Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||
Sundarakanda
Sarga 7
అథ సప్తమస్సర్గః

This Sarga is about riches of Ravana. In the end it is also about Sundara of Sundarakanda

We see and hear about the palace complex and riches of Ravana. The riches were "देवैश्च सर्वैः सुपूजितानि "- cherished by even Gods. The riches were "स्वबलार्जितानि", won by his own prowess. They were "दोषैः परिवर्जितानि "- without blemishes. His palace was of "अप्रतिरूपरूपं " matchless beauty. And it reflected आत्मबलानुरूपं - his own might. Hanuman also sees a glowing "पुष्पाह्वयं नाम महाविमानं" - a great aerial car by name Pushpaka. Seeing all these Hanuman was "सविश्मयः" filled with wonder.

But Hanuman going in search of Sita could not find Sita, who was "पतिगुणवेगनिर्जिताम् " - won over by the rich attributes of her husband, who was "सुपूजिताम् " a well-respected one. Unable to find Sita, Hanuman,"बहुविधात्मनः " who can pursue many thoughts, "कृतात्मनः" who has achieved set goals , became "अति दुःखितं मनः " very agitated in his mind.

That is the summary of Sarga 7.

Now we go through the word meanings and the summaries of all Slokas
.

॥Sloka 7.01॥

స వేశ్మజాలం బలవాన్ దదర్శ
వ్యాసక్త వైఢూర్యసువర్ణజాలమ్|
యథామహత్ప్రావృషి మేఘజాలమ్
విదుత్పినద్ధం సవిహఙ్గజాలమ్||7.01||

స||బలవాన్ సః హనుమాన్ వ్యాసక్త వైఢూర్యసువర్ణజాలం సవిహఙ్గజాలం వేశ్మజాలం ప్రావృషి విద్యుత్పినద్ధమ్ మహత్ మేఘజాలం ఇవ దదర్శ ||

Rama Tika says- బలవాన్ స హనుమాన్ వ్యాసక్తాని ఖచితాని వైఢూర్యాణి యేషు తాన్యేవ సువర్ణ జాలాని స్వర్ణమయ గవాక్షాణి యస్మిన్ సవిహఙ్గజాలం విహఙ్గ సమూహితం వేశ్మ జాలం గృహసమూహం విద్యుత్ పినద్ధం ప్రావృషి మేఘజాలమివ దదర్శ

||Sloka meanings||

బలవాన్ సః హనుమాన్ -
that mighty Hanuman (saw)
సవిహఙ్గజాలం వేశ్మజాలం -
group of mansions with flocks of birds
వ్యాసక్త వైఢూర్యసువర్ణజాలం-
(with) golden lattices encrusted with Vaidhurya
విద్యుత్ పినద్ధం ప్రావృషి మేఘజాలమివ -
like a group of clouds with streaks of lightning in the rainy season
దదర్శ - saw

||Sloka summary||

The mighty Hanuman saw the group of mansions, having golden lattices encrusted with Vaidhurya and with flocks of birds, looking like a group of clouds with streaks of lightning in the rainy season. ||7.01||

||Sloka 7.02॥

నివేశనానాం వివిధాశ్చశాలాః
ప్రధానశఙ్ఖాయుధచాపశాలాః|
మనోహరాశ్చాపిపునర్విశాలాః
దదర్శ వేశ్మాద్రిషు చన్ద్రశాలాః||7.02||

స||(సః హనుమాన్) ప్రధానశఙ్ఖాయుథచాపశాలాః వివిధాః శాలాః నివేశనానామ్ దదర్శ|పునః వేశ్మాద్రిషు మనోహరాః విశాలాః చన్ద్రశాలాః చ దదర్శ||

