|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ పంచవింశస్సర్గః

".. రురోద జనకాత్మజా" ( 25.1)
".. జనకాత్మజ విలపించసాగెను"
ఆ మాటతో ఈ సర్గ ప్రారంభమౌతుంది.

ఈ సర్గలో సీత తన దుఖభరితమైన స్థితి గురించి విచారిస్తుంది. తను ఎందుకు ఈ స్థితిలో వున్నాను, అని ఆ ఆలోచన. సీతమ్మవారు లక్ష్మీ స్వరూపము. సాక్షాత్తు విష్ణు మూర్తి భార్య. అట్టి సీతమ్మ కి ఇలాంటి కష్టాలు ఏమిటి అని కూడా అనిపించవచ్చు. దానికి సమాధానముగా రామాయణ తిలకలో ఇలారాస్తారు.

"అయం సర్వః సీతాప్రలాపో గృహీత మనుష్య శరీరతయా నటవదనుకరణరూప ఇతి బోద్ధవ్యం"||

"ఇక్కడ సీతమ్మవారు పలికిన పలుకులన్నీ మనుష్య రూపము తీసుకున్నందువలన నటానాను రూపముగా చెప్పబడిన మాటలని తెలిసికొనవలెను" అని.

సీతారాములు మానుష్య అవతారమే అని తెలిసిన మాటే. రాములవారు మానుష్యవతారములో మనిషి రూపములోనే ప్రవర్తించి మానవులు ధర్మాచరణబద్ధులై ఏవిధముగా తన కర్తవ్యము నిర్వహించగలరు అన్నమాటకి ప్రతీకగా ప్రవర్తించారు అని కూడా విన్నమాటే. అందువలనే రామాయణము యొక్క ప్రసిద్ధి. సీతమ్మవారు కూడా మానవ జన్మలో పడవలసిన కష్టాలు భరించింది అన్నమాట.

ఇక ఈ సర్గలో జరిగిన కథ శ్లోకతాత్పర్యాలతో

॥శ్లోకము 25.01॥

తథా తాసాం వదన్తీనాం పరుషం దారుణం బహు|
రాక్షసీనాం అసౌమ్యానాం రురోద జనకాత్మజా||25.01||

స|| అథ అసౌమ్యానాం రాక్షసీనాం బహు దారుణం పరుషం వదన్తీనాం ( శ్రుత్వా) జనకాత్మజా రురోద||

||శ్లోకార్థములు||

అథ అసౌమ్యానాం రాక్షసీనాం -
ఆ అసౌమ్యులగు రాక్ష స్త్రీల
బహు దారుణం పరుషం వదన్తీనాం ( శ్రుత్వా) -
బహు దారుణమైన పరుషవాక్యములను మాట్లాడుతున్న
జనకాత్మజా రురోద - జనకాత్మజ విలపింపసాగెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"బహు దారుణమైన పరుషవాక్యములను మాట్లాడుతున్న ఆ అసౌమ్యులగు రాక్ష స్త్రీల మాటలను విని జనకాత్మజ విలపింపసాగెను". ||25.01||

॥శ్లోకము 25.02॥

ఏవముక్త్వాతు వైదేహీ రాక్షసీభిర్మనస్వినీ
ఉవాచ పరమత్రస్తా భాష్పగద్గదయా గిరా||25.02||

స|| ఏవం ఉక్త్వా తు రాక్షసీభిః మనస్వినీ వైదేహీ పరమ త్రస్తా భాష్పగద్గదయా గిరా ఉవాచ||

||శ్లోకార్థములు||

ఏవం ఉక్త్వా తు రాక్షసీభిః -
ఆ విధముగా రాక్షసస్త్రీలచే చెప్పబడిన
మనస్వినీ వైదేహీ పరమ త్రస్తా -
మనస్వినీ వైదేహీ అతి భయముతో
భాష్పగద్గదయా గిరా ఉవాచ -
భాష్పములతో నిండిన గద్గద కంఠముతో ఇట్లు పలికెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఆ విధముగా రాక్షసస్త్రీలచే చెప్పబడిన మనస్వినీ వైదేహీ అతి భయముతో భాష్పములతో నిండిన గద్గద కంఠముతో ఇట్లు పలికెను." ||25.02||

