||Sundarakanda ||
|| Sarga 1||( Only Slokas in Devanagari) )
Select Sloka Script in Devanagari / Telugu/ Kannada/ Gujarati /English
हरिः ओम्
ओम् श्रीरामाय नमः
श्रीमद्वाल्मीकि रामायणे
सुन्दरकाण्डे
प्रथमस्सर्गः
श्लो॥ ततो रावण नीतायाः सीतायाः शत्रुकर्षणः |
इयेषपदमन्वेष्टुं चारणाचरिते पथे ||1||
दुष्कर्षं निष्प्रतिद्वंद्वं चिकीर्षन् कर्म वानरः |
समुदग्र शिरोग्रीवो गवांपतिरिवाबभौ॥ 2 ||
अथ वैडूर्य वर्णेषु शाद्वलेषु महाबलः |
धीरस्सलिलकल्पेषु विचचार यथासुखम् ||3||
द्विजान् वित्राशयन् धीमान् उरसा पादपान् हरन् |
मृगांश्च सुबहून् निघ्नन् प्रवृद्ध व केशरी ||4 ||
नीललोहित मांजिष्ट पत्रवर्णसितासितैः |
स्वभाव विहितैश्चितैः धातुभिः समलंकृतम् ||5 ||
कामरूपिभिराविष्टम् अभीक्ष्णं सपरिछ्छदैः |
यक्षकिन्नर गंधर्वैः देवकल्पैश्च पन्नगैः ||6||
स तस्य गिरिवरस्य तले नागवरायुते |
तिष्ठन् कपिवरः तत्र ह्रदे नाग इव बभौ || 7 ||
स सूर्याय महेंद्राय पवनाय स्वयंभुवे |
भूतेभ्यश्चाञ्जलिं कृत्वा चकार गमने मतिम् ||8 ||
अञ्जलिं प्राज्ञ्मुखं कृत्वा पवनायात्म योनये |
ततोऽभिववृधे गंतुं दक्षिणो दक्षिणां दिशम् ||9||
प्लवङ्गप्रवरैर्दृष्टः प्लवने कृत निश्चयः
ववृधे रामवृध्यर्थं समुद्र इव पर्वसु || 10 ||
निष्प्रमाणशरीरस्सन् लिलिंघयिषुरर्णवम् |
बाहुभ्यां पीडयामास चराणाभ्यां च पर्वतम् || 11 ||
स चचालचलश्चापि मुहूर्तं कपि पीडितः |
तरूणां पुष्पिताग्राणां सर्वं पुष्पमशातयन् ||12 ||
तेन पादपमुक्तेन पुष्पौघेण सुगन्धिना |
पर्वतः संवृतश्शैलो बभौ पुष्पमयो यथा ||13 ||
तेन चोत्तम वीर्येण पीड्यमानस्स पर्वतः |
सलिलं संप्रसुस्राव मदं मत्त इव द्विपः ||14 ||
पीड्यमानस्तु बलिना महेन्द्रस्तेन पर्वतः |
रीतिः निर्ववर्तयामास काञ्चनाञ्जनराजतीः॥ 15 ||
मुमोच च शिलाश्शैलो विशालासमनश्शिलाः |
मध्यमेनार्चिषा जुष्ठो धूमराजीः इवानलः॥ 16||
गिरिणापीड्यमानेन पीड्यमानानि सर्वतः |
गुहाविष्ठानि भूतानि विनेदुर्विकृतैः स्वरैः ||17||
स महासत्व सन्नादः शैलपीडानिमित्तजः |
पृथिवीं पूरयामास दिशश्चोपवनानि च ||18||
शिरोभिः पृथिभिः सर्पा व्यक्त स्वस्तिकलक्षणैः |
वमन्तः पावकं घोरं ददंशुः दशनैश्शिलाः ||19||
तास्तदा सविषैः दष्टाः कुपितैः तैः महाशिलाः |
जज्वलुः पावकोद्दीप्ता बिभिदुश्च सहस्रथा ||20||
यानि चौषधजालानि तस्मिन् जातानि पर्वते |
विषघ्नान्यपि नागानां न शेकुः शमितं विषं॥21||
भिद्यतेऽयं गिरिर्भू तैरिति मत्वा तपस्विनः |
त्रस्ता विध्याधरः तस्मात् उत्पेतुः स्त्रीगणैसह॥22||
पानभूमिगतं हित्वा हैममासवभाजनम्।
पात्राणि च महार्हाणि करकांश्च हिरण्मयान् ||23||
लेह्यानुच्चावचान् भक्ष्यान् मांसानि विविधानि च।
आर्षभाणी च चर्माणि खड्गांश्च कनकत्सरून् ||24||
कृतकण्ठगुणाः क्षीबा रक्तमाल्यानुलेपनः।
रक्ताक्षाः पुष्कराक्षाश्च गगनं प्रतिपेदिरे ||25||