Rama Tika says- ప్రధానైః శఙ్ఖాయుధచాపైః శాలన్తే శోభన్తే తాః నివేశనానాం గృహాణాం వివిధాః శాలాః ఆవాన్తరగృహాణి మనోహరాః విశాలాశ్చ వేశ్మాద్రిషు అద్రిసదృశ వేశ్మసు చన్ద్రశాలాః శిరోగృహాణి చన్ద్రకాన్తమణిసంబద్ధావాన్తర గృహాణి వా పునః దదర్శ।

||Sloka meanings||

ప్రధానశఙ్ఖాయుథచాపశాలాః -
places for keeping storing valuable conches, weapons and bows
వివిధాః శాలాః నివేశనానామ్ దదర్శ -
many places in those mansions
పునః వేశ్మాద్రిషు మనోహరాః -
also in those mansions delightful
విశాలాః చన్ద్రశాలాః చ దదర్శ -
spacious terraces open to skies (for seeing moon)

||Sloka summary||

"There Hanuman saw several places for storing valuable conches, weapons and bows among those mansions, again he saw delightful and spacious terraces open to the skies on top of those houses.||7.02||

||Sloka 7.03॥

గృహాణి నానావసురాజితాని
దేవాసురైశ్చాపి సుపూజితాని|
సర్వైశ్చ దోషైః పరివర్జితాని
కపిర్దదర్శ స్వబలార్జితాని||7.03||

స|| (సః మహా) కపిః (తత్) గృహాణి సర్వైశ్చ దేవాః అసురైః చాపి సుపూజితాని స్వబలార్జితాని దోషైః పరివర్జితాని నానావసురాజితాని దదర్శ||

Rama Tika says- నానావసుభిః అనేక విధ ధనైః రాజితాని దేవాః అసురైరపి సుపూజితాని ఆతి ప్రశంసితాని స్వ బలార్జితాని కుబేరాత్ప్రాప్తాని గృహాణి కపిః దదర్శ।

||Sloka meanings||

సర్వైశ్చ దేవాః ఆసురైః చాపి సుపూజితాని -
cherished by gods and demons alike
స్వబలార్జితాని దోషైః పరివర్జితాని -
blemish less and won by his own might ,
నానావసురాజితాని -
many types of treasures
కపిః (తత్) గృహాణి దదర్శ -
the Vanara saw in those mansions

||Sloka summary||

"The Vanara saw in those mansions many types of treasures, cherished by gods and demons alike, which were blemish less and won by his own might." ||7.03||

||Sloka 7.04॥

తాని ప్రయత్నాభిసమాహితాని ||
మయేవ సాక్షాదివ నిర్మితాని|
మహీతలే సర్వ గుణోత్తరాణి
దదర్శ లఙ్కాధిపతేర్గృహాణి||7.04||

స|| ప్రయత్నాభి సమాహితాని సర్వగుణోత్తరాణి లంకాధిపతేః గృహాణి సాక్షాత్ మయేవ నిర్మితాని భవనాని ఇవ హనుమాన్ దదర్శ||

Rama Tika says- ప్రయత్నేన అభిసమాహితాని చతుర్దిక్షు క్రమేణ సంనివేశితాని మయేన సాక్షాత్ నిర్మితాని ఇవ విశ్వకర్మణా నిర్మితత్వేపి అనేక మాయామయత్వాన్ మయనిర్మిత సదృశాని ఇత్యర్థః, సర్వగుణోత్తరాణి సర్వగుణైః శ్రేష్ఠాని గృహాణీ దదర్శ।

||Sloka meanings||

ప్రయత్నాభి సమాహితాని - Built with great care and effort
సర్వగుణోత్తరాణి లంకాధిపతేః గృహాణి -
the excellent mansions of the king of Lanka
సాక్షాత్ మయేవ నిర్మితాని భవనాని ఇవ -
looked like the mansions built by Maya
హనుమాన్ దదర్శ - Hanuman saw

||Sloka summary||

"Built with great care and effort, the excellent mansions of the king of Lanka looked like the mansions built by Maya ( the divine architect) himself." ||7.04||

||Sloka 7.05॥

తతో దదర్శోచ్ఛ్రితమేఘరూపమ్
మనోహరం కాఞ్చనచారురూపమ్|
రక్షోఽధిప స్యాత్మబలానురూపమ్
గృహోత్తమం హ్యప్రతిరూపరూపమ్||7.05||