॥శ్లోకము 25.03॥

న మానుషీ రాక్షసస్య భార్యాభవితుమర్హతి|
కామం ఖాదత మాం సర్వా న కరిష్యామి వో వచః||25.03||

స|| మానుషీ రాక్షసస్య భార్యా భవితుం న అర్హతి మాం సర్వా కామం ఖాదత వో వచః న కరిష్యామి ||

||శ్లోకార్థములు||

మానుషీ - మనుష్య స్త్రీ
రాక్షసస్య భార్యా - రాక్షసునియొక్క భార్య
భవితుం న అర్హతి - అగుటకు తగదు
మాం సర్వా కామం ఖాదత - నన్ను మీరందరూ చంపుకు తినండి
వో వచః న కరిష్యామి - మీ వచనములను నేను పాటించను'

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" మనుష్య స్త్రీ రాక్షసునియొక్క భార్య కాలేదు. నన్ను మీరందరూ చంపుకు తినండి. మీ వచనములను నేను పాటించను".||25.03||

॥శ్లోకము 25.04॥

సా రాక్షసీమధ్యగతా సీతా సురసుతోపమా|
న శర్మ లేభే దుఃఖార్తా రావణేన తర్జితా||25.04||

స|| రాక్షసీ మధ్యగతా రావణేన తర్జితా సురసుతోపమా సా సీతా దుఃఖార్తా శర్మ న లేభే ||

||శ్లోకార్థములు||

రాక్షసీ మధ్యగతా -
రాక్షస స్త్రీల మధ్యలో
రావణేన తర్జితా -
రావణునిచేత భయపెట్టబడిన
సురసుతోపమా సా సీతా -
సురలతో సమానమైన ఆ సీత
దుఃఖార్తా శర్మ న లేభే -
దుఖమునుంచి బయటకు రాలేకపోయెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"రాక్షస స్త్రీల మధ్యలో రావణునిచేత భయపెట్టబడిన సురలతో సమానమైన ఆ సీత దుఖమునుంచి బయటకు రాలేకపోయెను." ||25.04||

॥శ్లోకము 25.05॥

వేపతేస్మాధికం సీతా విశన్తీవాఙ్గ మాత్మనః|
వనే యూధపరిభ్రష్టా మృగీ కోకై రివార్దితా ||25.05||

స|| వనే యూధపరిభ్రష్టా కోకైః ఆర్దితా మృగీ ఇవ ఆత్మనా అఙ్గం విశన్తిః అధికం వేపతే స్మ||

||శ్లోకార్థములు||

వనే యూధపరిభ్రష్టా -
వనములో తన సమూహమునుంచి విడివడి
కోకైః ఆర్దితా మృగీ ఇవ -
నక్కలచేత చుట్టబడిన లేడివలె
ఆత్మనా అఙ్గం విశన్తిః -
తన అంగములను తనలోనే ఇమడ్చుకొని
అధికం వేపతే స్మ -
అధికముగా వణుకుచుండెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"వనములో తన సమూహమునుంచి విడివడి నక్కలచేత చుట్టబడిన లేడివలె సీత తన అంగములను తనలోనే ఇమడ్చుకొని అధికముగా వణుకుచుండెను". ||25.05||

॥శ్లోకము 25.06॥

సా త్వశోకస్య విపులాం శాఖా మాలమ్బ్య పుష్పితామ్|
చిన్తయామాస శోకేన భర్తారం భగ్నమానసా||25.06||

స|| శోకేన భగ్నమానస్య సా అశోకస్య పుష్పితాం విపులం శాఖామ్ ఆలమ్బ్య భర్తారం చిన్తయామాస||

||శ్లోకార్థములు||

శోకేన భగ్నమానస్య -
శోకముతో భఘ్నమైన మనస్సు కలదై
సా అశోకస్య పుష్పితాం -
ఆ అశోకవనములో పుష్పించిన
విపులం శాఖామ్ ఆలమ్బ్య -
చెట్ల శాఖలను పట్టుకొని
భర్తారం చిన్తయామాస -
భర్త గురించి ఆలోఛింపసాగెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"శోకముతో భఘ్నమైన మనస్సు కలదై ఆ అశోకవనములో పుష్పించిన చెట్ల శాఖలను పట్టుకొని తన భర్త గురించి ఆలోచించసాగెను." ||25.06||

