીકૃતાનિ)| પુનઃ યસ્મિન્ કેસરાણિ સઃ પદ્માનિ (ચિત્રી કૃતાનિ) | યસ્મિન્ ધન્યાનિ વનાનિ ચિત્રાણિ ચિત્રીકૃતાનિ (તત્ વિમાનમ્ દદર્શ)||

Rama Tika says- યસ્મિન્ પાણ્ડુરાણિ વેશ્માનિ કૃતાનિ; સુપુષ્પાઃ શોભનપુષ્ફ વિશિષ્ઠાઃ પુષ્કરિણ્યઃ સરસ્યઃ કૃતાઃ સકેશરાણિ પદ્માનિ કૃતાનિ;ચિત્રાણિ સરોવરાણિ વરસરોયુક્તાનિ વનાનિ કૃતાનિ|

||Sloka meanings||

વેશ્માનિચ પાણ્ડુરાણિ કૃતાનિ -
mansions were drawn in white color.
તથા સુપુષ્પાણ્યપિ પુષ્કરાણિ -
similarly ponds were drawn with flowers.
પુનશ્ચ પદ્માનિ સ કેસરાણિ -
flowers were drawn again with petals.
ધન્યાનિ ચિત્રાણિ તથા વનાનિ -
similarly paintings of complete gardens were drawn

||Sloka summary||

"The mansions were drawn in white color. The ponds were drawn with flowers. The flowers were drawn again with petals. Similarly paintings of complete gardens were drawn."||7.10||

||Sloka 7.11||

પુષ્પાહ્વયં નામ વિરાજમાનં
રત્નપ્રભાભિશ્ચ વિવર્થ માનમ્|
વેશ્મોત્તમાના મપિ ચોચ્ચમાનમ્
મહાકપિસ્તત્ર મહાવિમાનમ્||7.11||

સ|| મહાકપિઃ તત્ર પુષ્પાહ્વયં નામ વિરાજમાનં મહા વિમાનં (દદર્શ)| તત્ વિમાનં રત્ન પ્રભાભિઃ ચ વિવર્ધમાનં | તત્ વિમાનં વેશ્મોત્તમાનાં અપિ ઉચ્ચ્યમાનં અસ્તિ|

||Sloka meanings||

મહાકપિઃ તત્ર - great Vanara (saw)
પુષ્પાહ્વયં નામ મહા વિમાનં -
great aerial car going by the name of Pushpaka
વિરાજમાનં -
splendid indeed
રત્નપ્રભાભિશ્ચ વિવર્થ માનમ્ -
glowing with glitter of gems.
વેશ્મોત્તમાના મપિ ચોચ્ચમાનમ્ -
taller than the magnificent mansions.

||Sloka summary||

The great Vanara saw an aerial car going by the name of Pushpaka. That aerial car was glowing with the glitter of gems. That aerial was taller than the magnificent mansions.||7.11||

||Sloka 7.12||

કૃતાશ્ચ વૈઢૂર્યમયા વિહઙ્ગાઃ
રૂપ્યપ્રવાળૈશ્ચ તથા વિહઙ્ગાઃ|
ચિત્રાશ્ચ નાનાવસુભિર્ભુજઙ્ગાઃ
જાત્યાનુરૂપાસ્તુરગા શ્શુભાઙ્ગાઃ||7.12||

સ|| વૈઢૂર્યમયાઃ વિહઙ્ગાઃ કૃતાઃ | તથૈવ રૂપ્યપ્રવાળૈશ્ચ કૃતાઃ વિહઙ્ગાઃ | ચિત્રાઃ ભુજઙ્ગાઃ નાનાવસુભિઃ કૃતાઃ | તુરંગાઃ જાત્યાનુરૂપાઃ શુભાઙ્ગાઃ અપિ કૃતાઃ||