స|| (తత్) రక్షోధిపస్య ఉత్తమమ్ గృహమ్ దదర్శ | (తత్ గృహమ్) మనోహరం కాంచనచారురూపం అప్రతిరూపరూపం రక్షోధిపస్య ఆత్మబలానురూపం అస్తి| తత్ గృహం ఉచ్ఛ్రితమేఘరూపం ఇవ అస్తి||

||Sloka meanings||

మనోహరం కాంచనచారురూపం -
captivating , with the splendor of gold
అప్రతిరూపరూపం - matchless
రక్షోధిపస్య ఆత్మబలానురూపం -
worthy of the might of the Rakshasa king
ఉచ్ఛ్రితమేఘరూపం ఇవ - like towering cloud
ఉత్తమమ్ గృహమ్ దదర్శ - magnificent palace he saw

||Sloka summary||

"Hanuman saw a magnificent palace like a towering cloud, matchless, captivating , with the splendor of gold, worthy of the might of the Rakshasa king." ||7.06||

||Sloka 7.06॥

మహీతలే స్వర్గమివ ప్రకీర్ణమ్
శ్రియాజ్వలన్తం బహురత్న కీర్ణమ్|
నానాతరూణాం కుసుమావకీర్ణమ్
గిరేరివాగ్రం రజసావకీర్ణమ్||7.06||

స|| శ్రియా జ్వలన్తం బహురత్న కీర్ణమ్ (తత్ గృహమ్) మహీతలే ప్రకీర్ణమ్ స్వర్గమివ (అస్తి)| నానాతరూణాం కుసుమావకీర్ణం రజసా గిరేః అగ్రం ఇవ (తత్ గృహమ్ అస్తి)||

Rama Tika says- మహీతలే ప్రకీర్ణమ్ పతితం స్వర్గమివ; కుమావకీర్ణం కుసుమైః వ్యాప్తం;రజసావకీర్ణం రజసా పుష్పాణాం ఇతి శేషః।

Govindaraja says - తదన్తర్వర్తి పుష్పకవిమానం దర్సయతి- అంటే ఇక హనుమ ఆ భవనముల మధ్యలో నున్న పుష్పక విమానముచూచుచున్నాడు

||Sloka meanings||

శ్రియా జ్వలన్తం బహురత్న కీర్ణమ్ -
glittering with many gems and riches
మహీతలే స్వర్గమివ ప్రకీర్ణమ్-
looking like the heaven fallen on the earth
నానాతరూణాం కుసుమావకీర్ణమ్-
full of flowers from many trees
గిరేరివాగ్రం రజసావకీర్ణమ్ -
looked like the top of a mountain full of flowers
( Hanuma saw the arial vehicle)

||Sloka summary||

"Glittering with gems and riches that mansion was like heaven fallen on the earth. Covered with flowers of all kinds of trees, that mansion looked like a mountain top covered with flowers" . ||7.06||

||Sloka 7.07॥

నారీప్రవేకైరివ దీప్యమానమ్
తటిద్భి‍రమ్భోదవ దర్చ్యమానమ్|
హంసప్రవేకైరివ వాహ్యమానమ్
శ్రియాయుతం ఖే సుకృతాం విమానమ్||7.07||

స|| తత్ సుకృతాం విమానమ్ అర్చమానమ్ నారీప్రవేకైః శ్రియా యుతం (అస్తి)| అమ్భోదవత్ దీప్యమానం తటిద్భిః ఇవ అస్తి| ఖే హంసప్రవైకైః వాహ్యమానమ్ ఇవ అస్తి||

||Sloka meanings||

తత్ విమానమ్ - aerial chariot
సుకృతాం - Royal
నారీప్రవేకైరివ దీప్యమానమ్ - lit up by resplendent women
తటిద్భి‍రమ్భోదవ దర్చ్యమానమ్ -
rain cloud with lightning , worthy of worship
హంసప్రవేకైరివ ఖే వాహ్యమానమ్ -
as if drawn by swans in the sky

||Sloka summary||

That royal aerial chariot auspicious and worthy of worship was filled with resplendent women. It was like the rain clouds lit with lightning. It was as if drawn by swans in the sky. ||7.07||

||Sloka 7.08॥

యథా నగాగ్రం బహుధాతుచిత్రమ్
యథా నభశ్చ గ్రహచన్ద్రచిత్రమ్|
దదర్శయుక్తీకృత మేఘచిత్రమ్
విమానరత్నం బహురత్న చిత్రమ్||7.08||