॥శ్లోకము 25.07॥

సా స్నాపయన్తీ విపులౌ స్తనౌ నేత్రజలస్రవైః|
చిన్తయన్తీ న శోకస్య తదాన్త మధిగచ్చతి||25.07||

స|| తదా సా నేత్రజలస్రవైః విపులౌ స్తనౌ స్నాపయంతీ చింతయంతీ సోకస్య అంతం న అధిగచ్ఛతి ||

||శ్లోకార్థములు||

తదా సా నేత్రజలస్రవైః -
అప్పుడు ఆమె కన్నీటి ధారలతో
విపులౌ స్తనౌ స్నాపయంతీ -
స్తనములు తడిసిపోయి
చింతయంతీ శోకస్య -
చింతించుచున్న ఆమెకు శోకముయొక్క
అంతం న అధిగచ్ఛతి -
అంతు కనపడలేదు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"కన్నీటి ధారలతో స్తనములు తడిసిపోయి చింతించుచున్న ఆమెకు శోకసముద్రముయొక్క అంతు కనపడలేదు." ||25.07||

॥శ్లోకము 25.08॥

సా వేపమానా పతితా ప్రవాతే కదళీ యథా|
రాక్షసీనాం భయత్రస్తా వివర్ణవదనాఽభవత్||25.08||

స|| సా ప్రవాతే పతితా వేపమానా కదళీ యథా రాక్షసీనాం భయత్రస్తా వివర్ణవదనా అభవత్ ||

||శ్లోకార్థములు||

సా ప్రవాతే పతితా కదళీ యథా -
పెనుగాలిలో పడిన అరటిచెట్టు వలె

రాక్షసీనాం భయత్రస్తా -
రాక్షస్త్రీలవలన భయపడుతూ
వేపమానా వివర్ణవదనా అభవత్ -
ఏడుస్తూ వివర్ణ వదనముతో నుండెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఆమె పెనుగాలిలో పడిన అరటిచెట్టు వలె రాక్షస్త్రీలవలన భయపడుతూ వివర్ణ వదనముతో నుండెను." ||25.08||

॥శ్లోకము 25.09॥

తస్యా స్సా దీర్ఘవిపులా వేపన్త్యా సీతయా తదా|
దదృశే కమ్పినీ వేణీ వ్యాళీవ పరిసర్పతీ||25.09||

స|| వేపంత్యాః తస్యాః దీర్ఘవిపులా కంపినీ సా సీతయా వేణీ వ్యాలీవ పరిసర్పతీ దదృశే||

||శ్లోకార్థములు||

వేపంత్యాః సీతయా -
అలా వణుకుతున్న సీత చేత
తస్యాః దీర్ఘవిపులా కంపినీ వేణీ -
ఆమె యొక్క పొడుగుగా కంపించుచున్నజడతో
సా వ్యాలీవ పరిసర్పతీ దదృశే -
ఆమె కదులుతూ వున్న పాము వలె నుండెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"అలా వణుకుతున్న ఆ సీత యొక్క పొడుగాటి జడ కూడా అటూ ఇటూ కదులుతూ వున్న పాము వలె నుండెను." ||25.09||

॥శ్లోకము 25.10॥

సా నిశ్శ్వసన్తీ దుఃఖార్తా శోకోపహతచేతనా|
అర్తా వ్యసృజ దశ్రూణీ మైథిలీ విలలాప హ||25.10||

స|| దుఃఖార్తా శోకోపహతచేతనా ఆర్తా సా మైథిలీ నిఃశ్వసంతీ అశ్రూణి వ్యసృజ విలలాప హ ||

||శ్లోకార్థములు||

దుఃఖార్తా శోకోపహతచేతనా -
దుఃఖముతో శోకముచే బాధింపబడుతున్న
ఆర్తా సా మైథిలీ -
దుఃఖములో వున్న ఆ మైథిలి
నిఃశ్వసంతీ - నిట్టూర్పులు విడుస్తూ
అశ్రూణి వ్యసృజ విలలాప హ -
కన్నీళ్ళు కారిస్తూ విలపించెను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"దుఃఖముతో శోకముచే బాధింపబడుతున్న ఆ మైథిలీ నిట్టూర్పులు విడుస్తూ కన్నీళ్ళు కారిస్తూ విలపించెను." ||25.10||