हारनूपूर केयूर पारिहार्यधराः स्त्रियः |
विस्मिताः सस्मितास्तस्थुराकाशे रमणैः सह ||26||
दर्शयन्तो महाविद्यां विद्याधरमहर्षयः |
सहितास्तस्थुराकाशे वीक्षांचक्रुश्च पर्वतम् ||27||
शुश्रुवुश्च तदाशब्दं ऋषीणां भावितात्मनां।
चारणानांश्च सिद्धानां स्थितानां विमलेऽम्बरे॥28||
एषपर्वत सङ्काशो हनुमान् मारुतात्मजः।
तितीर्षति महावेगः समुद्रं मकरालयम् ||29||
रामार्थं वानरार्थं च चिकीर्षन् कर्म दुष्करम्।
समुद्रस्य परं पारं दुष्प्रापं प्राप्तुमिच्छति ||30||
इति विद्याधराः श्रुत्वा वचस्तेषां तपस्विनाम्।
तमप्रमेयं ददृशुः पर्वते वानरर्षभम्॥31||
दुधुवेच स रोमाणि चकंपे चाच लोपमः।
ननाद सु महानादंसु महानिव तोयदः॥32||
आनुपूर्वेण वृत्तस्य लाङ्गूलं लोमभिश्चितम्।
उत्पतिष्यन् विचिक्षेप पक्षिराज इवोरगम् ||33||
तस्य लाङ्गूलमाविद्ध मात्त वेगस्य पृष्ठतः।
ददृशे गरुडे नेव ह्रियमाणो महोरगः ||34||
बाहूसंस्तम्भयामास महा परिघ सन्निभौ |
ससाद च कपिः कट्यां चरणौ सञ्चुकोच च॥35||
संहृत्य च भुजौ श्रीमान् तथैव च शिरोधराम्।
तेजः सत्त्वं तथा वीर्य माविवेश स वीर्यवान् ||36||
मार्गमालोकयन् दूरा दूर्ध्वं प्रणिहितेक्षणः।
रुरोद हृदये प्राणान् आकाशमवलोकयन् ||37||
पद्भ्यां दृढमवस्थानं कृत्वा स कपिकुंजरः।
निकुञ्च्य कर्णौ हनुमान् उत्पतिष्यन् महाबलः।
वानरान् वानरश्रेष्ठ इदं वचन मब्रवीत् |||38||
यथा राघव निर्मुक्तः श्शरश्श्वसन विक्रमः |
गच्छेत्तद्वद्गमिष्यामि लङ्कां रावणपालिताम्॥39||
न हि द्रक्ष्यामि यदि तां लङ्कायां जनकात्मजाम्॥
अनेनैव हि वेगेन गमिष्यामि सुरालयम् ||40||
यदि वा त्रिदिवे सीतां न द्रक्ष्या म्यकृत श्रमः।
बद्द्वा राक्षस राजानं आनयिष्यामि सरावणम्॥41||
सर्वथा कृतकार्योऽहं एष्यामि सह सीतया |
आनयिष्यामि वा लङ्कां समुत्पाट्य स रावणम्॥42||
एवमुक्त्वातु हनुमान् वानरान् वानरोत्तमः |
उत्पपाथ वेगेन वेगवान् अविचारयन् ||43||
सुपर्णमिव च आत्मानं मेने स कपिकुंजरः ||44||
समुत्पतति तस्मिंस्तु वेगात्ते नग रोहिणः।
संहृत्य विटपान् सर्वान् समुत्पेतुः समंततः॥45||
स मत्तकोयष्टिमकान् पादपान् पुष्पशालिनः |
उद्वहन्नूरुवेगेन जगाम विमलेऽम्बरे ||46||
ऊरु वेगोद्धता वृक्षा मुहूर्तं कपि मन्वयुः।
प्रस्थितं दीर्घमध्वानं स्वबन्धुमिव बान्धवाः॥47||
त मूरु वेगोन्मथिता स्सालाश्चान्ये नगोत्तमाः।
अनुजग्मुर्हनूमन्तं सैन्या इव महीपतिम्॥48||
सुपुषिताग्रैर्भहुभिः पादपैरन्वितः कपिः |
हनुमान् पर्वताकारो भभूवाद्भुत दर्शनः॥49||
सारवन्तोऽधये वृक्षान्यमज्जन् लवणांभसि।
भयादिव महेन्द्रस्य पर्वता वरुणालये ||50||
स नाना कुसुमैः कीर्णः कपिः साङ्कुर कोरकैः।
शुशुभे मेघ सङ्काशः खद्योतैरिव पर्वतः ||51||
विमुक्ताः तस्य वेगेन मुक्त्वा पुष्पाणि ते द्रुमाः |
अवशीर्यन्त सलिले निवृत्ताः सुहृदो यथा ||52||
