|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ అష్టమస్సర్గః
(అర్థ తాత్పర్యాలతో)

ఈ సర్గలో కవి చెప్పిన కథా సారాంశము ఇలా చెప్పవచ్చు. హనుమంతుడు సీతాన్వేషణలో రావణుడు ఉండే భవన సముదాయము చేరుతాడు. ఆ పవనాత్మజుడు వీరుడు అగు హనుమంతుడు, ఆ భవన సముదాయముల మధ్యలో మణులు వజ్రములతో అలంకరింపబడిన, బంగారముతో చేయబడిన జాలలతో గల గవాక్షములు కల, ఒక మహత్తరమైన విమానమును చూచెను. అది అప్రమేయమైనది తిరుగులేనిది. స్వయముగా విశ్వకర్మ చేత నిర్మింపబడినది. ఆ విమానము దివిలోకమునకు పోవు ఆకాశమార్గము లో సూర్యమార్గమునకు చిహ్నముగా ప్రకాశిస్తున్నది. ఆ విమానములో విశేష ప్రయత్నము లేకుండా చేయబడనిది లేదు. ఆ విమానములో మహత్తరమైన రత్నములతో చేయబడనిది లేదు. ఆ విమానములో ఉన్న విశేషములు సుర లోకములో ఉన్నాయని చెప్పలేము. ఆ విమానములో మహత్తరముగా విశేషము కానిది అంటూ ఏది లేదు. ఆ విమానము తపశ్శక్తి తోనూ పరాక్రమము తోను అర్జించు కొనబడినది. ఆ విమానము మనస్సులో నున్న కోరికలకి సమాధానముగా పోవును. ఆ విమానము అనేకమైన విశేషమైన భాగములతో నిర్మితమైనది. ఆ విమానము అక్కడక్కడ విశేషములతో దర్శనీయముగా నున్నది. ఆ విమానము మనస్సులో ఉన్న ఊహలకు సమాధానమై శీఘ్రముగా పోగలది. ఆ విమానము వాయువేగముతో సమానవేగముతో పోగలది. ఆ విమానము మహాత్ములు పుణ్యాత్ములు తేజస్విలు మహదానందభరితులు వుండు ఆలయములా వున్నది. ఆ విమానము విశిష్టమైన రీతిలో విశేషములతో నిర్మించబడినది. ఆ విమానము శరత్కాలపు చంద్రునిలాగా మనస్సును ఆకర్షిస్తూఉన్నది. ఆ విమానము విచిత్రమైన కూటములు శిఖరములు కల పర్వతములా ఉన్నది. ఆ విమానము కుండలములతో శోభిస్తున్నముఖముకల వేలకొలది ఉన్న భూతములు , మహత్తరమైన కాయముకల వారు గగనవిహారులూ నిశాచరులు, గుండ్రముగా విశాలముగావున్న కళ్ళూకలవారు వంకరగావున్నకళ్ళుకలవారు, మహత్తరమైన శక్తికల భూతగణముల చేత మోయబడుతున్నట్లు ఉన్నది. వసంతఋతువులలోని పుష్పరాజముల అందముతో ఒప్పారు తూ వున్న, వసంతమాసము కన్న రమ్యమైనదిగా ఉన్నట్టి, ఆ ఉత్తమమైన విమానమును అ వానరోత్తముడు దర్శించెను.

ఈ విధముగా వాల్మీకి సుందరకాండ ఎనిమిదవ సర్గలో అతి సుందరమైన పుష్పకవిమాన వర్ణన అతిమధురముగా అత్యంత సుందరముగా చేస్తాడు.

ఇక అర్థ తాత్పర్యాలతో శ్లోకాలు.

||శ్లోకము 8.01||

స తస్య మధ్యే భవనస్య సంస్థితమ్
మహద్విమానం మణివజ్రచిత్రితమ్|
ప్రతప్త జామ్బూనదజాలకృత్రిమమ్
దదర్శ వీరః పవనాత్మజః కపిః||8.01||