॥శ్లోకము 25.11॥

హారామేతి చ దుఃఖార్తా హా పునర్లక్ష్మణేతి చ|
హా శ్వశ్రు మమ కౌసల్యే హా సుమిత్రేతి భామినీ||25.11||

స|| దుఃఖార్తా హా రామ ఇతి పునః హా లక్ష్మణ ఇతి హా మమశ్వశ్రు కౌసల్యే హాసుమిత్రే ఇతి ( విలలాప హ)||

||శ్లోకార్థములు||

దుఃఖార్తా హా రామ ఇతి -
దుఃఖముతో "హా రామా" అని మళ్ళీ
పునః హా లక్ష్మణ ఇతి -
మళ్ళీ "హా లక్ష్మణా" అని
హా మమశ్వశ్రు కౌసల్యే -
అలాగే " హా నా అత్తా కౌసల్య "
హా సుమిత్రే ఇతి ( విలలాప హ) -
" ఓ సుమిత్రా" అని (విలపించెను)

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"దుఃఖముతో హా రామా అని మళ్ళీ హా లక్ష్మణా అని అలాగే హా కౌసల్య అత్తా అని, ఓ సుమిత్రా అని విలపించెను." ||25.11||

॥శ్లోకము 25.12॥

లోక ప్రవాదః సత్యోఽయం పణ్డితైస్సముదాహృతః|
అకాలే దుర్లభో మృత్యు స్స్త్రియా వా పురుషస్యవా||25.12||

॥శ్లోకము 25.13॥
యత్రాహ మేవం క్రూరాభీ రాక్షసీభి రిహార్దితా|
జీవామి హీనా రామేణ ముహూర్తమపి దుఃఖితా||25.13||

స|| యత్ర అహం ఏవం క్రూరాభిః రాక్షసీభిః ఆర్దితా ఇహ రామేణ హీనా దుఃఖార్తా యదా ముహూర్తం అపి జీవామి (తదా) స్త్రియావా పురుషస్య వా అకాలే మృత్యుః దుర్లభః పండితః సముదాహృతః (ఇతి) అయం లోకప్రవాదః సత్యః||

||శ్లోకార్థములు||

యత్ర అహం -
ఇక్కడ నేను
ఏవం క్రూరాభిః రాక్షసీభిః ఆర్దితా -
ఈ క్రూరమైన రాక్షసులచేత పీడింపబడుతూ
ఇహ రామేణ హీనా దుఃఖార్తా -
రాముని ఎడబాసి దుఃఖములో
యదా ముహూర్తం అపి జీవామి -
ఒక క్షణమైన జీవించుచున్నాను అంటే
స్త్రియావా పురుషస్య వా -
స్త్రీ కి గాని పురుషునుకి గాని
అకాలే మృత్యుః దుర్లభః -
అకాలమృత్యువు దుర్లభము
పండితః సముదాహృతః (ఇతి) -
అన్న పండితులచేత చెప్పబడిన
అయం లోకప్రవాదః సత్యః -
ఈ లోకోక్తి సత్యము

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" ఇక్కడ ఈ క్రూరమైన రాక్షసులచేత పీడింపబడుతూ , రాముని ఎడబాసి దుఃఖములో ఒక క్షణమైన జీవించుచున్నాను అంటే స్త్రీ కి గాని పురుషునుకి గాని అకాలమృత్యువు దుర్లభము అన్న పండితుల వచనములో ఎంతో సత్యము కలదు. ||25.12,13||

॥శ్లోకము 25.14॥

ఏషఽల్పపుణ్యా కృపణా వినశిష్యాం అనాథవత్|
సముద్రమధ్యే నౌః పూర్ణా వాయువేగై రివాహతా||25.14||

స|| అల్పపుణ్యయా కృపణా ఏషా అనాథవత్ సముద్రమధ్యే వాయువేగైః ఆహతా పూర్ణా నౌః ఇవ వినశిష్యామి||

||శ్లోకార్థములు||

అల్పపుణ్యయా కృపణా -
ఈ కొంచమే పుణ్యముకల దీనురాలను
ఏషా అనాథవత్ - ఒక ఆనాధ వలె
సముద్రమధ్యే - సముద్రమధ్యములో
వాయువేగైః ఆహతా పూర్ణా నౌః ఇవ -
వాయువేగములచేత కోట్టబడిన పూర్తిగా నిండియున్న నావ వలె
వినశిష్యామి - నశించెదను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" ఈ కొంచమే పుణ్యముకల దీనురాలను అయిన నేను సముద్రమధ్యములో వాయువేగములచేత కోట్టబడిన పూర్తిగా నిండియున్న నావ వలె నశించెదను.||25.14||

