|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ త్రయోవింశస్సర్గః
( అర్థతాత్పర్య తత్త్వగీత సహితశ్లోకాలు)

సీతారావణ సంవాదము తరువాత , సీతా దేవికి రెండు నెలల గడువు ఇచ్చి, ఆ రావణుడు రాక్షసస్త్రీలందరిని సామదాన భేద దండో పాయములను ఉపయోగించి
సీతాదేవిని లొంగపరుచుకొమ్మని ఆజ్ఞాపించి వెళ్ళిపోతాడు.

ఈ సర్గలో ఆ తరువాత జరిగిన కథ వింటాము.

ఇక ఈ సర్గలో శ్లోకాలు అర్థతాత్పర్యాలతో.

||శ్లోకము 23.01||

ఇత్యుక్త్వా మైథిలీం రాజా రావణః శత్రు రావణః|
సందిశ్య చ తతః సర్వా రాక్షసీర్నిర్జగామ హ ||23.01||

స|| మైధిలీం ఇత్యుక్త్వా రావణః శత్రు రావణః తతః సర్వాన్ రాక్షసీః సందిశ్య చ తతః రాజా నిర్జగామ||

||శ్లోకార్థములు||

మైధిలీం ఇత్యుక్త్వా -
మైథిలి తో ఇట్లు చెప్పి
రావణః శత్రు రావణః -
శత్రువులను భయపెట్టు ఆ రావణుడు
సర్వాన్ రాక్షసీః సందిశ్య చ -
ఆ రాక్షసస్త్రీలందరిని ఆ విధముగా అజ్ఞాపించి
తతః రాజా నిర్జగామ -
పిమ్మట ఆ రాజు వెళ్ళెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"మైథిలి తో ఇట్లు చెప్పి శత్రువులను భయపెట్టు ఆ రావణుడు ఆ రాక్షసస్త్రీలందరిని ఆ విధముగా అజ్ఞాపించిన పిమ్మట వెళ్ళెను" ||23.01||

తిలక టీకాలో - శతౄన్ రావయతి హాహాకారశబ్దం కారయతి, సః శతృరావణః అంటే శత్రువులచేత హాహాకారములు చేయుంచువాడు కనక శత్రురావణుడు అని.

||శ్లోకము 23.02||

నిష్క్రాన్తే రాక్షసేన్ద్రే తు పునరన్తఃపురం గతే|
రాక్షస్యో భీమరూపాః సీతాం సమభిదుద్రువుః||23.02||

స|| రాక్షసేంద్రే పునః అంతఃపురం గతే నిష్క్రాన్తే తు భీమరూపాః రాక్షస్యః తాం సీతాం సమభిదుద్రువుః||

||శ్లోకార్థములు||

రాక్షసేంద్రే నిష్క్రాన్తే -
రాక్షస రాజు అక్కడనుంచి నిష్క్రమించి
పునః అంతఃపురం గతే తు -
మళ్ళీ అంతఃపురము వెళ్ళీన తరువాత
భీమరూపాః రాక్షస్యః -
భయంకరరూపములు గల రాక్షస స్త్రీలు
తాం సీతాం సమభిదుద్రువుః -
ఆ సీత చుట్టూ చేరిరి

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఆ రాక్షసరాజు అక్కడనుంచి నిష్క్రమించి, అంతఃపురము వెళ్ళిన పిమ్మట, అ భయంకరరూపములు గల రాక్షస స్త్రీలు సీతా దేవి చుట్టూ చేరిరి." ||23.02||

||శ్లోకము 23.03||

తతస్సీతాం ఉపాగమ్య రక్షస్యః క్రోథమూర్చితాః|
పరం పరుషయా వాచా వైదేహీం ఇదమబ్రువన్ ||23.03||

స|| తతః రక్షస్యః క్రోధమూర్ఛితాః సీతాం వైదేహీం ఉపాగమ్య పరం పరుషయా వాచా ఇదం అబ్రువన్ ||

||శ్లోకార్థములు||

తతః రక్షస్యః క్రోధమూర్ఛితాః -
పిమ్మట ఆ రాక్షస స్త్రీలు క్రోధమూర్చితులై
సీతాం వైదేహీం ఉపాగమ్య - ఆ వైదేహిని చేరి
పరం పరుషయా వాచా - పరుషమైన వాక్యములతో
ఇదం అబ్రువన్ - ఇట్లు పలికిరి.