लघुत्वे नोपपन्नं तद्विचित्रं सागरेऽपतत् |
द्रुमाणां विविथम् पुष्पं कपिवायु समीरितम्॥53||
ताराशत मिवाकाशं प्रभभौ स महार्णवः।
पुष्पौघे नानुबद्धेन नानावर्णेन वानरः |
बभौ मेघ इवाकाशे विद्युद्गण विभूषितः॥।54||
तस्य वेग समधूतैः पुष्पैः तोयमदृश्यत ||55||
ताराभि रभिरामाभि रुदिताभि रिवाम्बरम्।
तस्याम्बर गतौ बाहू ददृशाते प्रसारितौ ||56||
पर्वताग्रात् विष्क्रान्तौ पञ्चास्याविव पन्नगौ।
पिबन्निव बभौ चापि सोर्मिमालं महार्णवम्॥57||
पिपासु रिव चाकाशं ददृशे स महाकपिः |
तस्य विद्युत्प्रभाकारे वायु मार्गानु सारिणः ||58||
नयने विप्रकाशेते पर्वतस्थाविवानलौ।
पिङ्गे पिङ्गाक्षमुख्यस्य बृहती परिमण्डले ||59||
चक्षुषी संप्रकाशेते चन्द्रसूर्याविवोदितौ |
मुखं नासिकया तस्य ताम्रया ताम्र माबभौ ||60||
सन्ध्यया समभिस्पृष्टं यथा तत्सूर्यमंडलम् |
लाङ्गूलं च समाविद्धम् प्लवमानस्य शोभते ||61||
अंबरे वायुपुत्रस्य शक्रध्वज इवोच्छ्रितम्।
लाङ्गूल चक्रेण महान् शुक्लदंष्ट्रोऽनिलात्मजः॥62||
व्यरोचत महाप्राज्ञः परिवेषीव भास्करः।
स्फिग्देशे नाभिताम्रेण रराज स महाकपिः॥63||
महता दारितेनेव गिरिः गैरिक धातुना |
तस्य वानरसिंहस्य प्लवमानस्य सागरम्॥64||
कक्षांतरगतो वायुर्जीमूत इव गर्जति।
खे यथा निपतन्त्युल्का ह्युत्तरान्तात् विनिस्सृताः॥65||
दृश्यते सानुबन्धा च तथा स कपिकुञ्जरः |
पतत्पतङ्ग सङ्काशो व्यायत श्शुशुभे कपिः॥66||
प्रवृद्ध इव मातङ्गः कक्ष्यया बध्यमानया।
उपरिस्टात् शरीरेण छायया चाव गाढया ||67||
सागरे मारुताविष्टौ नौ रिवाऽऽसीत्तदा कपिः |
यं यं देशं समुद्रस्य जगाम स महाकपिः ||68||
स स तस्योरुवेगेन सोन्माद इव लक्ष्यते।
सागर स्योर्मिजालाना मुरसा शैलवर्ष्मणाम्॥69||
अभिघ्नंस्तु महावेगः पुप्लुवे स महाकपिः।
कपिवातश्च बलवान् मेघवातश्च निस्सृतः॥70||
सागरं भीम निर्घोषं कम्पयामासतु र्भृशम्।
विकर्षन्नूर्मि जालानि बृहन्ति लवणाम्भसि॥71||
पुप्लुवे कपिशार्दूलो विकरन्निव रोदसी।
मेरुमन्दर सङ्काशा नुद्धतान् स महार्णवे॥72||
अतिक्रामन् महावेगः तरङ्गान् गणयन्निव |
तस्यवेग समुद्धूतं जलं सजलं यथा ||73||
अम्बरस्थं विबभ्राज शारदाभ्र मिवाततम् |
तिमिनक्र झुषाः कूर्मा दृश्यंते विवृतास्तदा ||74||
वस्त्रापकर्षणे नेव शरीराणि शरीरिणाम् |
प्लवमानं समीक्ष्याथ भुजङ्गास्सागरालयाः ||75||
व्योम्नितं कपिशार्दूलं सुपर्ण इति मेनिरे |
दशयोजन विस्तीर्णा त्रिंशत् योजनमायता॥76||
छाया वानरसिंहस्य जले चारुतराऽभवत्।
श्वेताभ्र घनराजीव वायुपुत्त्रानुगामिनी॥77||
तस्य सा शुशुभे छाया वितता लवणांभसि।
शुशुभे स महातेजा महाकायो महाकपिः॥78||
वायुमार्गे निरालम्बे पक्षवानिव पर्वतः।
येनाऽसौ याति बलवान् वेगेन स कपिकुञ्जरः ||79||
तेन मार्गेण सहसा द्रोणीकृत इवार्णवः।
अपाते पक्षिसंघानां पक्षिराज इव व्रजन् ||80||