॥శ్లోకము 25.15॥

భర్తారం తం అపశ్యన్తీ రాక్షసీవశ మాగతా|
సీదామి ఖలు శోకేన కూలం తోయహతం యథా||25.15||

స|| భర్తారం తం అపశ్యంతీ రాక్షసీ వశం ఆగతా తోయహతం తీరం యథా శోకేన సీదామి ఖలు||

||శ్లోకార్థములు||

భర్తారం తం అపశ్యంతీ -
భర్త కానరాక
రాక్షసీ వశం ఆగతా -
రాక్షసులవశములో నున్న
తోయహతం తీరం యథా -
నీటిచే కొట్టబడి కూలిపోయిన ఏటి గట్టులా
శోకేన సీదామి ఖలు -
శోకముతో వున్నాను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"భర్త కానరాక రాక్షసులవశములో నున్న నేను నీటిచే కొట్టబడి కూలిపోయిన ఏటి గట్టులా వున్నాను." ||25.15||

॥శ్లోకము 25.16॥

తం పద్మదళపత్రాక్షం సింహవిక్రాన్త గామినమ్|
ధన్యాః పశ్యన్తి మే నాథం కృతజ్ఞం ప్రియవాదినమ్||25.16||

స|| పద్మదలపత్రాక్షం సింహ విక్రాంత గామినం కృతజ్ఞం ప్రియవాదినం మే నాథం పస్యంతి (తే) ధన్యాః||

||శ్లోకార్థములు||

పద్మదలపత్రాక్షం -
తామరరేకుల వంటి నేత్రములు గల
సింహ విక్రాంత గామినం -
సింహగమనము కల
కృతజ్ఞం ప్రియవాదినం -
కృతజ్ఞత కల ప్రియమైన మాటలు పలుకు
మే నాథం పశ్యన్తి (తే) ధన్యాః -
నా నాథుని చూచు వారు నిజముగా ధన్యులు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

" తామరరేకుల వంటి నేత్రములు గల సింహగమనము కల కృతజ్ఞత కల ప్రియమైన మాటలు పలుకు నా నాథుని చూచు వారు నిజముగా ధన్యులు." ||25.16||

॥శ్లోకము 25.17॥

సర్వథా తేన హీనయా రామేణ విదితాత్మనా|
తీక్ష్ణం విషమివాఽఽస్వాద్య దుర్లభం మమ జీవనమ్||25.17||

స|| విదితాత్మనా తేన రామేణ హీనాయాః మమ తీక్ష్ణం విషం ఆస్వాద్యేవ జీవితం సర్వథా దుర్లభమ్||

||శ్లోకార్థములు||

విదితాత్మనా తేన - విదితాత్ముడగు ఆ
రామేణ హీనాయాః మమ -
రాముని ఎడబాటుతో నాకు
జీవితం సర్వథా దుర్లభమ్ -
జీవితము అన్నివిధములుగా అసాధ్యము
తీక్ష్ణం విషం ఆస్వాద్యేవ -
తీక్షణమైన విషము తాగినట్లు

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"తీక్షణమైన విషము తాగితే జీవనము ఎలా అసాధ్యమో అలాగ విదితాత్ముడగు ఆ రాముని ఎడబాటుతో నాకు జీవితము అసాధ్యము." ||25.17||

॥శ్లోకము 25.18॥

కీదృశం తు మహాపాపం పురా జన్మాన్తరే కృతమ్|
యేనేదం ప్రాప్యతే దుఃఖం మయా ఘోరం సుదారుణమ్||25.18||

స|| యేన మయా ఘోరం సుదారుణం ఇదం దుఃఖం ప్రాప్యతే కీదృశం మహాపాపం (మయా) పురా జన్మాంతరే కృతం||

||శ్లోకార్థములు||

యేన మయా ఘోరం సుదారుణం -
ఇట్టి ఘోరము దారుణమైన
ఇదం దుఃఖం ప్రాప్యతే -
దుఃఖము పొందిన
కీదృశం మహాపాపం (మయా) -
నాచేత ఎటువంటి మహా పాపము
పురా జన్మాంతరే కృతం -
పూర్వ జన్మములో చేయబడెనో?