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"పిమ్మట ఆ రాక్షస స్త్రీలు క్రోధమూర్చితులై ఆ వైదేహిని చేరి పరుషమైన వాక్యములతో ఇట్లు పలికిరి." ||23.03||

||శ్లోకము 23.04||

పౌలస్తస్య వరిష్ఠస్య రావణస్య మహాత్మనః|
దశగ్రీవస్య భార్యా త్వం సీతే న బహుమన్యసే||23.04||

స|| సీతే మహాత్మనః పౌలస్తస్య వరిష్ఠస్య దశగ్రీవస్య భార్యా త్వం న బహుమన్యసే ||

||శ్లోకార్థములు||

సీతే మహాత్మనః పౌలస్తస్య -
ఓ సీతా మహాత్ముడు పులస్తుని కుమారుడు
వరిష్ఠస్య దశగ్రీవస్య భార్యా -
వరిష్ఠుడు అయిన దశకంఠుని భార్య ( అగుట)
త్వం న బహుమన్యసే -
గొప్ప అని నీకు తెలియదా.

||శ్లొక తాత్పర్యము||

"ఓ సీతా మహాత్ముడు పులస్త్యుని కుమారుడు వరిష్ఠుడు అయిన దశకంఠుని భార్య అగుట గొప్ప అని నీకు తెలియదా. " ||23.04||

||శ్లోకము 23.05||

తతస్త్వేకజటా నామ రాక్షసీ వాక్యమ బ్రవీత్|
ఆమన్త్ర్య క్రోధతామ్రాక్షీ సీతాం కరతలోదరీమ్||23.05||

స|| తతః ఏకజటా నామ రాక్షసీ ఆమన్త్ర్య క్రోధతామ్రాక్షీ కరతలోదరీం సీతాం (ఇదం) వాక్యం అబ్రవీత్ |

||శ్లోకార్థములు||

తతః ఏకజటా నామ రాక్షసీ -
అప్పుడు ఏకజటా అనబడు ఒక రాక్షసి
ఆమన్త్ర్య క్రోధతామ్రాక్షీ -
ఆమంత్రించబడి కోపముతో కళ్ళు ఎఱ్ఱజేసి
కరతలోదరీం సీతాం -
సన్నని నడుముగల సీతతో
(ఇదం) వాక్యం అబ్రవీత్ -
ఈ వాక్యములను చెప్పెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||"

"అప్పుడు ఏకజటా అనబడు రాక్షసి ఆమంత్రించబడి కోపముతో కళ్ళు ఎఱ్ఱజేసి, సన్నని నడుముగల సీతతో ఇట్లనెను." ||23.05||

||శ్లోకము 23.06||

ప్రజాపతీనాం షణ్ణాం తు చతుర్థో యః ప్రజాపతిః|
మానసో బ్రహ్మణః పుత్త్రః పులస్త్య ఇతి విశ్రుతః||23.06||

స|| షణ్ణాం ప్రజాపతీనాం చతుర్థో ప్రజాపతి పులస్త్యః యః బ్రహ్మణః మానసపుత్రః ఇతి విశ్రుతః తు ||

||శ్లోకార్థములు||

షణ్ణాం ప్రజాపతీనాం -
అరుగురు ప్రజాపతులలో
చతుర్థో ప్రజాపతి పులస్త్యః -
నాలుగవ ప్రజాపతి పులస్త్యుడనబడువాడు
యః బ్రహ్మణః మానసపుత్రః -
అతడు బ్రహ్మయొక్క మానసపుత్రుడు
ఇతి విశ్రుతః తు - అని వినికిడి

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"అరుగురు ప్రజాపతులలో నాలుగవ ప్రజాపతి పులస్త్యుడనబడువాడు, బ్రహ్మయొక్క మానసపుత్రుడు. తేజస్వీ అగు పులస్త్యుని మానసపుత్రుడు మహర్షి విశ్రవసుడు." ||23.06||

ప్రజాపతులు ఆరుగురు - 'మరీచిర్త్యఙ్గీరసౌ పులస్త్యః పులః క్రతుః" వరిలో నాలుగొవ వాడు పులస్త్యుడు.

