Sanskrit Text in Telugu , Kannada, Gujarati, Devanagari, English

|| om tat sat||

Sundarakanda
Sarga 54

"న వానరోఽయం " means he is not a Vanara. Then, who is he? - "స్వయమేవ కాలః" means "he is death personified".

This is the dialogue among the people of Lanka. The dialog is about Hanuma. All those who went to battle with Hanuma experienced that.

Namely, the Kinkaras, the guards of Chaitya Prasada, Jambumali, the sons of the ministers, and the five Generals. All of them have seen Hanuma in the battle. Now the people of Lanka too realize that. How this realization came about is the story of this Sarga.

Now fifty -fourth Sarga with Sloka meanings and summary.

||Sloka 54.01||

వీక్షమాణస్తతో లంకాం కపిః కృత మనోరథః|
వర్థమాన సముత్సాహః కార్యశేషచిన్తయత్||54.01||

స|| తతః కృతమనోరథః కపిః లంకాం వీక్షమాణః వర్ధమాన సముత్సాహః శేషం కార్యం అచిన్తయత్||

||Sloka meanings||

తతః కృతమనోరథః -
then the one who achieved his objectives
కపిః లంకాం వీక్షమాణః -
Vanara looking at the city of Lanka
వర్ధమాన సముత్సాహః -
with growing zeal
శేషం కార్యం అచిన్తయత్ -
thought over the remaining work

||Sloka summary||

"Then having achieved his objectives the Vanara looking at the city of Lanka with growing zeal thought over the remaining work."||54.01||

||Sloka 54.02||

కిన్ను ఖల్వశిష్ఠం మే కర్తవ్య మిహ సాంప్రతమ్|
యదేషాం రక్షసాం భూయః సంతాపజననం భవేత్ ||54.02||

స|| యత్ ఏషాం రాక్షసామ్ భూయః సంతాప జననం భవేత్ కిం ను కర్తవ్యం మే ఇహ సాంప్రాతం అవశిష్టం||

||Sloka meanings||

యత్ ఏషాం రాక్షసామ్ -
now to these Rakshasas
భూయః సంతాప జననం భవేత్ -
again give more torment
కిం ను కర్తవ్యం మే - what is my duty
ఇహ సాంప్రాతం అవశిష్టం -
that is presently left over

||Sloka summary||

"Presently the action that is left over as my duty is that action which will give more torment to these Rakshasas." ||54.02||

||Sloka 54.03||

వనం తావత్ ప్రమథితం ప్రకృష్టా రాక్షసా హతాః|
బలైక దేశః క్షపితః శేషం దుర్గ వినాశనమ్||54.03||

స|| వనం ప్రమథితం తావత్ ప్రకృష్టాః రాక్షసాః హతాః | బలైక దేశః క్షపితః | దుర్గవినాశనం శేషం||

||Sloka meanings||

వనం ప్రమథితం తావత్ -
grove was destroyed
ప్రకృష్టాః రాక్షసాః హతాః -
powerful Rakshasas were killed
బలైక దేశః క్షపితః -
one part of the army is destroyed
దుర్గవినాశనం శేషం -
destruction of the citadel is left

||Sloka summary||

"The grove was destroyed. Powerful Rakshasas killed. One part of the army is destroyed." ||54.03||

||Sloka 54.04||

దుర్గేవినాశితే కర్మ భవేత్సుఖపరిశ్రమమ్|
అల్పయత్నేన కార్యేఽస్మిన్ మమస్యాత్ సఫలః శ్రమః||54.04||

స|| దుర్గే వినాశితే కర్మ సుఖపరిశ్రమమ్ భవేత్| అస్మిన్ కార్యే అల్పయత్నేన శ్రమః సఫలః స్యాత్||

||Sloka meanings||

దుర్గే వినాశితే కర్మ - if the citadel is destroyed
కర్ సుఖపరిశ్రమమ్ భవేత్-
that action will be a happy conclusion.
అల్పయత్నే అస్మిన్ కార్యే -
with a little effort in this action
సఫలః స్యాత్- success obtained
న శ్రమః - no labor

||Sloka summary||

"If the citadel is destroyed that action will be a happy conclusion. In this action success is there with a little effort." ||54.04||

||Sloka 54.05||

యోహ్యయం మమ లాంగూలే దీప్యతే హవ్య వాహనః|
అస్య సంతర్పణం న్యాయం కర్తుమేభిర్గృహోత్తమైః||54.05||

స|| మమలాంగూలే యః అయం హవ్యవాహనః దీప్యతే అస్య ఏభిః గృహోత్తమైః సన్తర్పణం కర్తుం న్యాయమ్||

Govindaraja Tika says - యః అగ్నిః అతి శీతలతయా మమ మహోఫకారం కృతవాన్ అస్య ంతర్పణం న్యాయః ఇతి అర్థః॥

||Sloka meanings||

మమలాంగూలే - on my tail
యః అయం హవ్యవాహనః దీప్యతే -
this fire that is burning
ఏభిః గృహోత్తమైః -
with these best of buildings
అస్య సన్తర్పణం కర్తుం న్యాయమ్ -
it is proper to satiate the fire b

||Sloka summary||

"It is proper to satiate the fire burning on this tail with these best mansions".||54.05||

Govindaraja Tika says - నాలాంగూలము శీతలముగా వుంచిన అగ్నిదేవునకు ఉత్తమమైన గృహములతో సంతర్పణ చేయుట న్యాయము అని.

Hanuman remembered that the Fire god was cool for his benefit.
Govindaraja in his commentary elaborates as follows.

गो टी॥ (अग्निः) अतिसीतलतया मम महोपकारं कृतवान्।
अस्य संतर्पणं न्याय्यं इत्यर्थः॥
So Hanuma decides to propiate the god of Fire with his offering. We have always seen Hanuma weighing the pros and cons of his actions. This is one time he is proceeding on his hunch, to do something that will result in more torment,"संतापजननं भवेत्"

||Sloka 54.06||

తతః ప్రదీప్తలాంగూలః సవిద్యుదివ తోయదః|
భవనాగ్రేషు లంకాయా విచచార మహాకపిః||54.06||

స|| తతః ప్రదీప్తలాంగూలః మహాకపిః సవిద్యుత్ తోయదః ఇవ లంకాయాః భవనాగ్రేషు విచచార||

||Sloka meanings||

తతః ప్రదీప్తలాంగూలః మహాకపిః -
then Hanuman with his glowing tail
సవిద్యుత్ తోయదః ఇవ -
looking like a cloud with lightning,
లంకాయాః భవనాగ్రేషు విచచార -
wandered on the top of the mansions in Lanka

||Sloka summary||

"Then Hanuman with his glowing tail, looking like a cloud with lightning, wandered on the top of the mansions in Lanka."||54.06||

||Sloka 54.07||

గృహాద్గృహం రాక్షసానాం ఉద్యానానిచ వానరః|
వీక్షమాణో హ్యసంత్రస్తః ప్రాసాదాంశ్చ చచార సః||54.07||