స|| వీరః పవనాత్మజః కపిః భవనస్య తస్య మధ్యే సంస్థితం మహత్ విమానం దదర్శ| తత్ విమానం మణివజ్రచిత్రితం ప్రతప్త జామ్బూనదజాలకృత్రిమమ్ అపి (అస్తి)|

||శ్లోకార్థములు||

వీరః పవనాత్మజః కపిః -
వీరుడు వాయుపుత్రుడు అగి ఆ వానరుడు;
భవనస్య తస్య మధ్యే సంస్థితం -
ఆ భవన సముదాయముల మధ్యలో నున్న
మహత్ విమానం దదర్శ -
మహత్తరమైన విమానమును చూచెను,
తత్ విమానం మణివజ్రచిత్రితం -
ఆ విమానము మణులతో వజ్రముల అలంకరింపబడినది
ప్రతప్త జామ్బూనదజాలకృత్రిమమ్ అపి -
బంగారముతో చేయబడిన జాలలతో గల గవాక్షములు కలది

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ పవనాత్మజుడు వీరుడు ఆ భవనముల సముదాయములో మధ్యలో మణులు వజ్రములతో అలంకరింపబడిన బంగారముతో చేయబడిన జాలలతో గల గవాక్షములు కల ఒక మహత్తరమైన విమానమును చూచెను". || 8.01||

||శ్లోకము 8.02||

తదప్రమేయాప్రతీకారకృత్రిమమ్
కృతం స్వయం సాధ్వితి విశ్వకర్మణా|
దివం గతం వాయుపథప్రతిష్టితమ్
వ్యరాజతాఽఽదిత్య పథస్య లక్ష్మవత్|| 8.02||

స|| తత్ అప్రమేయ అప్రతీకారకృత్రిమమ్ (విమానం ) స్వయం విశ్వకర్మణా సాధు కృతం ఇతి |(తత్ విమానం) దివం గతం వాయు పథే ప్రతిష్ఠితమ్ ఆదిత్య పథస్య లక్ష్మవత్ వ్యరాజత||

||శ్లోకార్థములు||

తత్ అప్రమేయ అప్రతీకారకృత్రిమమ్ (విమానం )-
అ అప్రమేయమైన తిరుగులేనిదిగా వున్న
స్వయం విశ్వకర్మణా సాధు కృతం ఇతి -
స్వయముగా విశ్వకర్మ చేత నిర్మింపబడిన విమానము
దివం గతం వాయు పథే ప్రతిష్ఠితమ్ -
దివిలోకమునకు పోవు ఆకాశమార్గము లో
ఆదిత్య పథస్య లక్ష్మవత్ వ్యరాజత -
సూర్యమార్గమునకు చిహ్నముగా ప్రకాశిస్తున్నది.||

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"అ అప్రమేయమైన తిరుగులేనిది వున్న స్వయముగా విశ్వకర్మ చేత నిర్మింపబడిన విమానము దివిలోకమునకు పోవు ఆకాశమార్గము లో సూర్యమార్గమునకు చిహ్నముగా ప్రకాశిస్తున్నది".||8.02||

||శ్లోకము 8.03||

నతత్ర కించిన్నకృతం ప్రయత్నతో
న తత్రకించిన్నమహార్హరత్నవత్|
న తే విశేషా నియతా స్సురేష్వపి
న తత్ర కించిన్న మహావిశేషవత్|| 8.03||

స|| తత్ర కించిదపి ప్రయత్నతః న కృతం నాస్తి| తత్ర న మహర్హరత్నవత్ కించిదపి నాస్తి| తే విశేషాః సురేష్వపి న నియతాః | తత్ర న మహావిశేషవత్ కించ్దపి నాస్తి|

||శ్లోకార్థములు||

తత్ర కించిదపి ప్రయత్నతః న కృతం నాస్తి -
ఆ విమానములో విశేషప్రయత్నము లేకుండా చేయబడినది లేదు
తత్ర న మహర్హరత్నవత్ కించిదపి నాస్తి -
అక్కడ మహత్తరమైన రత్నములతో చేయబడనిది లేదు
తే విశేషాః సురేష్వపి న నియతాః
- ఉన్న విశేషములు సురులోకములో ఉన్నాయని చెప్పలేము
తత్ర న మహావిశేషవత్ కించ్దపి నాస్తి-
ఆ విమానములో మహత్తరముగా విశేషము కానిది ఏది లేదు.