స|| తత్ విమానరత్నం బహురత్న చిత్రం అస్తి| (తత్ విమానమ్) యథా బహుధాతుచిత్రమ్ నగాగ్రం ఇవ యథా యుక్తీకృత మేఘచిత్రం ఇవ యథా నభశ్చ గ్రహచన్ద్ర చిత్రం ఇవ అస్తి ||

||Sloka meanings||

విమానరత్నం బహురత్న చిత్రమ్ -
best of aerial chariots was colorful on account of being encrusted with gems .
బహుధాతుచిత్రమ్ నగాగ్రం ఇవ -
like a mountain peak which was colorful because of many the minerals embedded in the mountain
యుక్తీకృత మేఘచిత్రం-
like a mass of colorful clouds.
నభశ్చ గ్రహచన్ద్ర చిత్రం ఇవ-
like the sky which was looking colorful with planets and Moon

||Sloka summary||

"That best of aerial chariots was colorful on account of gems encrusted. It was like a mountain peak which was colorful because of many the minerals embedded in the mountain. It was like a mass of colorful clouds. It was like the sky which was looking colorful with planets and Moon."||7.08||

||Sloka 7.09॥

మహీకృతా పర్వతరాజిపూర్ణా
శైలాః కృతా వృక్షవితానపూర్ణా|
వృక్షాః కృతా పుష్పవితానపూర్ణాః
పుష్పం కృతం కేసర పత్ర పూర్ణమ్||7.09||

స|| యత్ర పర్వత రాజి పూర్ణా మహీ (చిత్రీ) కృతా | యత్ర వృక్ష వితానపూర్ణా శైలాః (చిత్రీ) కృతా | యత్ర వృక్షాః పుష్పవితానపూర్ణా (ఇవ చిత్రీ ) కృతా | యత్ర పుష్పమ్ కేసరపత్రపూర్ణమ్ చిత్రీకృతా | (తత్ విమానం హనుమాన్ దదర్శ) ||

Rama Tika says- యత్ర విమానే మహీ స్థితి భూమిః పర్వతరాజిపూర్ణా కృతా నిర్మిత పర్వతైః పూరితేత్యర్థః, శైలాస్తు వృక్షవితానైః తరుసమూహైః పూర్ణాః కృతాః ; పుష్పం చ కేసర పత్రాభ్యాం పూర్ణ కృతమ్।

||Sloka meanings||

పర్వత రాజి పూర్ణా మహీ (చిత్రీ) కృతా-
earth was drawn filled with mountain ranges
వృక్ష వితానపూర్ణా శైలాః (చిత్రీ) కృతా -
mountains were drawn with canopy of trees
వృక్షాః కృతా పుష్పవితానపూర్ణాః -
the trees were drawn filled with lovely flowers.
పుష్పం కృతం కేసర పత్ర పూర్ణమ్-
The flowers were drawn filled with petals and filaments.

||Sloka summary||

The earth was drawn filled with mountain ranges. The mountains were drawn with canopy of trees, the trees were drawn filled with lovely flowers. The flowers were drawn filled with petals and filaments.||7.09||

||Sloka 7.10॥

కృతాని వేశ్మానిచ పాణ్డురాణి
తథా సుపుష్పాణ్యపి పుష్కరాణి|
పునశ్చ పద్మాని స కేసరాణి
ధన్యాని చిత్రాణి తథా వనాని||7.10||

స|| యస్మిన్ పాండురాణి వేశ్మాని చ (చిత్రీ) కృతాని | తథైవ యస్మిన్ పుష్పాణి సహ పుష్కరాణి (చిత్రీకృతాని)| పునః యస్మిన్ కేసరాణి సః పద్మాని (చిత్రీ కృతాని) | యస్మిన్ ధన్యాని వనాని చిత్రాణి చిత్రీకృతాని (తత్ విమానమ్ దదర్శ)||