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఇట్టి ఘోరము దారుణమైన దుఃఖము పొందిన నాచేత ఎటువంటి పాపము పూర్వ జన్మములో చేయబడెనో?" ||25.18||

॥శ్లోకము 25.19॥

జీవితం త్యక్తు మిచ్ఛామి శోకేన మహతా వృతా|
రాక్షసీభిశ్చ రక్ష్యన్త్యా రామో నాసాద్యతే మయా||25.19||

స|| మహతా శోకేన ఆవృతా జీవితం త్యక్తుం ఇచ్ఛామి | రామః మయా ఆసాద్యతే న (యదా అహం) రాక్షసీభిః సురక్షితా||

||శ్లోకార్థములు||

మహతా శోకేన ఆవృతా -
ఈ మహత్తరమైన శోకముతో వున్న
జీవితం త్యక్తుం ఇచ్ఛామి -
జీవితము వదులటకు కోరికగా నున్నది
రామః మయా ఆసాద్యతే న -
నన్ను రాముడు పొందలేడు
(యదా అహం) రాక్షసీభిః సురక్షితా-
ఈ రాక్షసుల చేత రక్షింపబడుతున్నదానను కాబట్టి

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఈ మహత్తరమైన శోకముతో జీవితము వదులటకు కోరికగా నున్నది. ఈ రాక్షసుల చేత రక్షింపబడుతున్న నన్ను రాముడు పొందలేడు."||25.19||

॥శ్లోకము 25.20॥

ధి గస్తు ఖలు మానుష్యం ధిగస్తు పరవశ్యతామ్|
న శక్యం యత్పరిత్యక్తు మాత్మచ్ఛన్దేన జీవితమ్||25.20||

స|| మానుష్యం ధిక్ అస్తు | పరవశ్యతాం ధిక్ అస్తు | యత్ ఆత్మఛందేన జివితం పరిత్యక్తుం (అపి) న శక్యం ఖలు ||

||శ్లోకార్థములు||

మానుష్యం ధిక్ అస్తు -
ఈ మానవ జీవితము హేయము
పరవశ్యతాం ధిక్ అస్తు -
పరులవశములో నుండుట హేయము
యత్ ఆత్మఛందేన జివితం పరిత్యక్తుం (అపి) - జీవితము వదులుదామనిపించిననూ
న శక్యం ఖలు -
అది చేయలేని స్థిలో ఉన్న దానను

||శ్లోక తాత్పర్యము||

"ఈ మానవ జీవితము హేయము. పరులవశములో నుండుట హేయము. జీవితము వదులుదాము అనిపించిననూ అది చేయలేని స్థిలో ఉన్న దానను". ||25.20||

ఈ శ్లోకముతో ఈ సర్గ అంతమౌతుంది.

ఇక్కడ సీతమ్మ తన దీన స్థితిని గురించి ఆలోచిస్తూ, దానికి తనేకారణము అని అనుకుంటూ ఇలా చెపుతుంది.

" ఇట్టి ఘోరము దారుణమైన దుఃఖము పొందిన నాచేత ఎటువంటి పాపము పూర్వ జన్మములో చేయబడెనో? ఈ మహత్తరమైన శోకముతో జీవితము వదులటకు కోరికగా నున్నది. ఈ రాక్షసుల చేత రక్షింపబడుతున్న నన్ను రాముడు పొందలేడు. ఈ మానవ జీవితము హేయము. పరులవశములో నుండుట హేయము. జీవితము వదులుదాము అనిపించిననూ అది చేయలేని స్థిలో ఉన్న దానను" అని.

మానవుడు తమో రజ గుణములు అధిక్యతలో ఉన్నప్పుడు తన దీనస్థితికి ఇంకెవరో కారకులులు అన్నమాటతో ముందుకు సాగుతాడు. అవి అదుపులో ఉన్నప్పుడే తన దీనస్థితికి కారణము అన్వేషించ కలుగుతాడు. ఇక్కడ సీతావిలాపములో మనకి తెలిసి వచ్చు మాట అదే.

Thus ends Sarga twenty five of Sundarakanda in Ramayana , the first ever poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే పంచవింశస్సర్గః||

||ఓమ్ తత్ సత్||