|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ త్రిచత్వారింశస్సర్గః

అన్వేషణ అయిపోయి కథ ఇంకో మలుపు తిరిగింది అని నలభై ఒకటి సర్గలో వింటాము. ఆ తరువాత, అప్పటిదాక రహస్యముగా తిరుగుచున్న హనుమ, ముందుకు వస్తాడు. నలభై రెండవ సర్గలో జయభేరి చేసిన హనుమ, తను హనుమంతుడు అని, రాముని దాసుడని సందేహానికి తావు లేకుండా ప్రకటిస్తాడు.

ఇక ముందు కథ ఈ సర్గ శ్లోకాలతో .

||శ్లోకము 43.01||

తతః స కింకరాన్ హత్వా హనుమాధ్యానమాస్థితః|
వనం భగ్నం మయా చైత్యప్రాసాదో న వినాశితః||43.01||

స|| తతః కింకరాన్ హత్వా హనుమాన్ ధ్యానం అస్థితః | మయా వనం భగ్నం (కృతా) | చైత్య ప్రాసాదః న వినాశితః||

గోవిన్దరాజ టీకాలో- చైత్యేతి|| చైత్యం దేవాయతనం తద్రూపం ప్రాసాదః చైత్యప్రాసదః|| చైత్య ప్రాసాదము అంటే దేవాలయము, అలాంటి రూపము గల భవనము అని.

||శ్లోకార్థములు||

తతః కింకరాన్ హత్వా -
కింకరులను హతమార్చిన తరువాత
హనుమాన్ ధ్యానం అస్థితః -
హనుమంతుడు ధ్యానములో పడెను
మయా వనం భగ్నం (కృతా)-
నేను వనమును భగ్నము చేసితిని
చైత్య ప్రాసాదః న వినాశితః -
చైత్య ప్రాసాదము మాత్రము భగ్నము కాలేదు

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"కింకరులను హతమార్చిన తరువాత హనుమంతుడు ధ్యానములో పడెను. 'నేను వనమును భగ్నము చేసితిని చైత్య ప్రాసాదము మాత్రము భగ్నము కాలేదు." ||43.01||

ఇక్కడ చైత్య ప్రాసాదము అంటే ఏమిటి అన్న మాటకి సమాధానముగా గోవిన్దరాజుల వారు తమ టీకాలో- చైత్య ప్రాసాదము అంటే దేవాలయము అలాంటి రూపము గల భవనము అని వ్యాఖ్యానము చేశారు.

||శ్లోకము 43.02,03||

తస్మాత్ ప్రాసాదమద్యైవమిమం విధ్వంశయామ్యహమ్|
ఇతి సంచిత్య మనసా హనుమాన్ దర్శయన్ బలమ్||43.02||

చైత్యప్రాసాదమాప్లుత్య మేరుశృంగ మివోన్నతమ్|
ఆరురోహ కపిశ్రేష్ఠో హనుమాన్ మారుతాత్మజః||43.03||

స|| తస్మాత్ అహం ఇమమ్ ప్రాసాదం ఆద్యైవ విధ్వంశయామి | కపిశ్రేష్ఠః మారుతాత్మజః హనుమాన్ మనసా ఇతి సంచిత్య బలం దర్శయన్ మేరుశ్రుంగమివ ఉన్నతం చైత్య ప్రాసాదమాప్లుత్య ఆరురోహ ||