||శ్లోకము 23.07||

పులస్తస్య తు తేజస్వీ మహర్షిర్మానసః సుతః|
నామ్నా స విశ్రవా నామ ప్రజాపతి సమప్రభః ||23.07||

స|| తేజస్వీ పులస్తస్య మానసః సుతః మహర్షిః విశ్రవాః నామః సః ప్రజాపతి సమప్రభః ||

||శ్లోకార్థములు||

తేజస్వీ పులస్తస్య మానసః సుతః -
తేజస్వీ అగు పులస్త్యుని మానసపుత్రుడు
మహర్షిః విశ్రవాః నామః -
మహర్షి విశ్రవసుడు అని పేరు గలవాడు
సః ప్రజాపతి సమప్రభః -
అతడు ప్రజాపతితో సమానుడు.

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" తేజస్వీ అగు పులస్త్యుని మానసపుత్రుడు మహర్షి విశ్రవసుడు. అతడు ప్రజాపతితో సమానుడు. 'ఓ విశాలాక్షీ ! శత్రుభయంకరుడు అగు రావణుడు ఆయన పుత్రుడు. ||23.07||

||శ్లోకము 23.08||

తస్య పుత్త్రో విశాలాక్షీ రావణశ్శత్రు రావణః|
తస్య త్వం రాక్షసేన్ద్రస్య భార్యా భవితుమర్హసి||23.08||
మయోక్తం చారు సర్వాఙ్గి వాక్యం కిం నానుమన్యసే|

స|| విశాలాక్షీ తస్య పుత్రః రావణశ్శత్రు రావణః ||తస్య రాక్షసేంద్రస్య భార్యా భవితు త్వం అర్హసి || చారు సర్వాఙ్గి మయోక్తం వాక్యం కిం న అనుమన్యసే?||

||శ్లోకార్థములు||

విశాలాక్షీ తస్య పుత్రః -
ఓ విశాలాక్షీ ఆయన పుత్రుడు
రావణశ్శత్రు రావణః -
శత్రుభయంకరుడు అగు రావణుడు
తస్య రాక్షసేంద్రస్య -
ఆ రాక్షసేంద్రుని యొక్క
భార్యా భవితు త్వం అర్హసి -
భార్య అగుటకు నీవు తగినదానవు
చారు సర్వాఙ్గి మయోక్తం వాక్యం -
ఓ చారుసర్వాంగీ నేను చెప్పిన మాటలు
కిం న అనుమన్యసే? - ఎందుకు వినవు?

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" ఓ విశాలాక్షీ ! శత్రుభయంకరుడు అగు రావణుడు ఆయన పుత్రుడు. ఆ రాక్షసేంద్రుని భార్య అగుటకు నీవు తగినదానవు. ఓ చారుసర్వాంగీ నేను చెప్పిన మాటలు ఎందుకు వినవు?" ||23.08||

ఇవన్నీ రావణుని ఆజ్ఞ పాటిస్తున్న రాక్షస స్త్రీలమాటలు . అ భయంకరరూపములు గల రాక్షస స్త్రీలు సీతా దేవి చుట్టూ చేరి, సీతాదేవి తో పరుషమైన వచనములతో మాట్లాడతారు."గొప్పవాడగు పౌలస్త్యుని భార్య అయ్యే భాగ్యము, ఎందుకు గొప్పగా భావించుటలేదు? అని.

"ఆరుగురు ప్రజాపతులలో నాలుగవ ప్రజాపతి పులస్త్యుడనబడువాడు. అతడు బ్రహ్మయొక్క మానసపుత్రుడు. తేజస్వీ అగు పులస్త్య ప్రజాపతి మానసపుత్రుడు మహర్షి విశ్రవసుడు. విశ్రవసుడు కూడా ప్రజాపతితో సమానుడు. అట్టి విశ్రవసుని పుత్రుడు రావణుడు".

ఇవి రావణుని పుట్టుపూర్వోత్తరాలు.