స|| సః వానరః ఉద్యానాని చ ప్రాసాదాశ్చ వీక్షమాణః అసన్త్రస్తః రాక్షసానాం గృహాత్ గృహం చచార||

||Sloka meanings||

సః వానరః ఉద్యానాని - that Vanara
ఉద్యానాని ప్రాసాదాశ్చ వీక్షమాణః -
seeing the gardens and mansions
అసన్త్రస్తః రాక్షసానాం - without fear
గృహాత్ గృహం చచార-
moving from one house to the other house

||Sloka summary||

"That Vanara wandered without fear seeing the gardens and mansions , moving from one house to the other house of the Rakshasas."||54.07||

||Sloka 54.08,9||

అవప్లుత్య మహావేగః ప్రహస్తస్య నివేశనమ్|
అగ్నిం తత్ర స నిక్షిప్య శ్వసనేన సమో బలీ||8||
తతోన్యత్పుప్లువే వేశ్మ మహాపార్శ్వస్య వీర్యవాన్ ||
ముమోచ హనుమాన్ అగ్నిం కాలానలశిఖోపమమ్||54.09||

స|| మహావేగః శ్వసనేన సమః బలీ వీర్యవాన్ సః ప్రహస్తస్య నివేశనం అవప్లుత్య తత్ర అగ్నిం నిక్షిప్య తతః అన్యత్ మహాపార్శ్వస్య వేశ్మ పుప్లువే హనుమాన్ కాలనలశిఖోపమమ్ అగ్నిం ముమోచ||

||Sloka meanings||

మహావేగః శ్వసనేన సమః -
speedy one who is equal in speed with Vayu
బలీ వీర్యవాన్ - mighty and powerful
సః ప్రహస్తస్య నివేశనం అవప్లుత్య - j
umped on the mansion of Prahasta
తత్ర అగ్నిం నిక్షిప్య -
setting the same on fire
తతః అన్యత్ మహాపార్శ్వస్య వేశ్మ పుప్లువే -
then jumped on the mansion of Mahaparsva.
హనుమాన్ కాలనలశిఖోపమమ్ -
Hanuman looking like the fire at the time of dissolution
అగ్నిం ముమోచ- lit the fire

||Sloka summary||

"The mighty and speedy Hanuman , who is equals the speed of Vayu, jumped on the mansion of Prahasta , setting the same to fire then jumped on the mansion of Mahaparsva. Hanuman looking like the fire at the time of dissolution set fire to the same." ||54.08,09||

||Sloka 54.10||

వజ్రదంష్ట్రస్య చ తథా పుప్లువే స మహాకపిః|
శుకస్య చ మహాతేజాః సారణస్య చ ధీమతః||54.10||

స|| మహాతేజాః సః మహాకపిః తదా వజ్రదంష్ట్రస్య శుకస్య ధీమతః సారణస్య చ పుప్లువే||

||Sloka meanings||.

మహాతేజాః సః మహాకపిః -
very brilliant and great Vanara
తదా వజ్రదంష్ట్రస్య -
then of Vajradamshtra
శుకస్య ధీమతః సారణస్య చ -
of Suka and of wise Sarana , సారణుని యొక్క ( గృహములపై)
పుప్లువే - jumped up

||Sloka summary||

"The very brilliant and great Vanara jumped on the mansions of Vajradamshtra's, Suka's, wise Sarana's houses ( setting fire to the same). " ||54.10||

||Sloka 54.11||

తథా చేన్ద్రజితో వేశ్మ దదాహ హరియూథపః|
జమ్బుమాలేః సుమాలేశ్చ దదాహ భవనం తతః||54.11||

స|| హరియూథపః తథా ఇంద్రజితః వేశ్మ దదాహ|తతః జంబుమాలే సుమాలేశ్చ భవనమ్ దదాహ||

||Sloka meanings||.

హరియూథపః -
the best of Vanaras
తథా ఇంద్రజితః వేశ్మ దదాహ -
then burnt the palace of Indrajit
తతః దదాహ చ - then he burnt
జంబుమాలే సుమాలేశ్చ భవనమ్ -
Jambumaali's and Sumali's mansions

||Sloka summary||

"Then the best of Vanaras burnt the palace of Indrajit. Then he burnt Jambumaali's and Sumali's mansions. " ||54.11||

||Sloka 54.12||

రస్మికేతోశ్చ భవనం సూర్యశత్రోః తథైవ చ|
హ్రస్వకర్ణస్య దంష్ట్రస్య రోమశస్య చ రక్షసః||54.12||

స|| రస్మికేతోశ్చ భవనం తథైవ రక్షసః సూర్యశత్రోః చ హ్రస్వకర్ణశ్చ దంష్ట్రశ్చ రోమశస్య చ(దదాహ)||

||Sloka meanings||

రస్మికేతోశ్చ భవనం తథైవ -
then Rasmiketu's palace
రక్షసః సూర్యశత్రోః చ -
Rakshasas Suryasatru and
హ్రస్వకర్ణశ్చ దంష్ట్రశ్చ రోమశస్య చ(దదాహ)-
Hrasvakarna's, DamShtra's, Roma's too ( houses were burnt)

||Sloka summary||

"Then Rasmiketu's palace, similarly the mansions of the Rakshasas Hrasvakarna, DamShtra, Roma were burnt. " ||54.12||

||Sloka 54.13||

యుద్ధోన్మత్తస్య మత్తస్య ధ్వజగ్రీవస్య రక్షసః|
విద్యుజ్జిహ్వస్య ఘోరస్య తథా హస్తిముఖస్య చ||54.13||

స||రక్షసః యుద్ధోన్మత్తస్య మత్తస్య ధ్వజగ్రీవస్య విద్యుజ్జిహ్వస్య ఘోరస్య తథా హస్తిముఖస్య చ దదాహ||

||Sloka meanings||.