||శ్లోకార్థములు||

తస్మాత్ అహం ఇమం ప్రాసాదం -
అందువలన నేను ఈ భయంకరమైన ప్రాసాదమును
అద్యైవ విధ్వంశయామి -
ఇవాళే ధ్వంసము చేసెదను
కపిశ్రేష్ఠః మారుతాత్మజః - కపిశ్రేష్ఠుడు మారుతాత్మజుడగు
హనుమాన్ మనసా ఇతి సంచిత్య -
హనుమంతుడు మనస్సులో ఇలా అలోచించి
బలం దర్శయన్ - బలమును ప్రదర్శిస్తూ
మేరుశ్రుంగమివ ఉన్నతం -
మేరుశిఖరములవలె ఎత్తుగానున్న
చైత్య ప్రాసాదమాప్లుత్య ఆరురోహ -
చైత్యప్రాసదము పైకి ఎగిరి ఎక్కెను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"అందువలన నేను ఈ ప్రాసాదమును ఇప్పుడే ధ్వంసము చేసెదను '. కపిశ్రేష్ఠుడు మారుతాత్మజుడగు హనుమంతుడు మనస్సులో ఇలా అలోచించి, బలమును ప్రదర్శిస్తూ, మేరుశిఖరములవలె ఎత్తుగానున్న చైత్యప్రాస్దము పైకి ఎగిరి ఎక్కెను." ||43.02,03||

||శ్లోకము 43.04||

ఆరుహ్య గిరిసంకాశం ప్రాసాదం హరియూథపః|
బభౌ స సుమహాతేజాః ప్రతిసూర్య ఇవోదితః||43.04||

స|| హరి యూథపః గిరిసంకాశం ప్రాసాదం ఆరుహ్య సుమహాతేజాః సః ప్రతిసూర్య ఇవ ఉదితః|

||శ్లోకార్థములు||

హరియూథపః - హరియూధపుడు
గిరిసంకాశం ప్రాసాదం ఆరుహ్య -
పర్వతమువలె నున్న ప్రాసాదమును ఎక్కి
సుమహాతేజాః - ఆ మహాతేజోవంతుడు
సః ప్రతిసూర్య ఇవ ఉదితః -
అతడు అప్పుడే ఉదయించిన సూర్యుడువలె భాసించెను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

" పర్వతమువలె నున్న ప్రాసాదమును ఎక్కి, ఆ మహాతేజోవంతుడు అగు హరియూధపుడు, అప్పుడే ఉదయించిన సూర్యుడువలె భాసించెను." ||43.04||

||శ్లోకము 43.05||

సంప్రధృష్య చ దుర్ధర్షం చైత్యప్రాసాదముత్తమమ్|
హనుమాన్ ప్రజ్వలన్ లక్ష్మ్యా పారియాత్రోపమా భవేత్||43.05||

స|| హనుమాన్ దుర్ధర్షం ఉత్తమమ్ ఛైత్యప్రాసాదం సంప్రధృష్య ప్రజ్వలన్ పారియాత్రాపమః అభవత్ ||

రామ టీకాలో - చైత్య ప్రాసాదం సంపధృష్యా ఆక్రమ్య స్వవిజయ సంపత్యా ప్రజ్వలన్ పారియాత్రోపమాకులాచల సదృశః అభవత్।

||శ్లోకార్థములు||

హనుమాన్ - హనుమంతుడు
దుర్ధర్షం ఉత్తమమ్ ఛైత్యప్రాసాదం -
దుర్ధరమైన ఆ చైత్య ప్రాసాదమును
సంప్రధృష్య ప్రజ్వలన్ -
ఆక్రమించి ( విజయోత్సాహముతో) జ్వలించుతూ
పారియాత్రాపమః అభవత్ -
పారియాత్రమనే కులపర్వతమంత పెరిగెను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"దుర్ధరమైన ఆ ప్రాసాదమును ఆక్రమించి విజయోత్సాహముతో జ్వలించుచూ హనుమంతుడు పారియాత్రమనే కులపర్వతమంత పెరిగెను." ||43.05||

||శ్లోకము 43.06||

స భూత్వా సు మహాకాయః ప్రభావాన్ మారుతాత్మజః|
ధృష్టమాస్ఫోటయామాస లంకాం శబ్దేన పూరయన్||43.06||