Rama Tika says- యస్మిన్ పాణ్డురాణి వేశ్మాని కృతాని; సుపుష్పాః శోభనపుష్ఫ విశిష్ఠాః పుష్కరిణ్యః సరస్యః కృతాః సకేశరాణి పద్మాని కృతాని;చిత్రాణి సరోవరాణి వరసరోయుక్తాని వనాని కృతాని।

||Sloka meanings||

వేశ్మానిచ పాణ్డురాణి కృతాని -
mansions were drawn in white color.
తథా సుపుష్పాణ్యపి పుష్కరాణి -
similarly ponds were drawn with flowers.
పునశ్చ పద్మాని స కేసరాణి -
flowers were drawn again with petals.
ధన్యాని చిత్రాణి తథా వనాని -
similarly paintings of complete gardens were drawn

||Sloka summary||

"The mansions were drawn in white color. The ponds were drawn with flowers. The flowers were drawn again with petals. Similarly paintings of complete gardens were drawn."||7.10||

||Sloka 7.11॥

పుష్పాహ్వయం నామ విరాజమానం
రత్నప్రభాభిశ్చ వివర్థ మానమ్|
వేశ్మోత్తమానా మపి చోచ్చమానమ్
మహాకపిస్తత్ర మహావిమానమ్||7.11||

స|| మహాకపిః తత్ర పుష్పాహ్వయం నామ విరాజమానం మహా విమానం (దదర్శ)| తత్ విమానం రత్న ప్రభాభిః చ వివర్ధమానం | తత్ విమానం వేశ్మోత్తమానాం అపి ఉచ్చ్యమానం అస్తి|

||Sloka meanings||

మహాకపిః తత్ర - great Vanara (saw)
పుష్పాహ్వయం నామ మహా విమానం -
great aerial car going by the name of Pushpaka
విరాజమానం -
splendid indeed
రత్నప్రభాభిశ్చ వివర్థ మానమ్ -
glowing with glitter of gems.
వేశ్మోత్తమానా మపి చోచ్చమానమ్ -
taller than the magnificent mansions.

||Sloka summary||

The great Vanara saw an aerial car going by the name of Pushpaka. That aerial car was glowing with the glitter of gems. That aerial was taller than the magnificent mansions.||7.11||

||Sloka 7.12॥

కృతాశ్చ వైఢూర్యమయా విహఙ్గాః
రూప్యప్రవాళైశ్చ తథా విహఙ్గాః|
చిత్రాశ్చ నానావసుభిర్భుజఙ్గాః
జాత్యానురూపాస్తురగా శ్శుభాఙ్గాః||7.12||

స|| వైఢూర్యమయాః విహఙ్గాః కృతాః | తథైవ రూప్యప్రవాళైశ్చ కృతాః విహఙ్గాః | చిత్రాః భుజఙ్గాః నానావసుభిః కృతాః | తురంగాః జాత్యానురూపాః శుభాఙ్గాః అపి కృతాః||

Rama Tika says- 'తస్మిన్ విమానే వైఢూర్యమయాః విహఙ్గాః కృతాః; రూప్యప్రవాలైశ్చ విహఙ్గాః కృతాః;నానా వసుభిః అనేక విధ మణిభిః చిత్రాః భుజఙ్గాః కృతాః ; అనురూపాః విమాన స్థితి యోగ్యాః జాత్యా శోభనజాత్యోపలక్షితాః శుభాఙ్గాః తురగాః అశ్వాః కృతాః'।

||Sloka meanings||

వైఢూర్యమయాః విహఙ్గాః కృతాః -
birds were made of Vaidhuryas
తథైవ రూప్యప్రవాళైశ్చ విహఙ్గాః (కృతాః) -
Similarly the birds were made of silver and corals.
చిత్రాః భుజఙ్గాః నానావసుభిః కృతాః -
Colorful serpents were made with gems.
జాత్యానురూపాః శుభాఙ్గాః తురంగాః అపి కృతాః-
Well bred horses too with auspicious limbs were drawn.

||Sloka summary||

The birds were made of Vaidhuryas. Similarly the birds were made of silver and corals. Colorful serpents were made with gems. Well bred horses with auspicious limbs were drawn.||7.12||

||Sloka 7.13॥

ప్రవాళజామ్బూనదపుష్పపక్షాః
సలీల మావర్జితజిహ్మపక్షాః|
కామస్య సాక్షాదివ భాన్తి పక్షాః
కృతావిహఙ్గా స్సుముఖాస్సుపక్షాః||7.13||