Rama Tika says- 'તસ્મિન્ વિમાને વૈઢૂર્યમયાઃ વિહઙ્ગાઃ કૃતાઃ; રૂપ્યપ્રવાલૈશ્ચ વિહઙ્ગાઃ કૃતાઃ;નાના વસુભિઃ અનેક વિધ મણિભિઃ ચિત્રાઃ ભુજઙ્ગાઃ કૃતાઃ ; અનુરૂપાઃ વિમાન સ્થિતિ યોગ્યાઃ જાત્યા શોભનજાત્યોપલક્ષિતાઃ શુભાઙ્ગાઃ તુરગાઃ અશ્વાઃ કૃતાઃ'|

||Sloka meanings||

વૈઢૂર્યમયાઃ વિહઙ્ગાઃ કૃતાઃ -
birds were made of Vaidhuryas
તથૈવ રૂપ્યપ્રવાળૈશ્ચ વિહઙ્ગાઃ (કૃતાઃ) -
Similarly the birds were made of silver and corals.
ચિત્રાઃ ભુજઙ્ગાઃ નાનાવસુભિઃ કૃતાઃ -
Colorful serpents were made with gems.
જાત્યાનુરૂપાઃ શુભાઙ્ગાઃ તુરંગાઃ અપિ કૃતાઃ-
Well bred horses too with auspicious limbs were drawn.

||Sloka summary||

The birds were made of Vaidhuryas. Similarly the birds were made of silver and corals. Colorful serpents were made with gems. Well bred horses with auspicious limbs were drawn.||7.12||

||Sloka 7.13||

પ્રવાળજામ્બૂનદપુષ્પપક્ષાઃ
સલીલ માવર્જિતજિહ્મપક્ષાઃ|
કામસ્ય સાક્ષાદિવ ભાન્તિ પક્ષાઃ
કૃતાવિહઙ્ગા સ્સુમુખાસ્સુપક્ષાઃ||7.13||

સ|| વિહઙ્ગાઃ સુપક્ષાઃ પ્રવાલજામ્બૂનદ પુષ્પપક્ષાઃ સ લીલં આવર્જિતજિહ્મ પક્ષાઃ કૃતાઃ| સા વિહઙ્ગાઃ સાક્ષાત્ કામસ્ય પક્ષાઃ ઇવ ભાન્તિ||

Rama Tika says - પ્રવાલૈઃ જામ્બૂનદ પુષ્પૈશ્ચ યુક્તાઃ પક્ષાઃ યેષાં અત એવ સુપક્ષાઃ ;શોભનપક્ષવિશિષ્ઠાઃ સલીલં લીલાપૂર્વકમ્ આવર્જિતાઃ શિલ્પાવિશેષેણ મક્ષિકાદિ વર્જન ક્રિયા વિશિષ્ઠાઃ જિહ્મપક્ષાઃ યેષાં તે સુનુખાઃ વિહઙ્ગાઃ કૃતાઃ ;અત એવ તેષાં પક્ષાઃ કામસ્ય કામાશ્રયીભૂતમનસઃ પક્ષાઃ પ્રગ્રહીતાર ઇવ ભાન્તિ| તત્ પક્ષ દર્શન માત્રેણ વિમાને સ્થિતિઃ પ્રતીયત ઇત્યર્થઃ||

||Sloka meanings||

વિહઙ્ગાઃ સુપક્ષાઃ-
Birds having beautiful wings
પ્રવાલજામ્બૂનદ પુષ્પપક્ષાઃ-
wings engraved in corals and gold
સ લીલં આવર્જિતજિહ્મ પક્ષાઃ કૃતાઃ -
wings sportively bent were drawn
સા વિહઙ્ગાઃ સાક્ષાત્ -
The birds (wings) were as if
કામસ્ય પક્ષાઃ ઇવ ભાન્તિ -
looking like wings of the cupid, the god of love

||Sloka summary||

Birds having beautiful wings, with wings engraved in corals and gold, with artificial wings sportively bent were drawn. The birds (wings) were as if they were wings of the cupid, the god of love.||7.13||

||Sloka 7.14||

નિયુજ્યમાનાસ્તુ ગજાસ્સુહસ્તાઃ
સ કેસરાશ્ચોત્પલપત્ત્રહસ્તાઃ|
બભૂવ દેવી ચ કૃતા સુહસ્તા
લક્ષ્મીસ્તથા પદ્મિનિ પદ્મહસ્તા||7.14||