స|| సః మారుతాత్మజః ప్రభావాత్ సుమహాకాయః భూత్వా శబ్దేన లంకాం పూరయన్ అస్ఫోటయామాస||

రామ టీకాలో- ప్రభావాత్ , స్వమహిమాతిశయాత్ ; అంటే తన ప్రభావముతో అని.

||శ్లోకార్థములు||

సః మారుతాత్మజః - ఆ మారుతాత్మజుడు
ప్రభావాత్ సుమహాకాయః భూత్వా -
తన ప్రభావముతో మహాకాయము గలవాడై
శబ్దేన లంకాం పూరయన్ -
లంక అంతా ధ్వని మారుమోగునట్లు
అస్ఫోటయామాస - జబ్బలు చరిచెను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

" ఆ మారుతాత్మజుడు తన ప్రభావముతో మహాకాయము గలవాడై తన ధ్వని లంక అంతా మారుమోగునట్లు జబ్బలు చరిచెను."||43.06||

||శ్లోకము 43.07||

తస్యాస్ఫోటిత శబ్దేన మహతా శ్రోతఘాతినా|
పేతుర్విహంగమాస్తత్ర చైత్యపాలాశ్చ మోహితాః||43.07||

స|| తస్య మహతా శ్రోత్రఘాతినా శబ్దేణ అస్ఫోటిత తత్ర విహంగమాః చైత్యపాలాశ్చ మోహితాః||

||శ్లోకార్థములు||

తస్య మహతా శ్రోత్రఘాతినా -
ఆ మహత్తరమైన చెవులు చిల్లులుపడే
అస్ఫోటిత శబ్దేణ - భీషణ ధ్వనికి
తత్ర విహంగమాః -
ఆకాశములో ఉన్న విహంగములు
చైత్యపాలాశ్చ మోహితాః -
చైత్యప్రాసాదములో ఉన్న రక్షకులు మూర్ఛితులైరి

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ మహత్తరమైన చెవులు చిల్లులుపడే ధ్వనితో అకాశములో ఉన్న విహంగములు , చైత్యప్రాసాదములో ఉన్న రక్షకులు మూర్ఛితులైరి. ||43.07||"

||శ్లోకము 43.08||

అస్త్ర విజ్జయతాం రామో లక్ష్మణశ్చ మహాబలః|
రాజా జయతి సుగ్రీవో రాఘవేణాధిపాలితః||43.08||

స|| అస్త్రవిత్ రామః జయతాం | మహాబలః లక్ష్మణః చ | రాఘవేణ అభిపాలితః సుగ్రీవః జయతి||

||శ్లోకార్థములు||

అస్త్రవిత్ రామః జయతాం -
అస్త్రవిద్యలో విదుడైన రామునికి జయము
మహాబలః లక్ష్మణః చ -
మహబలుడైన లక్ష్మణునికి కూడా జయము
రాఘవేణ అభిపాలితః సుగ్రీవః జయతి -
రాఘవునిచే పాలింపబడు సుగ్రీవునకు జయము

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"అస్త్రవిద్యలో విదుడైన రామునికి జయము. మహబలుడైన లక్ష్మణునికి కూడా జయము. రాఘవునిచే పాలింపబడు సుగ్రీవునకు జయము." ||43.08||

||శ్లోకము 43.09||

దాసోఽహం కోసలేంద్రస్య రామస్య క్లిష్టకర్మణః|
హనుమాన్ శత్రుసైన్యానాం నిహంతా మారుతాత్మజః||43.09||

స|| శత్రుసైన్యానాం నిహంతా మారుతాత్మజః హనుమాన్ అహం అక్లిష్టకర్మణః కోసలేంద్రస్య రామస్య దాసః||

||శ్లోకార్థములు||

శత్రుసైన్యానాం నిహంతా -
శత్రుసైన్యములను హతమార్చు
మారుతాత్మజః హనుమాన్ -
మారుతాత్మజుడగు హనుమంతుడను
అహం అక్లిష్టకర్మణః -
నేను క్లిష్టకార్యములను సాధించగల
కోసలేంద్రస్య రామస్య దాసః -
కోసలేంద్రుడైన రామునికి దాసును