రక్షసః యుద్ధోన్మత్తస్య మత్తస్య -
Rakshasas of Yuddhonmatta and of Matta
ధ్వజగ్రీవస్య విద్యుజ్జిహ్వస్య ఘోరస్య -
DhvajagrIva's , Vidyujjihva's Ghora's
తథా హస్తిముఖస్య చ దదాహ -
similarly Hastimukha's mansions were burnt
||Sloka summary||

"Rakshasas Yuddhonmatta's, Matta's , DhvajagrIva's , Vidyujjihva's Ghora's similarly Hastimukha's mansions were burnt."||54.13||

||Sloka 54.14||

కరాళస్య పిశాచస్య శోణితాక్షస్య చైవ హి|
కుంభకర్ణస్య భవనం మకరాక్షస్య చైవ హి||54.14||

స|| కరాళస్య పిశాచస్య శోణితాక్షస్య చ ఏవ హి దదాహ| కుంభకర్ణస్య భవనం మకరాక్షస్య చ ఏవ దదాహ||

||Sloka meanings||

కరాళస్య పిశాచస్య -
Karala's , Pisacha's,
శోణితాక్షస్య చ ఏవ హి దదాహ -
Sonitaksha's mansions also were burnt.
కుంభకర్ణస్య భవనం -
Kumbhakarna's palace
మకరాక్షస్య చ ఏవ దదాహ -
Makarakshasa's palace also was burnt

||Sloka summary||

"Karala's , Pisacha's, Sonitaksha's mansions also were burnt. Kumbhakarna's palace, Makarakshasa's palace also were burnt"||54.14||

||Sloka 54.15||

యజ్ఞశత్రోశ్చ భవనం బ్రహ్మశత్రోః తథైవ చ|
నరాన్తకస్య కుంభస్య నికుంభస్య దురాత్మనః||54.15||

స|| యజ్ఞశత్రోః భవనం తథైవ బ్రహ్మశత్రోః చ నరాన్తకస్య కుమ్భస్య దురాత్మనః నికుంభస్యచ భవనం దదాహ||

||Sloka meanings||

యజ్ఞశత్రోః భవనం -
Yagnyasatru's mansion
తథైవ బ్రహ్మశత్రోః చ నరాన్తకస్య కుమ్భస్య -
similarly of Brahmasatru's , of Narantaks's, of Kumbhas'
దురాత్మనః నికుంభస్యచ -
wicked Nikumbha's too
భవనం దదాహ -
palaces were burnt

||Sloka summary||

"Yagnyasatru's mansion, similarly Brahmasatru's , Narantaks's, Kumbha's and the wicked Nikumbha's mansions were also burnt." ||54.15||

||Sloka 54.16||

వర్జయిత్వా మహాతేజా విభీషణ గృహం ప్రతి|
క్రమమాణః క్రమేణైవ దదాహ హరిపుంగవః||54.16||

స|| మహాతేజా విభీషణ గృహం ప్రతి వర్జయిత్వా క్రమమాణః క్రమేనైవ హరిపుంగవః దదాహ||

||Sloka meanings||

హరిపుంగవః - best of vanaras
మహాతేజా విభీషణ గృహం -
palace of the great Vibhishana
ప్రతి వర్జయిత్వా -
leaving that one
క్రమమాణః క్రమేనైవ దదాహ -
burnt them proceeding in an orderly way

||Sloka summary||

"Leaving the palace of the great Vibhishana proceeding in order the best of Vanara's burnt the mansions."||54.16||

||Sloka 54.17||

తేషు తేషు మహార్హేషు భవనేషు మహాయశాః|
గృహేష్వృద్ధిమతాం వృద్ధిం దదాహ మహాకపిః||54.17||

స|| మహాయశాః సః మహాకపిః రుద్ధిమతాం మహార్హేషు తేషు తేషు గృహేషు ఋద్ధిం దదాహ||

||Sloka meanings||

మహాయశాః సః మహాకపిః -
the glorious and great Vanara
రుద్ధిమతాం -
of wealth ones
తేషు తేషు గృహేషు -
from their homes
మహార్హేషు ఋద్ధిం దదాహ -
valuable and precious wealth was burnt

||Sloka summary||

"The great Vanara burnt the precious and valuable wealth in mansions of wealthy ones ." ||54.17||

||Sloka 54.18||

సర్వేషాం సమతిక్రమ్య రాక్షసేంద్రస్య వీర్యవాన్|
అసదాథ లక్ష్మీవాన్ రావణస్య నివేశనమ్||54.18||

స|| వీర్యవాన్ లక్ష్మీవాన్ సర్వేషాం సమతిక్రమ్య అథ రాక్షసేంద్రస్య రావణస్య నివేశనమ్ అససాద||

||Sloka meanings||

వీర్యవాన్ లక్ష్మీవాన్ -
heroic and illustrious one
సర్వేషాం సమతిక్రమ్య -
crossing the residences of all
అథ రాక్షసేంద్రస్య రావణస్య నివేశనమ్ -
palace of Ravana, the king of Rakshasas.
అససాద - reached

||Sloka summary||

"The heroic and illustrious one after crossing the residences of all the Rakshasas reached the palace of Ravana, the king of Rakshasas." ||54.18||

||Sloka 54.19||

తతస్తస్మిన్ గృహే ముఖ్యే నానారత్న విభూషితే|
మేరుమందర సంకాశే సర్వమంగళశోభితే||54.19||
ప్రదీప్త మగ్ని ముత్సృజ్య లాంగులాగ్రే ప్రతిష్టితమ్|
ననాద హనుమాన్ వీరో యుగాన్త జలదో యథా||54.20||

స|| తతః హనుమాన్ నానారత్న విభూశితే మేరుమందర సంకాశే సర్వమంగళ శోభితే తస్మిన్ ముఖ్యే గృహే లాంగూలాగ్రే ప్రతిష్టం ప్రదీప్తం అగ్నిం ఉత్సృజ్య యుగాన్త జలదే ననాద||

||Sloka meanings||

తతః హనుమాన్ -
then Hanuman
నానారత్న విభూషితే -
decorated with different kinds of gems
మేరుమందర సంకాశే -
resembling mountains Mandara and Meru
సర్వమంగళ శోభితే -
filled with exquisite auspicious articles
తస్మిన్ ముఖ్యే గృహే -
in his main house
లాంగూలాగ్రే ప్రతిష్టం -
sitting on the tip of his tail
ప్రదీప్తం అగ్నిం ఉత్సృజ్య -
with glowing fire lit
యుగాన్త జలదే ననాద -
roared like the thundering cloud at the time of dissolution

||Sloka summary||

Then Hanuman set the palace decorated with different kinds of gems , filled with exquisite auspicious articles, a palace that was resembling mountains Mandara and Meru, on fire with tip of his burning tail. Then he roared like the thundering cloud at the time of dissolution. ||54.19,20||

||Sloka 54.21||

శ్వసనేన చ సంయోగాత్ అతివేగో మహాబలః|
కాలాగ్నిరివ జజ్వాల ప్రావర్ధత హుతాశనః ||54.21||

స|| శ్వసనేన సంయోగాత్ హుతాశనః అతివేగః మహాబలః ప్రావర్ధత | కాలాగ్నిః ఇవ జజ్వాల||

||Sloka meanings||

శ్వసనేన సంయోగాత్ -
with the association of wind
హుతాశనః అతివేగః - fire rapidly
మహాబలః ప్రావర్ధత -
grew powerfully
కాలాగ్నిః ఇవ జజ్వాల -
glowed like the fire at the time of dissolution.