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ విమానములో విశేషప్రయత్నము లేకుండా చేయబడినది లేదు. అక్కడ మహత్తరమైన రత్నములతో చేయబడనిది లేదు. అందులో ఉన్న విశేషములు సురులోకములో ఉన్నాయని చెప్పలేము. ఆ విమానములో మహత్తరముగా విశేషము కానిది ఏది లేదు." ||8.03||

||శ్లోకము 8.04||

తపః సమాధానపరాక్రమార్జితమ్
మనః సమాధానవిచారచారిణమ్|
అనేకసంస్థాన విశేషనిర్మితమ్
తతస్తతస్తుల్య విశేషదర్శనమ్|| 8.04||

స|| తత్ విమానం తపః సమాధానపరాక్రమార్జితమ్| తత్ విమానం మనః సమాధానవిచార చారిణమ్| తత్ విమానం అనేక సంస్థాన విశేషనిర్మితమ్ | తతః తతః తుల్యవిశేష దర్శనమ్||

||శ్లోకార్థములు||

తపః సమాధానపరాక్రమార్జితమ్ -
తపశ్శక్తి తోనూ పరాక్రమము తోను అర్జించు కున్నది
మనః సమాధానవిచారచారిణమ్ -
మనస్సులోనున్న కోరికలకి సమాధానముగా పోవును
అనేకసంస్థాన విశేషనిర్మితమ్ -
అనేకమైన విశేషమైన భాగములతో నిర్మితమైనది
తతస్తతస్తుల్య విశేషదర్శనమ్-
అక్కడక్కడ విశేషములతో దర్శనీయముగా నున్నది

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ విమానము తపశ్శక్తి తోనూ పరాక్రమము తోను అర్జించు కున్నది. ఆ విమానము మనస్సులోనున్న కోరికలకి సమాధానముగా పోవును.అ విమానము అనేకమైన విశేషమైన భాగములతో నిర్మితమైనది. అక్కడక్కడ విశేషములతో దర్శనీయముగా నున్నది." ||8.04||

||శ్లోకము 8.05||

మనః సమాధాయతు శీఘ్రగామినం
దురావరం మారుతతుల్యగామినం|
మహాత్మనాం పుణ్యకృతాం మహర్ధినాం
యశస్వినా అగ్ర్యముదామివాలయం||8.05||

||శ్లోకార్థములు||

మనః సమాధాయతు శీఘ్రగామినం-
మనస్సులో ఉన్న ఊహలకు సమాధానమై శీఘ్రముగా పోగల
దురావరం మారుతతుల్యగామినం -
ఆపడానికి వీలు లేనిది;వాయువేగముతో సమనావేగముతో పోగల
మహాత్మనాం పుణ్యకృతాం మహర్ధినాం -
పుణ్యాత్ములు తేజస్విలు మహదైశ్వర్యము కలవారు
యశస్వినా అగ్ర్యముదామివాలయం -
యశశ్వులు మహదనందభరితులు మున్నగు వారికి ఆలయము వలె నున్నది

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"మనస్సులో ఉన్న ఊహలకు సమాధానమై శీఘ్రముగా పోగల, వాయువేగముతో సమనావేగముతో పోగల,ఆ విమానము మహాత్ములు పుణ్యాత్ములు తేజస్విలు మహదైశ్వ్రయము కలవారు, యశశ్వులు, మహదానందభరితులు వుండు ఆలయములా వున్నది." ||8.05||

||శ్లోకము 8.06||

విశేషమాలమ్బ్య విశేష సంస్థితమ్
విచిత్రకూటం బహుకూటమణ్డితమ్|
మనోఽభిరామం శరదిన్దు నిర్మలమ్
విచిత్రకూటం శిఖరం గిరేర్యథా ||8.06||

స|| తత్ విమానం విశేషం ఆలంబ్యవిశేష సంస్థితం| తత్ విమానం విచిత్రకూటం బహుకూటమండితమ్ అస్తి| నిర్మలం శరద్ ఇన్దు ఇవ మనోభిరామం| గిరే శిఖరం యథా విచిత్రకూటం (అపి అస్తి)|

||శ్లోకార్థములు||

తత్ విమానం విశేషం ఆలంబ్యవిశేష సంస్థితం-
ఆ విమానము విశిష్టమైన రీతిలో విశేషములతో నిర్మించబడినది
తత్ విమానం విచిత్రకూటం బహుకూటమండితమ్ అస్తి -
విచిత్రమైన కూటములతో చాలా కూటములతో కలది
నిర్మలం శరద్ ఇన్దు ఇవ మనోభిరామం -
శరత్కాలపు చంద్రునిలాగా నిర్మలముగా మనస్సును ఆకర్షిస్తూఉన్నది
విచిత్రకూటం శిఖరం గిరేర్యథా -
విచిత్రమైన కూటములతో అనేక శిఖరములు కలపర్వతము వలెనున్నది