हनुमान् मेघजालानि प्रकर्षन् मारुतो यथा।
पाण्डुरारुण वर्णानि नील माञ्जिष्टकानि च च॥81||
कपिनाऽऽकृष्यमाणानि महाभ्राणि चकाशिरे |
प्रविशन्नभ्रजालानि निष्पतंश्च पुनः पुनः॥82||
प्रच्छन्नश्च प्रकाशश्च चन्द्रमा इव लक्ष्यते।
प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा प्लवङ्गं त्वरितं तदा ||83||
ववर्षुः पुष्पवर्षाणि देव गन्धर्व दानवाः |
तताप न हि तं सूर्यं प्लवंतं वानरोत्तमम्॥84||
सिषेवे च तदा वायू रामकार्यर्थ सिद्धये।
ऋषयः तुष्टुवुश्चैनं प्लवमानं विहायसा ||85||
जगुश्च देव गन्धर्वाः प्रशंसंतो महोजसम् |
नागाश्च तुष्टुवु र्यक्षा रक्षांसि विबुधाः खगाः॥86||
प्रेक्ष्य सर्वे कपिवरं सहसा विगत क्लमम्।
तस्मिन् प्लवग शार्दूले प्लवमाने हनूमति॥87||
इक्ष्वाकुकुल मानार्थी चिन्तयामास सागरः।
साहाय्यं वानरेंद्रस्य यदि नाहं हनूमतः॥88||
करिष्यामि भविष्यामि सर्व वाच्यो विवक्षताम्।
अहमिक्ष्वाकु नाथेन सगरेण विवर्थितः॥89||
इक्ष्वाकु सचिवश्चायं नावसीदितु मर्हति |
तथा मया विधातव्यं विश्रमेत यथा कपिः॥90||
शेषं च मयि विश्रांत स्सुखेनाति पतिष्यति |
इति कृत्वा मतिं साध्वीं समुद्रश्चन्नमंभसि ||91||'
हिरण्य नाभं मैनाकं उवाच गिरिसत्तमम् |
त्वमिहासुरसंघानां पाताळतलवासिनाम् ||92||
देवराज्ञा गिरिश्रेष्ठ परिघस्सन्निवेशितः |
त्व मेषां जात वीर्याणां पुनरेवोत्पतिष्यताम् ||93||
पाताळ स्याप्रमेयस्य द्वारमावृत्य तिष्ठसि |
तिर्यग् ऊर्ध्वं अधश्चैव शक्तिः ते शैलवर्थितुम्॥94||
तस्मात् संचोदयामि त्वां उत्तिष्ठ गिरिसत्तम।
स एष कपिशार्दूलः त्वामुपर्येति वीर्यवान् ||95||
हनुमान् रामकार्यार्थं भीमकर्मा खमाप्लुतः।
अस्य साह्यं मया कार्यं इक्ष्वाकुकुलवर्तिनः॥96||
मम हीक्ष्वाकवः पूज्याः परं पूज्यतमास्तव |
कुरुसाचिव्य मस्माकं न नः कार्य मतिक्रमेत् ||97||
कर्तव्यं अकृतं कार्यं सतां मन्युमुदीरयेत् |
सलिलात् ऊर्ध्वं उत्तिष्ठ तिष्ठत्वेष कपिस्त्वयि ||98||
अस्माकं अतिथिश्चैव पूज्यश्च प्लवतां वरः।
चामीकर महानाभ देव गन्धर्व सेवित॥99||
हनुमांस्त्वयि विश्रांतः ततः शेषं गमिष्यति |
स एष कपिशार्दूल स्त्वामुपर्येति वीर्यवान् ||
काकुत्स्थस्यानृशंस्यं च मैथिल्याश्च विवासनम्॥100||
श्रमं च प्लवगेन्द्रस्य समीक्षोत्थातुमर्हसि |
हिरण्यनाभो मैनाको निशम्य लवणाम्भसः ||101||
उत्पपात जलात्तूर्णं महाद्रुम लता युतः।
ससागरजलं भित्वा बभूवाभ्युत्थितः तदा ||102||
यथा जलधरं भित्वा दीप्तरश्मिर्दिवाकरः |
स महात्म मुहूर्तेन पर्वतः सलिलावृतः ||103||
दर्शयामास शृङ्गाणि सागरेण नियोजितः |
आदित्योदिय सङ्काशैरालिखिद्भिरिवांबरम्।
शातकुम्भमयैः शृङ्गैः सकिन्नरमहोरगैः ||104||
तप्तजाम्बूनदैः शृङ्गैः पर्वतस्य समुत्थितैः ||105||
आकाशं शस्त्र संकाशं अभवत्कांचनप्रभम्।
जातरूपमयैः शृङ्गैः भ्राजमानैः स्वयं प्रभैः ||106||