రావణుని ఆజ్ఞ సామదాన భేద దండో పాయములను ఉపయోగించమని.
అందుకని ఏకజటా, హరిజటా , ప్రఘసా , వికటఅనే పేరులు గల రాక్షసస్త్రీలు, ఇప్పుడు రావణుని పుట్టుపూర్వోత్తరాలతో అదే ప్రయోగములో వున్నారు.

||శ్లోకము 23.09||

తతో హరిజటా నామ రాక్షసీ వాక్యమబ్రవీత్||9||
వివర్త్య నయనే కోపాత్ మార్జార సదృశేక్షణా|

స|| తతః మార్జార సదృసేక్షణా హరిజటా నామ రాక్షసీ వివృత్య నయనః కోపాత్ (ఇదం) వచనం అబ్రవీత్ ||

||శ్లోకార్థములు||

తతః మార్జార సదృసేక్షణా - పిమ్మట పిల్లికళ్ళు గల
హరిజటా నామ రాక్షసీ - హరిజటా అను పేరుగల రాక్షసి
కోపాత్ వివృత్య నయనః - కోపము చూపిస్తున్న కళ్ళతో
(ఇదం) వచనం అబ్రవీత్ - ఈ మాటలు చెప్పెను.

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"పిమ్మట పిల్లికళ్ళు గల హరిజటా అను పేరుగల రాక్షసి కోపము చూపిస్తున్న కళ్ళతో ఈ మాటలు చెప్పెను." ||23.09||

||శ్లోకము 23.10||

యేన దేవాః త్రయస్త్రింశత్ దేవరాజశ్చ నిర్జితాః||23.10||
తస్య త్వం రాక్షసేన్ద్రస్య భార్యా భవితు మర్హసి|

||శ్లోకార్థములు||

యేన త్రయత్రింశత్ దేవాః -
ఎవరిచేత ముప్పదిమూడుకోట్ల దేవగణములు
దేవరాజశ్చ నిర్జితాః -
దేవరాజు వారి అధిపతి, జయింపబడెనో
తస్య రాక్షసేన్ద్రస్య -
ఆ రాక్షసేంద్రుని యొక్క
భార్యా భవితుం అర్హసి -
భార్య అగుటకు తగిన దానవు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

స|| యేన త్రయత్రింశత్ దేవాః దేవరాజశ్చ నిర్జితాః తస్య రాక్షసేన్ద్రస్య భార్యా భవితుం అర్హసి||

" ఎవరిచేత ముప్పదిమూడుకోట్ల దేవగణములు, దేవరాజు వారి అధిపతి, జయింపబడెనో ఆ రాక్షసేంద్రుని భార్య అగుటకు నీవు తగిన దానవు." ||23.10||

ఆ రాక్షస స్త్రీలు ఒకరితరువాత ఇంకొకరు సీతకి నచ్చచెప్పడానికి పూనుకుంటారు.

"యేన దేవా త్రయత్రింశత్ దేవరాజశ్చ విజితాః"; "ఏవరిచేత ముప్పదిమూడుకోట్ల దేవగణములు వారి అధిపతి జయింపబడెనో, అట్టి రాక్షసేంద్రుని భార్య అగుటకు నీవు తగిన దానవు;"

ఇది వాళ్ళలెక్కలో పొగడత. శివుని విల్లు ఎత్తిన రాముని గురించి , అదే విల్లు ఎత్తలేకపోయిన వాడు రావణుడు అని వారికి తెలియదు.

||శ్లోకము 23.11||

తతస్తు ప్రఘసా నామ రాక్షసీ క్రోధమూర్చితా||23.11||
భర్త్యయన్తీ తదా ఘోరమ్ ఇదం వచనమబ్రవీత్ |

స|| తతః క్రోధమూర్ఛితా భర్త్సయంతీ ప్రఘసా నామ రాక్షసీ ఇదం ఘోరం వచనం అబ్రవీత్||

||శ్లోకార్థములు||

తతః క్రోధమూర్ఛితా -
అప్పుడు క్రోధమూర్చితురాలైన
భర్త్సయంతీ - బెదిరించుచున్న
ప్రఘసా నామ రాక్షసీ -
ప్రఘసా అనబడు రాక్షసి
ఇదం ఘోరం వచనం అబ్రవీత్ -
ఈ కఠినమైన మాటలను చెప్పెను."