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ విమానము విశిష్టమైన రీతిలో విశేషములతో నిర్మించబడినది. ఆ విమానములో విచిత్రమైన శిఖరాలతో కూటములతో నిండియున్నది. శరత్కాలపు చంద్రునిలాగా మనస్సును ఆకర్షిస్తూఉన్నది. విచిత్రమైన కూటములతో అనేక శిఖరములు కల పర్వతములా ఉన్నది." ||8.06||

||శ్లోకము 8.07||

వహంతి యం కుణ్డలశోభితాననాః
మహాశనా వ్యోమచరా నిశాచరాః |
వివృత విధ్వస్తవిశాలలోచనాః
మహాజవా భూతగణాః సహస్రశః||8.07||

స|| యం ( విమానం) సహస్రః కుణ్డలశోభితాననః మహాశనాః వ్యోమచరాః నిశాచరాః వివృత విధ్వస్త విశాల లోచనాః మహాజవాః భూతగణాః వహంతి||

||శ్లోకార్థములు||

సహస్రః కుణ్డలశోభితాననః - వేలకొలది కుండలములతో శోభిస్తున్నముఖముకల
మహాశనాః వ్యోమచరాః నిశాచరాః -
మహత్తరమైన కాయముకల వారు గగనవిహారులూ నిశాచరులు
వివృత విధ్వస్త విశాల లోచనాః -
గుండ్రముగా విశాలముగావున్న కళ్ళూకలవారు వంకరగావున్న కళ్ళు కలవారు,
మహాజవాః భూతగణాః వహంతి-
మహత్తరమైన శక్తికల భూతగణములతో మోయబడుతున్నట్లు ఉన్నది

||శ్లోకతాత్పర్యము||

"ఆ విమానము వేలకొలదీ కుండలములతో శోభిస్తున్నముఖముకల, మహత్తరమైన కాయముకల, గగనవిహారులూ, నిశాచరులు, గుండ్రముగా విశాలముగావున్న కళ్ళూకల, వంకరగావున్న కళ్ళు కల, మహత్తరమైన శక్తికల భూతగణములతో మోయబడుతున్నట్లు ఉన్నది."||8.07||

||శ్లోకము 8.08||

వసన్తపుష్కోత్కరచారుదర్శనమ్
వసన్తమాసాదపి కాన్త దర్శనమ్|
స పుష్పకం తత్ర విమానముత్తమమ్
దదర్శ తద్వానరవీరసత్తమః||8.08||

స|| తత్ వానర సత్తమః తత్ ఉత్తమం పుష్పకం విమానం దదర్శ | వసంతపుష్కోత్తరచారుదర్శనం తం విమానం దదర్శ| వసంత మాసాదపి కాన్త దర్శనమ్ తం విమానం దదర్శ|

||శ్లోకార్థములు||

తత్ వానర సత్తమః - ఆ వానర సత్తముడు
తత్ ఉత్తమం పుష్పకం విమానం దదర్శ -
ఆ వుత్తమమైన పుష్పక విమానమును చూచెను
వసంతపుష్కోత్తరచారుదర్శనం -
వసంతఋతువులలోని పుష్పరాజముల అందముతో ఒప్పారుతూ వున్న
వసంత మాసాదపి కాన్త దర్శనమ్
వసంతమాసము కన్న రమ్యమైనదిగా ఉన్నట్టిదానిని చూచెను

||శ్లోకతాత్పర్యము||

తా||"వసంతఋతువులలోని పుష్పరాజముల అందముతో ఒప్పారు తూ వున్న, వసంతమాసము కన్న రమ్యమైనదిగా ఉన్నట్టి ఆ ఉత్తమమైన విమానమును అ వానరోత్తముడు దర్శించెను." ||8.08||

ఈ శ్లోకముతో పుష్పక విమాన వర్ణన అంతమౌతుంది. ఈ అతిసుందరమైన పుష్పక విమాన వర్ణనలో అంతరార్థము గురించి ఒకింత ఆలోచిద్దాము.