||Sloka summary||

"The association of wind the fire grew rapidly. It glowed like the fire at the time of dissolution." ||54.21||

||Sloka 54.22||

ప్రదీప్తమగ్నిం పవనః తేషు వేశ్మ స్వచారయత్|
అభూచ్ఛ్వసన సంయోగాత్ అతివేగో హుతాశనః||54.22||

స|| పవనః ప్రదీప్తం అగ్నిం తేషు వేశ్మసు ఆచారయత్ | శ్వసనసంయోగాత్ హుతాశనః అతివేగః అభూత్||

||Sloka meanings||

పవనః ప్రదీప్తం అగ్నిం -
glowing fire with the association of wind
తేషు వేశ్మసు ఆచారయత్ -
moved about in those palaces
శ్వసనసంయోగాత్ హుతాశనః -
aided by the wind the fire
అతివేగః అభూత్ -
became more powerful

||Sloka summary||

"The association of wind the fire grew rapidly. It glowed like the fire at the time of dissolution. Aided by the wind the fire spread in the houses." ||54.22||

||Sloka 54.23||

తాని కాంచనజాలాని ముక్తామణిమయాని చ|
భవనాన్యవశీర్యన్త రత్నవన్తి మహాన్తి చ||54.23||

స|| కాంచనజాలాని ముక్తామణిమయాని చ రత్నవంతి మహన్తి చ తాని భవనాని అవశీర్యన్త||

||Sloka meanings||.

కాంచనజాలాని ముక్తామణిమయాని చ -
golden mesh work along with studded pearls
రత్నవంతి మహన్తి చ -
gems and the big ones too
తాని భవనాని అవశీర్యన్త -
the palaces came crashing down.

||Sloka summary||

"Association with wind made the fire grow very fast. The golden mesh work along with studded pearls and gems and the big ones and the palaces came crashing down." ||54.23||

||Sloka 54.24||

సంజజ్ఞే తుములః శబ్దోరాక్షసానాం ప్రధావతాం|
స్వగృహ్వస్య పరిత్రాణే భగ్నోత్సాహోర్జితశ్రియామ్||54.24||
నూనమేషోఽగ్ని రాయాతః కపిరూపేణ హా ఇతి|

స||స్వగృహస్య పరిత్రాణే ప్రధావతాం భగ్నోత్సాహోర్జితశ్రియాం రాక్షసానామ్ నూనమ్ ఏషః అగ్నిః కపిరూపేణ ఆయాతః ఇతి తుములః శబ్దః సంజజ్ఞే ||

||Sloka meanings||

స్వగృహస్య పరిత్రాణే -
to protect their own houses
ప్రధావతాం రాక్షసానామ్ -
Rakshasas running
భగ్నోత్సాహోర్జితశ్రియాం -
disappointed being unable to protect their wealth
నూనమ్ ఏషః అగ్నిః -
surely this fire
కపిరూపేణ ఆయాతః -
came in the form of a Vanara
ఇతి తుములః శబ్దః సంజజ్ఞే -
a tumultuous sound arose

||Sloka summary||

"Running to protect their own houses, unable to protect them Rakshasa were saying 'surely the fire has come in the form of the Vanara. A tumultuous sound arose." ||54.24||

||Sloka 54.25,26||

క్రన్దన్త్యః సహసాపేతుః స్తనన్థయధరాః స్త్రియః||54.25||
కాశ్చిదగ్ని పరీతేభ్యో హర్మ్యేభ్యో ముక్త మూర్థజాః|
పతన్త్యో రేజిరేఽభ్రేభ్యః సౌదామిన్య ఇవామ్బరాత్||54.26||

స||కాశ్చిత్ స్త్రియః స్తనన్ధరాః ముక్తమూర్ధజాః క్రన్దన్త్యః అగ్నిపరీతేభ్యః హర్మ్యేభ్యః సహసా పేతుః| అంబరాత్ అభ్రేభ్యః పతన్యః సౌదామిన్యః ఇవ||

||Sloka meanings||

కాశ్చిత్ స్త్రియః స్తనన్ధరాః -
some women breast feeding their babies
ముక్తమూర్ధజాః - with hair let loose
క్రన్దన్త్యః - screaming
అగ్నిపరీతేభ్యః హర్మ్యేభ్యః -
out of burning mansions
సహసా పేతుః - quickly jumped
అంబరాత్ అభ్రేభ్యః పతన్యః -
falling from the sky and clouds
సౌదామిన్యః ఇవ- like the lightening's

||Sloka summary||

"Some women breast feeding their babies, with hair let loose, screaming jumped out of burning mansions. And they looked like the lightnings dropping from the sky and clouds."||54.25,26||

||Sloka 54.28||

వజ్రవిద్రుమ వైడూర్య ముక్తా రజత సంహితాన్|
విచిత్రాన్భవనాన్ దాతూన్ స్యన్దమానాన్ దదర్శ హ||54.28||

స|| సః వజ్రవిద్రుమ వైడూర్య ముక్తా రజత సంహితాన్ విచిత్రాన్ భవనాత్ స్యన్దమానాన్ ధాతూన్ దదర్శ||

||Sloka meanings||

వజ్రవిద్రుమ వైడూర్య -
with diamonds corals and Vaiduryas
ముక్తా రజత సంహితాన్ విచిత్రాన్ -
mixed with gold and silver
భవనాత్ స్యన్దమానాన్ ధాతూన్ -
molten minerals from the palaces building
సః దదర్శ- he saw

||Sloka summary||

"He saw pearls and silver mixed with diamonds and colorful corals with gold and silver in the form of molten minerals dropping from the palaces." ||54.28||

||Sloka 54.29,30||

నాగ్నిః తృప్యతి కాష్ఠానాం తృణానాం చ యథా తథా |
హనుమాన్ రాక్షసేంద్రాణాం వధే కించిన్న తృప్యతి||54.29||
న హనుమాద్విశస్తానాం రాక్షసానాం వసున్ధరా||54.30||

స|| యథా అగ్నిః కాష్టానాం తృణానాం న తృప్యతి తథా హనుమాన్ రాక్షసేంద్రాణాం వధే కించిత్ న తృప్యతి| హనూమత్ విశస్తానాం రాక్షసానాం వసున్ధరా అపి న (తృప్త్యతి)।