आदित्य शत सङ्काशः सो ऽभवत् गिरिसत्तमः।
तमुत्थित मसङ्गेन हनुमानग्रतस्थितम् ||107||
मध्ये लवणतोयस्य विघ्नोऽयमिति निश्चितः।
स तमुच्छ्रित मत्यर्थं महावेगो महाकपिः ||108||
उरसा पातयामास जीमूत मिव मारुतः
स तथा पातितः तेन कपिना पर्वतोत्तमः॥109||
बुद्ध्वा तस्य कपेर्वेगं जहर्ष च ननंद च |
त माकाशगतं वीरं आकाशे समुपस्थितः ||110||
प्रीतो हृष्ठमना वाक्यं अब्रवीत् पर्वतः कपिम्।
मानुषं धारयन् रूपं आत्मनः शिखरे स्थितः॥111||
दुष्करं कृतवान्कर्म त्वमिदं वानरोत्तमः।
निपत्य मम शृङ्गेषु विश्रमस्व यथासुखं॥112||
राघवस्य कुले जाते रुदधिः परिवर्तितः |
स त्वां रामहिते युक्तं प्रत्यर्चयति सागरः ||113||
कृते च प्रतिकर्तव्यं एष धर्मः सनातनः।
सोऽयं त्वत्प्रतीकारार्थी त्वत्तस्सम्मान मर्हति ||114||
त्वन्निमित्तमनेनाहं बहुमानात् प्रचोदितः।
तिष्ठत्वं कपिशार्दूल मयि विश्रम्य गम्यताम्॥115||
योजनानां शतं चापि कपिरेष समाप्लुतः |
तव सानुषु विश्रांतः शेषं प्रक्रमतां इति॥116||
तदिदं गन्धवत् स्वादु कन्दमूलफलम् बहु।
तदास्वाद्य हरिश्रेष्ठ विश्रान्तोऽनुगमिष्यसि ||117||
अस्माकमपि संबंधः कपिमुख्य त्वयाऽस्तिवै |
प्रख्यातः त्रिषु लोकेषु महागुण परिग्रहः ||118||
वेगवन्तः प्लवन्तो ये प्लवगामारुतात्मजः।
तेषां मुख्यतमः मन्ये त्वामहं कपिकुंजर॥119||
अतिथिः किल पूजार्हः प्राकृतोऽपि विजानत।
धर्मं जिज्ञासमानेन किं पुनस्त्वादृशो महान् ||120||
त्वं हि देव वरिष्ठस्य मारुतस्य महात्मनः।
पुत्रः तस्यैव वेगेन सदृशः कपिकुञ्जरः॥121|| कुञ्जरः
पूजिते त्वयि धर्मज्ञ पूजां प्राप्नोति मारुतः।
तस्मात् त्वं पूजनीयो मे शृणुचाप्यत्र कारणम्॥122||
पूर्वं कृत युगे तात पर्वताः पक्षिणोऽभवन्।
ते हि जग्मुर्दिशस्सर्वा गरुडानिल वेगिनः॥123||
ततस्तेषु प्रयातेषु देवसंघास्सहर्षिभिः |
भूतानि च भयं जग्मुः तेषां पतनशङ्कया ||124||
ततः क्रुद्धः सहस्राक्षः पर्वतानां शतक्रतुः।
पक्षान् चिछ्चेद वज्रेण तत्र तत्र सहस्रशः॥125||
समामुपागतः क्रुद्धो वज्रमुद्यम देवराट्।
ततोऽहं सहसा क्षिप्त श्वसनेन महात्मना॥126||
अस्मिन् लवणतोये च प्रक्षिप्तः प्लवगोत्तमः।
गुप्तपक्ष समग्रश्च तवपित्राऽभि रक्षितः॥127||
ततोऽहं मानयामि त्वां मान्योहि मम मारुतः |
त्वया मे ह्येष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः॥128||
अस्मिन्नेवं गते कार्ये सागरस्य ममैव च।
प्रीतिं प्रीतमनाः कर्तुं त्वमर्हसि महाकपे ||129||
श्रमं मोक्षय पूजां च गृहाण कपिसत्तम |
प्रीतिं च बहु मन्यस्व प्रीतोऽस्मि तव दर्शनात् ||130||
एवमुक्तः कपिश्रेष्ठः तं नगोत्तमम् अब्रवीत् |
प्रीतोऽस्मि कृतामातिथ्यं मन्युरेषोऽपनीयताम्॥131||
त्वरते कार्यकालोमे अहश्चाप्यतिवर्तते |
प्रतिज्ञा च मयादत्ता न स्थातव्य मिहान्तरे ||132||
इत्युक्त्वा पाणिना शैलं आलभ्य हरिपुंगवः।