સ|| લક્ષ્મીઃ પદ્મિની પદ્મહસ્તા સુહસ્તા ચ સકેસરાશ્ચ દેવી ચ કૃતા બભૂવ| તથા ઉત્પલપત્રહસ્તાઃ નિયુજ્યમાનાઃ ગજાઃ અસ્તુ ||

Rama Tika says - પદ્મિનિ પદ્મ વિશિષ્ઠે વિમાન સરસિ ઉત્પલ પત્ર હસ્તાઃ અત એવ સકેશરાઃ ગજા નિયુજ્યમાનાઃ નિર્મિતા બભૂવુઃ; પદ્મહસ્તા પદ્મયુક્ત કરા;અત એવ સુહસ્તા;શોભનહસ્ત વિશિષ્ઠાઃ દેવીઃ અતિ પ્રકાશવિશિષ્ઠા લક્ષ્મીઃ કૃતા નિર્મિતા બભૂવ; બભૂવેતિ વચન વિપરિણામેન પૂર્વાન્વયઃ અપિ|

||Sloka meanings||

પદ્મિની પદ્મહસ્તા સુહસ્તા લક્ષ્મીઃ કૃતા -
Lakshmi having beautiful hands holding lotus in the lotus pond was made
સકેસરાશ્ચ - lotus with its filaments
તથા ગજાઃ નિયુજ્યમાનાઃ - similarly elephants were seen
ઉત્પલપત્રહસ્તાઃ - holding lotuses with their trunks

||Sloka summary||

Goddess Lakshmi in a lotus pond holding lotus with filaments in her hands was seen. Elephants carrying blue lotuses with their trunks as offerings to the Goddess were seen too. ||7.14||

||Sloka 7.15||

ઇતીવ તદ્ગૃહમભિગમ્ય શોભનમ્
સવિશ્મયો નગમિવ ચારુ શોભનમ્|
પુનશ્ચ તત્પરમસુગન્ધિ સુન્દરમ્
હિમાત્યયે નગમિવ ચારુકન્દરમ્||7.15||

સ|| હનુમાન્ ઇતીવ શોભનમ્ ચારુશોભનમ્ નગમિવ તત્ ગૃહં અભિગમ્ય સવિસ્મયઃ ભવતિ|| (તતઃ) પુનશ્ચ તત્ (ગૃહં) હિમાત્યયે નગમિવ પરમસુગન્ધિ સુન્દરમ્ ચારુકન્દરં દદર્શ||

Rama Tika says - ઇતીવ એવં પ્રકારં ચારુકન્દરમ્ ચારુ ગૃહમ્;નગમિવ પર્વત મિવ;ચારુ દર્શનમ્ તદ્ગૃહમ્ અભિગમ્ય સવિસ્મયઃ ભભૂવ ઇતિ શેષઃ| હિમાત્યયે વસન્તે પરમસુગન્ધિ ચારુ કન્દરમ્ નગમિવ વૃક્ષમિવ કન્દરોઽત્ર કોટરઃ| પુનશ્ચાભિગમ્ય સવિસ્મયો અભૂત્ ઇતિ શેષઃ |

||Sloka meanings||

ઇતીવ શોભનમ્ ચારુશોભનમ્ નગમિવ-
thus auspicious and beautiful palace appearing like a mountain
તત્ ગૃહં અભિગમ્ય સ વિસ્મયઃ ભવતિ -
having reached that palace he was wonder struck
પરમસુગન્ધિ સુન્દરમ્ ચારુકન્દરં -
with beautiful caves full of wonderful fragrances
સુગંધમુલતો સુંદરમૈન ગુહલુ કલ
પુનશ્ચ તત્ again (entered) that palace
હિમાત્યયે નગમિવ -
looking like a mountain at the end of winter