Govindaraja Tikaa says - అగ్నిః కాష్టైః తృణైశ్చ న తృప్త్యతి। హరియూథపః అగ్నేః న తృప్త్యతి।అగ్ని ప్రక్షేపణేన న తృప్త్యతి ఇత్యర్థః।ఏవం వసుంధరా విశస్తానాం రాక్షసానాం విశస్తైః రాక్షసైః
న తృప్త్యతి యోజ్యం। అనేన రాక్షసావకీర్ణా భూరభుదితి అర్థః॥

||Sloka meanings||

యథా అగ్నిః - like the fire
కాష్టానాం తృణానాం న తృప్యతి -
not satisfied with dry sticks and grass
తథా హనుమాన్ -
similarly Hanuman too
రాక్షసేంద్రాణాం వధే -
killing Rakshasas
న తృప్యతి - not satisfied
హనూమత్ విశస్తానాం రాక్షసానాం -
with the Rakshasas killed by Hanuman
వసున్ధరా అపి న-
earth too was not ( satisfied)

||Sloka summary||

"Like the fire which was not satisfied with dry sticks and grass , Hanuman was not satisfied with the number of dead Rakshasa nor was the earth satisfied with the number of Rakshasas killed".||54.29||

||Sloka 54.31||

క్వచిత్ కింశుకసంకాశాః క్వచిచ్ఛాల్మలిసన్నిభాః|
క్వచిత్కుంకుమసంకాశాః శిఖావహ్నేశ్చకాశిరే||54.31||

స|| వహ్నేః శిఖాః క్వచిత్ కింశుకసంకాశాః క్వచిత్ శాల్మలిసన్నిభాః క్వచిత్ కుంకుమ సంకాశాః చకాశిరే||

||Sloka meanings||

వహ్నేః శిఖాః -
flames of the fire
క్వచిత్ కింశుకసంకాశాః -
some (shone) with brightness of Kimsuka flowers,
క్వచిత్ శాల్మలిసన్నిభాః -
some (shone) with brightness of Salmali flowers
క్వచిత్ కుంకుమ సంకాశాః -
some (shone) with brightness of Kumukum flowers
చకాశిరే - shone

||Sloka summary||

"Flames of the fire shone , some (shone) with brightness of Kimsuka flowers; some (shone) with brightness of Salmali flowers; some (shone) with brightness of Kumukum flowers ||54.31||

||Sloka 54.32||

హనూమతా వేగవతా వానరేణ మహాత్మనా|
లంకాపురం ప్రదగ్ధం తత్ రుద్రేణ త్రిపురం యథా||54.32||

స|| వేగవతా వానరేణ మహాత్మనా హనుమతా లంకాపురం రుద్రేణ త్రిపురం యథా ప్రదగ్ధమ్||

||Sloka meanings||

మహాత్మనా హనుమతా -
by great soul Hanuman
వేగవతా వానరేణ -
by Vanara of great speed
లంకాపురం - city of Lanka
రుద్రేణ త్రిపురం యథా -
like Rudra burnt Tripura
ప్రదగ్ధమ్ - burnt

||Sloka summary||

"The speedy Vanara by Hanuman the great should burnt the city of Lanka like Rudra burnt down city of Tripura." ||54.32||

||Sloka 54.33||

తతస్తు లంకాపుర పర్వతాగ్రే సముత్థితో భీమపరాక్రమోఽగ్నిః|
ప్రసార్యచూడావలయం ప్రదీప్తో హనూమతా వేగవతా విసృష్టః||54.33||

స||తత్ః వేగవతా హనుమాతా విశ్రుష్టః భీమపరాక్రమః అగ్నిః చూడావలయం ప్రసార్య ప్రదీప్తః లంకాపురపర్వతాగ్రే సముత్థితః||

||Sloka meanings||.

తత్ః భీమపరాక్రమః వేగవతా హనుమాతా -
by the speedy Hanuman who has fierce valor,
విశ్రుష్టః అగ్నిః- fire that was lit
చూడావలయం ప్రసార్య ప్రదీప్తః -
created glowing circles of fires
లంకాపురపర్వతాగ్రే సముత్థితః -
rose to the top of the mountain on which city of Lanka was sitting

||Sloka summary||

"The fire lit by the speedy Hanuman who has fierce valor, created circles of fires which rose to the mountain top on which city of Lanka was sitting". ||54.33||

||Sloka 54.34||

యుగాన్త కాలానలతుల్యవేగః సమారుతోఽగ్నిర్వవృధే దివిస్పృక్|
విధూమరశ్మిర్భవనేషు సక్తో రక్షః శరీరాజ్యసమర్పితార్చిః||54.34||

స||విధూమరస్మిః భవనేషు సక్తః సమారుతాగ్ని రక్షః శరీరాజ్యసమర్పితార్చిః యుగాన్తకాలానలతుల్యవేగః వవృధే||

||Sloka meanings||

విధూమరస్మిః భవనేషు సక్తః -
without smoke from the mansions
సమారుతాగ్ని - fire fanned by the Vayu
రక్షః శరీరాజ్యసమర్పితార్చిః -
burnt the Rakshasa bodies
దివిస్పృక్ - touched the skies
యుగాన్తకాలానలతుల్యవేగః -
with the speed of the fire at the time of dissolution.
వవృధే - grew

||Sloka summary||

"The fire without smoke from the mansions, fanned by the wind, fire from the Rakshasa bodies which were offered up to the fire , grew at the speed of the fire at the time of dissolution. " ||54.34||

||Sloka 54.35||

ఆదిత్యకోటీసదృశః సుతేజా లంకాం సమస్తాం పరివార్య తిష్టన్|
శబ్దైరనైకై రశనిప్రరూఢైర్భిన్దన్ నివాణ్డం ప్రబభౌ మహాగ్నిః||54.35||

స||ఆదిత్యకోటి సదృశః సుతేజాః సమస్తాం లంకాం పరివార్య తిష్టన్ మహాగ్నిః| అనైకైః అశనిప్రరూఢైః శబ్దైః అణ్డం భిన్దన్ ఇవ ప్రబభౌ||

||Sloka meanings||

ఆదిత్యకోటి సదృశః -
like crores of Sun
సుతేజాః మహాగ్నిః -
radiant fire
సమస్తాం లంకాం పరివార్య తిష్టన్ -
surrounding and standing on entire Lanka.
అశనిప్రరూఢైః అనైకైః -
by many sounds produced by Indra's thunderbolt
అణ్డం భిన్దన్ ఇవ శబ్దైః -
as through whole universe was breaking
అగ్ని ప్రబభౌ- fire was glowing

||Sloka summary||

"The radiant fire appeared like crores of Suns, surrounding and standing on entire Lanka. It was glowing with sounds, like the sounds produced by Indra's thunderbolt , as through whole universe was breaking."||54.35||

||Sloka 54.36||

తత్రామ్బరాదగ్నిరతిప్రవృద్ధో రూక్షప్రభః కింశుకపుష్పచూడః|
నిర్వాణధూమాకులరాజయశ్చ నీలోత్పలాభాః ప్రచకాశిరేఽభ్రాః||54.36||