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"శత్రుసైన్యములను హతమార్చు హనుమంతుడను నేను క్లిష్టకార్యములను సాధించగల కోసలేంద్రుడైన రామునికి దాసును." ||43.09||

||శ్లోకము 43.10||

న రావణసహస్రం మే యుద్ధే ప్రతిబలం భవేత్|
శిలాభిస్తు ప్రహరతః పాదపైశ్చ సహస్రశః||43.10||

స|| సహస్రశః శిలాభిః పాదపైశ్చ ప్రహరతః మే యుద్ధే రావణసహస్రం ప్రతిబలం తు న భవేత్||

||శ్లోకార్థములు||

సహస్రశః శిలాభిః పాదపైశ్చ ప్రహరతః -
వేలకొలది శిలలతో వృక్షములతో తిరుగుతూ ఉన్న
మే యుద్ధే రావణసహస్రం -
నాకు యుద్ధములో వేయిమంది రావణులు
ప్రతిబలం తు న భవేత్ -
నాకు సమానులు కారు కూడా

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"వేలకొలది శిలలతో వృక్షములతో తిరుగుతూ ఉన్న నాకు యుద్ధములో వేయిమంది రావణులు కూడా నాకు సమానులు కారు."||43.10||

||శ్లోకము 43.11||

అర్థయిత్వా పురీం లంకాం అభివాద్య చ మైథిలీమ్|
సమృద్ధార్థో గమిష్యామి మిషతాం సర్వ రక్షసామ్||43.11||

స|| సర్వరక్షసాం మిషతాం లంకాం పురీం అర్దయిత్వా మైథిలీమ్ అభివాద్య చ సమృద్ధార్ధః గమిష్యామి||

||శ్లోకార్థములు||

సర్వరక్షసాం మిషతాం -
రాక్షసులు అందరూ చూస్తూ ఉండగా
లంకాం పురీం అర్దయిత్వా -
లంకాపురిని ధ్వంసము చేసి
మైథిలీమ్ అభివాద్య చ -
మైథిలి కి అభివాదము చేసి
సమృద్ధార్ధః గమిష్యామి -
కృతకృత్యుడనై వెళ్ళెదను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"రాక్షసులు అందరూ చూస్తూ ఉండగా లంకాపురిని ధ్వంసము చేసి మైథిలి కి అభివాదము చేసి కృతకృత్యుడనై వెళ్ళెదను." ||43.11||

||శ్లోకము 43.12||

ఏవముక్తా విమానస్థః చైత్యస్థాన్ హరియూథపః|
ననాద భీమనిర్హ్రాదో రక్షసాం జనయన్ భయమ్||43.12||

స|| హరియూథపః విమానస్థః చైత్యస్థాన్ ఏవం ఉక్త్వా భీమ నిర్హ్రాదః రాక్షసానాం భయం జనయన్ ననాద||

||శ్లోకార్థములు||

హరియూథపః చైత్యస్థాన్ విమానస్థః -
హరియూధపుడు చైత్యప్రాసాద విమానములో వుండి
ఏవం ఉక్త్వా - ఈ విధముగా చెప్పి
రాక్షసానాం భయం జనయన్ -
రాక్షసులలో భయము రేకిత్తెంచుటకు
భీమ నిర్హ్రాదః ననాద -
భయంకరమైన నాదము చేసెనను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"హరియూధపుడు ఈ విధముగా చైత్యప్రాసాద విమానములో వుండి చెప్పి భయంకరమైన నినాదము చేసి రాక్షసులలో భయము రేకిత్తెంచెను." ||43.12||

||శ్లోకము 43.13||

తేన శబ్దేన మహతా చైత్యపాలాః శతం యుయుః|
గృహీత్వా వివిధాన్ అస్త్రాన్ ప్రాసాన్ఖడ్గాన్పరశ్వథాన్||13||
విసృజంతో మహాకాయా మారుతిం పర్యవారయన్|