||Sloka summary||

Thus Hanuman reached the auspicious and beautiful palace appearing like a mountain and was wonder struck. Again he saw the palace as a mountain in spring time with beautiful caves filled with wonderful fragrance. ||7.15||

||Sloka 7.16||

તતઃ સ તાં કપિરભિપત્ય પૂજિતાં
ચરન્ પુરીં દશમુખબાહુનિર્જિતામ્ |
અદૃશ્યતાં જનકસુતાં સુપૂજિતામ્
સુદુઃખિતઃ પતિગુણવેગનિર્જિતામ્||7.16||

સ|| તતઃ સ કપિઃ દશમુખબાહુનિર્જિતામ્ પૂજિતાં તાં પુરીં અભિપત્ય ચરન્ પતિગુણવેગવર્જિતાં સુપૂજિતાં તાં જનકસુતાં અદૃશ્યતાં સુદુઃખિતઃ બભૂવ||

રામ તિલકલો - દશમુખબાહુ નિર્જિતામ્ રાવણેન વશીકૃતાં ઇતિ; પૂજિતાં અતિપ્રશંસા વિશિષ્ઠાંપુરીં અભિપત્ય પ્રાપ્ય
ચરન્ સીતાન્વેષણાર્થંઇતઃ તતઃ વિચરન્ સન્ ; સુપૂજિતાં મહાત્માભિઃ અતિ પ્રશંશિતાં ; સુદુઃખિતાં વિયોગદુઃખં પ્રાપ્તમ્; પતિગુણ વેગ નિર્જિતામ્ પતિગુણાનાં સમાધિકરહિતવાત્સલ્યાદીનાં વેગેન સ્મરણ જનિત ઉદ્વેગેન નિર્જિતાં જનકસુતાં અદૃશ્ય અદૃષ્ટ્વા દુઃખિતો અભવત્ ||

||Sloka meanings||

દશમુખબાહુપાલિતાં પૂજિતાં -
ruled by the ten headed king and worshipped by all
તાં પુરીં અભિપત્ય ચરન્ -
reaching that city and moving about
અદૃશ્યતાં જનકસુતાં સુપૂજિતામ્ -
unable to find venerable daughter of Janaka
પતિગુણવેગનિર્જિતામ્-
wone over by her husband's virtuous conduct
તતઃ સ કપિઃ સુદુઃખિતઃ બભૂવ-
that Vanara was deeply sorrowful

||Sloka summary||

Then that Hanuman having reached and going about that city ruled by the ten headed king in search of Sita was deeply grieved not being able to see the venerable daughter of Janaka.||7.16||

||Sloka 7.17||

તતસ્તદા બહુવિધભાવિતાત્મનઃ
કૃતાત્મનો જનકસુતાં સુવર્ત્મનઃ|
અપશ્યતોઽભવ દતિદુઃખિતં મનઃ
સુચક્ષુષઃ પ્રવિચરતો મહાત્મનઃ||7.17||

સ|| તતઃ જનકસુતાં અપશ્યતઃ બહુવિધભાવિતાત્મનઃ કૃતાત્મનઃ સુચક્ષુષઃ સુવર્ત્મનઃ મહાત્મનઃ મનઃ અતિદુઃખિતં અભવત્ ||

Rama tilaka says - બહુવિધભાવિતાત્મનો નાનાપ્રકારેણ સર્વ જગત્ પૂજિત સ્વભાવસ્ય; સ્વભાવવાચ્યાત્મ શબ્દઃ; કૃતાત્મનો શિક્ષિતાંતઃ કરણસ્ય; સુવર્ત્મનઃ શોભન નીતિ માર્ગ વર્તિનઃ; સુચક્ષુષઃ શૃતિ સ્મૃતિ ન્યાય રૂપ ચક્ષુઃ સહિતસ્ય;||