స|| తత్ర రుక్షప్రభః కింశుకపుష్పచూడః అగ్నిః అమ్బరాత్ అతిప్రవృద్ధః అభ్రాః నిర్వానధూమాకులరాజయః నీలోత్పలాభాః ప్రచకాశిరే||

||Sloka meanings||

తత్ర రూక్షప్రభః కింశుకపుష్పచూడః అగ్నిః -
fire spread with intense brightness of the kimsuka flowers
అమ్బరాత్ అతిప్రవృద్ధః -
shooting up to the sky
అభ్రాః నిర్వాణధూమాకులరాజయః -
clouds engulfed by the smoke rising from the subsiding fire
నీలోత్పలాభాః ప్రచకాశిరే -
we're shining like blue lotuses

||Sloka summary||

"The fire spread intense brightness like the kimsuka flowers shooting up to the sky. The clouds engulfed by the smoke rising from the subsiding fire was shining like blue lotuses." ||54.36||

||Sloka 54.37||

వజ్రీమహేంద్రస్త్రిదశేశ్వరో వా సాక్షాద్యమో వా వరుణోఽనిలో వా|
రుద్రోఽగ్నిరర్కో ధనదశ్చ సోమో న వానరోఽయం స్వయమేవ కాలః||54.37||

స|| అయం వానరః న| వజ్రీ త్రిదశేశ్వరః మహేన్ద్రః వా సాక్షాత్ యమః వా అనిలో వా రుద్రః అగ్నిః అర్కః ధనదశ్చ సోమః స్వయం కాలః ఏవ వా||

||Sloka meanings||

అయం వానరః న -
he is not a Vanara
వజ్రీ త్రిదశేశ్వరః మహేన్ద్రః వా -
wielder of thunder bolt, the lord of the gods, Indra, or
సాక్షాత్ యమః వా -
or Yama himself
అనిలో వా రుద్రః అగ్నిః -
or wind god or God of fire
అర్కః ధనదశ్చ సోమః -
or Sun or Kubera or moon
స్వయం కాలః ఏవ వా -
or the god of death himself

||Sloka summary||

"This not a Vanara. It is wielder of thunder bolt, the lord of the gods, Indra or Yama himself or wind god, Rudra or fire god, Sun or Kubera or moon or the god of death himself ". ||54.37||.

||Sloka 54.38||

కింబ్రాహ్మణః సర్వ పితామహస్య
సర్వస్య ధాతుశ్చతురాననస్య|
ఇహాఽగతో వానర రూపధారీ
రక్షోపసంహారకరః ప్రకోపః||54.38||

స|| సర్వపితామహస్య సర్వస్య ధాతుః చతురాననస్య బ్రహ్మణహ్ రక్షోపసంహారకరః ప్రకోపః వానరరూపధారీ ఇహ ఆగతః ఉపాయాతః కిమ్?||

రామ టీకాలో - సర్వపితామహత్వాది విశిష్టస్య బ్రహ్మణః రక్షోపసంహారకరః ప్రకోపః వానరరూపధారీ సన్ ఇహాగతః కిమ్?

||Sloka meanings||

సర్వపితామహస్య సర్వస్య ధాతుః -
Grandfather, creator of all beings
చతురాననస్య బ్రహ్మణః -
or Brahma the supreme four faced god
రక్షోపసంహారకరః ప్రకోపః -
enraged with intent of killing all Rakshasas
వానరరూపధారీ ఉపాయాతః -
in the form of a Vanara
ఇహ ఆగతః కిమ్?-
has he come here?

||Sloka summary||

"Or is it Grandfather Brahma the supreme four faced god, enraged and arrived in the form of a Vanara to kill the clan of Rakshasas."||54.38||

||Sloka 54.39||

కిం వైష్ణవం వా కపిరూపమేత్య
రక్షో వినాశాయ పరం సుతేజః|
అనన్తమవ్యక్త మచిన్త్య మేకమ్
స్వమాయయా సామ్ప్రత మాగతం వా||54.39||

స|| అనంతం అవ్యక్తం అచిన్త్యం ఏకం వైష్ణవమ్ పరం సుతేజః సామ్ప్రతం రక్షో వినాసాయ స్వమాయయా కపిరూపం ఏత్య ఆగతం కిం వా||

Rama Tika says - స్వమాయయా రక్షోవినాశాయ కపిరూపం ఏత్య అచిన్త్యం చిన్తయితుం అశక్యం అత ఏవ అవ్యక్తం ప్రధానం వైష్ణవం మహావిష్ణుసంబన్ధి సుతేజో వాకిమ్?

||Sloka meanings||

అనంతం అవ్యక్తం అచిన్త్యం -
the infinite , indescribable, unthinkable
ఏకం వైష్ణవమ్ పరం సుతేజః -
one Vishnu, the Supreme god of great glory
సామ్ప్రతం రక్షో వినాసాయ -
to destroy the Rakshasas completely
స్వమాయయా కపిరూపం ఏత్య -
assuming the form of a Vanara by virtue of his own Maya
ఆగతం కిం వా- has come here?

||Sloka summary||

"Or else the infinite , indescribable, unthinkable one Vishnu , the Supreme god of great glory assuming the form of a Vanara by virtue of his own Maya come here to destroy the Rakshasas." ||54.39||

||Sloka 54.40||

ఇత్యేవమూచుర్భవో విశిష్ఠా
రక్షోగణాస్తత్ర సమేత్య సర్వే|
సప్రాణి సంఘాం సగృహాం సవృక్షామ్
దగ్ధాం పురీం తాం సహసా సమీక్ష్య||54.40||

స|| సప్రాణి సంఘాం సగృహం సవృక్షాం తాం పురీం సహసా దగ్ధాం బహవః విశిష్టాః సర్వే రక్షోగణాః తత్ర సమేత్య ఇతి ఏవం ఊచుః||

Tilaka Tikaa says - బహవః విశిష్టాః ప్రహస్తాదయః ఇత్యర్థః।

||Sloka meanings||

సప్రాణి సంఘాం -
including all creatures
సగృహం సవృక్షాం -
with all its homes with trees
తాం పురీం సహసా దగ్ధాం -
that city being bunt down fast
బహవః విశిష్టాః సర్వే రక్షోగణాః -
many eminent Rakshasas and all Rakshasa groups
తత్ర సమేత్య ఇతి ఏవం ఊచుః-
collected together and spoke to each other.

||Sloka summary||

"Seeing that the city with all its homes with trees including all creatures has been burnt , many eminent men and Rakshasa collected together and spoke to each other." ||54.40||

||Sloka 54.41||

తతస్తు లంకా సహసా ప్రదగ్ధా
సరాక్షసా సాశ్వరథా సనాగా|
సపక్షిసంఘా సమృగా సవృక్షా
రురోద దీనా తుములం సశబ్దమ్||54.41||