जगामाकाशमाविश्य वीर्यवान् प्रहसन्निव ||133||
स पर्वत समुद्राभ्यां बहुमानादवेक्षितः |
पूजितश्चोपपनाभिः आशीर्भिः अनिलात्मजः ||134||
अथोर्थ्वं दूरमुत्पत्य हित्वा शैलमहार्णवौ |
पितुः पन्थान मास्थाय जगाम विमलेऽम्बरे॥135||
भूयश्चोर्ध्वगतिं प्राप्य गिरिं तं अवलोकयन् |
वायुसूनुनिरालम्बे जगाम विमलेऽम्बरे॥136|
|
तद्वितीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्मसुदुष्करम्।
प्रशशंसु स्सुरास्सर्वे सिद्धाश्च परमर्षयः॥137||
देवताश्चाभवन् हृष्टाः तत्रस्थास्तस्य कर्मणा।
काञ्चनस्य सुनाभस्य सहस्राक्षश्च वासवः॥138||
उवाच वचनं धीमान् परितोषात् सगद्गदम्।
सुनाभं पर्वत श्रेष्ठं स्वयमेव शचीपतिः ||139||
हिरण्यनाभ शैलेन्द्र परितुष्टोऽस्मि ते भृशम्।
अभयं ते प्रयच्छामि तिष्ठ सौम्य यथा सुखम्॥140||
साह्यं कृतं ते सुमहद्विक्रान्तस्य हनूमतः।
क्रमतो योजनशतं निर्भयस्य भये सति॥141||
रामस्यैष हि दूत्येन याति दाशरथेर्हरिः |
सत् क्रियां कुर्वता तस्य तोषितोऽस्मि दृढं त्वया॥142||
ततः प्रहर्षमगम द्विपुलं पर्वतोत्तमः |
देवतानां पतिं दृष्ट्वा परितुष्ठं शतक्रतुम्॥143||
सवै दत्तवरशैलो बभूवास्थितः तदा |
हनुमांश्च मुहुर्तेन व्यतिचक्राम सागरम्॥144||
ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः।
अब्रुवन् सूर्यसङ्काशां सुरसां नागमातरम्॥145||
अयं वातात्मज श्श्रीमान् प्लवते सागरोपरि।
हनुमान्नाम तस्य त्वं मुहूर्तं विघ्नमाचर॥146||
राक्षसं रूपमास्थाय सुघोरं पर्वतोपमम्।
दंष्ट्रा कराळं पिङ्गाक्षं वक्त्रं कृत्वा नभस्समम्॥147||
बलमिच्चामहे ज्ञातुं भूयश्चास्य पराक्रमम्।
त्वां विजेष्यत् उपायेन विषादं वा गमिष्यति ||148||
एवमुक्ता तु सा देवी दैवतैरभिसत्कृता |
समुद्र मध्ये सुरसा भिभ्रती राक्षसं वपुः॥149||
विकृतं च विरूपं च सर्वस्य च भयावहम्।
प्लवमानं हनूमन्तं आवृत्येदमुवाचह॥150||
ममभक्षः प्रदिष्टस्त्वं ईश्वरैर्वानरर्षभ |
अहं त्वां भक्षयिष्यामि प्रविशेदं ममाननम्॥151||
एवमुक्तः सुरसया प्राङ्जलिर्वानरर्षभ।
प्रहृष्टवदनः श्रीमान् इदं वचनमब्रवीत् ||152||
रामोदाशरथिर्नाम प्रविष्टो दण्डकावनम्।
लक्ष्मणेन सह भ्राता वैदेह्याचापि भार्यया॥153||
अन्यकार्यविषक्तस्य बद्धवैरस्य राक्षसैः |
तस्य सीता हृता भार्या रावणेन यशस्विनी॥154||
तस्याः सकाशं दूतोऽहं गमिष्ये राम शासनात् |
कर्तुमर्हसि रामस्य साह्यं विषयवासिनि॥155||
अथवा मैथिलीं दृष्ट्वा रामं चाक्लिष्ठकारिणम्।
आगमिष्यामि ते वक्त्रं सत्यं प्रतिश्रुणोमि ते॥156||
एवमुक्ता हनुमता सुरसा कामरूपिणी।
अब्रवीन्नातिवर्तेन्मां कश्चिदेषवरो मम॥157||
तं प्रयान्तं समुद्वीक्ष्य सुरसा वाक्य मब्रवीत्।
बलं जिज्ञासमाना वै नागमाता हनूमतः॥157-1||
प्रविश्य वदनं मेऽद्य गन्तव्यम् वानरोत्तम।
वर एषा पुरा दत्तो ममधात्रेति सत्वरा॥157-2||
व्यादाय विपुलं वक्त्रं स्थिता सा मारुतेः पुरः।