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"అప్పుడు క్రోధమూర్చితురాలైన ప్రఘసా అనబడు రాక్షసి సీతను బెదిరిస్తూ ఈ కఠినమైన మాటలను చెప్పెను."

||శ్లోకము 23.12||

వీర్యోత్సిక్తస్య శూరస్య సంగ్రామేష్వనివర్తినః||23.12||
బలినో వీర్యయుక్తస్య భార్యా కిం త్వం న లప్స్యసే|

స|| వీర్యోత్సిక్తస్య శూరస్య సంగ్రామేషు అనివర్తినః బలినః వీర్యయుక్తస్య భార్యా త్వం కిం న లప్స్యసే||

||శ్లోకార్థములు||

వీర్యోత్సిక్తస్య శూరస్య -
వీర్యమును రేకిత్తంచగల శూరుడు
సంగ్రామేషు అనివర్తినః -
సంగ్రామములో వెనుతిరగని
బలినః వీర్యయుక్తస్య భార్యా -
మహా బలుడు, మహాశక్తిమంతుడి భార్యలాగ
త్వం కిం న లప్స్యసే -
నీవు ఎందుకు కోరుకోనుట లేదు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"వీర్యమును రేకిత్తంచగల శూరుడు, సంగ్రామములో వెనుతిరగని మహా బలుడు, మహాశక్తిమంతుడు అయిన వాని భార్య అవడానికి నీవు ఎందుకు కోరుకోనుట లేదు?"

||శ్లోకము 23.13||

ప్రియాం బహుమతాం భార్యాం త్యక్త్వా రాజా మహాబలః||23.13||
సర్వాసాం చ మహాభాగాం త్వాముపైష్యతి రావణః|

స|| రావణః మహాబలః సర్వాసాం చ మహాభాగాం బహుమతాం భార్యాం త్యక్త్వా రాజా త్వాం ఉపైష్యతి ||

||శ్లోకార్థములు||

రావణః మహాబలః -
మహాబలవంతుడైన రావణుడు
సర్వాసాం చ బహుమతాం -
అందరిలో ప్రియమైన
మహాభాగాం భార్యాం త్యక్త్వా -
వరిష్ఠురాలు భార్యను సైతము వదిలి
రాజా త్వాం ఉపైష్యతి -
ఆ రాజు నిన్ను పొందగోరుచున్నాడు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"మహాబలవంతుడైన రావణుడు మహభాగులు వరిష్ఠురాలు అయిన తన ప్రియమైన భార్యను సైతము వదిలి ఆ రాజు నిన్ను పొందగోరుచున్నాడు." ||23.13||

"వీర్యమును రేకిత్తంచగల శూరుడు, సంగ్రామములో వెనుతిరగని మహా బలుడు మహాశక్తిమంతుడు అయిన వాని భార్య అవడానికి నీవు ఎందుకు కోరుకోనుట లేదు?"

"మహాబలవంతుడైన రావణుడు మహభాగులు వరిష్ఠురాలు అయిన తన ప్రియమైన భార్యను సైతము వదిలి ఆ రాజు నిన్ను పొందగోరుచున్నాడు. నానావిధరత్నములతో ప్రకాశిస్తూ వేలాదిమంది ఉన్న తరుణలతో ఉన్న అంతఃపురమును పరిత్యజించి రావణుడు నిన్ను పొందడానికి కోరుచున్నాడు."

ఇవన్నీ కూడా ఆ రాక్షస స్త్రీల లెక్కలో పొగడతలు.

||శ్లోకము 23.14||

సముద్ధం స్త్రీ సహస్రేణ నానారత్నోపశోభితమ్||23.14||
అంతః పురం సముత్సృజ్య త్వాముపైష్యతి రావణః|

స|| రావణః స్త్రీసహస్రేణ సమృద్ధం నానారత్నోపశోభితం అంతః పురం సముత్సృజ్య త్వాం ఉపైష్యతి ||

||శ్లోకార్థములు||

నానారత్నోపశోభితం -
నానావిధరత్నములతో ప్రకాశిస్తూ
స్త్రీసహస్రేణ సమృద్ధం -
వేలాదిమంది ఉన్న తరుణలతో ఉన్న
అంతః పురం సముత్సృజ్య -
అంతఃపురమును పరిత్యజించి
రావణః త్వాం ఉపైష్యతి -
రావణుడు నిన్ను పొందడానికి కోరుచున్నాడు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"నానావిధరత్నములతో ప్రకాశిస్తూ వేలాదిమంది ఉన్న తరుణలతో ఉన్న అంతఃపురమును పరిత్యజించి రావణుడు నిన్ను పొందడానికి కోరుచున్నాడు." ||23.14||