స|| తతః సరాక్షసా సాశ్వరథా స నాగా సపక్షిసంఘాః స మృగా స వృక్షా లంకా సహసా ప్రదగ్ధా దీనా తుములం సుశబ్దం రురోద||

||Sloka meanings||

తతః సరాక్షసా -
then along with Rakshasas
సాశ్వరథా స నాగా -
with chariots, horses, and elephants
సపక్షిసంఘాః స మృగా స వృక్షా -
with flocks of birds, animals and trees
లంకా సహసా ప్రదగ్ధా -
with Lanka being suddenly burnt
దీనా తుములం సుశబ్దం రురోద-
arose a tumultuous piteous sound as they cried

||Sloka summary||

"Then with Lanka suddenly burnt along with Rakshasas, chariots with horses, with elephants with flocks of birds, with animals and trees , there arose a tumultuous piteous sound and they cried." ||54.41||

||Sloka 54.42||

హా తాత హాపుత్త్రక కాన్త మిత్త్ర
హా జీవితం భోగయుతం సుపుణ్యమ్|
రక్షోభిరేవం బహుధా బ్రువద్భిః
శబ్దః కృతో ఘోరతరః సుభీమః||54.42||

స|| హా తాత హాపుత్త్రక హా కాన్త హా మిత్ర భోగయుతం సుపుణ్యం హా జీవితం బహుధా బ్రువద్భిః రక్షోభిః ఘోరతరః సుభీషః శబ్దః కృతః ||

||Sloka meanings||

హా తాత హాపుత్త్రక -
Oh Father, Oh Son
హా కాన్త హా మిత్ర -
o dear, o Friend
భోగయుతం సుపుణ్యం హా జీవితం-
that life which is enjoyable
బహుధా బ్రువద్భిః -
speaking out in many ways
రక్షోభిః ఘోరతరః సుభీషః శబ్దః కృతః -
by Rakshasas in a terrific way made dreadful noise saying

||Sloka summary||

"Those Rakshasas speaking out in a terrific way made dreadful noise saying "Oh Father, Oh Son, Oh Dear, Oh Friend , that life which is enjoyable and pious has been destroyed"||54.42||.

||Sloka 54.43||

హుతాశనజ్వాలసమావృతా సా
హతప్రవీరా పరివృత్త యోధా|
హనూమతః క్రోధ బలాభిభూతా
బభూవ శాపోపహతేవ లంకా||54.43||

స|| హుతాశనజ్వాలసమావృతా హతప్రవీరాః పరివృత్తయోధా హనూమతః క్రోధబలాభిభూతా సా లంకా శాపోపహతేవ బభూవ||

||Sloka meanings||

హుతాశనజ్వాలసమావృతా -
engulfed in the flame spread by the fire god
హతప్రవీరాః పరివృత్తయోధా -
with its heroes dead, with its retreating troops
హనూమతః క్రోధబలాభిభూతా -
with the power of the anger of Hanuman
సా లంకా శాపోపహతేవ బభూవ -
city of Lanka appeared as if it was cursed

||Sloka summary||

"Engulfed in the flame spread by the fire god, with its heroes dead, with its retreating troops, with the power of the anger of Hanuman, the city of Lanka appeared as if it was cursed."||54.43||

||Sloka 54.44||

ససంభ్రమత్రస్త విషణ్ణ రాక్షసామ్
సముజ్జ్వల జ్జ్వాలహుతాశనాంకితామ్|
దదర్శ లంకాం హనుమాన్మహామనాః
స్వయంభుకోపోపహతా మివావనిమ్||54.44||

స|| మహాత్మనః హనుమాన్ ససంభ్రమత్రస్తవిషణ్ణరాక్షసామ్ సముజ్జ్వలజ్జ్వాల హుతాశనాంకితామ్ లంకాం స్వయమ్భూకోపోపహతాం అవనిం ఇవ లంకాం దదర్శ||

||Sloka meanings||

మహాత్మనః హనుమాన్ -
Highly sensitive Hanuman
ససంభ్రమత్రస్తవిషణ్ణరాక్షసామ్ -
with the Rakshasas perplexed scared and sorrowful
సముజ్జ్వలజ్జ్వాల హుతాశనాంకితామ్ -
that which succumbed to flames of fire god
స్వయమ్భూకోపోపహతాం వనిం ఇవ -
as if it was hit by the anger of Brahma.
లంకాం దదర్శ - saw Lanka

||Sloka summary||

"Highly sensitive Hanuman saw the city of Lanka which succumbed to flames of fire god , with the Rakshasas perplexed scared and sorrowful, looked as if the earth was hit by the anger of Brahma." ||54.44||

||Sloka 54.45||

భఙ్క్త్వా వనం పాదపరత్నసంకులమ్
హత్వాతు రక్షాంసి మహాన్తి సంయుగే|
దగ్ధ్వా పురీం తాం గృహరత్న మాలినీమ్
తస్థౌ హనుమాన్ పవనాత్మజః కపిః||54.45||

స||పవనాత్మజః హనుమాన్ పాదపరత్నసంకులం వనం భుంక్త్వా సంయుగే మహన్తి రక్షాంసి హత్వా గృహరత్నమాలినీం తాం పురీం దగ్ధ్వా తస్థౌ||

||Sloka meanings||

పాదపరత్నసంకులం వనం భుంక్త్వా -
having destroyed the grove full of excellent trees
సంయుగే మహన్తి రక్షాంసి హత్వా -
having killed many Rakshasas in the battle
గృహరత్నమాలినీం తాం పురీం దగ్ధ్వా-
burning the city with rows of beautiful houses
పవనాత్మజః హనుమాన్ తస్థౌ-
Hanuman the son of wind god stood there.

||Sloka summary||

"Hanuman the son of wind god having destroyed the grove full of excellent trees, having killed many Rakshasas, burning the city with rows of beautiful houses , stood there." ||54.45||

||Sloka 54.46||

త్రికూటశృంగాగ్రతలే విచిత్రే
ప్రతిష్టితో వానరరాజసింహః|
ప్రదీప్త లాంగూలకృతార్చిమాలీ
వ్యరాజతాఽఽదిత్య ఇవాంశుమాలీ||54.46||

స||విచిత్రే త్రికూట శృంగాగ్రతలే ప్రతిష్టితః ప్రదీప్త లాంగూలకృతార్చిమాలీ వానరరాజసింహః అంశుమాలీ ఆదిత్య ఇవ వ్యరాజత||

||Sloka meanings||

విచిత్రే త్రికూట శృంగాగ్రతలే ప్రతిష్టితః -
standing on the wonderful peak of Trikuta
ప్రదీప్త లాంగూలకృతార్చిమాలీ -
with a glowing tail looking like a garland
వానరరాజసింహః -
the lion among the Vanaras
అంశుమాలీ ఆదిత్య ఇవ -
like the Sun with its brilliant rays.
వ్యరాజత - shone

||Sloka summary||

"On the wonderful peak of Trikuta , with a glowing tail looking like a garland around him , the lion among the Vanaras , shone like the Sun with its brilliant rays." ||54.46||

||Sloka 54.47||

స రాక్షసాం స్తాన్ సుబహూంశ్చ హత్వా
వనం చ భంక్త్వా బహుపాదపం తత్|
విసృజ్య రక్షోభవనేషు చాగ్నిమ్
జగామ రామం మనసా మహాత్మా||54.47||