||Sloka meanings||

તતઃ જનકસુતાં પ્રવિચરતઃ અપશ્યતઃ -
unable to find Sita in his search
બહુવિધભાવિતાત્મનઃ કૃતાત્મનઃ -
thinking of many things, the one capable of achieving anything
સુચક્ષુષઃ સુવર્ત્મનઃ મહાત્મનઃ -
one with foresight, one who follows righteous path , and great soul
મનઃ અતિદુઃખિતં અભવત્ -
mind was filled with sorrow

||Sloka summary||

"Then being unable to see Sita, with many thoughts on his mind Hanuman the one capable of achieving anything, the one with foresight, who always follows right path became very agitated." ||7.17||

Unable to find Sita, the poet Valmiki says Hanuman,"બહુવિધાત્મનઃ " who can pursue many thoughts, "કૃતાત્મનઃ" who has achieved set goals , became "અતિ દુઃખિતં મનઃ " very agitated in his mind.

What is the post trying to convey?

When one sees beautiful sights, one is surely delighted by the visible external beauty, and is filled with wonder at the spectacle. With that delight one may follow the path of delight in worldly affairs. That is like following the path of "Pleasant", one of the two paths articulated by Yama to Nachiketa in Kathopanishad. The two paths are of "Good (શ્રેયસ્)" Vs "Pleasant ( પ્રેયસ્)". As articulated by Yama in teaching Nachiketa, the one in search of "Self" will continue to follow the path of "Good". They are after the eternal happiness in the realization of "Self".

Similarly Hanuman here in search of Sita, while delighted momentarily seeing the sights in Lanka, he is full of grief at not being able to see Sita. His ultimate delight is in completion of his search of Sita or "Self".

The poet Valmiki having described the Pushpaka in so many wonderful ways, refers to dejected Hanuman in glorious terms. Each of the epithets used being rich in meaning. The poet Valmiki describes " સુદુઃખિતઃ" a deeply grieving Hanuman.

Hanuman is described as:

- બહુવિધ ભાવિતાત્મઃ - બહુવિધં યથા ભવતિ તથા ચિંતિતાત્મનઃ One who can contemplate the way it happens in many ways. The one who can contemplate on "Self" in many ways.

- કૃતાત્મઃ - શિક્ષિતાન્તઃકરણસ્ય, means one with a disciplined mental faculty. One , who was successful in attaining Self. When Mainaka asks him to stop and take rest on him, Hanuman says , "પ્રતિજ્ઞા ચ મયા દત્તા ન સ્થાતવ્યમિહાંતરે". He says that he has taken a vow not to stop mid-way in his search. That is the commitment.

- સુવર્ત્મઃ - શોભનમાર્ગાવલમ્બિનઃ one who is follower of rightful conduct. We see this in the very first Sloka of Sundarakanda. It is said Hanuman followed the path which is "ચારણા ચરિતે પથિ". Which also means path trodden by Masters. Hanuman followed well-trodden traditional path. Before undertaking his leap across the ocean, Hanuman following the rightful path, paid obeisance to Sun god and others, as if to emphasize that act of following rightful traditions.

- સુચક્ષુઃ- સુચક્ષુઃ શ્રુતિસ્મૃતિન્યાયરૂપચક્ષુઃ સહિતસ્ય ; One who has good or auspicious eyes. Hanuman is the one who knows that the "Self" is different from the "Body complex", Thus he has those eyes which can look inward towards his "Self". Hanuman after landing in Lanka, standing on the Trikuta mountain looks at the city of Lanka glowing like the city of Gods, which is also a city of worldly enjoyment, as though he was looking at the "Body complex" which is again a place for all worldly enjoyment.
.
When it is said સુંદરે સુંદરો કપિઃ; These descriptors describe that Sundara, the Hanuman in Sundarakanda. That is why it is also called Sundarakanda.

With this note, the seventh Sarga of Sundarakanda comes to an end.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુંદરકાંડે સપ્તમસ્સર્ગઃ||
|| ઓમ્ તત્ સત્||
||om tat sat||

 

|| om tat sat||