||శ్లోకము 23.15,16||

అన్యాతు వికటానామ రాక్షసీ వాక్యమబ్రవీత్||23.15||
అసకృద్దేవతా యుద్దే నాగగన్ధర్వ దానవాః|
నిర్జితాః సమరే యేన స తే పార్శ్వముపాగతః||23.16||

స|| వికటా నామ అన్యా రాక్షసీ (ఇదం) వాక్యం అబ్రవీత్ | యేన అసకృత్ యుద్ధే దేవతాః నాగ గంధర్వ దానవాః యుద్ధే సమరే నిర్జితాః సః తే పార్శ్వం ఉపాగతః||

||శ్లోకార్థములు||

వికటా నామ అన్యా రాక్షసీ -
అప్పుడు వికట అనబడు ఇంకో రాక్షసి
(ఇదం) వాక్యం అబ్రవీత్ -
ఈ మాటలను చెప్పెను
యేన అసకృత్ యుద్ధే -
ఎవరైతే యుద్ధములో
దేవతాః నాగ గంధర్వ దానవాః -
దేవ గంధర్వ నాగ దానవులని
యుద్ధే సమరే నిర్జితాః -
యుద్ధములో ఓడించెనో
సః తే పార్శ్వం ఉపాగతః -
ఆ రాజు నీ పక్కన ఉండడానికి కోరుకొనుచున్నాడు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"అప్పుడు వికట అనబడు ఇంకో రాక్షసి ఈ మాటలను చెప్పెను. " ఎవరైతే యుద్ధములో దేవ గంధర్వ నాగ దానవులని అలవోకగా ఓడించెనో ఆ రాజు నీ పక్కన ఉండడానికి కోరుకొనుచున్నాడు". ||23.15,16||

||శ్లోకము 23.17||

తస్య సర్వసమృద్ధస్య రావణస్య మహాత్మనః|
కిమద్య రాక్షసేన్ద్రస్య భార్యా త్వం నేచ్ఛసేఽధమే ||23.17||

స|| అథమే తస్య సర్వసమృద్ధస్య మహాత్మనః రావణస్య రాక్ష్సేంద్రస్య భార్యా కిం న ఇచ్ఛసే

||శ్లోకార్థములు||

తస్య సర్వసమృద్ధస్య -
సకలైశ్వర్యాలతో తులతూగు
మహాత్మనః రాక్ష్సేంద్రస్య -
మహాత్ముడగు రాక్షసాధిపతి
రావణస్య భార్యా - రావణుని భార్య
అథమే కిం న ఇచ్ఛసే -
అధమురాలా అగుటకు ఎందుకు ఇష్టపడవు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఓ అధమురాలా సకలైశ్వర్యాలతో తులతూగు మహాత్ముడగు రాక్షసాధిపతి రావణుని భార్య అగుటకు ఎందుకు ఇష్టపడవు?"||23.17||

" ఎవరైతే యుద్ధములో దేవ గంధర్వ నాగ దానవులని అలవోకగా ఓడించెనో ఆ రాజు నీ పక్కన ఉండడానికి కోరుకొనుచున్నాడు. ఓ అధమురాలా సకలైశ్వర్యాలతో తులతూగు మహాత్ముడగు రాక్షసాధిపతి రావణుని భార్య అగుటకు ఎందుకు ఇష్టపడవు?"

ఆ రావణుడు ఎంతో బలవంతుడు శౌర్యముకలవాడు. అతని భార్య అగుట ఒక ఘనమైన విషయము అని అంటూ , సీతతో "భార్యా భవితుం అర్హసి", అంటే అట్టి రాక్షసునకు భార్య అవడానికి నీకు అర్హత వుంది అంటారు.