స|| విహఙ్గాః సుపక్షాః ప్రవాలజామ్బూనద పుష్పపక్షాః స లీలం ఆవర్జితజిహ్మ పక్షాః కృతాః| సా విహఙ్గాః సాక్షాత్ కామస్య పక్షాః ఇవ భాన్తి||

Rama Tika says - ప్రవాలైః జామ్బూనద పుష్పైశ్చ యుక్తాః పక్షాః యేషాం అత ఏవ సుపక్షాః ;శోభనపక్షవిశిష్ఠాః సలీలం లీలాపూర్వకమ్ ఆవర్జితాః శిల్పావిశేషేణ మక్షికాది వర్జన క్రియా విశిష్ఠాః జిహ్మపక్షాః యేషాం తే సునుఖాః విహఙ్గాః కృతాః ;అత ఏవ తేషాం పక్షాః కామస్య కామాశ్రయీభూతమనసః పక్షాః ప్రగ్రహీతార ఇవ భాన్తి। తత్ పక్ష దర్శన మాత్రేణ విమానే స్థితిః ప్రతీయత ఇత్యర్థః॥

||Sloka meanings||

విహఙ్గాః సుపక్షాః-
Birds having beautiful wings
ప్రవాలజామ్బూనద పుష్పపక్షాః-
wings engraved in corals and gold
స లీలం ఆవర్జితజిహ్మ పక్షాః కృతాః -
wings sportively bent were drawn
సా విహఙ్గాః సాక్షాత్ -
The birds (wings) were as if
కామస్య పక్షాః ఇవ భాన్తి -
looking like wings of the cupid, the god of love

||Sloka summary||

Birds having beautiful wings, with wings engraved in corals and gold, with artificial wings sportively bent were drawn. The birds (wings) were as if they were wings of the cupid, the god of love.||7.13||

||Sloka 7.14॥

నియుజ్యమానాస్తు గజాస్సుహస్తాః
స కేసరాశ్చోత్పలపత్త్రహస్తాః|
బభూవ దేవీ చ కృతా సుహస్తా
లక్ష్మీస్తథా పద్మిని పద్మహస్తా||7.14||

స|| లక్ష్మీః పద్మినీ పద్మహస్తా సుహస్తా చ సకేసరాశ్చ దేవీ చ కృతా బభూవ| తథా ఉత్పలపత్రహస్తాః నియుజ్యమానాః గజాః అస్తు ||

Rama Tika says - పద్మిని పద్మ విశిష్ఠే విమాన సరసి ఉత్పల పత్ర హస్తాః అత ఏవ సకేశరాః గజా నియుజ్యమానాః నిర్మితా బభూవుః; పద్మహస్తా పద్మయుక్త కరా;అత ఏవ సుహస్తా;శోభనహస్త విశిష్ఠాః దేవీః అతి ప్రకాశవిశిష్ఠా లక్ష్మీః కృతా నిర్మితా బభూవ; బభూవేతి వచన విపరిణామేన పూర్వాన్వయః అపి।

||Sloka meanings||

పద్మినీ పద్మహస్తా సుహస్తా లక్ష్మీః కృతా -
Lakshmi having beautiful hands holding lotus in the lotus pond was made
సకేసరాశ్చ - lotus with its filaments
తథా గజాః నియుజ్యమానాః - similarly elephants were seen
ఉత్పలపత్రహస్తాః - holding lotuses with their trunks

||Sloka summary||

Goddess Lakshmi in a lotus pond holding lotus with filaments in her hands was seen. Elephants carrying blue lotuses with their trunks as offerings to the Goddess were seen too. ||7.14||

||Sloka 7.15॥

ఇతీవ తద్గృహమభిగమ్య శోభనమ్
సవిశ్మయో నగమివ చారు శోభనమ్|
పునశ్చ తత్పరమసుగన్ధి సున్దరమ్
హిమాత్యయే నగమివ చారుకన్దరమ్||7.15||

స|| హనుమాన్ ఇతీవ శోభనమ్ చారుశోభనమ్ నగమివ తత్ గృహం అభిగమ్య సవిస్మయః భవతి|| (తతః) పునశ్చ తత్ (గృహం) హిమాత్యయే నగమివ పరమసుగన్ధి సున్దరమ్ చారుకన్దరం దదర్శ||