స|| మహాత్మా సః సుబహూన్ తాన్ రాక్షసాన్ హత్వా బహుపాదపమ్ తత్ వనం చ భంక్త్వా రక్షోభవనేషు అగ్నిం విశ్రుజ్య మనసా రామం జగామ||

||Sloka meanings||

మహాత్మా సః - the great Vanara
సుబహూన్ తాన్ రాక్షసాన్ హత్వా -
having killed many Rakshasas
బహుపాదపమ్ తత్ వనం చ భంక్త్వా -
having destroyed the grove with many trees
రక్షోభవనేషు అగ్నిం విశ్రుజ్య -
having set fire to many palaces of Rakshasas
మనసా రామం జగామ -
reached Rama in his mind

||Sloka summary||

"The great Vanara having killed many Rakshasas, having destroyed the grove with many trees , having set fire to many palaces of Rakshasas , reached Rama in his mind." ||54.47||

||Sloka 54.48||

తతస్తు తం వానరవీర ముఖ్యం
మహాబలం మారుతతుల్య వేగమ్|
మహామతిం వాయుసుతం వరిష్టం
ప్రతుష్టువుర్దేవగణాశ్చ సర్వే||54.48||

స|| తతః వానరవీరముఖ్యం మహాబలం మారుతతుల్యవేగం మహామతిం వరిష్టం తం వాయుసుతం సర్వే దేవగణాః ప్రతుష్టువుః||

||Sloka meanings||

తతః వానరవీరముఖ్యం -
then the chief of Vanara warriors
మహాబలం మారుతతుల్యవేగం -
powerful one who has the speed of the wind god
మహామతిం వరిష్టం -
very wise, efficient,
తం వాయుసుతం-
that son of Vayu
సర్వే దేవగణాః ప్రతుష్టువుః-
all the Devas praised

||Sloka summary||

"Then all the Devas praised the mighty, very wise, efficient, chief of Vanara warriors, who has the speed of the wind god, who is the son of wind god." ||54.48||

||Sloka 54.49||

భఙ్క్త్వా వనం మహాతేజా హత్వా రక్షాంసి సంయుగే|
దగ్ధ్వా లంకాపురీం రమ్యాం రరాజ స మహాకపిః||54.49||

స||మహాతేజః మహాకపిః వనం భంక్త్వా సంయుగే రక్షాంసి హత్వా రమ్యాం లంకపురీమ్ దగ్ధ్వా రరాజ||

||Sloka meanings||

మహాతేజః మహాకపిః -
the very brilliant and great Vanara
వనం భంక్త్వా సంయుగే రక్షాంసి హత్వా-
having destroyed the grove,
సంయుగే రక్షాంసి హత్వా-
having killed the Rakshasas in the battle
రమ్యాం లంకపురీమ్ దగ్ధ్వా-
having burnt the beautiful city." ||54.49||
రరాజ -shone

||Sloka summary||

"The very brilliant and great Vanara shone having destroyed the grove, having killed the Rakshasas in the battle, having burnt the beautiful city." ||54.49||

||Sloka 54.50||

తత్రదేవాః సగంధర్వాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః|
దృష్ట్వా లంకాం ప్రదగ్ధాం తాం విస్మయం పరమం గతాః||54.50||

స||తత్ర సగంధర్వాః దేవాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః దగ్ధాం తాం లంకాం పురీం దృష్ట్వా పరమమ్ విస్మయమ్ గతాః ||

||Sloka meanings||

తత్ర సగంధర్వాః దేవాః -
then all the Devas with Gandharvas
సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః -
Siddhas , great Rishis
దగ్ధాం తాం లంకాం పురీం దృష్ట్వా -
seeing the city of Lanka burnt
పరమమ్ విస్మయమ్ గతాః -
very much wonder struck.

||Sloka summary||

"Then all the Devas with Gandharvas , Siddhas , great Rishis, seeing the city of Lanka burnt were very much wonder struck." ||54.50||

||Sloka 54.51||

తం దృష్ట్వా వానరశ్రేష్ఠం హనుమంతం మహాకపిం|
కాలాగ్నిరితి సంచిన్త్య సర్వభూతాని తత్రసుః||54.51||

స|| వానరశ్రేష్ఠం మహాకపిం తం హనుమంతం దృష్ట్వా కాలాగ్నిః ఇతి సంచిత్య సర్వభూతాని తత్రసుః||

||Sloka meanings||

వానరశ్రేష్ఠం మహాకపిం -
the best of Vanaras
తం హనుమంతం దృష్ట్వా -
seeing that Hanuman
కాలాగ్నిః ఇతి సంచిత్య -
thinking him to be the fire at the time of dissolution
సర్వభూతాని తత్రసుః -
all the beings were terrified

||Sloka summary||

"Seeing Hanuman the best of Vanaras as if he were the fire at the time of dissolution all the beings were terrified." ||54.51||

దేవాశ్చ సర్వేమునిపుంగవాశ్చ
గంధర్వవిద్యాధరనాగయక్షాః|
భూతాని సర్వాణి మహాన్తి తత్ర
జగ్ముః పరాం ప్రీతిమతుల్యరూపామ్||54.52||

స||తత్ర సర్వే మునిపుంగవాశ్చ గంధర్వవిద్యాధరనాగయక్షాః మహంతి సర్వాణి భూతాని అతుల్యరూపాం పరాం ప్రీతిం జగ్ముః||

||Sloka meanings||

తత్ర సర్వే మునిపుంగవాశ్చ -
then all the sages,
గంధర్వవిద్యాధరనాగయక్షాః -
Gandharvas, Vidyaadharas, Nagas , Yakshas,
మహంతి సర్వాణి భూతాని -
all the creatures
అతుల్యరూపాం పరాం ప్రీతిం జగ్ముః -
experienced matchless form of happiness.

||Sloka summary||

Then all the sages, Gandharvas, Vidyaadharas, Nagas , Yakshas, all the creatures experienced matchless form of happiness.

The Sarga ends with the line
भूतानि सर्वाणि महान्ति तत्र
जग्मुः परां प्रीतिम् अतुल्यरूपाम्॥
which means that all the creatures experienced great happiness.

In Balakanda in Sarga 15,
Devas complain to Vishnu that 'सर्वान् नो बाधते वीर्यात्' (1.15.6).
Which means that "everybody" is being harassed by Ravana.
No wonder that the act of burning down Lanka
killing many Rakshasas gladdened
'सर्वाणि भूतानि' -"all beings".

Thus, ends the Sarga fifty-four of Sundarakanda.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే చతుఃపంచాశస్సర్గః ||

Thus ends the Sarga fifty-four of Sundarakanda in Ramayana the first poem ever composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki

||ఓమ్ తత్ సత్||