స|| తేన శబ్దేన శతం చైత్యపాలాః వివిధాన్ అస్త్రాణ్ ప్రాసాన్ ఖడ్గాన్ పరశ్వథాన్ గృహీత్వా యుయుః మహాకాయాః విశృజంతః మారుతిం పర్యవారయన్||

తిలకటీకాలో- శతం యుయుః అనేకే ఇత్యర్థః।

||శ్లోకార్థములు||

తేన శబ్దేన - హనుమంతుని ఘోషతో
చైత్యపాలాః మహాకాయాః శతం యుయుః-
వందలకొలది చైత్యపాలులు, మహాకాయములు కలవారు
వివిధాన్ అస్త్రాణ్ ప్రాసాన్ ఖడ్గాన్ -
వివిధరకములైన ఆయుధములను ప్రాసములను ఖడ్గములను
పరశ్వథాన్ గృహీత్వా -
గొడ్డలి తీసుకొని
విశృజంతః మారుతిం పర్యవారయన్ -
విజృంభించి మారుతిని చుట్టుముట్టిరి

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"హనుమంతుని ఘోషతో వందలకొలదీ చైత్యపాలులు మహాకాయులు వివిధరకములైన ఆయుధములను ప్రాసములను ఖడ్గములను తీసుకొని విజృంభించి మారుతిని చుట్టు ముట్టిరి." ||43.13||

||శ్లోకము 43.14||

తే గదాభిర్విచిత్రాభిః పరిఘైః కాంచనాంగదైః||43.14||
అజఘ్నుర్వానరశ్రేష్ఠం బాణైశ్చాదిత్యసన్నిభైః||

స|| తే విచిత్రాభిః గదాభిః కాంచనాంగదైః పరిఘైః ఆదిత్య సన్నిభైః బాణఈశ్చ వానరశ్రేష్ఠం అజఘ్నుః||

||శ్లోకార్థములు||

తే విచిత్రాభిః గదాభిః -
వారు చిత్రవిచిత్రమైన గదలతో
కాంచనాంగదైః పరిఘైః -
బంగారుపిడిగులు కల పరిఘలతోనూ
ఆదిత్య సన్నిభైః బాణైశ్చ -
సూర్యకిరణముల లాంటి బాణములతోనూ
వానరశ్రేష్ఠం అజఘ్నుః-
వానరశ్రేష్ఠుని పై దాడిచేసిరి

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"వారు చిత్రవిచిత్రమైన గదలతో బంగారుపిడిగులు కల పరిఘలతోనూ సూర్యకిరణముల లాంటి బాణములతోనూ వానరశ్రేష్ఠుని పై దాడిచేసిరి." ||43.14||

||శ్లోకము 43.15||

ఆవర్త ఇవ గంగాయాః తోయస్య విపులో మహాన్||43.15||
పరిక్షిప్య హరిశ్రేష్ఠం స బభౌ రక్షసాం గణః|

స|| సః రక్షసాం గణః హరిశ్రేష్ఠం పరిక్షిప్య గంగాయాః తోయస్య మహాన్ విపులః ఆవర్త ఇవ బభౌ||

||శ్లోకార్థములు||

సః రక్షసాం గణః - ఆ రాక్షసగణములు
హరిశ్రేష్ఠం పరిక్షిప్య -
వానరోత్తముని చుట్టుముట్టి
గంగాయాః తోయస్య -
గంగానది యొక్క నీరులో వున్న
మహాన్ విపులః ఆవర్త ఇవ బభౌ -
మహత్తరమైన పెద్ద సుడిగఉండము వలె కనపడిరి