एवमुक्तः सुरसया क्रुद्धो वानरपुङ्गवः॥157-3||
अब्रवीत्कुरुवै वक्त्रं येन मां विषहिष्यसे।
इत्युक्त्वा सुरसा क्रुद्धा दशयोजनमायता ||157-4||
दशयोजनविस्तारो बभूव हनुमांस्तदा |
तं दृष्ट्वा मेघसङ्काशं दशयोजनमायतम्॥157-5||
चकार सुरसा चास्यं विंशद्योजन मायतम्।
हनुमांस्तु तदा क्रुद्धः त्रिंशद्योजन मायतः॥157-6||
चकार सुरसा वक्त्रं चत्वारिंशत्तथोच्छ्रितम् |
बभूव हनुमान्वीरः पञ्चाशद्योजनोच्छ्रितः॥157-7||
चकार सुरसा वक्त्रं षष्टियोजन मायतम्।
तथैव हनुमान्वीरः सप्तती योजनोच्छ्रितः॥157-8||
चकार सुरसा वक्त्रं अशीती योजनायतम् |
हनुमान् अचलप्रख्यो नवती योजनोच्छ्रितः ||157-9||
चकार सुरसा वक्त्रं शतयोजन मायतम्।
तं दृष्ट्वा व्यादितं त्वास्यं वायुपुत्त्रः सुबुद्धिमान्॥157-10||
दीर्घजिह्वं सुरसया सुघोरं नरकोपमम्।
सुसंक्षिप्यात्मनः कायं बभूवांगुष्टमात्रकः॥158||
सोऽभिपत्याशु तद्वक्त्रं निष्पत्य च महाबलः।
अन्तरिक्षे स्थितः श्रीमान् इदं वचनमब्रवीत् ||159||
प्रविष्टोऽस्मि हि ते वक्त्रं दाक्षायनी नमोस्तुते।
गमिष्ये यत्र वैदेही सत्यं चासीद्वरस्तव ||160||
तं दृष्ट्वा वदानान्मुक्तं चन्द्रं राहुमुखादिव।
अब्रवीत्सुरसा देवी स्वेन रूपेण वानरम्॥161||
अर्थसिध्यै हरिश्रेष्ठ गच्छसौम्य यथासुखम्।
समानयस्व वैदेहीं राघवेण महात्मना ||162||
ततृतीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम्।
साधु साध्विति भूतानि प्रशशंसुः तदा हरिम् ||163||
स सागर मनाधृष्य मभ्येत्य वरुणालयम्।
जगामाकाशमाविश्य वेगेन गरुडोपमः॥164||
सेविते वारिदाराभिः पतगैश्च निषेविते |
चरिते कैशिकाचार्यैः ऐरावतनिषेविते॥165||
सिंहकुञ्जर शार्दूल पतगोरगवाहनैः।
विमानैः संपतद्भिश्च विमलैः समलंकृते॥166||
वज्राशनिसमहाघातैः पावकैरुपशोभिते |
कृतपुण्यै र्महाभागैः स्वर्गजिद्भिरलंकृते॥167||
वहता हव्य मत्यर्थं सेविते चित्रभानुना |
ग्रहनक्षत्र चन्द्रार्क तारागण विभूषिते॥168||
महर्षि गण गन्धर्व नागयक्ष समाकुले
विविक्ते विमले विश्वे विश्वावसु निषेविते ||169||
देवराज गजाक्रान्ते चन्द्रसूर्य पथे शिवे।
विताने जीवलोकस्य वितते ब्रह्मनिर्मिते ||170||
बहुशस्सेविते वीरै र्विद्याधरगणैर्वरैः।
जगाम वायु मार्गेतु गरुत्मानिव मारुतः॥171||
प्रदृश्यमान सर्वत्र हनुमान् मारुतात्मजः।
भेजेऽ म्बरम् निरालम्बं लम्बपक्ष इवाद्रिराट्॥172||
प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा सिंहिका नाम राक्षसी।
मनसा चिन्तयामास प्रवृद्धा कामरूपिणी ||173||
अद्य दीर्घस्य कालस्य भविष्याम्यहमाशिता |
इदं हि मे महत् सत्वं चिरस्य वशमागतम्॥174||
इति सञ्चित्य मनसा छायमस्य समाक्षिपत् |
छायायां गृह्यमाणायां चिन्तयामास वानरः॥175||
समाक्षिप्तोऽस्मि सहसा पंगूकृत पराक्रमः।
प्रतिलोमेन वातेन महानौरिव सागरे॥176||