అది వాళ్ళ అంధకార మయమైన జ్ఞానము

||శ్లోకము 23.18||

తతస్తు దుర్ముఖీ నామ రాక్షసీ వాక్యమబ్రవీత్|
యస్య సూర్యో న తపతి భీతో యస్య చ మారుతః||23.18||
న వాతి స్మాయతాపాఙ్గే కిం త్వం తస్య న తిష్ఠసి|

స|| తతః దుర్ముఖీ నామ రాక్షసీ (ఇదం) వాక్యం అబ్రవీత్ | ఆయతాపాఙ్గే యస్య భీతః సూర్యః న తపతి యస్య చ మారుతః న వాతి స్మ తస్య త్వం కిం న తిష్ఠసి ||

||శ్లోకార్థములు||

తతః దుర్ముఖీ నామ రాక్షసీ -
అప్పుడు దుర్ముఖీ అనబడు రాక్షసి
(ఇదం) వాక్యం అబ్రవీత్ - ఈ మాటలు చెప్పెను
ఆయతాపాఙ్గే యస్య భీతః -
విశాలమైన కళ్ళు గలదానా , ఎవరికి భయపడి
సూర్యః న తపతి - సూర్యుడు తన తీక్షణమైన కిరణములను ప్రసరింపడో
యస్య చ మారుతః న వాతి స్మ -
ఎవరికి భయపడి మారుతము వీచడో,
తస్య త్వం కిం న తిష్ఠసి -
అటువంటి వానికి నీవు ఎందుకు అనుగుణముగా ప్రవర్తింపవు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"అప్పుడు దుర్ముఖీ అనబడు రాక్షసి ఈ మాటలు చెప్పెను. "విశాలమైన కళ్ళు గలదానా ఎవరికి భయపడి సూర్యుడు తన తీక్షణమైన కిరణములను ప్రసరింపడో , ఎవరికి భయపడి మారుతము వీచడో, అటువంటి వానికు నీవు ఎందుకు అనుగుణముగా ప్రవర్తింపవు".||23.18||

ఇప్పటిదాకా రావణుని గొప్పతనము చెప్పి , ఇక్కడ రావణుడు అంటే ఎవరికి ఎంత భయమో గూడా వర్ణిస్తారు.

"యస్య సూర్యో న తపతి
భీతో యస్య చ మారుతః"

"ఎవరికి భయపడి సూర్యుడు తన తీక్షణమైన కిరణములను ప్రసరింపడో , ఎవరికి భయపడి మారుతము వీచడో "అని . అంటే సూర్యుడు వాయువుకు భయము అన్నమాట.

"ఎవరికి భయపడి చెట్లు పుష్పవృష్టిని కురిపిస్తాయో"; " ఎవరి కోరికపై పర్వతములు మేఘములు జలములను ఇస్తున్నాయో "; అంత ప్రతిభ కల వాడు రాక్షసరాజు, రావణుడు. అంటే రావణుడు ప్రకృతిని లొంగదీసుకున్నవాడన్నమాట. ప్రకృతిని లోంగదీసుకొని సద్వృత్తిలో వుండవచ్చు, దుర్వృత్తిలో ఉండవచ్చు. కాని రావణుడు దుర్మార్గములో ఉన్నవాడు.

||శ్లోకము 23.19, 20||

పుష్పవృష్టిం చ తరవో ముముచురస్య వై భయాత్||23.19||
తతస్తు సుభ్రు పానీయం జలాదాశ్చ యదేచ్ఛతి|

తస్య నైరృతరాజస్య రాజరాజస్య భామినీ||23.20||
కిం త్వం న కురుషే బుద్ధిం భార్యార్థే రావణస్య హి|

స|| సుభ్రు భామిని యస్య భయాత్ తరవః పుష్పవృష్ఠిం ముముచుః యదా ఇచ్ఛతి శైలాశ్చ జలదాశ్చ పానీయం నైర్రుతరాజస్య రాజరాజస్య తస్య రావణస్య భార్యార్థే బుద్ధిం త్వం న కురుషే?||