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ రాక్షసగణములు గంగానది యొక్క నీరులో వున్న మహత్తరమైన సుడిగుండము వలె హనుమంతుని చుట్టుముట్టిరి." ||43.15||

||శ్లోకము 43.16,17||

తతో వాతాత్మజః క్రుద్ధో భీమం రూపం సమాస్థితః||43.16||
ప్రాసాదస్య మహన్తస్య స్తంభం హేమపరిష్కృతమ్|

ఉత్పాటయిత్వా వేగేన హనుమాన్ పవనాత్మజః||43.17||
తతః తం భ్రామయామాస శతధారం మహాబలః|

స|| తతః వాతాత్మజః కృద్ధః భీమం రూపం సమాస్థితః మహాన్ పవనాత్మజః మహాబలః హనుమాన్ తస్య ప్రాసాదస్య హేమపరిష్కృతం స్తంభం ఉత్పాటయిత్వా తతః శతధారం తం వేగేన భ్రామయామాస||

||శ్లోకార్థములు||

తతః వాతాత్మజః కృద్ధః -
అప్పుడు ఆ వాతాత్మజుడు కోపముతో
భీమం రూపం సమాస్థితః -
భయంకర రూపము దాల్చెను
మహాన్ పవనాత్మజః - గొప్ప పవనాత్మజుడు
మహాబలః హనుమాన్ - మహాబలవంతుడైన హనుమాన్
తస్య ప్రాసాదస్య - ఆ ప్రాసాదముయొక్క
హేమపరిష్కృతం స్తంభం ఉత్పాటయిత్వా-
స్వర్ణాలంకృతమైన మూలస్తంభమును పెకలించి
తతః శతధారం తం వేగేన భ్రామయామాస -
వంద అంచులు గల మహాస్తంభమును వేగముగా గిరగిరాతిప్పెను.

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"అప్పుడు ఆ వాతాత్మజుడు కోపముతో భయంకర రూపము దాల్చెను. అ మహాబలవంతుడైన పవనాత్మజుడు ఆ ప్రాసాదము యొక్క స్వర్ణాలంకృతమైన మూలస్తంభమును పెకలించి వంద అంచులు గల మహాస్తంభమును వేగముగా గిరగిరాతిప్పెను." ||43.16,17||

||శ్లోకము 43.18,19||

తత్ర చాగ్నిస్సమభవత్ ప్రాసాదశ్చాప్యదహ్యత||43.18||
దహ్యమానం తతో దృష్ట్వా ప్రాసాదం హరియూథపః|
స రాక్షసశతం హత్వా వజ్రేణేంద్ర ఇవాసురాన్||43.19||
అంతరిక్షే స్థితః శ్రీమాన్ ఇదం వచనమబ్రవీత్|

స|| తతః అగ్నిః చ సమభవత్ ప్రాసాదశ్చ అపి అధహ్యత | తతః హరియుధపః దృష్ట్వా ఇంద్రః వజ్రేణ అసురాన్ ఇవ రాక్షస శతం హత్వా శ్రీమాన్ అంతరిక్షే స్థితః ఇదం వచనం అబ్రవీత్||"

||శ్లోకార్థములు||

తతః అగ్నిః చ సమభవత్ -
అప్పుడు అగ్ని ఉద్భవించెను
ప్రాసాదశ్చ అపి అధహ్యత -
ప్రాసాదమును కూడా దగ్ధము చేసెను
హరియుధపః దృష్ట్వా - వానరుడు అది చూచి
ఇంద్రః వజ్రేణ అసురాన్ ఇవ -
ఇంద్రుడు వజ్రాయుధముతో అసురలను హతమార్చిన విధి
రాక్షస శతం హత్వా -
వందలకొలదీ రాక్షసులను హతమార్చి
తతః శ్రీమాన్ అంతరిక్షే స్థితః-
అప్పుడు ఆ శ్రీమంతుడు అంతరిక్షములో నిలిచి
ఇదం వచనం అబ్రవీత్ -
ఈ వచనములను పలికెను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"అప్పుడు అగ్ని ఉద్భవించెను. ప్రాసాదము దగ్ధము చేసెను. అప్పుడు మండుచున్న ఆ ప్రాసాదము చూస్తూ ఇంద్రుడు వజ్రాయుధముతో అసురలను హతమార్చిన విధి వందలకొలదీ రాక్షసులను హతమార్చి , హనుమంతుడు అంతరిక్షములో నిలిచి ఈ వచనములను పలికెను." ||43.18,19||