సుందరకాండలో సీతాన్వేషణ బాహ్యరూపము గల కథ అని, ఆత్మన్వేషణ అంతరార్థమని మొదటి సర్గలో విన్నాము. మానవుడు అంతర్గతముగా వున్న ఆత్మ అన్వేషణములో ముముక్షువు, ఐదు కోశములతో కప్పబడి యున్న అత్మను , ఆ ఐదు కోశములు దాటి కనుక్కొంటాడు అని ఉపనిషత్తులు చెపుతాయి.

ఆ పంచకోశములు ఏమిటి అంటే, అవే అన్నమయ , ప్రాణమయ ,మనోమయ, విజ్ఞానమయ, ఆనందమయ కోశములు. ఆత్మ ఈ అన్ని కోశములతో కప్పబడి కనబడకుండా ఉంటుంది. అత్మాన్వేషణలో జీవుడు ఈ అన్నికోశములు దాటి చివరికి ఆత్మను కనుక్కొంటాడు.

సీతాన్వేషణలో హనుమంతుడు భవనముల సముదాయమును దాటుతూ వుంటే మనకి ఆ పంచ కోశములే స్ఫురిస్తాయి. వాల్మీకి ఈ భవనముల వర్ణలలో మూడు సార్లు "అససాదాథ లక్ష్మీవాన్ రాక్షసేంద్ర నివేశనమ్" అని రాస్తాడు. అంటే " అ లక్ష్మీ వంతుడు రావణుని గృహము ప్రవేశించెను", అలా చెప్పి ఆ గృహవర్ణన చేసి ముందుకు పోతువుంటాడు.

ఈ మూడు చోట్ల సీత లేదు. కనక ఇవి ఆత్మ స్థాన అన్వేషణలో విజ్ఞానమయకోశమునకు ముందున్న మొదటి మూడు కోశములు అంటే అన్నమయ, ప్రాణమయ, మనోమయ కోశములు అని స్ఫురిస్తుంది అని అంటారు అప్పలాచార్యులుగారు తమ తత్త్వదీపికలో.

ఇవి దాటుతున్న హనుమంతుని ప్రతి సారి లక్ష్మీవాన్ అని వర్ణిస్తాడు వాల్మీకి

ఐదవ సర్గ చివరిలో , ఆరవ సర్గమొదటిలో ప్రవేశించిన భవనసముదాయము అన్నమయ కోశము అని, అలాగే ఈ ఎనిమిదవ సర్గలో పుష్పక విమాన వర్ణనలో "దివం గతం వాయుపథ ప్రతిష్ఠితం" అన్న మాటతో ఇది ప్రాణమయ కోశమా అని స్ఫురిస్తుంది అంటారు అప్పలాచార్యులవారు. అంటే వాయుపథములో పోవు పుష్పక విమానము చూస్తూ వున్న హనుమంతుడు ప్రాణమయ కోశములో అత్మాన్వేషణ చేస్తున్నాడా అన్నట్లు వుందన్నమాట.

ఇక ముందుకు పోతే రావణ శయనాగారము. అదే మూడవ కోశము మనోమయ కోశము. "అసత్ ప్రలాపాన్ రావయతి ఇతి రావణః" అని. అంటే అసత్యమైన ప్రలాపముకలిగించువాడు కనక రావణుడు, అంటే అసత్ప్రలాపములు కలిగించే మనస్సు , అదే రావణుడు అని మొదటిసర్గలో విన్నాము . అంటే రావణుడి శయనాగారమే మనోమయ కోశము అని అప్పలాచర్యులవారి తత్త్వగీతలో చెప్పినమాట.

ఇక్కడితో ఎనిమిదవ సర్గ సమాప్తము.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే అష్టమస్సర్గః||

ఈ విధముగా వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో ఎనిమిదవ సర్గ సమాప్తము.

||ఓమ్ తత్ సత్||

 

 

 

 

 

|| ఓమ్ తత్ సత్||