||శ్లోకార్థములు||

సుభ్రు భామిని -
ఓ మంచి కళ్ళుగల భామినీ
యస్య భయాత్ తరవః పుష్పవృష్ఠిం ముముచుః -
ఎవరికి భయపడి చెట్లు పుష్పవృష్టిని కురిపిస్తాయో
యదా ఇచ్ఛతి శైలాశ్చ -
ఎవరి కోరికపై పర్వతములు
జలదాశ్చ పానీయం -
మేఘములు జలములను ఇస్తున్నవో
నైర్రుతరాజస్య - నైరుతీ రాజుయొక్క
రాజరాజస్య తస్య రావణస్య -
రాజరాజుయొక్క అట్టి రావణుని కి
భార్యార్థే బుద్ధిం త్వం న కురుషే -
భార్య అగుటకు నీకు ఎందుకు బుద్ధి కలుగుట లేదు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" ఓ మంచి కళ్ళుగల భామినీ ! ఎవరికి భయపడి చెట్లు పుష్పవృష్టిని కురిపిస్తాయో, ఎవరి కోరికపై పర్వతములు మేఘములు జలములను ఇస్తున్నవో, అట్టి రాక్షసరాజు అగు రావణునికి భార్య అగుటకు నీకు ఎందుకు బుద్ధి కలుగుట లేదు?"||23.19,20||

||శ్లోకము 23.21||

సాధుతే తత్త్వతో దేవి కథితం సాధు భామిని|
గృహాణ సుస్మితే వాక్యం అన్యథా న భవిష్యసి ||23.21||

స|| సుస్మితే భామిని దేవి తత్త్వతః సాధు తే కథితం వాక్యం గృహాణ అన్యథా న భవిష్యసి ||

||శ్లోకార్థములు||

సుస్మితే భామిని దేవి -
ఓ సుస్మిత భామినీ దేవి
తత్త్వతః సాధు తే కథితం వాక్యం -
మంచిగా నీకు చెప్పిన మాటలను
గృహాణ అన్యథా న భవిష్యసి -
వినుము లేకపోయినచో భవిష్యత్తులో నీవు ఉండవు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఓ సుస్మిత భామినీ మంచిగా నీకు చెప్పిన మాటలను వినుము లేకపోయినచో భవిష్యత్తులో నీవు ఉండవు" ||23.21||

ఇలా చెప్పి , సామ దాన భేద దండో పాయమలను ఉపయోగించమని ఆదేశింప బడిన రాక్ష స్త్రీలు ఆ రాక్షసస్త్రీలు, చివరికి దండోపాయము కూడా ప్రయోగిస్తారు."మంచిగా నీకు చెప్పిన మాటలను వినుము లేకపోయినచో భవిష్యత్తులో నీవు ఉండవు"అని

భగవత్సాక్షాత్కారానికి తపనపడి ముందుకుపోయే మార్గములో అనేక అడ్డంకులు వస్తాయి. అనేక సింహాసనములు చూపెట్టబడతాయి. రావణుని పొగడతలు , అటువంటి వాడికి భార్య అవడములో వచ్చే భాగ్యము అలాంటి సింహాసనాలు. ముముక్షువులు వీటన్నిటికీ అతీతులు.

వాటికి లొంగరు.
వాటికి లొంగకూడదు కూడా.

మనము మొదటి సర్గలో సూర్యుడు వాయువుల గురించి ఇదేమాట వింటాము, "తతాప న హి తం సూర్యం" అని. "శిషేవే చ తథావాయుః" అని. అక్కడ సూర్యుడు వాయువు హనుమంతునికి సహయముగా గట్టిగా ప్రసరించరు. వాయువు మెల్లిగా వీస్తుంది.

అలాగే రెండవసర్గలో, " చంద్రోపి సాచివ్య మివాస్య కుర్వన్" అని. హనుమంతుని అన్వేషణలో చంద్రుడు సాచివ్యము చేస్తున్నాడు అని వింటాము.

అంటే మంచి విషయములలో సహాయము చేయగలవాళ్ళు , అడగకుండా వాళ్ళంతట వాళ్ళే ముందుకు వస్తారు.

ఇది నిష్కామ కర్మ ఫలితము.

అలా ముందుకు వచ్చే వాళ్ళు కామక్రోధాపేక్ష ఉన్నవాళ్ళకి దూరముగా ఉంటారు.
ఈ సర్గలో అదే మనము వినే ముఖ్యమైన మాట.

ఈ విధముగా శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో ఇరువదిమూడవ సర్గ సమాప్తము.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే త్రయోవింశస్సర్గః||

||om tat sat||
||ఓమ్ తత్ సత్||