||శ్లోకము 43.20,21||

మాదృశానాం సహస్రాణి విసృష్టాని మహాత్మనామ్||43.20||
బలినాం వానరేంద్రాణాం సుగ్రీవవశవర్తినామ్|
అటంతి వసుధాం కృత్స్నాం వయమన్యే చ వానరాః||43.21||

స||మహాత్మనాం బలినాం సుగ్రీవవశవర్తినాం మాదృశానాం వానరేంద్రాణాం సహస్రాణి విశ్రుష్టాని వయం అన్యే కృత్స్నాం వసుధామ్ అటంతి||

గోవిన్దరాజ టీకాలో - రాక్షసానాం ఉత్సాహ భఙ్గం కారయితుం ఆహమాదృశానామ్ ఇత్యాది

తిలక టీకాలో- ఏతదుక్తి ప్రయోజనం చ రాక్షస హృదయ పీడా ।

||శ్లోకార్థములు||

మహాత్మనాం బలినాం -
మహాత్ములు బలవంతులు
సుగ్రీవవశవర్తినాం-
సుగ్రీవుని వశములో వున్నవారు
మాదృశానాం వానరేంద్రాణాం -
నాలాంటి వానరేంద్రులు
సహస్రాణి విశ్రుష్టాని - వేలకొలది పంపబడిరి
వయం అన్యే - మేము ఇతరులు
కృత్స్నాం వసుధామ్ అటంతి -
సమస్త భూమండలములో తిరుగుచున్నాము

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"మహాత్ములు బలవంతులు అయిన సుగ్రీవుని వశములో వున్న నాలాంటి వానరేంద్రులు వెలకొలదీ పంపబడిరి. మేము అనేకమంది సమస్త భూమండలములో సంచరిస్తున్నాము." ||43.20,21||

ఈ మాటలు చెప్పడానికి కారణము, శత్రువులలో అంటే రాక్షసులలో భయము పుట్టించడానికి అని గోవిన్దరాజులవారు తమ టీకాలో, అలాగే తిలకటీకాలో వారు కూడా రాశారు.

||శ్లోకము 43.22||

దశనాగబలాః కేచిత్ కేచిత్ దశగుణోత్తరాః|
కేచిన్నాగసహస్రస్య బభూవుః తుల్యవిక్రమాః||43.22||

స|| కేచిత్ దశనాగబలాః కేచిత్ దశగుణోత్తరాః కేచిత్ నాగసహస్రస్య తుల్యవిక్రమాః బభూవుః||

||శ్లోకార్థములు||

కేచిత్ దశనాగబలాః -
కొందరు పది ఏనుగుల బలముతో
కేచిత్ దశగుణోత్తరాః -
కొందరు దానికి పదిరెట్ల బలముతో
కేచిత్ నాగసహస్రస్య -
కొందరు వేయి ఏనుగుల బలముతో
తుల్యవిక్రమాః బభూవుః -
సరితూగిన బలము కలవారు వున్నారు

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"కొందరు పది ఏనుగుల బలము కలవారు. కొందరు దానికి పదిరెట్ల బలము కలవారున్నారు. కొందరు వేయి ఏనుగుల బలము కలవారున్నారు." ||43.22||

||శ్లోకము 43.23||

సంతి చౌఘబలాః కేచిత్ కేచిద్వాయుబలోపమాః|
అప్రమేయ బలాశ్చాన్యే తత్రాసన్ హరియూధపాః||43.23||