Rama Tika says - ఇతీవ ఏవం ప్రకారం చారుకన్దరమ్ చారు గృహమ్;నగమివ పర్వత మివ;చారు దర్శనమ్ తద్గృహమ్ అభిగమ్య సవిస్మయః భభూవ ఇతి శేషః। హిమాత్యయే వసన్తే పరమసుగన్ధి చారు కన్దరమ్ నగమివ వృక్షమివ కన్దరోఽత్ర కోటరః। పునశ్చాభిగమ్య సవిస్మయో అభూత్ ఇతి శేషః ।

||Sloka meanings||

ఇతీవ శోభనమ్ చారుశోభనమ్ నగమివ-
thus auspicious and beautiful palace appearing like a mountain
తత్ గృహం అభిగమ్య స విస్మయః భవతి -
having reached that palace he was wonder struck
పరమసుగన్ధి సున్దరమ్ చారుకన్దరం -
with beautiful caves full of wonderful fragrances
సుగంధములతో సుందరమైన గుహలు కల
పునశ్చ తత్ again (entered) that palace
హిమాత్యయే నగమివ -
looking like a mountain at the end of winter

||Sloka summary||

Thus Hanuman reached the auspicious and beautiful palace appearing like a mountain and was wonder struck. Again he saw the palace as a mountain in spring time with beautiful caves filled with wonderful fragrance. ||7.15||

||Sloka 7.16॥

తతః స తాం కపిరభిపత్య పూజితాం
చరన్ పురీం దశముఖబాహునిర్జితామ్ |
అదృశ్యతాం జనకసుతాం సుపూజితామ్
సుదుఃఖితః పతిగుణవేగనిర్జితామ్||7.16||

స|| తతః స కపిః దశముఖబాహునిర్జితామ్ పూజితాం తాం పురీం అభిపత్య చరన్ పతిగుణవేగవర్జితాం సుపూజితాం తాం జనకసుతాం అదృశ్యతాం సుదుఃఖితః బభూవ||

రామ తిలకలో - దశముఖబాహు నిర్జితామ్ రావణేన వశీకృతాం ఇతి; పూజితాం అతిప్రశంసా విశిష్ఠాంపురీం అభిపత్య ప్రాప్య
చరన్ సీతాన్వేషణార్థంఇతః తతః విచరన్ సన్ ; సుపూజితాం మహాత్మాభిః అతి ప్రశంశితాం ; సుదుఃఖితాం వియోగదుఃఖం ప్రాప్తమ్; పతిగుణ వేగ నిర్జితామ్ పతిగుణానాం సమాధికరహితవాత్సల్యాదీనాం వేగేన స్మరణ జనిత ఉద్వేగేన నిర్జితాం జనకసుతాం అదృశ్య అదృష్ట్వా దుఃఖితో అభవత్ ||

||Sloka meanings||

దశముఖబాహుపాలితాం పూజితాం -
ruled by the ten headed king and worshipped by all
తాం పురీం అభిపత్య చరన్ -
reaching that city and moving about
అదృశ్యతాం జనకసుతాం సుపూజితామ్ -
unable to find venerable daughter of Janaka
పతిగుణవేగనిర్జితామ్-
wone over by her husband's virtuous conduct
తతః స కపిః సుదుఃఖితః బభూవ-
that Vanara was deeply sorrowful

||Sloka summary||

Then that Hanuman having reached and going about that city ruled by the ten headed king in search of Sita was deeply grieved not being able to see the venerable daughter of Janaka.||7.16||

||Sloka 7.17॥

తతస్తదా బహువిధభావితాత్మనః
కృతాత్మనో జనకసుతాం సువర్త్మనః|
అపశ్యతోఽభవ దతిదుఃఖితం మనః
సుచక్షుషః ప్రవిచరతో మహాత్మనః||7.17||

స|| తతః జనకసుతాం అపశ్యతః బహువిధభావితాత్మనః కృతాత్మనః సుచక్షుషః సువర్త్మనః మహాత్మనః మనః అతిదుఃఖితం అభవత్ ||