तिर्यगूर्ध्वमथश्चैव वीक्षमाणस्ततः कपिः।
ददर्श स महत् सत्त्वं उत्थितं लवणाम्भसि॥177||
तदृष्ट्वा चिन्तयामास मारुतिर्विकृताननः।
कपिराजेन कथितं सत्त्वमद्भुत दर्शनम्॥178||
छायाग्राही महावीर्यं तदिदं नात्र संशयः।
स तां बुद्वार्थतत्वेन सिंहिकां मतिमान्कपिः॥179||
व्यवर्थत महाकायः पावृषीव वलाहकः।
तस्य सा कायमुद्वीक्ष्य वर्धमानं महाकपेः॥180||
वक्त्रं प्रसारमायास पाताळांतर सन्निभम्।
घनराजीव गर्जंती वानरं समभिद्रवत्॥181||
स ददर्श ततस्तस्या विवृतं सुमहान्मुखम्।
कायमात्रं च मेधावी मर्माणि च महाकपिः॥182||
स तस्या विवृते वक्त्रे वज्रसंहननः कपिः।
संक्षिप्त्य मुहुरात्मानं निष्पपात महाबलः॥183||
अस्ये तस्या निमज्जंतं ददृशु सिद्धचारणाः।
ग्रस्यमानं यथा चन्द्रं पूर्णं पर्वणि राहुणा॥184||
ततस्तस्या नखैस्तीक्ष्णैर्मर्माण्युत्कृत्य वानरः।
उत्पपाथ वेगेन मनः संपातविक्रमः॥185||
तां तु दृष्ट्या च धृत्याच दाक्षिण्येन निपात्य च।
स कपिप्रवरो वेगाद्ववृधे पुनरात्मवान् |186||
हृतहृत्सा हनुमात पपात विधुराऽम्भसि।
तां हतां वानरेणाशु पतितां वीक्ष्य सिंहिकाम्॥187||
भूतान्याकाशचारीणि तमूचुः प्लवगोत्तमम्।
भीममद्यकृतं कर्म महत् सत्वं त्वया हतम्॥188||
साधयार्थमभिप्रेतं अरिष्टं प्लवतां वर।
यस्यत्वेतानि चत्वारि वानरेन्द्र यथा तव॥189||
धृतिर्दृष्टिर्मति दाक्ष्यं स्वकर्मसु सीदति।
सतैः संभावितः पूज्यः प्रतिपन्न प्रयोजनः॥190||
जगामाकाशमाविश्य पन्नगाशनवत्कपिः।
प्राप्तभूयिष्ट पारस्तु पर्वतः प्रतिलोकयन् ||191||
योजनानां शतस्यान्ते वनराजिं ददर्श सः।
ददर्श च पतन्नेव विविध द्रुमभूषितम्॥192||
द्वीपं शाखामृगश्रेष्ठो मलयोपवनानि च।
सागरं सागरानूपं सागरा नूपजान्द्रुमान् ||193||
सागरस्य च पत्नीनां मुखान्यपि विलोकयन्।
स महामेघसङ्काशं समीक्ष्यात्मान मात्मवान्॥194||
निरुंधत मिवाकाशं चकार मतिमान्मतिम्।
कायवृद्धिं प्रवेगं च ममदृष्ट्वैव राक्षसाः॥195||
मयि कौतूहलं कुर्युरिति मेने महाकपिः।
ततः शरीरं संक्षिप्य तन्महीधरसन्निभम्॥196||
पुनः प्रकृति मापेदे वीतमोहा इवात्मवान्।
तद्रूप मति संक्षिप्य हनुमान् प्रकृतौ स्थितः॥
त्रीन्क्रमानिव विक्रम्य बलिवीर्यहरो हरिः॥197||
स चारुनानाविधरूपधारी
परं समासाद्य समुद्र तीरम्।
परैरशक्यः प्रतिपन्नरूपः
समीक्षितात्मा समवेक्षितार्थः॥198||
ततस्सलम्बस्य गिरेः समृद्धे
विचित्र कूटे निपपात कूटे।
सकेत कोद्दालकनाळिकेरे
महाद्रिकूट प्रतिमो महात्मा॥199||
ततस्तु संप्राप्य समुद्र तीरं
समीक्ष्य लङ्कां गिरिवर्यमूर्ध्नि।
कपिस्तु तस्मिन् निपपात पर्वते
विधूय रूपं व्यधयन् मृगद्विजान्॥200||
स सागरं दानवपन्नगायुतम्
बलेन विक्रम्य महोर्मिमालिनम्।
निपत्य तीरे च महोदधे स्तदा
ददर्श लङ्कां अमरावतीम् इव॥ 201||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुन्दरकाण्डे प्रथमस्सर्गः॥
॥ओम् तत् सत्॥