స|| కేచిత్ చౌఘబలాః సన్తి కేచిత్ వాయుబలోపమాః తత్ర అన్యే హరియూథపాః అప్రమేయ బలాశ్చ ఆసన్ ||

||శ్లోకార్థములు||

కేచిత్ చౌఘబలాః సన్తి -
కొందరు వరద ప్రవాహపు బలము కలవారు
కేచిత్ వాయుబలోపమాః -
కొందరు వాయుబలము కలవారు.
తత్ర అన్యే హరియూథపాః -
ఇంకొందరు వానర యోధులు
అప్రమేయ బలాశ్చ ఆసన్ -
అప్రమేయమైన బలము కలవారు

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"కొందరు వరద ప్రవహము యొక్క బలము కలవారు. కొందరు వాయుబలము కలవారు. మరి ఇంకొందరు అప్రమేయమైన బలము కలవారు".||43.23||

||శ్లోకము 43.24||

ఈదృగ్విధైస్తు హరిభిర్వృతో దంతానఖాయుధైః|
శతైః శతసహస్రైశ్చ కోటీభిరయుతైరపి||43.24||
ఆగమిష్యతి సుగ్రీవః సర్వేషాం వో నిషూదనః|

స||ఈదృగ్విధైః దన్త అపితు నఖాయుధైః శతైః అయుతైః శతసహస్రైః కోటిభిః హరిభిః వృతః సుగ్రీవః సర్వేషాం నిషూదనః ఆగమిష్యతి ||

||శ్లోకార్థములు||

ఈదృగ్విధైః - ఇలాంటి
దన్త అపితు నఖాయుధైః -
దంతములు నఖములు ఆయుధములు గా గల
శతైః అయుతైః - వందల వేల
శతసహస్రైః కోటిభిః హరిభిః వృతః -
లక్షల కోట్ల వానరులతో కలిసి
సుగ్రీవః సర్వేషాం నిషూదనః ఆగమిష్యతి -
అందరినీ అంతమొనర్చగల సుగ్రీవుడు ఇక్కడికి వచ్చుచున్నాడు

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఇలాంటి అనేకమంది యోధులతో దంతములు నఖములు ఆయుధములు గా గల వందవేలకోట్ల వానరులతో కలిసి అందరినీ అంతమొనర్చగల సుగ్రీవుడు ఇక్కడికి వచ్చును". ||43.24||

||శ్లోకము 43.25||

నేయమస్తి పురీ లంకా న యూయం న చ రావణః|
యస్మాదిక్ష్వాకు నాథేన బద్ధం వైరం మహాత్మనా ||43.25||

స|| యస్మాత్ మహాత్మనా ఇక్ష్వాకునాథేన వైరం బద్ధం ఇయం లంకాపురీ నాస్తి |యూయం న| రావణః చ న||

||శ్లోకార్థములు||

మహాత్మనా ఇక్ష్వాకునాథేన -
మహాత్ముడగు ఇక్ష్వాకు నాధునితో
యస్మాత్ వైరం బద్ధం -
వైరము పెట్టుకొనినందున
ఇయం లంకాపురీ నాస్తి -
ఈ లంకాపురి వుండదు
యూయం న - మీరు ఉండరు
రావణః చ న - . రావణుడు ఉండడు

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఈ లంకాపురి వుండదు. మీరు ఉండరు. రావణుడు ఉండడు. ఎందుకు అనగా మహాత్ముడగు ఇక్ష్వాకు నాధునితో బద్ద వైరము చేసికొనినందువలన'.||43.25||

ఈ గర్జనలన్నీ ఆ రాక్షసుల హృదయములో భయము పుట్టించడానికి , రావణుని మదిలో శంక కలగడానికి.

ఈ జయగర్జనలతో శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో నలభై మూడవ సర్గ సమాప్తము

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే త్రిచత్వారింశస్సర్గః ||

||ఓమ్ తత్ సత్||