Rama tilaka says - బహువిధభావితాత్మనో నానాప్రకారేణ సర్వ జగత్ పూజిత స్వభావస్య; స్వభావవాచ్యాత్మ శబ్దః; కృతాత్మనో శిక్షితాంతః కరణస్య; సువర్త్మనః శోభన నీతి మార్గ వర్తినః; సుచక్షుషః శృతి స్మృతి న్యాయ రూప చక్షుః సహితస్య;||

||Sloka meanings||

తతః జనకసుతాం ప్రవిచరతః అపశ్యతః -
unable to find Sita in his search
బహువిధభావితాత్మనః కృతాత్మనః -
thinking of many things, the one capable of achieving anything
సుచక్షుషః సువర్త్మనః మహాత్మనః -
one with foresight, one who follows righteous path , and great soul
మనః అతిదుఃఖితం అభవత్ -
mind was filled with sorrow

||Sloka summary||

"Then being unable to see Sita, with many thoughts on his mind Hanuman the one capable of achieving anything, the one with foresight, who always follows right path became very agitated." ||7.17||

Unable to find Sita, the poet Valmiki says Hanuman,"बहुविधात्मनः " who can pursue many thoughts, "कृतात्मनः" who has achieved set goals , became "अति दुःखितं मनः " very agitated in his mind.

What is the post trying to convey?

When one sees beautiful sights, one is surely delighted by the visible external beauty, and is filled with wonder at the spectacle. With that delight one may follow the path of delight in worldly affairs. That is like following the path of "Pleasant", one of the two paths articulated by Yama to Nachiketa in Kathopanishad. The two paths are of "Good (श्रेयस्)" Vs "Pleasant ( प्रेयस्)". As articulated by Yama in teaching Nachiketa, the one in search of "Self" will continue to follow the path of "Good". They are after the eternal happiness in the realization of "Self".

Similarly Hanuman here in search of Sita, while delighted momentarily seeing the sights in Lanka, he is full of grief at not being able to see Sita. His ultimate delight is in completion of his search of Sita or "Self".

The poet Valmiki having described the Pushpaka in so many wonderful ways, refers to dejected Hanuman in glorious terms. Each of the epithets used being rich in meaning. The poet Valmiki describes " सुदुःखितः" a deeply grieving Hanuman.

Hanuman is described as:

- बहुविध भावितात्मः - बहुविधं यथा भवति तथा चिंतितात्मनः One who can contemplate the way it happens in many ways. The one who can contemplate on "Self" in many ways.

- कृतात्मः - शिक्षितान्तःकरणस्य, means one with a disciplined mental faculty. One , who was successful in attaining Self. When Mainaka asks him to stop and take rest on him, Hanuman says , "प्रतिज्ञा च मया दत्ता न स्थातव्यमिहांतरे". He says that he has taken a vow not to stop mid-way in his search. That is the commitment.

- सुवर्त्मः - शोभनमार्गावलम्बिनः one who is follower of rightful conduct. We see this in the very first Sloka of Sundarakanda. It is said Hanuman followed the path which is "चारणा चरिते पथि". Which also means path trodden by Masters. Hanuman followed well-trodden traditional path. Before undertaking his leap across the ocean, Hanuman following the rightful path, paid obeisance to Sun god and others, as if to emphasize that act of following rightful traditions.

- सुचक्षुः- सुचक्षुः श्रुतिस्मृतिन्यायरूपचक्षुः सहितस्य ; One who has good or auspicious eyes. Hanuman is the one who knows that the "Self" is different from the "Body complex", Thus he has those eyes which can look inward towards his "Self". Hanuman after landing in Lanka, standing on the Trikuta mountain looks at the city of Lanka glowing like the city of Gods, which is also a city of worldly enjoyment, as though he was looking at the "Body complex" which is again a place for all worldly enjoyment.
.
When it is said सुंदरे सुंदरो कपिः; These descriptors describe that Sundara, the Hanuman in Sundarakanda. That is why it is also called Sundarakanda.

With this note, the seventh Sarga of Sundarakanda comes to an end.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే సప్తమస్సర్గః||
|| ఓమ్ తత్ సత్||
||om tat sat||

 

|| om tat sat||